Кафедра меңгерушісі Джарасова Г. С

7 Дәрістер мазмұны

Пәндік аймағы бойынша ақпараттық жүйелер өзінің қызметіне, архитектурасына, жүзеге асуына байланысты айырмашылығы бар.

Ақпараттық жүйелер ақпаратты жинауға, өңдеуге және сақтауға арналған. Сондықтан олардың әрқайсысының негізінде сақтау ортасы мен мәліметтерге қатынау жатады.

Бүгінгі таңда адам қызметінің кез келген саласының компьютерленділуін еске алсақ, онда ақпараттық жүйелер көп жағдайда есептеуіш техника аймағында аса біліктілігі жоқ соңғы қолданушыларға арналғандығын байқай аламыз. Сол себепті қолданушылардың осы тобына қызметтерін мейлінше ыңғайлы, тиімді ұйымдастыруы үшін ақпараттық жүйелердің интерфейсінің жеңіл, қарапайым, ыңғайлы болуы маңызды орын алады. Осы айтылғандарға байланысты ақпараттық жүйелерді әзірлеу барысында ақпаратты сақтауға арналған мәліметтер қорын әзірлеу және соңғы қолданушыларға графиктік интерфейсті әзірлеу есептері шығарылады.

Бұл оқу құралында ақпараттық жүйелерді жобалаудың теориялық және тәжірибелік жақтары қарастырылған.
1-тақырып. Ақпараттық жүйелерді жобалаудың технологияларының негізгі түсініктері

Ақпараттық жүйелер дегеніміз ақпаратты жинауға, сақтауға, іздеуге, талдауға және таратуға бағытталған қолданбалы бағдарламалық өнім. Ақпараттық жүйелер кіріс ақпаратты (қандайда бір мәліметтер, нұсқаулар) және шығыс ақпаратты (есептеу, есептеулер) қамтиды, яғни ақпараттық жүйелер кіріс ақпараттарды өңдеп, шығыс ақпараттарды нәтиже ретінде береді. Амалдарды, әрекеттерді бақылап отыратын кері байланыс механизмі де жүзеге асырылынады. Басқа жүйелер сияқты ақпараттық жүйелер де қоршаған ортада болады.

- енгізу/шығару диалогын;

- диалог логикасын;

- мәліметтерді өңдеудің қолданбалы логикасын;

- мәліметтерді басқару логикасын;

- файлдармен немесе мәліметтер қорын басқару әрекеттерін;

Соңғы уақыттарда мекемелерде корпоротивті ақпараттық жүйелерді тұрғызу маңыздылығы қазіргі таңдағы шарттарда бизнесті басқарудың қажетті инструменті ретінде қарастырылып отыр.

Корпоративті ақпараттық жүйелер – бағдарламалық қамтамасыздандыру орнатылған және бапталған арнайы бағдарламалық өнім және есептегіш аппараты платформаның жиынтығы.

Корпоротивті ақпараттық жүйелерге маңызды әсер ететін 3 факторды ерекше атауға болады;

1. 
   мекемені (кәсіпорынды) басқарудің әдістемесін дамыту;
   
2. 
   компютерлік жүйелердің жалпы мүмкіндіктері мен өнімділігін дамыту;
   
3. 
   ақпараттық жүйелердің элементтерінің техникалық және бағдарламалық жүзеге асырылу тәсілдерін дамыту;
   

1) Мекемені басқарудың теориясы өте кең пән ретінде қарастырылады, сондықтан үнемі оқып үйрену мен дамытуды талап етеді. Бәсекелестіктің өсуіне байланыстыкомпания жетекшілеріне нарықты өздерінің бар болуын сақтап қалатын жаңа әдістерді іздеуге мәжбүрлейді . Сол себептен қазіргі замандық ақпараттық жүйелер менеджмент теориясы мен практикасындағы жаңа кірістірулермен қатар жүру керек;

2) Компютерлік жүйелердің қуаттылығы мен өнімділігі прогресі, желілік технологиялар мен мәліметтерді жіберу жүйесінің дамуы, компютерлік техниканың әртүрлі жабдықтармен интеграциясының кең мүмкіндіктері қпараттық жүйелердің өнімділігі мен қызметін үнемі дамытып отыруды талап етеді..

3) Ақпараттық жүйелердің аппараттық бөлігінің дамуы мен бірге соңғы жылдары ақпараттық жүйелердің бағдарламалық – технологиялық жүзеге асырылуының жаңа, неғұрлым ыңғайлы және әмбебап әдістерін іздеу тұрақты жүріп жатыр. Соңғы уақытта ақпараттық жүйелердің дамуына үлкен әсер еткен маңызды жаңалықтар мыналар болды:

1) Бағдарламалаудың жаңа тәсілі , яғни объектілі – бағдарлы бағдарламалау тілінің пайда болуы.

2) Желілік технологиялардың дамуына байланысты локальді ақпараттық жүйелер клиент – серверлік және көп деңгейлі ақпараттық жүйелермен ауыстырулыда.

3) Интернеттің дамуы қашықта орналасқан бөлімшелермен жұмыс жасау мүмкіндігін берді. Интернет арқылы сатып алушыларға қызмет көрсете отырып, электронды комерцияның келешегін ашып берді. Мекеменің ішкі желісінде интернет технологияларында, яғни интернет - технологияларды қолдану жетістіктерін берді.

Корпоративті ақпараттық жүйелердің негізгі құраушылары :

1. 
   Мекеменің компютерлік инфрақұрылымы. Ол желілік, телекомуникациялық, бағдарламалық, ақпараттық және ұйымдастырушылық инфрақұрылымдар жиынтығы.
   

2) Өзара байланысқан қызметтесішкі жүйелер: Бұл мекеменің есептерін шешуді және мақсаттарға жетуді қамтамасыз етеді.

Ақпараттық жүйелердің жіктелуі.

Ақпараттық жүйелер әртүрлі белгілеріне байланысты жіктеледі:

1) Масштабы бойынша жіктелуі.

- дара ақпараттық жүйелер;

- топтық ақпараттық жүйелер;

- корпоративті ақпараттық жүйелер.

2-сурет. Ақпараттық жүйелердің масштабы бойынша жіктелуі

Әдетте мекеме мынандай құрылымдық бөлімшелерден тұрады: бөлімдер, топтар, департаменттер. Мысалы: ПМУ → факультет → кафедралар.

­- Департаменттер үшін ақпараттық жүйелер – бірнеше қолданбалы бағдарламалар бір қызмет аймағында н/е департаментте қолданылуы мүмкін және олар бір-бірімен тәуелді болуы мүмкін н/е тәуелді болмауы да мүмкін.

- Мекеменің/кәсіпорынның ақпараттық жүйелері – департаменттердің барлық қосымшаларының жиынтығы;

- Ұйымдар (мекемелер/кәсіпорындар) арасындағы ақпараттық жүйелер бірнеше мекемелерді (партнерларды) байланыстырады.

3) Қызмет аймағы бойынша жіктелуі.

- Партнерларды өңдеу жүйесі – қайталанатын, көп есептерді және әрекеттерді қолдайды, сондай-ақ орындаулар штатын. Транзакцияларды өңдеу жүйесі мәліметтерді өңдеу жылдамдығына байланысты пакетті ақпараттық жүйелер және жедел ақпараттық жүйелер деп бөлінеді.

Ұйымдастырушылық басқарудағы ақпараттық жүйелерге транзакцияларды өңдеудің оперативті режимі қолданылады. (OLTP – Online Transaction Proccessing) - уақыттың сәтінде пәндік аймақтық өзекті жағдайын бейнелеу. OLTP жүйесі үшін қарапайым транзакциялардың (тапсырыстар, төлемдер, сұраныстар) жеткілікті түрдегі қарқынды ағыны сәйкес келеді.

Қойылатын талаптардың маңыздылығы:

1) транзакцияларды өңдеудің жоғары өнімділігі;

2) телекоммуникация бойынша мәліметтер қорына қашықтан кіруде ақпараттың жету кепілдемесі.

- Менеджменттің ақпараттық жүйесі – менеджменттердің қызметтік әрекеттерін қолдайды;

- Офистік автоматтандырылған жүйе - офистік қызметкерлер үшін;

- Шешімдерді қабылдау жүйесі - менеджерлер мен аналитиктердің шешімдер қабылдануында қолданылады;

- Орындаушылық ақпараттық жүйелер – жоғары басқарушылардың шешімдерін қолдайды.

- Интеллектуалды ақпараттық жүйелер.

- Ақпараттық – анықтамалық жүйелері.

5) ақпараттық жүйелердің ұйымдастыру тәсілі бойынша жіктелуі.

- файл-сервер архитектурасы;

- клиент-сервер архитектурасы;

- көпдеңгейлі архитектурасы;

- Интернет/Интернет технологиялары негізінде.

Ақпараттық жүйелерді жобалау негізгі үші аймақты қамтиды:

• 
  мәліметтер қорында жүзеге асатын мәліметтер объектілерін жобалау;
  
• 
  мәліметтерге сұранысты орындайтын бағдарламаларды, экрандық формаларды, есептерді жобалау;
  
• 
  нақты ортаны немесе технологияны есепке алу, атап айтқанда, желі топологиясы, архитектураны, таратылған мәліметтерді өңдеуді, параллельді өңдеуді қолданатын аппараттық құралдардың конфигурациясы (файл-сервер немесе клиент-сервер).
  

Ақпараттық жүйелер жобалаудың әдіснамасының негізгі түсініктерінің бірі - оның бағдарламалық қамтамасыздандыруының (БҚ) өмірлік циклі (ӨЦ) түсінігі. БҚ ӨЦ-оны жасаудың қажеттілігі туралы шешім қабылдаған уақыттан қолданудан толық шығарылып тасталатын уақытына дейінгі үзіліссіз үрдісс.

БҚ ӨЦ регламентіне берілетін негізгі нормативті құжат ISO/IEC 12207 халықаралық стандартты болады.

ISO – стандарттау бойынша халықаралық ұйым (International Organization of Standardization- международная организация по стандартизации), IEC – электротехника бойынша халықаралық комиссия (International Electrotehnical commission – Международная комиссия по электротехнике).

Ол БҚ жасау уақытында орындалатын үрдістерді, әрекеттерді және міндеттерді құрайтын ӨЦ құрылымын анықтайды.

ISO/IEC 12207 стандарты бойынша БҚ ӨЦ-інің құрылымы үрдістердің 3 тобына негізделген:

• 
  БҚ ӨЦ-інің негізгі үрдістері (алу, жеткізіп беру, әзірлеу, эксплуатация, сүйемелдеу/сопровождение).
  
• 
  негізгі үрдістердің орындалуын қамтамасыз ететін қосымша үрдістер (құжаттау, конфигурацияны басқару, сапаны қамтамасыз ету, верификация, аттестация, бағалау, аудит, мәселелерді шешу).
  
• 
  ұйымдастырушылық үрдістер (жобаларды басқару, жобалардың инфрақұрылымын жасау, өмірлік циклдің өзін жақсарту және бағалау , оқу).
  

Эксплуатация қолданысқа БҚ компоненттерін енгізу бойынша жұмыстарды атқарады, бұның ішінде мәліметтер қорын және пайдаланушылар орнын конфигуруциялау, эксплуатациялық құжаттармен қамтамасыз ету, қызметкерлерді оқытуды жүргізеді.

Жобаны басқару жұмыстарды жоспарлау және ұйымдастыру, әзірлеушілердің колективін жинақтаумен, орындалатын жұмыстардың мерзімін және сапасын бақылаумен айналысады.

Жобаны техникалық және ұйымдастырушылық қамтамасыз ету жобаны жүзегеасыратын әдістермен инструменталды құралдарды таңдауды қамтамасыз етеді.

Жобаның сапасы ақпараттық жүйені верификация, тексеру және тестілеумен байланысты.

Верификация – осы кезеңде жеткен ақпараттық жүйені әзірлеудегі ағымдағы жағдайы осы кезеңдегі талаптарына жауап беретінін анықтайтын үрдісс.

Тексеру әзірлеудің параметрлерінің бастапқы талаптарымен сәйкестігін бағдарламалауға мүмкңндңк береді.Тексеру нақты және күтілетін нәтижелердің арасындағы айырмашылықтарды теңестірумен және ақпараттық жүйенің бастапқы талаптарымен сәйкестігін бағалаумен байланыстыболатын тестілеумен де сәйкес келеді.

Жобаны жүзеге асыру үрдісінде идентификация (текңестіру) сұрақтары, конфигурацияның жекелеме компоненттерінің және тұтастай жүйенің өзін сипаттау және бақылау сұрақтары маңызды орын алады.

Конфигурацияны басқару ақпараттық жүйелердің өмірлік циклінің негізгі үрдістерін қолдайтын, ақпараттық жүйені әзірлеу және сүйемелдеу үрдістері.Әрбір компоненті әр түрлі және әр нұсқалы болатын көптеген компоненттерден тұратын.Күрделі ақпараттық жүйелердің жобаларын жасау барысында олардың байланыстары мен функциялары есепке жасап алу мәселесі,бір текті және жүйенің толықтай қамтамасыз ету мәселелері туындайды. Конфигурацияны басқару оң барлық кезеңінде ақпараттық жүйені ұйымдастыруға енгізетін өзгерістерді жүйелі түрде есепке алып, бақылауға мүмкіндік береді.

Ақпараттық жүйенің өмірлік циклінің әрбір үрдісі жекеленген есептермен және оларды шешу әдістермен, алдыңғы кезеңде алынған бастапқымәліметтермен және нәтижелерімен мәнездемелері.

Талдаудың нәтижелері функционалдық моделдер, ақпараттық моделдер және оларға сәйкес диаграммалар бола алады. Ақпараттық жүйелердің өмірлік циклі итерациялық сипатта болады.

Өмірлік циклдің моделі дегеніміз өмірлік цикл барысында орындалатын міндеттер мен әрекеттердің, үрдістердің орындалудың және өзара байланысының тізбегін анықтайтын құрылым. ӨЦ-дің моделі ақпараттық жүйелердің ерекшелігіне байланысты.

Қазіргі кезде өмірлік циклдің екі моделі кеңінен тараған:

1) каскадты модель (70-85ж)

2) спиральді модель (86-90ж)

Каскадты модельдің негізгі мінездемесі ақпараттық жүйені әзірлеуді кезеңдерге бөлу, бір кезеңнен екінші кезеңге өту ағымдағы кезеңдегі жұмыс толығымен аяқталғанда ғана жүреді. Әрбір кезең АЖ-ні әзірлеу әзірлеушілердің басқа командасына тапсырылатындай құжаттардың толық жинағымен аяқталады.

Талдау
Жобалау

Жүзеге асыру

Ендіру
Сүйемелдеу

3-сурет. Ақпараттық жүйені жобалаудың каскадты схемасы

• 
  әрбір кезеңде аяқталған жобалау құжаттарының пакеті қалыптасады;
  
• 
  логикалық тізбектегі жұмыс кезеңдері барлық талаптарды толық қанағаттандырады.
  

Каскадты тәсіл ақпараттық жүйені әзірлеудің басында әзірлеушілерге барлық талапларды толық және дәл қоятындай ақпараттық жүйелерді тұрғызуда өте ыңғайлы.

Негізгі кемшілігі: нәтижелерді алудың көп кешіктірілуі.

4-сурет. Аралық бақылаумен кезең бойынша модель

Каскадты моделдің проблемеларын шешу мақсатында ақпараттық жүйелердің өмірлік циклінің спиральді моделі ұсынады. Мұнда талдау және жобалау кезеңдеріне басты назар аударылған. Бұл кезеңдерде техникалық шешімдердің жүзеге асырылуы прототиптерді жасау жолымен тексеріледі. Спиральдің әрбір ұшы ақпараттық жүйені жасаудың үзіндісіне немесе нұсқасына сәйкес келеді, сонда жобаның мақсаттары мен мінездемелері нақтыланады жіне сапасын анықтай отырып, спиральдің келесі ұшының жұмысы жоспарланады. Осылайша жобаның детальдары тереңдетіліп, нақтыланады, нәтижесінде жүзеге асырылатын негіздемесі бар нұсқа таңдалынады.

Итерациялық әзірлеу жүйені жасаудың объективті спиральді циклін бейнелейді.

Әрбір кезеңнің жұмысының толық аяқталмауы оны күтпей-ақ келесі кезеңге өтуге мүмкіндік береді, яғни итерациялық тәсілде жетпей тұрған жұмысты келесі итерацияда орындауға болады. Басты міндеті – пайдаланушыларға жұмыс жасауға қабілетті өнімді тезірек көрсету, ұсыну болып табылады.

5-сурет. Ақпараттық жүйені жобалаудың спиральды схемасы

АЖ-дің жобасының негізін құраушылар:

- жобалаудың әдістері.

- жобалаудың технологиялары.

- жобалаудың аспаптық құралдары (CASE құралдары)

Жобалау әдістері мен инструменталды құралдары (CASE-құралдары) ақпараттық жүйенің жобасын орындаудың формальданған пәнінің орталық бөлігін құрайды.

Ақпараттық жүйелердің өмірлік циклін қолдайтын бағдарламалық құрал – CASE-құрал деп аталады. CASE (Computer Aided Software Engineering) – бағдарламалық қамтамасыздандыруды автоматты әзірлеу.

Ақпараттық жүйелерді жобалаудың әдісі дегеніміз нақты анықталған нотацияларды қолданып әзірленетін жүйенің әртүрлі аспектілерін сипаттайтын модельдерді жасаудың үрдістерінің жиынтығы.

Модельде қолданылатын графиктік объектілердің жиынтығы нотация деп аталады.

Әдіс мынандай құраушылардың жиынтығы ретінде анықталады.

1) концепциялар және теориялық негіздер.Бұндай негіздер ретінде құрылымды немесе объектіге бағытталған тәсіл қарастырылады;

2) жобаланатын жүйенің тәртібінің динамикасының және статикалық құрылымының модельдерін тұрғызуда қалданылатын нотациялар; әдетте нотациялар ретінде графиктік диаграммалар қолданылады, себебі олар неғұрлым көрнекті және қабылдауға қарапайым.

Мысалы: мәліметтер ағынының диаграммалары, “мән-байланыс” диаграммасы – құрылымдық тәсілде, ал 0-ге бағытталған тәсілде қолдану қолдану нұсқаларының диаграммалары, кластар диаграммасы.

3) Әдістің практикалық қолданысын анықтайтын процедуралар: модельдерді тұрғызу тізбектілігі және ережелері, нәтижелерді бағалауда қолданылатын критерийлер.

Жобалаудың әдіснамасы өмірлік циклдің үрдістерін орындауды қамтамасыз ететін нақты технологиялар және олардың қолданылатын стандартты әдістемесі және аспаптық құралдары арқылы жүзеге асырылады.

Жобалаудың технологиясы төмендегі құраушылардың жиынтығы ретінде анықталады:

- жобалаудың технологиялық амалдарының тізбегін анықтайтын қадамдық процедуралар;

- технологиялық амалдарыдың орындалу нәтижесін бағалауда қолданылатын критерийлер мен ережелер;

- жобаланатын жүйені сипаттау үшін қолданылатын графикалық және мәтіндік құралдар;

- технологияның негізгі мазмұнын құрайтын технологиялық нұсқаулар орындалатын амалдарға байланысты технологиялық амалдардың тізбегінің, шарттарыңың және амалдарының өздерінің сипаттамасынан тұрады.

Ақпараттық жүйелерді жобалау, әзірлеу және сүйемелдеу технологиясы мынадай талаптарды қанағаттандыру керек:

1) технология ақпараттық жүйенің өмірлік циклін толық қолдау керек;

2) технология ақпараттық жүйелерді әзірлеудің мақсаттарына жетуді берілген сапаға және уақытқа сәйкес қамтамасыз етуі қажет;

3) технология ірі жобаларды ішкі жүйелер ретінде орындау керек, яғни жобаның декомпозиция мүмкіндігін қамтамасыз етеді;

4) технология жеке ішкі жүйелерді жобалау б/ша үлкен емес топтармен (3-7 адам) жүргізуді қамтамасыз ету;

5) технология жұмысқа қабілетті ақпараттық жүйені қысқа уақытта алуды қамтамасыз ету керек;

6) технология жобаның конфигурациясын басқаруын қамтамасыз ету керек, жоба құжаттарын автоматты түрде шығаруын және оның версияларын жоба версияларымен синхрондығының мүмкіндігін қамтамасыз ету керек;

7) технология орындалатын жобалық шешімдердің ақпараттық жүйелерді жүзеге асыру құралдарынан тәуелсіздігін қамтамасыз ету керек;

8) технология өмірлік циклдің барлық кезеңдеріне орындалатын үрдістерді автоматтандыруды қамтамасыз ететін келісілген CASE-құралдарының кешендерімен атқарылуы керек.

Әдістемелік материалдар,

нұсқаулар, нормативтер, нәтижелерді бағалау критерийлері

.

6-сурет. Жобалаудың технологиялық амалдарының көрсетілімі

- жобалау стандарты;

- жобалық құжаттарды безендіру стандарты;

- пайдаланушы интерфейсі стандарты.

RAD әдіснамасы.

Өмірлік циклдің спиральді моделінің шеңберінде ақпараттық жүйелерді әзірлеудің мүмкін тәсілдерінің бірі болып соңғы уақыттарда кеңінен таралған RAD (Rapid Application Devolopment) – қосымшаларды жылдам жасаудың әдіснамасы болып табылады.

Бұл термин бойынша 3 элементті құрайтын ақпараттық жүйелерді әзірлеудің үрдісі түсіндіріледі:

- программистердің үлкен емес командасы (8-10 адам);

- қысқа, бірақ тиянақты атқарылатын ойында график (3 ай);

- қайталанатын цикл.

RAD әдіснамасы бойынша ақпараттық жүйелердің өмірлік циклі 4 кезеңнен тұрады:

1) талаптарды талдау және жоспарлау кезеңі;

2) жобалау кезеңі.

3) жобаны жүзеге асыру кезеңі;

4) жобаны енгізу кезеңі.

1-кезең талаптарды талдау және жоспарлау кезеңінде жүйені пайдаланушылар жүйені орындайтын функцияларды анықтайды, олардың ішінен алғашқы болып өңдеуді талап ететін неғұрлым приоритетті функциаларды ерекшелейді, ақпараттық қажеттіліктерді сипаттайды. Жоба масштабы шектеледі, келесі кезеңдердің әрбіреуі үшін уақыт шектеулі анықталады. Осы кезеңнің нәтижесінде болашақ ақпараттық жүйенің функцияларының тізімі мен приоритеттілігі, функцианалдық және ақпараттық модельдері нақтыланады.

Жобалау кезеңінде пайдаланушылардың бөлігі әзірлеуші-мамандардың жетекшілігімен жүйенің техникалық жобалауына қатысады. Қосымшалардың (бағдарламалардың) жұмыс істейтін прототиптерін жылдам алу үшін сәйкес инструменталды құралдар (CASE-құралдар) қолданылады. Пайдаланушылар әзірлеушілермен тікелей байланыс жасай отырып, алдыңғы кезеңде анықталмаған талаптарды (жүйеге қатысты) нақтылайды, толықтырады. Осы кезеңде мынандай әрекеттер орындалады:

1) жүйенің үрдістері нақты қарастырылады;

2) қажетті болса әр қарапайым үрдісс үшін жекелеме прототиптер жасалады: экрандық форма, диалог, анық емес немесе бір мәнді еместіліктерді жоятын есептер;

3) мәліметтерге қатынау шектеу талаптары қойылады;

4) қажет құжаттар құрамы анықталады.

Осыдан кейін әзірленетін жүйенің функционалды нүктелерінің (function point) саны бағаланады және ақпараттық жүйені ішкі жүйелерге бөлу шешімі қабылданады (RAD-жоба уақытында (3 айға дейін) әзірлеуші топтың жүзеге асыра алатын ішкі жүйелеріне) функционалды нүкте деп әзірленетін жүйенің мына әлементтерінің кез келгені түсіндіріледі:

1. 
   қосымшаның кіріс элементі (кіріс құжат немесе экрандық форма)
   
2. 
   қосымшаның шығыс элементі (шығыс құжат немесе экрандық форма)
   
3. 
   сұраныс (”сұрақ/жауап”жұбы)
   
4. 
   логикалық файл, яғни қосымшаның ішінде қолданылатын мәліметтер жазуларының жиынтығы.
   
5. 
   қосымшаның интерфейсі, яғни басқа қосымшаға берілетін немесе одан алынатын мәліметтер жазбаларының жиынтығы.
   

Жоба әзірлеушілердің әртүрлі командаларының арасында бөлінеді. CASE-құралдарын қолдану жағдайында жүйенің функционалды модельдерін бөлу қарастырылады.

Жобалау кезеңінің нәтижесінде болу керек:

1. 
   жүйенің жалпы ақпараттық моделі;
   
2. 
   әзірлеушілердің жекелеме командасымен жүзеге асырылатын жүйенің тұтас және ішкі жүйелерінің функционалды модельдері;
   
3. 
   автономды әзірленген ішкі жүйелер арасында нақты анықталған интерфейстер;
   
4. 
   экрандық формалардың, есептердің, сұхбаттардың прототиптері;
   

1. 
   әзірлеушілер алдыңғы кезеңнің негізінде алынған модельдерден шынайы жүйенің итеративті тұрғызылуын жасайды, сондай-ақ сенімділікке, өнімділікке қойылатын талаптар сияқты функционалды емес сипаттағы талаптарды шығарады.
   
2. 
   пайдаланушылар алынған нәтижелерді бағалайды және егер әзірлеу барысында жүйе алдын ала анықталған талаптарды қанағаттандырмайтындай болса, онда түзетулер енгізеді. Жүйені тестілеу әзірлеу үрдісінде жүзеге асады.
   

1. 
   мәліметтерді қолданудың талдауы жүзеге асады және олардың таратылу қажеттілігі анықталады;
   
2. 
   мәліметтер қорын физикалық жобалау жүргізіледі;
   
3. 
   аппараттық ресурстардың талаптары анықталады;
   
4. 
   өнімділікті арттыру тәсілдері қойылады;
   
5. 
   жоба құжаттарын әзірлеу аяқталады.
   

RAD тәсілінің негізгі принциптері:

- қосмшаларды итреациялық әзірлеу;

- ақпараттық жүйелердің өмірлік циклінің әрбір кезеңінде жұмыс толық аяқталуының міндетті еместігі;

- ақпараттық жүйелерді әзірлеу үрдісінде пайдаланушыларды қатыстыру міндеті;

- жоба толықтығын және қосымшалар кодын генерациялауды қамтамасыз ететін CASE-құралдарды мақсатты түрде қолдану;

- әзірлеумен бірге жүзеге асырылатын жобаның тестіленуі және дамуы.

CASE-құралдар.

CASE-құралдарына ақпараттық жүйелердің өмірлік циклінің үрдістерінің жиынтығын автоматтандыратын бағдарламалық құрал жатады және мынандай негізгі мінездемелік ерекшеліктерімен сипатталады:

1. 
   Әзірлеушімен ыңғайлы интерфейсті қамтамасыз ететін және оның шығармашылық мүмкіндіктерін дамытатын АЖ-ді сипаттау және құжаттау үшін қуатты график құралдар;
   
2. 
   Ақпараттық жүйелерді әзірлеудің үрдісін қамтамасыз ететін CASE-құралдарының жекелеме компоненттерінің интеграциясы.
   
3. 
   Жобалық метамәліметтердің (репозитория) ұйымдастырған қоймасын арнайы қолдану;
   

1. CASE-құралдың негізі болатын репозиторияны. Ол жоба версияларын сақтауды және оның жекелеме компоненттерін, топтық әзірлеуде әртүрлі әзірленушіден түскен ақпаратты синхронизациялануды және қарама-қайшы еместігіне бақылауды қамтамасыз етуі керек;

2. Ақпараттық жүйелердің моделін құрайтын иерархиялық байланысқан диаграммаларды (мысалы: DFD,ЕRD.) жасауды және редакторлауды қамтамасыз ететін талдау мен жобалаудың графиктік құралдары;

3. 4GL тілдерін және кодтар генераторларын қамтитын қосымшаларды әзірлеудің құралдары;

4. Конфигурациялық басқару құралдары;

5. Құжаттау құралдары;

6. Тестілеу құралдары;

7. Жобаны басқару құралдары;

8. 
   Реинжиниринг құралдары;
   

Типі бойынша жіктелу CASE-құралдардың өмірлік циклдің әрбір үрдістерінің функционалдық бағытын көрсетеді.

Категориясы бойынша жіктелу орындалатын функциялар интеграциялану дәрежесін анықтайды және үлкен емес автономды есептерді шешетін жекелеме локальді құралдарды, ақпараттық жүйелердің өмірлік циклінің кезеңдерінің мейлінше көбін қамтитын жартылай интеграцияланған құралдардың жиынын қамтиды.

CASE-құралдарын мынандай белгілері бойынша да жіктеуге болады:

1) қолданылатын әдіснамасы және модельдері және мәліметтер қоры бойынша;

2) мәліметтер қорын басқару жүйесімен интеграциясы дәрежесімен;

3) қолданылатын платформасы бойынша.

Қазіргі методологиялар және оларды іске асыратын технологиялар CASE құралдарымен бірге электрондық түрде көрсетіледі және методология бағытталған бағдарламалық қамтамасыздандырылудың жүйелерін құруға арналған үрдістер кітапханасынан, шаблонардан, әдістерден, модельдерден және басқа да компоненттерден тұрады. Электрондық методологиялар нақты пайдаланушылар үшін бейімделуді және нақты объекттерді орындау нәтижелері бойынша методологияның дамуын қамтамасыз ететін құралдарды қамтиды.

Бейімделу үрдісі ӨЦ-дің қажет емес үрдістерін, әрекеттері мен методологияның басқа да компоненттерін жою, сәйкес келмейтін үрдістер мен әрекеттерді, сонымен қатар, әтістерді, модельдерді, стандарттарды өзгерту болып табылады. Методологияны реттеу келесі аспектілер бойынша іске асырылады: ӨЦ – дің кезеңдері мен операциялары, жоба әзірлеушілері, ӨЦ – дің қолданылатын моделдері, концепциялар және т.б.

Электрондық методологиялар мен технологиялар (және CASE құралдары) АЖ – ні құру ортасының ұйымдастырылған аспаптық құралдар комплексінің ядросын жасайды.

DATARUN методологиясы.

Дүние жүзінде электрондық методологиялардың ішіндегі кең таралған түрлерінің бірі DATARUN методологиясы болып табылады. DATARUN методологиясына сәйкес БҚ ӨЦ ISO 12207 стандартымен анықталатын негізгі үрдістерді орындау нәтижелерімен байланысатын кезеңдерге бөлінеді. Әрбір кезең келесі кезеңнің жұмыс жоспарымен аяқталуы керек.

Талаптарды құру мен жоспарлау кезеңі жобаның құны мен бастапқы бағалар көлемін анықтайтын әрекеттерді қамтиды. АЖ – ні құруға арналған талаптар мен экономикалық негіздеуді құру қажет (сформулировать). Сонымен қатар, жобаның іске асырылуының техникалық бағалануына негіз болатын мәліметтердің бастапқы концептуалды моделі мен функционалдық модельдерді (мекеменің бизнес - үрдістер модельдерін) құру керек. Осы кезеңнің негізгі нәтижелері ретінде мекеме қызметінің(үрдістер мен мекеме мәліметтерінің бастапқы модельдері), жүйеге қойылатын талаптардың модельдері мен бастапқы бизнес – жоспар болуы керек.

Жобалаудың концептуалды кезеңі бастапқы мәліметтердің детальді талдануы мен мәліметтердің концептуалды моделін анықтаудан басталады. Содан кейін жүйенің архитектурасы жобаланады. Жүйе архитектурасы концептуалды моделдің көз жетерлік ішкі модельдерге бөлінуін қамтиды. АЖ – ді пайдаланудың мүмкіндігі бағаланады және оларды түрлендрудің сәйкес әдісі таңдалады. Жоба құрылғаннан кейін бастапқы бизнес – жоспар анықталады. Осы кезеңнің қорытынды компоненттері болып мәліметтердің концептуалды моделі, жүйе архитектурасының моделі және анықталған бизнес – жоспар табылады.

Қосымшаларды спецификациялау кезеңінде жобаны құру мен детализациялау үрдісі жалғасады. Мәліметтердің концептуалды моделі мәліметтердің реляциялық моделіне түрленеді. Қосымшаның құрылымы мен экрандар, есептер(отчет) мен пакеттік үрдістер түрінде көрсетілетін қажетті интерфейстері анықталады. Мәліметтердің моделі әр кесте үшін бизнес – ережелермен және әдістермен анықталады. Осы кезең аяқталған кезде қосымшаларды жүзеге асыру әдісі туралы тиянақты шешім қабылданады. Кезеңнің нәтижелері бойынша АЖ архитектурасының, мәліметтердің, функциялардың, интерфейстердің(сыртқы жүйелер мен пайдаланушылармен бірге), өңделетін қосымшаларға арналған талаптардың, қосымшаларды интеграциялау талаптарының моделдерін қамтитын АЖ жобасы құрылуы керек. АЖ – ні құрудың ақырғы жоспары жасалуы қажет.

Әзірлеу, интеграциялау және тестілеу кезеңінде мәліметтердің жеке және комплекстік тесттері, тестілік қоры жасалуы керек. Жобаға сәйкес МҚ мен қосымшалардың әзірленуі, тестіленуі мен прототиптелінуі өткізіледі. БҚ – дың ағымдағы нұсқасының конфигурациясы сипатталады. Тестілеу нәтижесі негізінде МҚ мен қосымшалардың оңтайландырылуы өткізіледі. Қосымшалар жүйеге интеграцияланғаннан кейін қосымшалардың тестіленуі өткізіледі. Кезеңнің негізгі нәтижелері ретінде жүйедегі комплекстік тестілеуден өткен дайын қосымшалар, БҚ конфигурациясының ағымдағы сипатталуы, сынау нәтижелері бойынша түзетілген жүйенің нұсқасы мен жүйені эсплуатациондық құжаттау болып табылады.

Енгізу кезеңіне МҚ мен қосымшаларды енгізу мен орнату әрекеттері кіреді. Кезеңнің нәтижелері ретінде эксплуатацияға дайын және тапсырыс берушінің бағдарламалық – аппараттық платформасына ауыстырылған жүйенің нұсқасы, сүйемелдеу құжатталуы (документациясы) мен эксплуатация нәтижелері бойынша қабылдау сынақтарының акті болуы қажет.

Сүйемелдеу мен даму кезеңдерінде қателерді тіркеуге, табу мен жоюға, өзгертулерді енгізу мен тестілеуге, БҚ – дың жаңа нұсқаларын тираждау мен таратуға, қосымшаларды жаңа платформаға ауыстыру және жүйені масштабтауға байланысты үрдістер мен операцияларды ұйымдастырады. Даму кезеңі әзірлеу кезеңінің қайталау итерациясы болып табылады.

DATARUN методологиясы 2 модельге негізделген:

- мекеме моделі;

- ақпараттық жүйе моделі.

DATARUN методологиясы мекеме қызметін сипаттауды жүйелі түрде көрсетуге негізделген. Модельдерді жасау үрдістерді сипаттаудан басталады. Үрдістерден бастапқы мәліметтер алынады. Бастапқы мәліметтер мекеменің өнімдерін немесе қызметтерін, орындалатын операциялар(транзакциялар) мен пайдаланатын ресурстарын сипаттайды. Бастапқы мәліметтерге сыртқы және ішкі мәндер, яғни, клиенттер немесе агенттіктер жатады. Сонымен қатар, бастапқы мәліметтер ретінде шешімдерді қабылдау нәтижесінде алынған мәліметтер алынады. Мысалы, жұмыс графигі, тауарлар бағасы.

DATARUN методологиясының негізгі принципі - бастапқы мәліметтердің ақпараттық жүйе архитектурасын жобалау үшін негіз болуы. Ақпараттық жүйелер архитектурасы тұрақты болады, егер ол бизнестің көрінісін анықтайтын негізгі операциялармен тығыз байланысқан бастапқы мәліметтерге негізделген болса.

Кез келген ақпараттық жүйе процессорлармен орындалатын және мәліметтер қорымен өзара әрекеттесетін модульдер жиынын көрсетеді. Мәліметтер қоры мен процессорлар орталықтандырылған немесе үлестірілген болуы мүмкін. Барлық транзакциялар бір немесе бірнеше мәліметтер қорымен өзара әрекеттесетін интерфейстер модулі немесе объектілер арқылы жүзеге асады.

DATARUN методологиясының 2 мақсаты болады:

- ақпараттық жүйе құрылатын тұрақты құрылымды анықтау. Мұндай құрылым ретінде мекеменің фундаментальді үрдістерін көрсететін бастапқы мәліметтерден алынатын мәліметтер моделі болып табылады;

- мәліметтер моделі негізінде ақпараттық жүйені жобалау.

Мәліметтер моделінің негізінде құрастырылған объектілер клиент-сервер ортасының серверлерінде орналасатын мәліметтер қорының объектілері болып табылады. Компьютерлік жүйе архитектурасында анықталған интерфейс объектілері, әдетте, клиенттік бөлігінде орналасады. Мәліметтер қорының пайдаланатын объектілері мен интерфейстің әртүрлі объектілерін спецификациялау үшін негіз болып табылатын мәліметтер моделі ақпараттық жүйенің сүйемелденуін қамтамасыз етеді.

Silverrun DATARUN методологиясына сәйкес жобалық жұмыстардың өткізілуінің автоматтандырылуын қамтамасыз етеді. Осы құралдармен көрсетілетін жобалау ортасы жоба басқарушысына жұмыс әрекетін бақылау, жұмыстың орындалуын қадағалау, жұмыс тәртібінен ауытқуларды дер кезінде байқау мүмкіндігін береді. Жобаның кез келген қатысушысы осы ортаға қосылғаннан кейін өзіне берілген тапсырма мен орындау мерзімін біле алады, тапсырманы орындау техникасын детальді зерттей алады.

Ақпараттық жүйелер бизнес-үрдісстер моделдерінен басталып және осы үрдісстерді автоматтандыратын программалау моделімен аяқталатын моделдер қатарынан тізбектеліп құрылады.

BPM (Business Process Model) – бизнес-үрдісстер моделі

PDS (Primary Data Structure) – алғашқы мәліметтердің құрылымы

CDM (Conceptual Data Model) – мәліметтердің концептуалды моделі

SPM (System Process Model) – жүйе прцесстерінің моделі

ISA (Information System Architecture) – АЖ- нің архитектурасы

ADM (Application Data Model) –

IPM (Interface Presentation Model) – интерфейсті көрсету моделі

ISM (Interface Specification Model) – интерфейсті спецификациялау моделі.

Құрылып жатқан ақпараттық жүйе мекеме орындайтын функцияларға негізделуі керек. Сондықтан алғашқы құрылатын модель – бұл Silverrun BPM модулінде құрылымы іске асатын бизнес- үрдісстердің моделі. Бұл модель үшін арнайы BPM нотациясы қолданылады. Бизнес- фунуцияларды талдау мен спецификациялау үрдісінде мәліметтер құрылымы ретінде құжатталатын негізгі ақпараттық объектілер анықталады. Құрылымды құру үшін мекемеде пайдаланылатын құжаттар, инструкциялар, өндірістік операцияларды сипаттау пайдаланылады. Қажет емес ақпараттарды нормализациялау мен жою Silverrun ERX модулінде мәліметтердің концептуалды моделін құруда жүзеге асырылады. Бизнес-үрдістердің моделін құрғаннан кейін ақпарат жобаның репозиториінде сақталады.

Мекеме жұмысын зерттеу барысында алғашқы мәліметтер құрылымы анықталады және құжатталады. Осы құрылымдар мекемедегі құжаттарды, хаттарды, мәліметтерді сипаттау арқылы BPM модулінің репозиторийіне енгізіледі. Бизнес-үрдістер моделінде мәліметтердің алғашқы құрылымдары ақпараттың ағыны мен сақталуымен байланысты болады.

Мәліметтердің алғашқы құрылымдарының негізінде Silverrun ERX модулінде мәліметтердің концептуалды моделі(ER - моделі) құрылады. Концептуалды модель мәліметтердің алғашқы құрылымдарынан қажет емес ақпаратты жоюмен, нормализациямен және түсініктер атауларының стандартизациясымен ерекшеленеді. Бұл операциялар ERX модулінде кірістірілген экспертті жүйе арқылы жүзеге асады. Мәліметтердің концептуалды моделінің мақсаты – пайдаланылатын ақпаратты мәліметтер қорында ешбір детальсіз сипаттау (нормализацияланған түрде).

Бизнес-үрдістер моделі мен мәліметтердің концептуалды моделінің негізінде ақпараттық жүйенің архитектурасы жобаланады. Жүйеге кіретін қосымшалар анықталады. АЖ архитектурасы арнайы ISA нотациясын қолдану арқылы Silverrun BPM модулінде құрылады. Осы моделдің негізгі мазмұны – жүйенің құрылымдық компоненттері мен олардың өзара новигациясы. Мәліметтердің концептуалды моделі қосымшаларға сәйкес болатын бөліктерге бөлінеді.

Қосымшаны құру алдында мәліметтер қорының корпоративті құрылымы жобалануы керек. DATARUN реляциялық моделге негізделген мәліметтер қорын пайдалануды ұсынады. Мәліметтердің концептуалды моделі нормализациядан кейін арнайы ERX-RDM арқылы Silverrun RDM реляциялық моделдеу модуліне ауыстырылады. Модельдің ERX форматынан RDM форматына түрленуі пайдаланушының әрекетінсіз автоматты түрде іске асады. Форматтардың түрленуінен кейін мәліметтер қорының реляциялық моделі пайда болады. Бұл модель Silverrun RDM модулінде физикалық іске асырылуының анықталуымен (МҚБЖ мәліметтерінің типтерінің, кілттердің, индекстердің, триггерлердің) нақтыланады. Мәліметтерді өңдеу ережелерін МҚБЖ программалау тілдерінде ғана емес, сонымен қатар, декларативті түрде де көрсетуге болады.

Жүйелік үрдістерінің моделдері арқылы әр қосымшаның әрекеті неғұрлым дәлірек құжатталады. BPM модулінде бизнес – үрдістердің қалай жүзеге асатынын анықтайтын жүйелік үрдістер моделі құрылады. Бұл модель әр қосымша үшін жеке құрылады және қосымшаның мәліметтер моделімен тығыз байланысты болады.

Қосымша интерфейстік объектілерден (экрандық формалардан, есептерден, ақпаратты өңдеу процедураларынан) тұрады. Жүйенің әр интерфейсі (экрандық форма, есеп, мәліметтерді өңдеу процедуралары) мәліметтер қорының ішкі жиынымен байланысты болады.