К. А. Нариков, Г. Г. Беркалиева, С. С. Тулемисова
Күштер. Ньютон заңдары. Күштердің түрлері
жүктеу/скачать 3.99 Mb. Pdf көрінісі
|
|
2.7. Күштер. Ньютон заңдары. Күштердің түрлері Күш ұғымының пайда болуы. Өзара əсерлесу. Күштер материялы денелер арқылы жасалады. Сондықтан, күштер арқылы материялы денелер бір-біріне əсер етеді деуге болады, яғни олар өзара əсерлеседі. Бұл жерде күш əсерлесудің интенсивтілігінің векторлық сандық өлшемі ретінде көрініп тұр. Күшті өлшеу. Күш – векторлық шама. Күшті өлшеуге болады. Күштер материялы денелердің қозғалыс жылдамдығын өзгертіп қана қоймай, оларды деформацияға да ұшырата алады. Деформацияланған дененің ең қарапайым жəне көрнекті мысалы ретінде сығылған немесе керілген серіппені келтіруге болады. Оны күшті өлшеудің эталоны ретінде пайдалану ыңғайлы. Күштер тек сандық мəндерімен ғана емес, сонымен бірге бағытымен де сипатталады. Күштер параллелограмм ережесі бойынша қалыптасады, яғни, векторлар сияқты. Осыған орай, күштің вектор екендігі дəлелденеді жəне үдеу өлшеуінен тəуелсіз түрде күштерді өлшеу процедурасы бекітіледі (2.7-сурет). Сурет 2.7 – Денелердің өзара əрекеттесуі Ньютонның 1-2 заңдары. Бəрімізге белгілі, бірінші заң бойынша, басқа денелерден əжептəуір алыста тұрған дене тыныштық күйін немесе бірқалыпты түзусызықты қозғалысын сақтайды, ал екінші заң денеге түскен күштің əсерінен пайда болатын үдеудің өрнегін мына түрде береді. = , (2.1) мұнда m – дененің массасы, – үдеуі. 29 Ньютон заңын бейнелеуші (1) теңдеуі жай ғана күштің анықтамасы деген көзқарас қалыптасқан. Ньютонның екінші заңы (2.1) тек егер күштің бұл заңға тəуелсіз анықтамасы болса ғана жеке заң ретінде қарастырыла алады. Мұндай тұжырымды тəжірибе толығымен қуаттайды, сондықтан, (2.1) күштің анықтамасы емес, ал нағыз заң болып табылады. Бұл заңның физикалық мазмұны күштің қандай да бір нақты бейнесі бар екендігінде емес, ал күштің координаталардың уақыт бойынша екінші туындысын анықтайтындығында: = (2.2) Сурет 2.8 – Жеңіл блоктағы дененің қозғалысы Масса. Эксперименттер нəтижелері көрсететіндей, үдеу бағыты бойынша күшпен сай келеді. Бір күш əртүрлі денелерге əртүрлі үдеу береді. Əртүрлі күштер бір ғана денеге əртүрлі үдеу береді. Алайда, күштің үдеуге қатынасы қашанда бір ғана шамаға тең: = = (2.3) Егер (2.3) ара салмағын векторлық формада жазсақ, онда (2.1) теңдеуді аламыз. Бұл теңдеуді басқадай формада қайтадан жазуға болады: = , = (2.4) Массаның жылдамдыққа көбейтіндісі = импульс (қозғалыс мөлшері) деп аталады. 30 Күштің (2.3)-тегі үдеуге қатынасының мəнін анықтайтын дененің қасиеті дененің инерттілігі деп аталады, ал осы қатынастың мəні – инерттік масса немесе жай ғана масса делінеді. жүктеу/скачать 3.99 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|