Кенжәлиев Д. И. L Аспан механикасы «Астрономия»
§4 Конфигурацияларды түсіндіру. Синодтық және сидерлік айналыс периодтары
жүктеу/скачать 2.32 Mb.
|
| §4 Конфигурацияларды түсіндіру. Синодтық және сидерлік айналыс периодтары
Коперник моделінде планеталардың қозғалысы мен планеталар конфигурациялары қалай түсіндіріледі? Бұны түсінуге төмендегі сурет көмектеседі: ортасында Күн орналасқан, Т- Жер центрі болсын. Онда V1 , V2, V3, V4 – төменгі планетаның конфигурацияларына, ал М1, М2, М3, М4 – нүктелері - жоғарғы планетаның конфигурацияларына сәйкес келеді. 3- сурет. Жоғарғы және төменгі планеталардың конфигурациялары. V 2, V4 – қалыптарында төменгі планета (Шолпан немесе Меркурий) Жердегі бақылаушының көзқарасынша Күннен ең шалғай нүктелерінде орналасқандағы, яғни ең үлкен шығыс- (V4) немесе ең үлкен батыс- (V2) элонгациясы болып, ал V1, V3 қалыптарында Күнмен қосылуы болатыны көрініп тұр: V1- төменгі қосылуы, V3- жоғарғы қосылуы. Дәл сол сияқты, М1 – қалпында Күн және планета Жердің қарама-қарсы жақтарында (қарама-қарсы тұру), М2, М4 –Күн мен планета өзара перпендикуляр бағытта көрінеді, ал М3 –планета Күнмен қосылып кеткендей көрінеді (қосылуы). М2 –батыс квадратура, М4-шығыс квадратура ішкі орбитадағы планета сыртқыдан гөрі жоғары бұрыштық жылдамдықпен қоз-ғалады. Планеталардың көрі-нерлік қозғалысын түсіндіретін 4-сурет. Сондықтан Жер сырт-қы планетаны қуып жеткенше (Т2-қалпы) планетаның көрінерлік қозғалысы (М1-қалпы) баяулаған сияқты болып көрінеді, бірақ біраздан кейін тоқтап, Жер мен планетаны гелиоцентрлік бағыттары бір-біріне жақындаған кезде (Т1 және М2 қалпы) Жердің гелиоцентрлік бағыты тезірек бұрылатындықтан сыртқы планета кері бағытта орын ауыстырған сияқты болып көрінеді. Қарама-қарсы тұру М1 моментінде кері бағыттағы көрінерлік қозғалыс учаскесінің ең ортасы болады. Осылайша сыртқы планетаның көрінерлік кері қозғалысы түсіндіріледі. Синодтық айналу периоды (S) бұрыннан белгілі. Планетаның бұл периоды аттас конфигурациялардың қайталануының арасындағы уақыт аралығы болатын. Жаңа модельде (5-сурет) Т1-Жер, ал V1-ішкі планета (Шолпан) - Күнмен бір түзудің бойында орналасқан конфигурация –Күнмен қосылуы болсын. Шолпан мен Жер қайтадан осы конфигурацияға келуі үшін бір айналымнан артық орын ауыстыруы тиіс. Сондықтан синодтық айналу периоды (S) планетаның айналу периодына тең емес. Планеталардың қозғалысы жайындағы көзқарас түбегейлі өзгеретіндіктен жаңа уақыт аралықтарын қолдануға тура келеді. Планетаның Күнді толық бір айналуына қажетті уақыт аралығы – сидерлік айналыс периоды енгізіледі (Т). Суретте ішкі планета осы уақыт аралығы ішінде бір айналып бұрыңғы орнына - (V1 ) қайтып келгенде, Жер өз орнынан -(Т1) кетіп қалады. Ішкі планета оны V2 қалпында қуып жетіп, сол кезде ғана бұрыңғы конфигурациясы қайталанады. Бұл аралық синодтық айналу периоды (S) болып табылады. Жердің сидерлік айналыс периоды – жұлдыздық жылға тең. Планетаның синодтық және сидерлік периодтарының арасындағы байланысты анықтау үшін планеталар қозғалысына механикадағы жылдамдықтарды қосу теоремасын қолданып көрейік. Бір тәулікте планетаның орбита бойымен өтетін доғасы: . Жер болса бір тәулікте доғаны өтеді. Ал -планетаның бір тәулік ішінде көрінерлік орнының өзгеруі. Екі дененің абсолют жылдамдықтарының айырмасы олардың салыс- 5-cурет. Синодтық және сидерлік периодтардың айырмашылығы тырмалы жылдамдығына теңдігі сияқты, планета мен Жердің тәуліктік орбиталық жолдарының айырмасы планетаның көрінерлік тәулікті орын ауыстыруын береді. Төменгі планеталар үшін – = немесе — = (4.1) Жоғарғы планеталар үшін дәл солай — = (4.2) осы екі теңдеуді синодтық қозғалыс теңдеулері деп атайды. Бұл теңдеулер планетаның синодтық айналыс периоды белгілі болған жағдайда сидерлік айналыс периодын анықтауға мүмкіндік береді. жүктеу/скачать 2.32 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|