КӨКБӨрі керней серік АҚСҰҢҚАРҰЛЫ



Дата17.06.2016
өлшемі54.99 Kb.
#142795
КӨКБӨРІ КЕРНЕЙ

Серік АҚСҰҢҚАРҰЛЫ

Керней, сенің пірің Көк Бөрі еді,
Көк Бөрі айтып жатыр көкке нені?
Көк Түрік көзден ғайып болғаннан соң,
Көрінбей, о да саған өкпеледі.

Асау ең, аламанда алқынбаған,


Алашта оқшау сенің парқың маған.
Қазақтың хандығының шаңырағына,
Шаншыған уығың тұр алтындаған.

Алыстың, шылбырыңды үзе алмадың,


Алдында нәсіліңнің қызармағын:
Тексіздей көрінгенге көз салмадың,
Жеткізбей жеті атаға қыз алмадың!

Сыныңды алмай заман, сырыңды алған,


Тәңірден тұла бойға жылу қонған.
Ұлының бәрі содан баһадүр боп,
Қызыңның бәрі содан сұлу болған!

Тұлымы желбіреген, кекілменен,


Тұяқ жоқ тұқымыңда жетілмеген.
Жеті атаң түгіл, жетпіс атаңда,
Болмаған жесір деген, жетім деген!

Ертегі, аңыз болған өткен ісі,


Қазақтың жердегісі емес – көктегісі.
Көк туы желбіреген Алашымның,
Керней – көкке ұлыған Көк Бөрісі!

Керней – керегелі нағашы елім!


Мен сенің бір қызыңның баласы едім.
Көк Бөрі, Көк Түрік кеп сайран салған,
Алтай мен Ақсораңның арасы едім!

Көк Бөрі көкжиектен көрініп бір,


Қарап тұр қабырғасы сөгіліп құр;
Һалифа анам дағы аруақ деп,
Менімен осында кеп егіліп тұр...

Орталық Қазақстан. – 2011.- 28 шілде (№122)


Рух іздеп қайда бармадық

Бір кездері Алаштың ақсұң­қар ақыны Сәкенді іздеп қайда бармадық?! Қазақ даласы жет­пегендей орыстың ит жеккен пұш­пағы Магаданнан іздедік-ау Сәкен ізін. Біреулеріміз онымызды тү­сіндік, екіншілеріміз сөктік. Сөйткен қазақ баласы Сәкен ұланын әлі іздеп жүр. Өйткені Сәкен – қазақ баласының рухы еді!


Біздің де тірлігіміз сол тірлік. Қазақ рухын іздеген тірлік, өйткені біздің бабамыз – Көкбөрі Керней де қазақ рухы болатын!
Біздің тарих бүгінгі күнге жұқа болып жетіп отыр. Өзгелер жаз­ған тарих еді. Бүгінде сол тарихымызды өзіміз жазып жа­тырмыз. Өндіріп жатқанымыз ша­малы, алайда алға жылжып бара жатқанымыз анық.
Алдымен Алаш болғанбыз. Соңынан қазақ атандық. Қайсақ, қырғыз аталып күні кешеге дейін келдік. Ресми түрде қазақ атауын алып берген Сәкен Сейфуллин болатын.
Қазақ елі Арғын, Найман, Қо­ңырат, Қыпшақ сынды алып мемлекеттерден тұрды. Қазақ елі – осындай ірі тайпалық одақтардың заңды мираскері. Теңіздің тамшы­дан тұратыны белгілі. Арғынның Қаракесек тайпасының Керней бұтағы – сондай тамшының бірі.
Осынау қазақ сахарасын сақтап қалуда біздің бабаларымыздың да есепсіз қаны төгілген, жері үшін, ділі үшін, тілі үшін, діні үшін соғысқан. Содан да барып Керней атаның балалары жер-жаһанға шашырап кеткен. Аңыз әңгімелерден біле­тініміз бабаларымыз Жоңғар шап­қыншылығында, Қытай шабыншы­лығында соғысқа қатысып, өшпес ерлік үлгісін көрсеткен. Бұл қазақ ұландары үшін Отан соғысы болатын.
Біздің түсінігімізде соғыс бола қалса, ол міндетті түрде жер үшін соғыс болады. Шын мәнінде, біздің бабаларымыз бұдан жоғарырақ тұрған. Балта батыр бабамыздың башқұрт Салауат Жолайдың жағында соғысуы осыны көрсе­теді. Башқұрттар жеңіліп шегін­генде қазақтар да Еділ, Жайық бойына ығысады. Және сол жер­лерде тұрақтап қалады. Осыдан барып Кіші жүзде біздің Балта батырдың сегіз баласы қалып қойған. Оларды қазақтар жағы Естек десе, башқұрттар жағы Бал­тас дейді. Башқұрт жерінде Балтас деген аудан бар десек не айтар едіңіздер?! Сол жердегі Балта атасының ұрпақтарымен Сары атасының үрім-бұтағы тұ­рып жатыр. Ал олар өздерін Арқа төсін жайлап отырған Сарым руының ұрпағымыз дейді. Бұл соғыс дін ғана емес, діл соғысы да болатын. Сірә, мұндай мысалды көптеп келтіруге болатын шығар. Қазақ жеріндегі ұрыстардың бірде біреуінде қазақ ұланы сырт қала алмаған. ХІХ ғасырдың бірінші жартысындағы Кіші жүздің патшалық Ресей мен Қоқан хан­дығына қарсы ұрыстарына өздері тікелей қатыса алмаса да, Арқа қазағы үйірлеп мал айдады. Олай болса қазақ баласы қашанда өз жерінің қорғаушысы бола білген.
Керней аталығы да барлық рулар сынды небір зұлматты бас­тан өткерген. Ашаршылықта адам жеген арғын атанады, отыз жетіде қазақтың еврейі атанады, екінші жаһан соғысында сатқын атанады... Қайда жүрсе де қуғын-сүреңнен көз ашпайды. Сөйтіп жүріп те жер бетінен құрып кеткен жоқ. Бүгінде тарыдай тарап кеткен Керней аталығының ұзын саны отыз мыңның үстінде деп білеміз. Осы аталықтың Малсейіт тармағы қиын-қыстау күндері Қытайға өтіп кеткен екен.
Осыншама өсіп-өнгенімізді осы­дан алты жыл бұрын берген асы­мызда ғана білдік. 2005 жылы Арқада бұрынды-соңды бол­маған Керней бабамыздың асын өткіздік. Сол асқа төрткүл дү­ниеден ұрпақтары жиналды. Кере­қарыс шежіре кітабымызды шы­ғардық. Одан кейін бірқатар зерт­теу жұмыстарын жүргіздік. Де­ректі бейнефильмдер түсірілді. Кер­ней бабамыз жөнінде дерекке құрылған кітап та жарық көрді. Бұл бағыттағы жұмыстарымыз одан әрі жалғасын табуда. Аз қамтылған отбасыларға материалдық көмек көрсетілді, жағдайсыз балалардың оқуына қол ұшы берілді. Жарылғап ауылындағы мектепке компьютер сыныбы сыйланды. Бұл атқарылған жұмысымыздың бір парасы ғана. Алдағы жұмыс мұнан да көп деп білеміз.
Бүгін біздер бабаларымыздың аяғының ізі қалған жайлауға келдік.
Керней атасының малды ата болғаны белгілі. Бізде мыңды ай­даған байлар аз болмаған. Бір ғана Шолақ байға он жеті мың қылқұйрық біткен. Сондықтан да соншама малды асырап-сақтау оңай болма­ған. Жайлау мойыны сонау Есілге дейін барған. Аяқты малға ол да алыс емес. Сол жолда көштің ереуіл­дейтін жері болған. Бүгінгі Керней ауылы – сол бабаларымыздың ере­уіл жері. Көшке ілесе алмайтын ма­лын осы жерге тастап кеткен. Сондықтан, бұл көшті ел кәдімгідей тосатын болған.
Біздер сол топырақты бастық. Бабаларымыздың осынау ереуіл жерін бұрыннан білетінбіз. Осы жерде жергілікті халықтың ыстық ықы­ласына ризашылығымызды біл­дір­гіміз келеді. Олар өз тарапынан Корнеевка болып бұрмаланған атауды қайтып қалпына келтірді. Мектепке батыр бабамыздың есімін берді. Біздер бұл шаралардың ішінде бола алмадық. Батыр ортақ, аруақ ортақ деген осы. Сондықтан, Керней ауылының ақылман қа­риялары мен ақжаулықты әже­ле­­рімізге басымызды иеміз, кей­ін­­гі толқын бауырларымызға іл­ти­па­­тымызды білдіреміз.
Осыдан он жыл бұрын жер-жерлердің бәрінде төл тарихымызды жер атауларымен жазу өріс алды. Елімізде қаптаған Ивановка, Пет­ровкалардан арыла бастадық. Мы­нау біздің Ақадыр ауданында олары аздай ауылдар нөмірленіп кеткен-ді. Біздер сонымен де күрестік. Сондай ауылдың бірі Корнеевка болатын. Ол ауылдың тарихын белгілі жыл­намашы, қазақ даласының шежіре­шісі Юрий Попов өз жазбаларында қалдырды. Керней тауы, Керней бұлағы, Керней өзені, жалпы Керней ауылының тарихын мөлдіретіп жа­зып қоймай, оны баспасөз арқылы жарыққа шығарды. Сол деректерді негізге ала отырып Керней ауы­лының тұрғындары тарихи атау­ларын қайтарып алды. Соны ес­тіп іштей ризашылығымызды айтып жүретінбіз-ді. Сол ризашы­лығымызды білдірудің реті енді келген. Абыз ақсақалдарымыз сол азаматтарға құрмет көрсетіңдер, басына бөрік, иығына шапан жа­­быңдар, реті келіп жатса, ат мінгізіңдер деген. Сол тірлікпен атқа мінгенбіз.
Біздің бұл жиынымыз тірінің қамы еді. Өйткені бабаларымыз «Өлі жарымай, тірі байымайды» деп айтып кеткен. Олай болса осы ауылдың тұрғындары – кернейліктерге «Бәріңізге бір Алла жар болсын» деген ыстық ықыласымызды жеткізгіміз келген. Осындағы мектепке компьютер сыныбын сыйласақ па деп едік. Алайда түсініспеушіліктер орын алды. Желсөз белең алды. Барсақ күні кеше ғана тұрған Керней ауылы деген сөз өшіріліп тасталыпты. Бұл қалай деп сұрасақ, ауданның осы саласын басқаратын Сәуле Шибаева деген қарындасымыз сондай пәрмен жасапты. Керней мектебіне Сұлтанмахмұт Торайғы­ров атын беру бойынша қол жинапты. Осыған байланысты шам шақырушылар болды. Тіпті мектепке арнаған сыйлығымыздан да бас тартты. Сонымен, керней­ліктер осыдан он жыл бұрын Корнеевканы Керней ауылы деп атау үшін күресіп еді, енді қай­тадан Корнеевка қыламыз деп әуре. Бос әурешілік дейтініміз бұл ешқандай Корнеевтің жері емес. Бұл – қазақтың жері.
Осы аста қарапайым халықтың ықыласы бөлек еді. Жергілікті қаламгер Мақсұтхан Ақышев аға­мыз тіпті «Кернейдің әулие бұ­лағы» деген кітапша шығарып сыйлағанда аузымызға сөз түспей қалғанын несіне жасырайық. Аста Алаштың ақсұңқар ақыны Серік Ақсұңқарұлы Жанат Жаубас, Смет Алтай, Амантай Рәшитұлы, бел­гілі жазушы Өмір Кәріп, туған өлке шежірешілері Сәулебек Жүнісов, Садық Смағұлов, Қанат Боранқұлов, Әділ Бәкір, халық қалаулысы, Мәжіліс депутаты Нұрлан Әбдіров, Керней ауылының тұрғындары, тарихшы Мақсұтхан Ақышев, кезінде ел тізгінін ұстаған Бақи Әбсатов, Таяқбай Шәкірұлы және басқалары сөз сөйлеп, игі тілектерін білдірді. Қарағанды қаласы Балақажы мешітінің найб имамы Өмірзақ қажы Бекқожатегі мен Жарылғап ауылының имамы Мәкітай Байсақалұлы ел тәуел­сіздігі жолында құрбан болған ата-бабаларымыз рухына дұға бағыштап, Сәдібекбаласы Жұма­қас ақсақал бата қайырды.
Ас соңында кәдімгі бауырлас ағайын болып құшақтасып тарас­тық.
Керней ауылында осы атаның бір баласы да тұрмайды. Батыр бабамыз аттас аталарын тауып алып, елдімекен атауы сол кісінің есімімен аталды деген де қисынға келмейтін сөз. Қазақ тегін адамның есімін жер атауы ғып бермейді. Керней ауылын аруақ жанаған жер дейтініміз содан. Жанағаны сол, талай осындай ауыл пышырап кеткенде бұл ауылдың түтіні түзу ұшқанынан таймай тұр.

Төрехан МАЙБАС,


ҚР Мәдениет қайраткері.

Орталық Қазақстан. – 2011.- 28 шілде (№122)

Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет