Кәріпжанова айнұр оралқызы фразеологиялық коннотацияның прагмастилистикасы
Фразеологизмдердің лингвистикалық табиғаты
жүктеу/скачать 275 Kb.
|
| 1.1 Фразеологизмдердің лингвистикалық табиғаты
Тараушада фразеологизмдердің тілдік табиғаты, фразеология теориясына, фразеологизмдерді кең және тар мағынада түсіну принциптеріне қатысты зерттеулерге және тілші ғалымдар І.Кеңесбаев, А.Ысқақов, Т.Сайрамбаев, Ғ.Қалиев, Б.Қасым, Г.Қосымова, Р.Авакова, А.Байтелиев пікірлеріне сүйене отырып, «фразеологиялану» ұғымының мән-мағынасы талданады. І.Кеңесбаев: «Фразеологизмдердің құрылым жағынан қалыптасып, компоненттерінің тіркесу амалдарында бір заңдылық бар. Өмір талабынан туған фразеологизмдер талай дәуірдің елегінен өтіп, құрамы, жасалу тәсілі жағынан, мағынасы жағынан бір жүйеге түскен»,-дейді [1, 601б.]. Фразеологизмдер кешенді белгілерінің негізінде басқа тілдік бірліктерден ажыратылатын оралымдар болып табылады. Олар тұтасқан күйінде даяр тұрған оралым ретінде, фразеологизм құрамындағы компоненттер бұрыннан тіркесіп қойған қалпында қолданылады, олардың орын тәртібі тұрақты. Десек те, жалпы фразеологизмдердің шыққан тегі сөз тіркестері мен сөйлемдер екеніне ешкім шек келтірмейді. Фразеологизмдердің мағынасы туынды, астарлы, даму барысында семантикалық өзгерістерге түсіп қалыптасқан, олар экспрессивтік қызмет атқарады. Фразеологизмдердің шығу негіздеріне байланысты төмендегідей пікірлерді айтуға болады: - фразеологизмдер сөздердің тіркесіп, мағыналық әрі құрылымдық жағынан тұрақтануы негізінде қалыптасады; фразеологизмдердің тууына фразеологиялану процесі себепші болады; - фразеологизмдерден халық танымын байқаймыз және олар ғасырлар бойы халық жадында сақталып, жатталып, қолдануға даяр күйінде енетін тілдік құралға айналған; - фразеологизмдер бейнелі, астарлы ұғымды білдіреді. Фразеологизмдердің семантикалық мағыналарынан ажырағандықтан деактуализация негізінде лексикалық мағынасы да тұрақсызданады. Компоненттердің семантикалық және грамматикалық деактуализациясы негізінде фразеологизм компоненттері өздерінің бастапқы мағынасынан айырылып, тың мағынаға ие болады. Бұл қағида Мәшһүр Жүсіп шығармаларындағы фразеологизмдерді қарастыру барысында да дәлелденетініне көз жеткіздік. Мысалы: Көрсетіп әлсіздерге жуан мойын (М-Ж.) дегендегі жуан мойынның номинативтік мағынасы адамның дене мүшесінің ірілігін, үлкендігін білдіретін болса, аталған мысалдағы фразеологиялық мағынасы әлсіз адамдарға күш көрсету, әлімжеттік жасау мағынасында қолданылады. Жуан мойынның номинативтік мағынасы фразеологизм бойында тұрып бастапқы мағынасын бере алмайды. Сондай-ақ, Қайда тойса қарыны сонда тоқтап, Бір күн өкше көтерді шаһар жаққа (М-Ж),- деген мысалдағы өкше көтерді (дене қимылын жасау, яғни аяғын жерден көтеру) номинативтік мағынадағы тіркес пен өкше көтерді (сапарға шығу) ауыспалы мағынадағы фразеологиялық тіркестің беретін семантикасы әр басқа екені байқалады. Келтірілген мысалдардағы фразеологизмдер компоненттері деактуализация негізінде өздерінің бастапқы лексикалық мағыналарынан айырылған, яғни фразеологиялануға ұшыраған. Зерттеу барысында дереккөз ретінде жинақталған Мәшһүр Жүсіп Көпейұлы шығармаларындағы фразеологизмдерді сараласақ, еркін сөз тіркестерінің тұрақты тіркестерге ауысқанын байқаймыз. Сондықтан ақын қолданысындағы фразеологизмдердің аражігін төмендегідей тарқатуға болады: жүктеу/скачать 275 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|