«Күнделікті өмір тарихы» отандық тарих мысалында. «Торғай ісі» құжатын талдау. «Торғай ісі»
Күнделікті өмір тарихы отандық тәжірибеде. Ахмет Байтұрсыновтың сот ісі тергеу материалдары және оның еңбектеріндегі қазақ өмірі
жүктеу/скачать 23.09 Kb.
|
| Күнделікті өмір тарихы отандық тәжірибеде. Ахмет Байтұрсыновтың сот ісі тергеу материалдары және оның еңбектеріндегі қазақ өмірі.
Ахмет Байтұрсынов — қазақтың ұлы ағартушысы, ғалым, тілші, ақын, ұлт көсемі және Алаш қозғалысының көрнекті өкілдерінің бірі. Ол ХХ ғасырдың басында қазақ халқының білім мен мәдениетін дамытуға зор үлес қосқан. Сонымен қатар, оның өмірі мен қызметі патша үкіметі тарапынан қудалауға ұшыраған. Ахмет Байтұрсыновтың сот ісі мен тергеу материалдары — сол замандағы ұлт-азаттық қозғалыстың сипаты мен қазақ зиялыларына қарсы жүргізілген репрессияларды көрсететін маңызды құжаттар. 1. Ахмет Байтұрсыновтың сот ісі және тергеу материалдары Ахмет Байтұрсыновтың патша үкіметі тарапынан қудалануы оның қоғамдық және саяси белсенділігіне тікелей байланысты болды. Ол қазақ халқының тәуелсіздігін, мәдениеті мен білімін дамыту идеясын қолдап, отаршылдық саясатқа қарсы шыққан. 1905 жылы ол Қарқаралы петициясын дайындауға қатысып, онда қазақ халқының әлеуметтік және экономикалық жағдайын жақсартуды талап етті. Бұл әрекет оған қарсы қудалаулардың басталуына себеп болды. Кейінірек Ахмет Байтұрсынов бірнеше рет патша үкіметі тарапынан тұтқындалып, тергелді. 1909 жылы ол "Үкіметке қарсы үгіт-насихат жүргізді" деген айыппен тұтқындалып, Семей түрмесіне қамалды. Бұл іс бойынша тергеу материалдарында оның қазақ халқының құқықтарын қорғау жолындағы қызметі мен патшалық билікке қарсы көзқарастары айтылған. Сот ісінің басты айыптары: Патша үкіметінің саясатын сынаған мақалалар мен өлеңдер жазу. Қазақ халқын өз құқықтарын қорғауға шақырған әрекеттері. Алаш қозғалысымен байланысы және оның идеяларын қолдауы. Ахмет Байтұрсынов бұл қудалауларға қарамастан, қазақ халқының құқықтарын қорғауды жалғастырды, оның еңбектері мен іс-әрекеттері ұлттық сананы оятуға бағытталды. 2. Ахмет Байтұрсыновтың еңбектеріндегі қазақ өмірі Ахмет Байтұрсыновтың еңбектері қазақ қоғамының әлеуметтік, саяси және мәдени өмірін бейнелейді. Ол өзінің шығармалары мен ғылыми еңбектерінде қазақ халқының ұлттық ерекшеліктерін, тұрмыс-салты мен әдет-ғұрыптарын терең зерттеп, солар арқылы ұлттық мәдениетті жаңғыртуға ұмтылды. "Маса" жинағы (1911) — Ахмет Байтұрсыновтың ең танымал шығармаларының бірі. Бұл жинақтағы өлеңдерінде ол қазақ халқының сол кездегі ауыр жағдайын, әлеуметтік әділетсіздік пен ұлттық езгінің зардаптарын суреттейді. Ахмет қазақ халқын білімге, мәдениетке ұмтылуға шақырып, халықты оятуды мақсат етті. Өлеңдерінде қазақ қоғамының артта қалушылығы, білімнің жоқтығы, ұлттың әл-ауқатының төмендігі сынға алынады. Мысалы, «Маса» өлеңінде ол былай дейді: "Ұйқысын аз да болса бөлмес пе екен, Қоймастан құлағына ызыңдаса?" Бұл жерде ол халықтың санасын ояту үшін үнемі күресу қажеттілігін метафоралық түрде жеткізеді. "Қазақ" газеті — Ахмет Байтұрсыновтың редакторлығымен 1913–1918 жылдары шығып тұрған газеттің негізгі мақсаты — қазақ қоғамын ағартушылыққа жетелеу, ұлттық сананы көтеру, саяси белсенділікті ояту болды. Бұл басылымда қазақ өміріндегі маңызды мәселелер көтеріліп, қазақ тілін дамыту, ұлттық мәдениетті сақтау, білім беру мәселелері талқыланды. Ғылыми еңбектері — Ахмет Байтұрсыновтың қазақ тілінің грамматикасына, фонетикасына және орфографиясына арналған ғылыми еңбектері де оның қазақ халқының ұлттық білім беру жүйесін қалыптастыруға қосқан үлесін көрсетеді. Ол қазақ әліпбиін реформалап, араб жазуын негізге ала отырып, жаңа төте жазу жүйесін енгізді. Бұл реформалар қазақ халқының сауаттылық деңгейін арттыруға септігін тигізді. 3. Ахмет Байтұрсыновтың қазақ қоғамындағы рөлі Ахмет Байтұрсыновтың еңбектері мен қызметі қазақ халқының мәдени және саяси дамуына зор ықпал етті. Ол қазақ зиялыларының арасында ұлттың болашағы үшін күрескен көрнекті тұлға ретінде тарихта қалды. Оның шығармалары мен саяси қызметі ұлттық сананы оятуға, қазақ халқының өзіндік ерекшеліктерін сақтауға және отаршылдық езгіге қарсы тұруға бағытталды. Ахмет Байтұрсыновтың сот ісі мен оның еңбектері қазақ халқының ұлт ретінде сақталып қалуы жолындағы күресті көрсетеді. Оның шығармалары мен саяси қызметі бүгінгі күнде де өзектілігін жоғалтқан жоқ, ал оның мұрасы қазақ халқының мәдениеті мен тарихының ажырамас бөлігі болып табылады. жүктеу/скачать 23.09 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|