Курсы және оқу семестрі: 2 курс, 4 семестр

Студент білуге тиіс:

• 
  Гидравликалық кедергілер түрлері;
  
• 
  Тегеурін шығынын есептеу әдістері;
  
• 
  Тегеурін шығынын өлшеу әдістері.
  

• 
  Сұйық шығынын өлшей алу.
  
• 
  Сұйықтың физикалық қасиеттерін анықтай алу.
  
• 
  Тегеуріннің құбыр бойындағы шығынын анықтай алу.
  

• 
  Тегеуріннің жергілікті кедергілердегі шығынын анықтай алу.
  

• 
  Үйкелу коэффициентінің сұйықтың ағу режиміне тәуелділігі.
  
• 
  Тегеуріннің құбыр бойындағы шығын.
  
• 
  Тегеуріннің жергілікті кедергілердегі шығыны.
  

Студенттер тұтқыр сұйықтың құбырда ағуының физикалық негіздерімен танысуы керек. Виртуалды зертханалық қондырғыда:

1. 
   Сұйықтың берілген шығынында ағынның құбырдағы орташа жылдамдығын анықтаңыз.
   
2. 
   Рейнольдс ұқсастық санының мәнін есептеңіз.
   

4. Кенеттен тарылу кезіндегі жергілікті кедергі коэффициентін тәжірибе бойынша анықтаңыз және оны кестелік мәнімен салыстырыңыз.

5. Тәжірибелік, есептелген және кестелік мәндерді кестеге енгізіңіз:
1 Кесте. Құбырдың тік телімі

Құбырдың тік телімінің ұзындығы, L	м	8
Тік телімдегі тегеуріннің үйкелуге шығыны, ∆pтр = П1 - П2	мм су.бағ.
	Па
50 л су жиналатын уақыт, τ	с
Су шығыны, Q	м3/с
Құбыр диаметрі, d	м	0,04
Құбырдың көлденең қимасының ауданы, S	м2
Судың температурасы, t		20
Рейнольдс саны, Re
Үйкелі коэффициенті, λоп.
Үйкелу коэффициенті, λтеор.

2 Кесте. Кенеттен тарылу

Кең бөліктің диаметрі, d1	м	0,05
Тарылған бөліктің диаметрі, d2	м	0.025
Кең бөліктің көлденең қимасының ауданы, S1	м2
Тарылған бөліктің көлденең қимасының ауданы, S2	м2
Тарылғанға дейінгі жылдамдық тегеуріні, ρw12/2	Па
Тарылғанға кейінгі жылдамдық тегеуріні, ρw22/2	Па
Дифманометрдің көрсетуі, ∆pман. в. с= П9–П10	мм вод.ст
	Па
Дифманометрдің жалғасұан нүктелерінің арақашықтығы, lв.с.	м	0.1 + 0.15
Кенеттен тарлу кезіндегі тегеурін шығыны,	мм су.бағ.
	Па
Тарылу кезіндегі кедергі коэффициенті, ζв. с.оп.
Тарылу кезіндегі кедергі коэффициенті, ζ в.с (табличный)

3 кесте — Құбырдың кенеттен тарылуы кезіндегі ζ_{в. с} коэффициентінің мәндері

Құрал – жабдықтар: дербес компьютер, виртуалды жұмыстың бағдарламасы.

Идеал сұйықтың гидродинамикалық тегеуріні Бернулли теңдеуімен сипатталады:

Мұнда w²/2g — жылдамдық немесе динамикалық тегеурін, м; p/ρg — статикалық немесе пьезометрлік тегеурін, м; z — геометриялық тегеурін немесе нивелирлік биіктік, м.

Ағатын нақты орталардың қозғалуы идеал сұйықтардың қозғалуынан бөлек болады. Нақты сұйықтарда ортаның қабатшалары және ағыншалары арасындағы ішкі үйкеліс күштерінің әсерінен қозғалуға кедергі туындайды. Ағынның үзіксіздік шарты бойынша құбыр бойында сұйықтың шығыны, сәйкесінше динамикалық тегеуріні, өзгермейді. Құбырдың көлденең қимасы тұрақты болғандықтан w = const. Сондықтан гидравликалық кедергі құбырдың толық тегеурінін оның статикалық тегеурінін p/ρg азайту арқылы азайтады.

Нақты сұйықтардың горизонталь арналарда қозғалуы Бернулли теңдеуінің мына түрімен сипатталады ( z₁=z₂ кезде):

Мұнда ∆p_сопр=ζρw²/2 — құбырдың екі қималарының арасындағы телімнің гидравликалық кедергі.

Технологиялық құбырлардың, аппараттардың жалпы гидравликалық кедергілері үйкелу кедергісінен және құбырлардың геометриялық пішіні өзгергендегі жергілікті кедергісінен тұрады. Олардың әрқайсысын жеке – жеке қарастырамыз.

А. Үйкелу кедергісі.

Ортаның ламинарлы ағуы кезінде қысымның үйкелуге шығынымен оны анықтайтын факторлардың өзара тәуелділігі Гаген-Пуазейль заңымен сипатталады:

Мұнда μ — тұтқырлықтың динамикалық коэффициенті, Па∙с; w — ағынның орташа жылдамдығы, м/с; d — құбыр диаметрі, м; l — ұзындық, м.

(3) теңдеуді түрлендіргенде Дарси теңдеуі алынады:

, (4)

Мұнда ζ=λl/d — үйкелудің кедергі коэффициенті, λ — үйкелудің гидравликалық коэффициенті. (3) және (4) теңдеулерін салыстыра отырып, мына өрнекті аламыз:

Үйкелудің гидравликалық коэффициентін немесе кедергі коэффициентін турбулентті ағу режимінде аналитикалық анықтау мүмкін емес. Зерттеулер нәтижелері бойынша ол 2300<Re<100 000 аралығында Блазиус теңдеуімен анықталуы мүмкін:

Б. Жергілікті кедергілер.

Жергілікті кедергілер ағынның жылдамдығы, бағыты, геометриялық пішіні бұрылыстарда, кеңеетін тарылатын телімдерден өткенде, крандарда, вентилдерде тарылғанда және т.б. өзгеруіне байланысты

Жергілікті кедергілердегі толық тегеурінінің шығыны статикалық кедергінің азаюы есебінен болады. Ол ағатын орта бағанасының биіктігімен немесе қысым бірлігімен өлшенеді. Жергілікті кедергі, үйкелу кедергісі сияқты (4 теңдеуді қара.), динамикалық тегурін еншісімен өрнектеледі.

Мұнда ζ_м.с. — жергілікті кедергі коэффициенті.

Құбырдың кенеттен кеңеюі кезінде кең қимадағы w₂ жылдамдық тарылған қимадағы w₁ жылдамдықтан, кең қима ауданы тарылған қима ауданынан қанша үлкен болса, сонша кіші болады. Бұл жағдайды тарылған ағынның одан төмен жылдамдықты кең ағынға соқтығысуы деп қарастыруға болады. Соқтығысу кезіндегі күштердің аз уақытты әсерлесуі туралы механика теоремасына сүйене отырып, француз ғалымы Борд кенеттен кеңею кезіндегі тегеурін шығынын мына өрнекпен сипаттауға болатынын дәлелдеді:

, (8а)

Мұнда

Кенеттен кеңею кезінде тегеурін шығыны ағынның А бөлігінде құйындардың түзілуі

нәтижесінде орын алады (1 сурет). Бұған сұйық энергиясының бір бөлігі шығындалады.

1 сурет. Кенеттен кеңею

2 сурет. Кенеттен тарылу

Мұнда w₂ — тарылған қимадағы ағын жылдамдығы, м/с.

Крандардың, вентилдердің және т.б. жергілікті кедергі коэффициенттерін тәжірибе жүзінде анықтайды және олар жабатын құрылғылардың конструкцияларына тәуелді.
Әдебиет:

негізгі:

1. 
   Павлов К.Ф., Романков П.Г., Носков А.А. Примеры и задачи по курсу процессов и аппаратов химической технологии - Л.: Химия, 1987
   
2. 
   Промышленная технология лекарств, Том 1. Под ред. Чуешова В.И. – Х.: МТК-Книга, Издательства НФАУ, 2002 – 560 с.
   
3. 
   Касаткин А.Г. Основные процессы и аппараты химической технологии.9-е изд. - М.: Химия, 1973
   
4. 
   Плаксин Ю.М., Малахов Н.Н., Ларин В.А. Процессы и аппараты пищевых производств. – М.: КолосС, 2008. – 760 с.
   
5. 
   Ақбердиев Ә.С. Тамақ өндірісінің процестері және аппараттары, Алматы; 1998 ж.
   
6. 
   Кавецкий Г.Д. Процессы и аппараты пищевой технологии. - М.: Колос, 2000.
   

1. 
   Романков П.Г., Курочкина М.И. Гидромеханические процессы химической технологии.3-е изд. - Л.: Химия,.
   
2. 
   Жужиков В.А. Фильтрование. 4-е изд. М.: Химия, 1986
   
3. 
   Фармацевтическая технология. Под ред. И.И. Краснюка и Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
   
4. 
   Александров И. А. Ректификационные и абсорбционные аппараты. Методы рсчета и основы конструирования. 3-издание - М.: Химия,
   
5. 
   Кафаров В.В. Основы массопередачи - М.: Высшая школа, 1979
   

1. 
   Гидравликалық кедергі және оларды туындататын факторлар.
   
2. 
   Үйкелу коэффициенті және оның ағу режиміне тәуелділігі.
   
3. 
   Жергілікті кедергілер.
   
4. 
   Құбырдағы тегеуріннің толық шығыны.
   
5. 
   Құбырлардағы және аппараттардағы тегеуріннің үйкелуге шығынын қалай есептейді?
   
6. 
   Құбырлардағы және аппараттардағы тегеуріннің жергілікті кедергіге шығынын қалай есептейді?