Л. Б. Гончаров атындағЫ Қазақ автомобиль жол институты күндізгі және сырттай оқыту нысандары бойынша экономикалық мамандықтар студенттері үшін диплом

Кестелердің мазмұнының рәсімделуіне келесідей талаптар қойылады:

• 
  кестенің атауы, реттік саны;
  
• 
  кесте атауы оның мазмұнын толық ашуы және ұйымның атын қамтуы тиіс, көрсеткіштер, жылдар жазылуы керек;
  
• 
  мәліметтер нақты, дәл, қисынды болып, көрсеткіштердің өлшем бірлігі көрсетілуі керек;
  
• 
  соңғы жылдардағы, әсіресе, соңғы бес жылдың мәліметтері келтірілуі керек;
  
• 
  көрсеткіштердің өсуі немесе төмендеуін алдыңғы жылдармен салыстыру негізінде көрсетіп, оларды талдау, егер көрсеткіштің өсу/төмендеуі 200 %-дан артық болса, өзгеру шамасын есемен көрсету қажет;
  
• 
  негізгі мәтіндегі кестелер тым үлкен болмауы қажет.
  

Суреттерді рәсімдеуге қойылатын талаптар: графиктің көмегімен көрсеткіштердің функционалдық өзара тәуелділігі белгіленеді; әрбір координата осінде шартты белгілеулер көрсетіледі; нақты және ұтымды орналастырылып, көрнекі түрде көркемделуі керек; өлшем бірлігі және шартты белгілері болуы тиіс; графиктер оларды сипаттаушы мәтінінен кейін тұру керек.

Екінші тарауда зерттеу объектісінің (кәсіпорын, фирма) қызметіне талдау жасалады немесе нарықтың даму тенденциялары зерттеліп, жалпыланады. Сонымен бірге қызмет етудің экономикалық негіздері, яғни меншік нысаны, басқарудың ұйымдық-құқықтық нысаны анықталып, бірнеше жылдың экономикалық көрсеткіштері талданады. Сапалы талдау жүргізу үшін неғұрлым толық көлемде нақты мәліметтерді жинау қажет екенін атап өткен жөн, бұл мәліметтер сәйкес бухгалтерлік және статистикалық есеп берулер нысандарынан, қаржы жоспарынан, баланс, статистикалық жинақтардан алынады.

Зерттеу пәніне сәйкес кәсіпорынның практикалық қызметінің мазмұнын ашу қажет. Мысалы, егер маркетинг пәні бойынша диплом жұмысы орындалатын болса, бұл ретте жұмыста маркетингтің ұйымдастырылу, маркетингтік зерттеулер жүргізу, стратегиялық және ағымдық жоспарлау, нарықты сегменттеу, тауарды позициялау мәселелері қарастырылуы қажет. Сонымен қатар кәсіпорынның тауар, баға, тарату және коммуникация саясаты мен маркетингтік стартегиялары сипатталуы керек. Ситуациялық талдау; SWОТ-талдау және т.б. әдістер негізінде шаруашылық субъектінің маркетингтік мүмкіндіктеріне талдау жасалынады.

Бұл тарауда сонымен бірге зерттеу әдістері мен әдістемелері талданып, оларды қолдану үрдісі жүзеге асырылады, бұл үрдісте іріктемелер мәліметтері және статистикалық мәліметтер ескеріледі. Қажет болған жағдайда ақпаратты компьютерлік өңдеу жүзеге асырылып, экономика-математикалық әдістер мен модельдерді қолдану арқылы ЭЕМ-де есептеулер жүргізіледі.

Тарау соңында қысқаша қорытындылар жасалады және алынған нәтижелер бағаланады.

Үшінші тарау бөлімдерінде кәсіпкерлік қызметті жетілдіру мен дамыту бойынша ұсыныстар беріледі. Мысалға, егер кәсіпорында маркетинг бөлімі болмаса, диплом жазушы оны құру бағдарламасын әзірлейді, яғни, маркетинг бөлімінің (қызметінің) ұйымдық құрылымын қалыптастыру мен штаттық кестені құру жүзеге асырылады, қызметкерлердің міндеттері белгіленеді, нарықты зерттеу шараларын қамтитын маркетингтік жоспар құрылады, маркетинг бюджеті анықталады және т.б. Диплом жұмысының авторына кәсіпорындағы анықталған проблемаларды шешу бойынша басқа ұсыныстарын әзірлеуде жоғарыда аталған технологияны қолдану ұсынылады.

Үшінші тараудың мазмұнының талаптары ұсынылатын шешімдердің экономикалық тиімділігін есептеуді, сонымен қатар шаруашылық етуші субъектінің немесе нарықтың даму болашағын анықтауды қарастырады.

Дипломдық жұмыстың жалпы мазмұнынан туындайтын негізгі нәтижелер мен ұсыныстар қысқа да нақты түрде «қорытындыда» (көлемі 3-4 парақ) беріледі. Қорытынды бөлім дипломдық зерттеулер қорытындыларының қысқаша тұжырымынан, қойылған міндеттердің толық шешілуін бағалаудан, зерттелінген обьекті бойынша нақты ұсыныстардан тұруы қажет.

Пайдалынған әдебиеттер тізімі дипломдық жұмысты жазуда қолданылған әдебиеттер туралы ақпараттарды көрсетіп, осы Ереже талаптарына сай рәсімделуі керек және олардың саны 25-тен кем болмауы керек.

Қосымшаларда жанама маңызды және аралық формулалар мен есептер, кестелер, ережелер, әдістемелер, есепті шешу алгоритмдерін сипаттау, статистикалық, салық есептемелерінен және т.б. тұратын мәліметтер келтіріледі, жұмыстың мәтіні барысында оларға сілтемелер беріледі.

Дипломдық жұмыста қарастырылатын салаға қатысты түсінікті терминдер және анықтамаларды қолданған жөн.

Анықтама – бұл үрдістің немесе құбылыстың мазмұнын оның белгілері арқылы сипаттау. Анықтама қысқа және нақты болуы тиіс.

Дипломдық жұмысты жазу үшін ғылыми фактілер мен шынайы практикалық материалдарды жинақтау керек. Бұл ақпарат нақты, обьективті және шынайы болуы қажет. Бұл талаптарға, әдетте, ресми басылымдар, мемлекеттік мекемелердің, танымал ғалымдардың жарияланымдарында, ғылыми конференциялар материалдарында, Қазақстан Республикасы статистика Агенттігінің статистикалық есебінде және дипломдық жұмысты орындаушының жинақтаған бастапқы мағұлматтарында болатын ғылыми фактілер сәйкес келеді.

Нақты материалды қолданудың айрықша форматы – цитаталар, олар өзгеріссіз берілуі керек. Цитаталардың алыну көздеріне сілтемелер міндетті түрде көрсетілуі қажет.

Дипломдық жұмысты ғылыми тілде жазу керек. Ғылыми тілдің стилі – тұлғасыз монолог, мазмұндама үшінші жақтан жазылады, авторлық «мен» қолданылмайды.

Диплом жұмысындағы қабылданған шешімнің және барлық деректердің обьективтілігі мен дәлдігі туралы жауапкершілікті студент-диплом жұмысының авторы - өз мойнына алады.

2. 
   «Есеп және аудит» мамандығы бойынша диплом жұмысының мазмұны мен құрылымы
   

Мазмұны бойынша диплом жұмысы жоғары оқу орнының нақты бір мамандық студентінің өз бетімен орындаған ғылыми жұмысы болып табылады.

Диплом жұмысы мазмұнының негізін таңдалған тақырып бойынша зерттеу нәтижелері құрайды. Материал қысқа, түсінікті, жақсы редакцияланған, тәжірибелік есептеулерді қамтыған болуы керек.

Сөздерді және атауларды қысқартуға болмайды.

Диплом жұмысының көлемі 60-90 парақты құрайды. Қосымшалар көрсетілген көлемге кірмейді.

Диплом жұмысының құрылымы

Диплом жұмысының құрылымдық элементтеріне келесілер кіреді:

1. 
   –мұқаба (Қосымша 3);
   
2. 
   – титулдық парақ лист (Қосымша 4);
   
3. 
   – диплом жұмысын орындауға тапсырма (Қосымша 5);
   
4. 
   – қазақ, орыс, ағылшын тілінде аңдатпа (Қосымша 6);
   
5. 
   - мазмұны; (Қосымша 7)
   
6. 
   - кіріспе;
   
7. 
   – негізгі бөлім;
   
8. 
   - қорытынды;
   
9. 
   – пайдаланылған әдебиеттер тізімі;
   
10. 
    - қосымшалар.
    

Мұқабада келесі мәліметтер болады:

- диплом жұмысы орындалған ұйымның атауы,

- студенттің аты-жөні,

- дипломдық жұмыс тақырыбының атауы,

- жұмыс түрі – дипломдық жұмыс ,

- мамандық шифры және атауы,

- қала, жыл.

Мұқаба 3 қосымшаға сәйкес рәсімделеді.

Титул беті диплом жұмысының бірінші беті, ол белгіленген қатаң тәртіппен толтырылады.

Титул бетіне келесі мағлұматтар келтіріледі:

– диплом жұмысы орындалған ұйымның атауы,

– диплом жұмысы орындалған кафедра атауы;

– жұмыс түрі –дипломдық жұмыс;

– «тақырыбына» деген сөздің көрсетілуімен, диплом жұмысы тақырыбының атауы,

– мамандықтың атауы және шифры,

– сол жағында «орындаған», қарама-қарсы оң жағынан студенттің тегі және аты жөні,

– бір жол төмен «ғылыми жетекшінің ғылыми дәрежесі, ғылыми атағы» және тегі мен аты жөні,

– кафедра меңгерушісі мен деканның қолы;

– қала және жыл көрсетіледі.

Титул беті жалпы беттердің нөмірленуіне қосылады, бірақ оған нөмір қойылмайды.

Мазмұны 7 қосымшаға сәйкес рәсімделеді.

Міндеттерді анық тұжырымдау маңызды, өйткені міндеттердің мазмұны, тізімі және олардың орындалуына байланысты дипломдық жұмыстың құрылымы анықталып, сәйкес тараулардың атаулары белгіленеді.

Кіріспе Мазмұны 7 қосымшаға сәйкес рәсімделеді.

Диплом жұмысының негізгі бөлігінде, орындалған дипломдық зерттеулердің мәнін, мазмұнын, әдістемесі мен диплом жұмысының негізгі қорытындыларын білдіретін мәліметтер келтіріледі, ол жекелеген бөлімдер мен параграфтардан тұрады.

• 
  Пайдалынған әдебиеттер тізімі дипломдық жұмысты жазуда қолданылған әдебиеттер туралы ақпараттарды көрсетіп, осы Ереже талаптарына сай рәсімделуі керек және олардың саны 25-тен кем болмауы керек.
  
• 
  Қосымшаларда жанама маңызды және аралық формулалар мен есептер, кестелер, ережелер, әдістемелер, есепті шешу алгоритмдерін сипаттау, статистикалық, салық есептемелерінен және т.б. тұратын мәліметтер келтіріледі, жұмыстың мәтіні барысында оларға сілтемелер беріледі.
  

Жұмыстың көлемі туралы мәліметтерге арналған абзацта диплом жұмысындағы парақтар саны, суреттер, кестелер, сызбалар саны көрсетіледі.

Диплом жұмысының мәнін сипаттайтын абзацта зерттеу әдістері, нәтижелер, алынған нәтижелерді қолдану мүмкіндігі және тиімділігі туралы қорытынды және нәтижелерді енгізу туралы мәліметтер беріледі.

Аңдатпаның көлемі машинада терілген бір парақтан аспауы керек. 5 қосымшада диплом жұмысының дұрыс жазылған аңдатпасының мысалы келтірілген.

4. 
   Мәтінді баяндау тілі және стилі
   

Диплом жұмысының мәтіндік бөлігі материалды баяндаудың қисындылығы, шынайылығы, ғылыми негізделгендігі сияқты талаптарға сай болуы керек, яғни тілдік-стилистік рәсімдеу ғылыми стильдің ерекшеліктеріне сай болуы қажет.

Ғылыми стилдің бір ерекшелігі мәтіннің баяндалуын қатаң түрде нормаланған, экономикалық және әдеби сауатты тілде жазу болып табылады. Диплом жұмысын жазуда сол салада қабылданған, нұсқаулық және әдістемелік әдебиеттерде бекітілген терминдерді қолдану керек және бүкіл мәтін бойында біркелкі терминология пайдалануға ұмтылу керек. Олай болмаған жағдайда мәтін оқуға қиын, кей жағдайда мүлдем түсініксіз болады.

Мәтінді баяндауда субъективтілікке жол бермеу үшін ойды үшінші жақта жеткізеді.

Ғылыми стилдің тағы бір ерекшелігі ойды дәл нақты жеткізу, ол өз кезегінде қысқа, айқын сөздермен баяндауды қажет етеді.

Мәтіндік материал баяндаудың логикалық бірізділігі, мәтіннің жекелеген бөліктерінде ойды аяқтау талаптарына сай болуы қажет. Ойдың аяқталмай қалуына, бір ойдан екінші ойға күрт ауысуға, қатысы жоқ әр түрлі түсініктемелер беруге жол беруге болмайды. Материалды баяндау аяқталған сипатта болуы үшін мәтінді абзацтарға бөлу керек.

Мәтіннің немесе абзацтың өзара байланысты бөліктерін бір бүтінге біріктіру үшін ойды байланыстырушы сөздер мен сөз тіркестерін (сонымен, осылайша, бұдан, сондықтан, сонымен қатар, бірінші кезекте, қортындылай келе, жалпы алғанда) қолдану қажет. Бірақ, бұл сөздер мен сөз тіркестерін мазмұны әркелкі мәтіннің құрылымдық бөлімдерін механикалық тұрғыда біріктіру үшін пайдалануға жол берілмеуі керек.

Абзацтағы жекелеген сөйлемдер саны берілетін ойдың күрделілігіне байланысты. Абзацпен жұмыс істеуде оның басына ерекше көңіл аудару керек.

Мәтіндік материал шынайылық және ғылыми негізделгендік талаптарына сай келуі қажет. Оған қол жеткізу үшін мәліметтің шынайылық дәрежесін көрсететін сөздер мен сөз тіркестерін пайдалануға болады.

Материалды баяндаудың объективтілігінің міндетті шарты мәлімет көзін көрсету. Мәтінде бұл шартты орындау үшін арнайы кіріспе сөздерді пайдаланады (мәлімдеуі бойынша, пікірінше, мәліметтер бойынша және т.б.).

2. 
   ДИПЛОМ ЖҰМЫСЫН ОРЫНДАУДЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ
   

1. 
   Тақырып таңдау және диплом жұмысының тапсырмасын рәсімдеу
   

Дипломдық жұмысты орындауды ұйымдастыруды нақты және уақытылы жоспарлау оның сапасы мен сәтті қорғалуына өз әсерін тигізеді. Дипломдық жұмысты жазу кезіндегі негізгі аспектілер - оның тақырыбын таңдау және күнтізбелік жоспар бойынша оны орындаумен қатар, жұмысты көркемдеу талаптарымен танысу.

Дипломдық жұмыстың тақырыбы сәйкес кафедралар мәжілісінде бекітілген тақырыптар тізімінен таңдалады. Студентке диплом жұмысының тақырыбы диплом жұмысы қорғалатын оқу жылының басында анықталып, оқу орнының ректорының бұйрығымен бекітіледі. Дипломдық жұмыстарды жазу тәжірибесі жұмыс тақырыбын таңдауға арнайы әдебиет көздерін алдын-ала зерттеу, тәжірибе өту орнында жұмыс істейтін мамандармен, кафедра оқытушылармен кеңесу басты ықпал ететінін көрсетеді. Дипломдық жұмысты жазу үрдісі, яғни оны дайындау, орындау және қорғау, өзара байланысты бірнеше кезеңдерден тұрады:

• 
  тақырыпты тандау (өтініш);
  
• 
  зерттеу мәселесі бойынша әдебиет көздерін тандау;
  
• 
  ғылыми жетекшіні тағайындау;
  
• 
  дипломдық жұмысты жазу кезіндегі ұйымдастырушылық құжаттарды дайындау (тапсырмалар, күнтізбелік жоспар кестесі);
  
• 
  дипломдық жұмысты жазу және көркемдеу талаптарымен танысу;
  
• 
  іріктеліп алынған әдебиет көздерін ғылыми тұрғыдан жинақтап қорыту және зерттеудің теориялық тарауын мазмұндау;
  
• 
  диплом алдындағы тәжірибе өту барысында жиналған талдаулық мәліметтерді қолдану;
  
• 
  зерттеудің конструктивтік тарауын дайындау (зерттеу мәселесі бойынша ұсыныстар);
  
• 
  белгіленген талаптарға сәйкес жұмысты безендіру;
  
• 
  дипломдық жұмысты қорғау күнінен бір ай бұрын ғылыми жетекшіден жұмыс жайлы пікір алу;
  
• 
  дипломдық жұмысты қорғау күнінен бір ай бұрын ғылыми жетекшінің пікірі бар жұмысты кафедраға ұсыну;
  
• 
  кафедра менгерушісінің жұмысты қорғауға рұқсаты берілгеннен кейін қорғау күнінен екі апта бұрын сыртқы рецензентке дипломдық жұмысты жіберу және жазбаша түрдегі рецензия алу;
  
• 
  қорғауға шығарылатын мәліметтерді кесте және сурет түрінде көркемдеп , баяндама жазу;
  
• 
  мемлекеттік аттестациялық комиссия алдында жұмысты қорғау.
  

Сырттай бөлімде оқушыға диплом жұмысын (жобаны) өндірістік қажеттілікке сәйкес таңдап алуына рұқсат беріледі

Дипломдық жұмысты жазу үшін бітіруші кафедра ұсынысымен әрбір студентке ғылыми жетекші тағайындалады.

Дипломдық жұмыстың тақырыптары кафедра мәжілісінде бекітіледі. Тақырыпты таңдаған кезде оның өзектілігін, қаншалықты дәрежеде зерттелгенін, студенттің тәжірибелік мағұлматтарды жинаудағы жеке қызығушылықтарын ескеру қажет. Әдебиеттерді таңдау барысында бірден іріктеліп алынған басылымдардың библиографиялық тізілімін құрастыру қажет.

Ғылыми жетекшімен жұмыстың тақырыбын келісіп тандағаннан кейін студент кафедра меңгерушісінің атына осы тақырыпта жұмыс жазу үшін рұқсат алу мақсатымен өтініш жазады. Диплом алдындағы тәжірибені өту орнына және студенттің өтінішіне сәйкес кафедра студенттерге тақырыптарды және ғылыми жетекшілерді бекіту туралы шешім қабылдап, оны университет бойынша бұйрықпен бекітуге ұсынады.

Дипломдық жұмыс тақырыбы таңдалғаннан кейін ғылыми жетекші жұмыс бойынша тапсырма береді. Диплом жұмысына тапсырма келесілерді қамтиды:

• 
  дипломдық жұмыс тақырыбы, оны университет бойынша бекіту бұйрығының нөмірі, уақыты;
  
• 
  дипломдық жұмысты өткізу уақыты;
  
• 
  студенттердің дайындаған бастапқы материалдар мен дерек көздерінің сипаттамаларынан (өндірістік, диплом алды практика есебі, ҚР статистика бойынша Агенттігі мәліметтері, қызмет етуші субъектілердің есебі, бастапқы ақпараттар);
  
• 
  студент қарастыратын сұрақтар тізімі;
  
• 
  ұсынылатын әдебиеттер тізімі;
  
• 
  кестелік материалдар тізімі (кесте, сурет).
  

• 
  зерттеудің өзектілігін дәйектеу, ғылыми әдістерді қолдану арқылы зерттеу объектісіне сәйкес қойылған мақсаттар мен міндеттерді шешу;
  
• 
  зерттеу тақырыбы бойынша теориялық мәліметтерді логикалық түрде көрсетіп, аналитикалық мәліметтерді талдау;
  
• 
  шаруашылық субъектінің экономикалық қызметін жетілдіру және зерттеу пәнінің даму перспективасын анықтау бойынша сенімді және нақты ұсыныстар беру;
  
• 
  жұмыстың қорытынды тарауында негізгі ұсыныстар мен қорытындыларды тұжырымдау.
  

Сонымен қатар дипломдық жұмыстың орындалуының барлық кезеңіне жекелеген тараулардың орындалуы мен кезегі көрсетілген күнтізбелік кестесі құрылады.

Диплом жұмысын жазу алдында уақытты үнемдеу мақсатында жұмыстың безендірілу талаптарымен толық танысу қажет. Диплом жұмысының негізгі мәтіні шығармашылық ойды, зерттеу әдістерін пайдаланудың негіздемесін компьютерлік технологияны қолданумен қабылданған есептеу әдістері мен есебін, жүргізілген тәжірибенің сипаттауын, оларды талдау және олардың тұжырымдары, техникалық-экономикалық нұсқаларын салыстыруды ашып көрсетуі және қажет болған жағдайда кестелермен, эскиздермен, диаграммалармен, сызбалармен және т.б көрсетіліп сүйемелденуі қажет.

Кафедра меңгерушісі диплом жұмысының орындалуы бойынша студенттің есеп беру мерзімін белгілейді. Бұл мерзімдерде студент ғылыми жетекшінің алдында және кафедра меңгерушісіне есеп береді, осы есеп бойынша диплом жұмысының дайындық дәрежесі назарға алынады.