Кафедра балкарского языка

Бу кийик жаныуарла: жугъутурла, буула, къашха эчкиле, журла, - ала бары да низам бла жюрюйдюле, Апсатыны буйругъун толтурадыла. Апсатыны акъ кийигин ёлтюрген бек ырысды. Аллай адамгъа Апсатыны къаргъышы жетмей къалмайды эди. «Апсаты чыкъсын аллынга!» - деп айтыучу эдиле къаргъышха. Апсатыны ариу къызлары бар эдиле. Ала мараучуланы, малларыбызны къырасыз деп, узакълагъа, тау-тюзге алып кетип, къаядан атып тургъандыла.

(«Апсатыны хапары» деген мифден)
3-чю иш. Кесигиз сайлагъан ономастика илму ишледен бирине къысха кесамат сёз жазыгъыз.
Литература

1. 
   Джуртубаев Х.И. Балкарские и карачаевские фамилии. Нальчик, 1999.
   
2. 
   Коков Дж.Н., Шахмурзаев С.О. Балкарский топонимический словарь. Нальчик, 1970.
   
3. 
   Мусукаев Б.Х. Топонимия высокогорья Балкарии. Нальчик, 1981.
   
4. 
   Мусукаев Б.Х. Очерки балкарской ономастики. Нальчик, 2007.
   
5. 
   Мусукаев Б.Х. Современный карачаево-балкарский литературный язык и специфика его лексики. Уч. пособие. Нальчик: КБГУ, 2011.
   
6. 
   Рототаев П.С. Краткий словарь горных названий Кабардино-Балкарии. Нальчик, 1969.
   

1. 
   Къарачай-малкъар жер атланы тинтиуге жораланнган къаллай илму ишле бардыла? Аланы кимле жазгъандыла?
   
2. 
   Къарачай-малкъар суу атланы тинтиуге жораланнган къаллай илму ишле бардыла? Аланы кимле жазгъандыла?
   

Абай-Тюзю-биченлик, Агъалыкъ, Агъач-Атыучу-Арты, Агъач-Башы, Акъ-Къач, Акъ-Къач-къышлыкъ, Акъ-Къая-Аллы, Акъ-Къой-Башы, Акъ-Къуу, Акъ жолла, Акъкам, Акъ-Салам, Акъ-Суу-Башы, Акътерекле, Аппайланы-Тюплери, Аран-Тюп, Арт-Ауул, Ат-Ёлген-жер, Ат тууарыучу,

Атабий бырышкы, Атабий-Къара-Суу-ичи, Ауул, Ауул тала, Ач-Жерле-Башы, Ашамиш, Бабугент-Башы, Бабугент-Къулагъы, База тала, Базий тала,

Байдам биченлик, Байкиш тогъай, Байрым, Байрымукъ чалыучу, Байтерек, Балдыргъанлы, Басхыч-Башы, Басхыч-Тюбю, Батхакълы, Батырша тала, Баш Галашку, Баш Гуру, Баш Жылы, Баш чегетле, Беклеучю, Беппе-Бау, Бёзю бырышкы, Бёрюле тала, Биди-Аллы, Бидиш кюнлюмю, Бийланы-Таш-Тюбю,

Бийле, Бийлик, Бичен-Тюп-Башы, Бодушку, Болат-Баула, Болат чалгъанла, Болжат, Боран-Къош, Борсукъ-Уяла, Боташ-Таш, Ботхалы, Бригад-Башы, Бурду, Буруу-Аллы, Буштору, Быза-Къош, Бырышкы, Галияш, Гатчала-Къозлагъан-жер, Гежох-Улу-кетген, Гедиш, Герабун, Гитче къулпакъ.
2-чи иш. Былайда берилген суу атланы къаллай мадарла бла къуралгъанларындан толу хапар айтыгъыз.

Агъач-Ара-суу, Адрахманланы шаудан, Ажоуну шауданы, Акъ суу, Алиймырзаланы шаудан, Алмалы кезлеу, Аттоланы шауданла, Аубекирланы шаудан, Бабушну шауданы, Бай-Ичги-Отоу, Бек-Кам-чучхур, Белая,Белые камни, Башийланы шаудан, Буз-Тюшген-Жер, Болжат кезлеу, Бызынгы Черек, Бырышкы суу, Галияш кезлеу, Галияш суу, Гий-Баш-кёл, Гитче-Аууз-суу, Гитче-Ийисли-суу, Глашланы кезлеулери, Гуру къырыкъ, Гюдюре, Гюлчю суу, Гюмеди кезлеу, Думала суу, Думала чучхур, Дых суу, Дюрдюр-Ауузу, Дюрмет суу, Жагъыдан суу, Жаякъ шаудан, Жемтала, Жеркли суу, Жидири суу, Жумушку суу, Жылыу шауданла, Зымылгы суу, Ийисли суу,

Илипин, Илкези, Итий кезлеу, Ишкирти суу, Ишиле суу, Кезлеу, Керим-Къол-суу, Кёл кёчген, Кёлле, Кёчмез суу, Кириуют суу, Коштан суу, Кукурт суу, Кураннан, Курнаят суу, Курумту суу, Кяфыр шауданла , Къалияр-Тамакъ-кезлеу, Къара кезлеу, Къара-Къая-суу, Къара суу, Къара-Сырт, Къоллар, Къудахурт, Къушхуле суу, Къыркъгъанла, Къышлыкъ суу, Малкъар Черек, Метиан суу, Мижирги-Аллы-суу, Мижирги суу, Мусук суу, Мысты суу, Наргъы суу, Нарт-Къолу-суу, Оразайны шауданы, Орта-Жюрек, Сагъдан.

3-чю иш. Кесигиз жашагъан элни тийресиндеги жер-суу атланы жазып алыгъыз. Алай къалай къуралгъанларындан, магъана жаны бла энчиликлеринден толу хапар айтыгъыз.
Литература

1. 
   Булгарова М.А. Ногайская топонимия. Ставрополь: Ставропольсервисшкола, 1999.
   
2. 
   Гарипова Ф.Г. Исследование по гидронимии Татарстана. М.: Наука, 1991.
   
3. 
   Жучкевич В.А. Общая топонимика. Минск, 1980.
   
4. 
   Мурзаев Э.М. Тюркские географические названия. М., 1996.
   
5. 
   Мусукаев Б.Х. Очерки балкарской ономастики. Нальчик, 2007.
   
6. 
   Мусукаев Б.Х. Современный карачаево-балкарский литературный язык и специфика его лексики. Уч. пособие. Нальчик: КБГУ, 2011.
   

1. 
   Къарачай-малкъар тукъумлагъа бла энчи атлагъа жораланнган къаллай илму ишле бардыла? Аланы кимле жазгъандыла?
   
2. 
   Чам атланы бирси энчи атладан башхалыкълары недеди?
   
3. 
   Тукъумла бла энчи атла не шартлагъа кёре аталадыла?
   

Биченчи, Бегеуюл, Къойчу, Малчы, Мараучу, Сабанчы, Тууарчы, Чепкенчи, Ёзден, Абрек, Къазакъ, Чагар, Чанка, Бий, Гитче, Кёккёз, Къарачач, Сарасан, Хорасан, Сары, Сокъур, Менгиреу, Пелиуан, Сарыбаш, Чомарт, Огъурлу, Насыплы, Тулпар, Эртуу, Акъбийче, Даулет, Азат, Ариука, Алтынчач, Акъбоюн, Чыракъ, Шекер.

Азрет, Ахмат, Мустафа, Рахмат, Самат, Тахир, Хамит, Омар, Осман, Хасан, Хусейин, Али, Аминат, Хадижат, Айшат, Зайнаф, Фатимат, Абдуллах, Ийман, Ислам, Муслим, Хажи, Шамсудин, Мёлек, Кяусар, Абидат, Адам, Дауут, Жабраил, Зекерия, Ибрахим, Сулейман, Юсюп, Окъуп, Мариям, Хауа.

Абазалары, Абайлары, Абреклары, Ажойлары, Азаматлары, Айсандырлары, Атайлары, Бабалары, Бауалары, Бадахлары, Байбанлары, Байсолтанлары, Барисбийлары, Беппайлары, Беткъаралары, Блимгъотлары, Болатчылары, Борлакълары, Габалары, Гапполары, Гемулары, Дондулары, Джанибеклары, Ёлмезлары, Жабеллары, Жеккелары, Жуболары, Зумакъуллары, Ижалары, Иттилары, Согалары, Къартлыкълары, Ржийлары, Семенлары, Тейрикъуллары, Тогъузалары, Токълулары, Шайлылары, Насыплылары, Хотлары, Шоштарлары, Эбеккулары, Эбзелары, Элкъанлары.

1. 
   Джуртубаев Х.И. Балкарские и карачаевские фамилии. Нальчик, 1999.
   
2. 
   Мусукаев Б.Х. Очерки балкарской ономастики. Нальчик, 2007.
   
3. 
   Мусукаев Б.Х. Современный карачаево-балкарский литературный язык и специфика его лексики. Уч. пособие. Нальчик: КБГУ, 2011.
   
4. 
   Ономастика. М.: Наука. – 1969.
   
5. 
   Ономастика и грамматика. М.: Наука, 1981.
   
6. 
   Суперанская А.В. Общая теория имени собственного. М., 1973.
   
7. 
   Теория и методика ономастических исследований / Отв. ред. А.П.Непокупный. М.: Наука, 1986.
   

1. 
   Тёрели тил билимде сёзлени къаллай мадарла бла тинтилиулерине къаралады?
   
2. 
   Сёзлени семантика мадар бла къуралыуларын къалай ангылатыргъа боллукъду? Бу мадарны къаллай тюрлюлери бардыла?
   
3. 
   Тюрк тил билимде сёзлени семантика мадар бла къуралыуларына жораланнган къаллай ишле бардыла, аланы кимле жазгъандыла?
   

Тиш, къатыш, кесекчик, окъуу, сау, толтуруучу, сюр, ариу, айгъакълаучу, варварлыкъ, сюрюу, алай, тёш, хулиганлыкъ, иги, жазыу, газификацияла, этек, тоба, къапхан, гузабалыкъ, жагъа, баям, диверсиячы, къуймакъ, ай, тейри, футболчу, алгъа, не, кюн, халкъла аралы, тамам, татыу, ёч, тар, болум, сатыу, жаш, бериу, башха, алгъа, тюз, ёрге, жууукъ.

Аскербий, жашлыгъын да онг жанына салып, жолну озуп бара болгъанды. Аскерде къуллукъ этиу хар жаш адамны борчу болургъа керекди. Кёсе, ашлыкъдан ун тартыдарама деп, тирменнге бара болгъанды. Юйде олтургъандан эригип, Хажи эшикге чыкъды. Олсагъатда эмилик ат бурууну башы бла секирди. Бюгюнлюкде окъуусуз жашау жокъду. Машина, шофёру не бек кюрешсе да, батмакъдан ёталмады. Сюймеклик – жаннет чыпчыкъ. Эрттенликге заран келтириучю гылыу чычхан къапханнга тюшюп тура эди. Асият къатханланы чардакъда тюшюрдю. Малжей басдырыкъны биченни башы бла ётдюрдю. Тутурукъсуз мен муну ишлеяллыкъ тюйюлме. Таукъанны атыны жюрюшю игиди. Кюн бузула башлагъаны себепли тенгиз толкъунла уллудан-уллу бола башладыла. Эки жаш да даулашха болдула. Азрет, кечди деп тохтамады, олсагъатлай къуугъуннга чыкъды. Акъмакъ акъыл этгинчи, акъыллы ишин этер. Сабийле хыбыртланы таууш этдирип ашаргъа бек сюедиле.

Саният кесине ачыкъ къызыл къумачдан жыйрыкъ тикдирди. Аныча тюз адам дуниягъа алыкъын туугъан болмаз деригим келеди. Жетген къыз жерли эшекни танымаз. Окъугъанны кёлю жарыкъ, окъумагъан болур жазыкъ. Уялмагъан буюрулмагъанны ашар. Ол манга ёлюр отдан да ачы кёрюндю. Осал къой чакъмакъ болур. Алайдан Донду онг къолгъа бурулду. Адамейни ауузундан артыкъ сёз чыкъмады. Ол романны ниет-юйретиу магъанасы уллуду. Халкъла аралы байламлыкъланы кючлерге керек болгъанын ким да ангыларгъа борчлуду. Алайлай дырынчыланы суху жауун жетди. Мени ахшы умутларым алыкъа алдадыла. Асырагъан – артха асыу. Харун арбазгъа кючден атлап кирди. Узакъда кёк кюкюреген тауушла эшитиледиле. Алайгъа жыйылгъан миллет шум болду. Ойнап сёлешсенг да, ойлап сёлеш. Иги жаш иги окъургъа керекди. Юйден бир киши чыгъып, бизни бла жылы саламлашды. Игиликни кёбю, азы болмайды. Кече жюрюген эрттен сюйюнюр.

1. 
   Грамматика карачаево-балкарского языка. Нальчик: Эльбрус, 1976.
   
2. 
   Гузеев Ж.М. Семантический способ словообразования в тюркских языках. Нальчик: КБИГИ, 2009.
   
3. 
   Гузеланы Ж.М. Къарачай-малкъар тилни тинтиуню тарыхы эм проблемалары. Окъуу пособие. Нальчик, 2011.
   
4. 
   Мусуков Б.А. Морфологическая деривация глаголов в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 2009.
   

1. 
   Тёрели тил билимде грамматика категориялагъа не кёзден къаралады?
   
2. 
   Бусагъатдагъы тил билимде грамматика категорияланы тинтиу бла байламлы къаллай тюрлениуле бардыла?
   
3. 
   Тюрк тил билимде грамматика категорияланы тинтиуге жангычылыкъла кимле кийиргендиле, ала къаллай илму ишле жазгъандыла?
   

Жанып тур, жарытып тур,

Жолдагъынгы танытып тур!

Къолдагъынгы танытып тур,

Ёчюлмейин барып тур,

От жагъамда къалып тур!

Кийикни да, къоянны да,

Доммай бла къабанны да,

Ма былай-былай къагъып тур!

(«Уугъа чыгъар аллында» деген мифден)

Бир кече мен, уугъа барып, дорбунда къалгъанымда. Быллай иш болгъан эди. Уллу от да этип, тюбюме заба саламдан иги илистин салып жатдым. Кёп айланып, арыгъан эдим да, терк жукъладым. Бир заманда юйюмде олтуруп тургъанча болдум да, эшикден эгечим да, мен тилеп тургъан къыз да бирге кирип келдиле. Секирип туруп, алларына бардым. Кел бизни бла дедиле. Мен танымагъан бир сейир жерледе иги кесек айландыкъ. «Энди бизни элтир жол бла энишге ашыр да, къайт», - дедиле. Къууанып, ашыгъап барама. Элтирге жетип, аланы алларында атлагъанымлай, э-эй деп, ким эсе да къычыргъанча болуп, эсиме келгенимде, къая эрининде сюелип, къатымда уа киши да жокъ.бир заманда да мен айжек болмагъанма. Борбайларым къыркъылып, жатхан дорбунума кючден къайтдым.

(«Уучу бла къая къызла» деген мифден)
3-чю иш. Бу айтымланы форма-магъана жаны бла юлгюлерин этигиз.

Мен ала къая къызла болгъанларын билдим. Машина жолну къыстау барады. Мени юйюм кирпичденди. Аны атасыны аты Хажбий болгъанды. Солтанны къызы Азаматладады. Ол жашчыкъ таймай атасына бек ушайды. Тюненели бери сени ызынгдан къарап турама. Москвагъа самолет бла учулады. Бизден сизге дери тёрт-беш чакъырым барды. Хажи Асландан таматады. Ётюрюкчюню шагъаты къатында. Юйюнг зауукъдан толсун. Борис депутатха кандидатды. Сени къоншунг тюкенни директоруду. Концерт тамблады. Жаныбек уучуду. Кюреш къыркъ кюн бла къыркъ кече баргъанды. Алтын тюклюдю Апсатыны териси. Апсатыгъа тилек эте жашарбыз. Бай тукъумла бирер къысыр ийнек сойдула. Тогъуз оймакъ ушкок отум жанымда. Апсатыны берген кюню – сют кибик.

1. 
   Ахматов И.Х. Структурно-семантические модели простого предложения в современном карачаево-балкарском языке: (Основные вопросы теории). - Нальчик: Эльбрус, 1983.
   
2. 
   Кетенчиев М.Б. Структурно-семантическая организация простого предложения в тюркских языках. М.: Поматур, 2010.
   
3. 
   Основы построения функциональной грамматики русского языка для нерусских. Уфа, 1991.
   
4. 
   Теория функциональной грамматики: Субъектность. Объектность. Коммуникативная перспектива высказывания. Определенность /неопределенность. - СПб.: Наука, 1992.
   
5. 
   Теория функциональной грамматики: Локативность. Бытийность. Посессивность. Обусловленность. СПб.: Наука, 1996.
   

1. 
   Концепт деп неге айтадыла, аны къурамы къалайды?
   
2. 
   Бусагъатдагъы тил билимде тил ёлчеулени адамны жашаугъа кёз къарамы бла къалай байламлы этедиле?
   
3. 
   Тюрк тил билимде къаллай концептле тинтилгендиле? Аланы юслеринден кимле жазгъандыла?
   

Бу сабийчик

Иги жаш болуп, тенглерине баш болсун,

Атасын-анасын ыразы этген жаш болсун.

Харам ишге боялмасын,

Аман этип, адамладан уялмасын.

Къыйынлыкъдан, аурууладан сакълансын,

Жашауунда халал къыйынын ашасын.

Сау ёссюн а бу жашчыкъ а саламат,

Бир Аллахха болсун жаны аманат!

Къара тюлкюню териси бек багъа, сыйлы затха саналгъанды. Ол болгъан жерден, юйден берекет кетмейди дей эдиле. Аны ючюн урушха дери къара тюлкю терини бир хурттагы болмагъан таулу юй жокъ эди. Кирпи да огъурлу затчыкъды, анга тиерге жарамайды. Бахчада, терек тюплеринде, юй къатында кирпичикле айлансала, ол насыпха болады. Нек эсе да, аллай сёз да барды: «Кирпи тонгузну бурунундан тюшгенди», - деп. Чычханнга да айтыучудула алай. Сюлесин а жаман жаныуарды, огъурсуз. «Сюлесин кесген – сюелмез» деп, аны ючюн айтадыла.

1. 
   Бижева З.Х. Адыгская языковая картина мира. Нальчик: Эльбрус, 2000.
   
2. 
   Битокова С.Х. Метафора в языке, мышлении и культуре. Нальчик, 2009.
   
3. 
   Зайнуллин М.В., Зайнуллина Л.М. Общие проблемы лингвокультурологии. Уфа: РИЦ БашГУ, 2008.
   
4. 
   Колшанский Г.В. Объективная картина мира в познании и языке. М.: Наука, 1990.
   
5. 
   Логический анализ языка. Образ человека в культуре и языке. М.: Индрик, 1999.
   
6. 
   Шахманова Б.Г. Морально-этический концепт совесть в кумыкской и русской языковых картинах мира. Махачкала, 2009.
   

4. 
   Тёрели тил билимде сёзлени къаллай мадарла бла тинтилиулерине къаралады?
   
5. 
   Сёзлени семантика мадар бла къуралыуларын къалай ангылатыргъа боллукъду? Бу мадарны къаллай тюрлюлери бардыла?
   
6. 
   Сёзлени семантика мадар бла къуралыуларына жораланнган къаллай ишле бардыла, аланы кимле жазгъандыла?
   

Бир кюнню ичине Ахматланы жыйын беш тиш къалады. Ланы маллары къатыш болдула. Кесекчикле тилни болушлукъчу кесеклерине киредиле. Окъуу ийне бла кёр къазгъан кибикди. Жашла сау беш тонна алма жыйдыла. Толтуруучу айтымны сансыз членлеринден бириди. Аманны ызындан сюрме. Айгъакълаучу айтымда асламына башчыны айгъакълап, аны аллында келеди. Бу жол да ала кеслерини варварлыкъ ишлерин тохтатмадыла. Сизни мюлкде беш сюрюу къой барды. Алим алагъа алай тап тюшюрдю. Темирчи гюрбежиде тёшню тюеди. Жаланда аладан чыгъарыкъ эди хулиганлыкъ. Аслижан иги окъуйду. Пенисягъа кетгенликге, Зейтун жазыу ишин тохтатмайды. Малкъарны эллери барысы да газификацияланнгандыла. Тоба, мен сен айтханны эталлыкъ тюйюлме. Хыличи тюлкю къапханнга тюшдю. Гузабалыкъ тохтамайды бу элде. Тенгиз жагъада курортчула солуйдула. баям, бюгюн жауун жауарыкъды. Диверсиячыла немецлилеге уллу заран тюшюрдюле. Бир къабаргъа къуймакъ да ашды. Бузжигитге сабий туугъанлы алты ай ётгенди. тейри, иш аны бла бошалмаз. Футболчула оюннга къарагъанланы къууандырдыла. Алгъа ким келсе, ёчню ол аллыкъды. Не сен, не мен ары бармай боллукъ тюйюлбюз. Кюн бузулургъа тебирегенди. халкъла аралы конференциягъа бизни жашла да къатышдыла. Анга тамам эки жыйырма жыл толгъанды. Сен берген эт татыу этеди. Ёч бу жол да бизни болду. Тарда машина къыйналып барады. Болум магъана жаны бла бир ненча къауумгъа юлешинеди. Сатыу да алай тынч иш тюйюлдю. Жаш эшитгенин унутмаз. Ол бериуню мен да жаратдым. Андан башха сени бла сёлешмез эди.

Дюгербий, жашлыгъын да онг жанына салып, арбазгъа кирди. Ата журтха къуллукъ этиу хар адамны борчу болургъа керекди. Керим, ашлыкъдан ун тартыдарама деп, тирмен таба озгъанды. Юй ичинде олтургъандан эригип, Ханий эшикге чыкъды. Омар эмилик атын бурууну башы бла секиртди. Бусагъатлыкъ дунияда окъуусуз жашау жокъду. Шофёр не бек кюрешсе да, машинасын батмакъдан ётдюралмады. Сюймеклик – жаннет чыпчыкъ. Эрттенликге суусар къапханнга тюшюп тура эди. Асият къатханланы чардакъдан тюшюрдю. Махмут басдырыкъны биченни башы бла ётдюрдю. Тутурукъсуз мен муну ишлеяллыкъ тюйюлме. Таукъанны атыны жюрюшю игиди. Кюн бузула башлагъаны себепли тенгиз толкъунла уллудан-уллу бола башладыла. Эки жаш да даулашха болдула. Азрет, кечди деп тохтамады, олсагъатлай къуугъуннга чыкъды. Акъмакъ акъыл этгинчи, акъыллы ишин этер. Сабийле хыбыртланы таууш этдирип ашаргъа бек сюедиле.

Сапар кесине ачыкъ жашил къумачдан жыйрыкъ тикдирди. Ахматча тюз адам дуниягъа алыкъын туугъан болмаз деригим келеди. Жетген къыз жерли эшекни танымаз. Окъугъанны кёлю жарыкъ, окъумагъан болур жазыкъ. Уялмагъан буюрулмагъанны ашар. Ол манга ёлюр отдан да ачы кёрюндю. Осал къой чакъмакъ болур. Алайдан Донду онг къолгъа бурулду. Адамейни ауузундан артыкъ сёз чыкъмады. Ол романны ниет-юйретиу магъанасы уллуду. Халкъла аралы байламлыкъланы кючлерге керек болгъанын ким да ангыларгъа борчлуду. Алайлай дырынчыланы суху жауун жетди. Мени ахшы умутларым алыкъа алдадыла. Асырагъан – артха асыу. Хажос арбазгъа кючден атлап кирди. Узакъда кёк кюкюреген тауушла эшитиледиле. Алайгъа жыйылгъан миллет шум болду. Ойнап сёлешсенг да, ойлап сёлеш. Иги жаш иги окъургъа керекди. Юйден бир киши чыгъып, бизни бла жылы саламлашды. Игиликни кёбю, азы болмайды. Кече жюрюген эрттен сюйюнюр.

5. 
   Грамматика карачаево-балкарского языка. Нальчик: Эльбрус, 1976.
   
6. 
   Гузеев Ж.М. Семантический способ словообразования в тюркских языках. Нальчик: КБИГИ, 2009.
   
7. 
   Гузеланы Ж.М. Къарачай-малкъар тилни тинтиуню тарыхы эм проблемалары. Окъуу пособие. Нальчик, 2011.
   
8. 
   Мусуков Б.А. Морфологическая деривация глаголов в карачаево-балкарском языке. Нальчик, 2009.
   

4. 
   Тёрели тил билимде грамматика категориялагъа не кёзден къаралады?
   
5. 
   Бусагъатдагъы тил билимде грамматика категорияланы тинтиу бла байламлы къаллай тюрлениуле бардыла?
   
6. 
   Къарачай-малкъар тил билимде грамматика категорияланы тинтиуге жангычылыкъла кимле кийиргендиле, ала къаллай илму ишле жазгъандыла?
   

Келин бутун буруп олтурсун,

Бутлай урчукъ толтурсун,

Аны сюймеген а бурула-сытыла олтурсун.

Алгъыш бу юйден кетмесин.

Къаргъыш бу юйге жетмесин,

Сюймегенлери айтханлай Тейри этмесин.

(Алгъышдан)

Хожа, къызып-бишип, къаты ауругъанды. Халкъ аны кёре келип-келип тургъанды. Къарыусузгъа кетгенин сезип, Хожа къатынына осуят этгенди:

- Къатын, халым осалды. Ёлюрге боллукъма. Хайт дегиз. Мени бир тилеригим барды: узагъыракъ болса да, мени эски къабырлада асырагъыз.

- Нек? – деп соргъанды къатыны. – Жангы къабырлада игиди да.

-Угъай-угъай. Мёлекле соруу этерге келселе: «Бу эски къабырды. Манга соруу этилгенди», - десем, ийнанып, кетип къалыргъа боллукъдула, - дегенди Насра Хожа.
3-чю иш. Бу айтымланы форма-магъана жаны бла юлгюлерин этигиз.

Мен ала къая къызла болгъанларын билдим. Машина жолну къыстау барады. Мени юйюм кирпичденди. Аны атасыны аты Хажибий болгъанды. Солманны къызы Ахматладады. Ол къызчыкъ таймай анасына бек ушайды. Бюгечели бери аны ызындан къарап айланама. Краснодаргъа автобус бла барылады. Бизден сизге дери тогъуз-он къычырым барды. Хажибий Аскерден эслиди. Ётюрюкчюню шагъаты къатында. Юйюнг къууанчдан толсун. Барисбий депутатха кандидатды. Сени къоншунг тюкенни таматасыды. Кино тамблады. Жаныбек уучуду. Кюреш къыркъ кюн бла къыркъ кече баргъанды. Алтын тюклюдю Апсатыны териси. Апсатыгъа тилек эте жашарбыз. Бай тукъумла бирер ууанык сойдула. Тогъуз оймакъ ушкок отум жанымда. Апсатыны берген кюню – сют кибик.