Лакку дуниял (ниттил мазрал лу)


Махъру ва бувчIин бавуртту



бет25/33
Дата16.07.2016
өлшемі2.46 Mb.
#202211
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33

Махъру ва бувчIин бавуртту

музыка бищун – играть музыку

цIитI(а) II (-лул, -ри, -рал) – рюмка

бяв-бяв тIун – греметь

тямадашив(у) III (-рул) – должность тамады

савлугъ II (-рал, -ру, -ирттал) – тост

савлугъиннан – за здоровье

кьур(у) II (-ттарал, -тти, -ттал) – рог

ясавуршив(у) III (-рул) – должность есаула (исполнителя распоряжений тамады)

аькьлукар – мудрец (советник тамады)

чIаравоьрчI I – друг жениха (рядом-парень)

чIаравдуш – подруга невесты (рядом-девушка)

магьар II (-данул) – мусульманский брачный договор

ккасттун III (-далул, -ну, -нал) – костюм

«Гьалилай» [гьалилей] – лакская свадебная песня – 11
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Щил хъатIир хIакьину?

Чун батIлай бур агьалий?

Музыкантътал ци дуллай бур?

Та бавтIуна агьалий?

Ци лишан дурна Маликлул буттал музыкантътуран?

Ци дургьуна ганал ца канил?

Гамур канил микрофон бувгьуну, ци увкуна ганал?

Ци дайдирхьушиву баян бувна ганал?

Ссахлу увкуна ганал барчаллагь агьалинахь?

Тямадашиву дуллай цу икIантIиссар, увкуна ганал?

Цукунсса инсан уну тIий дантIиссар, тIива ганал, МахIаммад Оьмаровлул тямадашиву?

Ци увкуна ганал МахIаммадлухь цахьва?

Цукун увчIунни хъатIул тямада – хъатIул заллуннал цIа увкуну, агьалиналгу гьурра увкуну увчIуривкьай, цахлу агьалинал чIявусса чIурду буллума увчIурив?

Чув щяивкIунни тямада?

Щил увчIунни аькьлукар?

Ялагу цу щяивкIунни тямаданал столданух?

Цу щяикIантIиссар наврузбагнал ва жалиндалул столданух?

Та баян бунни наврузбаг ва жалин най бушиву?

Чун лавгун бивкIун бия гай?

Та бивхьуну бия гайннал магьар?

Агьалий лувату бивзрив гай залданувун бувхсса чIумал?

Ци учин буллай бур агьалий ясавурнал, наврузбаг ва жалин залданувун бувхсса чIумал?
КIилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, мурад буси.

Ссавнийн леххансса гъира (1)

(«Лакцы-авиаторы в Великой Отечественной войне» луттиравасса парча)

Ссавнийн леххан гъирарай дунияллийсса цинявгу халкь бивкIссар. Инсан мудангу дакI мяш хъанай икIай лехлахисса лелуххантрай. Амма ссавнийн леххавриясса бусала къачIявусса миллатирттал буссар. Мукунсса бусала бусса чансса миллатирттавух бур лакгу. Бавнал бусаврийн бувну, ва иш хьуну бур ваниннин арулттуршра шинал хьхьичIва.

ЧIивинийва аьжаивсса оьрчI ия ЦIийшиял ГъартIу. Га вичIи дихьлай икIайва чIявува-чIявусса Щунул щаращах, кьурукьирттах, гайннущал гъалгъа банмур буллалисса куна. Гайми оьрчIру бикIай оьрчIру кунмасса. Гай буссар къурув нитти-буттан кумаг буллай, сант дирияйхту, лечлай, тIуркIу тIий, тIанкIа тIий, бялахълай. ГъартIума уссар щаращучIагу щяивкIун. Гагу буссар ганахь цирив буслай, ганил чIу буссар лахъ шавай, лагь шавай. Лелуххантгума бигьа лаган кьабагьайхха, щаращул тIурча дакъассар бацIаву, буслай буссар цила ахир дакъа магьа. Амма цинияргу ххирая ганан лехлахисса лелуххантрах уруглан. КIайннух уруглай, дакI мяш хъанай икIайва га.

ГъартIу хъуна хьуна. Тти ганан дия ацIния ххюра шин. Га ия илтIа-кIюласса, лахъи-хъаласса чIаважагьил. Ганал щюллисса яруннивух дуниял, цайминнан кунна дакъаяча, личIину дия чIалай. Ца хасият дия ганал гайми инсантураха лащан къаитлатисса. Цукуннивсса, чарив къакIулсса ца кьувват бия га ссавнийн кIункIу уллай. Дахьва ссавнийн ургавривун, кIа ганахь пишгу тIий, оьвтIун дикIайва: «Нану шийн! Лехху, бигьлагьу ттуйх!» – тIий. Му кIул бакъасса асарданул увцуну, ганал пикри бувна леххан хIадур хъанан. Ххал къадурсса зат къадиртуна ганал хъару дан. Ахиргу, лавсуна чIахIа. ЛаивкIун Щунул нуххувугу, дуллан ивкIуна хъару. Цал бувна чIахIлуяту хъаруннил хах. Ялтту даркьуна кIюласса, куклусса янна.

Ца кьини зунзулчаннахь цала чIивима уссу ХIанапигу увцуну, ГъартIу лавгуна Щунуйн. Муниннин тачIав ГъартIул нуххуву къаивкIсса ХIанапи хъинну махIаттал хьуна, хъару ккарккун. Гайннул хах чIахIлуя бувну бия, ялттугу кIюласса янна даркьуну дия. «Уссай, нагу итияр хъару лаххан», – увкуна ХIанапинал. Ца ххуйну дияхха ХIанапинай хъару чIалай. «ЧIивисса ванайгума ваксса ххуйну даркьусса, цуксса ххуйну къадикIанссар ттуйра», – куну, пикри бувна ГъартIул.

Гай кIиягу Щунул урчIамур минхълийн лавхъуна. Баргъ бия тяхъану ссавнил някIшивруву гьузуй. ГъартIу урувгуна лагмава. Куях бия ЦIувкIул, тIайланма – ЧIяйми, кIихунмай – Ваччи, Ккул, Хъусращи, гилу лув – Хъюйми, урчIах, лув кунна цала буттал шяравалу ЦIийши, Вихьул, тий Кьукун, кIихунмай Гъази-Гъумучиял къаларду, Читтур, КIулушацIи, ЧIурттащи, Ххут, Хъанар – агь, Лакку билаят, вил ххаллилшиву!
Махъру ва бувчIин бавуртту

дакI мяш хьун – позавидовать (белой завистью)

бав(ма) I (-нал/-манал, -ми, -нал/-миннал) – тот, кто слышал

Щуну – гора в Кулинском районе

кьурукь II (-рал, -ру, -ирттал) – маленький поток

чIу II (-нил, -рду, -рдал) – звук, голос

чIаважагьил I (-нал) – юноша

чIахI(а) II (-лул) – камыш

нух III (-хул, -ру, -хал) – пещера

хах II (-лил) – рама

уссай – брат (обращение к старшему брату, молодому дяде, просто к старшему)

минхъ II (-лил) – выступ

даркьусса [янна] – [одежда] в пору

ЦIийши, ЦIувкIул, ЧIяйми, Ваччи, Кьукун, Хъусращи, Ххут, Хъанар, Читтур, КIулушацIи, ЧIурттащи – лакские селения – 9


Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Буссарив дунияллийсса циняв инсантуран ссавнийн леххан гъира?

Цукунсса асар хIасул шайсса инсаннаву лехлахисса лелуххи ккавккукун – дакI мяшшиву ягу санбакъулшиву?

ЧIявусса буссарив дунияллий миллатру ссавнийн леххавриясса бусала бусса?

Буссарив лакрал ссавнийн леххавриясса бусала?

Ци заманнайсса хавар бур му?

Часса, ци шяраватусса ивкIун ур ГъартIу?

ЧIявусса буссарив Щунуй щаращив ва кьурукьру?

Ххирасса бивкIун бурив ГъартIун щаращах ва кьурукьирттах вичIи дишин?

Гайми оьрчIру ци дуллай бикIайссар?

Ци дуллан икIайсса ивкIун ур ГъартIу?

Цукунсса чIу бикIай щаращул – ца тагьарданийсса бикIайривкьай ягу лагь хъанахъисса, лахъ хъанахъисса бикIайрив?

Щаращул чIу ахир дусса бикIайривкьай, ахир дакъасса бикIайрив?

Лелуххантрах урувгукун, ци асар шайва ГъартIун?

Цукунсса чIаважагьил ия ГъартIу, хъуна хьувкун?

Ци рангирал бия ганал яру?

Ссал ия ГъартIу ссавнийн кIункIу уллай?

Ци тIий оьвтIун дикIайва ганайн ссав?

ЗахIмат бувнав ГъартIул хъару дансса материал ххал дуллай?

Чув лаивкIун дуллан ивкIуна га хъару?

Ссая дан пикри бувна ганал хъару?

Ссая бувна ганал хъаттирдал хах?

Ци даркьуна гайннул ялтту?

Щищал лавгуна ГъартIу Щунуйн?

Хъинну махIаттал хьунав ХIанапи хъару ккарккукун?

Цайннагу лаххан ччан бивкIунав ХIанапинан хъару?

Дуллунав ГъартIул хъару уссий лаххан?

Ххари хьунав га ХIанапинай хъару даркьуну ккарккукун?

Ци шяраваллу ккарккуна ГъартIун Щунуяту урувгукун?
Махъру ва бувчIин бавуртту

дакI мяшшив(у) III (-рул) – белая зависть

санбакъулшив(у) III (-рул) – пренебрежение
Шамилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьи.

Лакрал тарихравунсса ссапар

– Зайнуттин, Хворостининнул аьрал лиян баврийну къуртал хьуссарив оьруснащалсса талатаврил цалчинсса раунд?

– Хворостининнул Дагъусттаннайнсса ссапарданийну оьруснащалсса иширттал шамилчинмур раундрал дайдихьур хьусса. 1604-1605-ку шинал, Аьрасатнал паччахIну Борис Годунов усса заманнай, воевода Бутурлин бакIчисса аьрал бувкIун бур Дагъусттаннайн. Ва базилухгу гуржиящал архIал Гъази-Гъумучи канийн ласунсса кьаст диркIун дур. Шамхал зунттавун ливхъун ур. Оьруснал Тарки лавсун бур. Цала паччахIнал бияла биттур буллай, воеводал Эндерейлив, Туралив ва Таркилий къаларду бансса гьанурду бивзун бур. Амма хъиривмур шинал интту оьруснал лагма дургьуну дур цачIун хьу аьралуннал: Шамахлияту дуркIсса туркнал дастталул, шамхалнал кьюкьлул ва оьруснащал къабавкьусса кабардиннал гьан бувсса аьралуннал. Бутурлиннул аьралуннал чIявуми кьатI бувну бур, оьруснал бувсса къалардугу лекьан бувну бур.

– Мунияр махъ оьруснал тарихравугу оьлуркъу шинну дайдирхьуннихха. Мунияр махъния цIакь хьухьунссия Гъази-Гъумучиял паччахIлугъ!?

– Мяйжаннугу, ялун бурувгун, оьрус лихъан баврийну иш къулай хьуну чIалай буссар. Амма гьаман ми шиннардий лекьлан диркIун дур Гъази-Гъумучиял шамхаллугъ. Сайки щала Дагъусттан цал кIунттийн мютIий хъанай бивкIсса махъва-махъсса шамхалну ивкIун ур Чупан-шамхал. Му ивкIуну ур 1574-ку шинала.

– Ттун бавссар, шамхалтал къумукьнал Таркилив ялапар хъанай бивкIссар, тIий. Див?

– ЦIана бувчIин банна. ХVI-мур ттуршукулул дянивва Гъази-Гъумучиял шамхалтал кIинттул арнил кIанайн, гъинттул зунттавун куч хъанай байбивхьуну бур. Арнил кIанайсса миннал минану хьуну бур бакIрай Буйнахъ, яла махъ – Тарки. Мунияр махъ Чупан-шамхалнал аманатрайн бувну, шамхаллугъ арсурваврайх дарчIуну дур. Мунияр махъ Дагъусттаннал махъми хIакимталгу Гаъи-Гъумучиял шамхалнаяту яла багьлан бивкIун бур. Ахиргу, шамхалнайн мютIимину ливчIун бур Гъази-Гъумучиял, Ахъушиял ва Таркиллал кIанттурду. Амма Гъази-Гъумучиял агьулданун оьккину кьурчIи бизлай бивкIун бур шамхал даин Лаккуй щяивкIун акъашиву. Сурхай IV-нал чIумал кIайннал баян бувну бур шамхалнайн, я Таркилийн ивзун, гилува ялапар хъанахъу, я ший жучIа ялапар хъанахъу, гилун – шийн, гилун – шийн занай, жу къарязийру, куну. Шамхалнал кьаст дурну дур ультиматум кьамул къабан. Амма лакрал шамхалнал аьрал Лаккуйн буххан бивтун бакъар. Мунияр махъ Гъази-Гъумучи шамхалнаяту яла багьну бур. Укун парча-кьала хьуну дур диялну хъуннасса паччахIлугъ.

– Мукун къудурну сукку хьусса лакралгуния духхин дурхьунссар?

– Щак бакъа. Мунияр махъ Гъази-Гъумучияйн Лакку кIану бакъа цайми кIанттурду мютIий шайсса къабивкIссар. Махъатур Гъази-Гъумучи цIунилгу гьаз хъанан бивкIсса. Шуаьнат, ванийну хIакьинусса дарс къуртал дарча, къахъиннив?

– Хъинни. Барчаллагь.

– Аллагьнал ябаннав!
Махъру ва бувчIин бавуртту

лиян (ливну I,II, лирну III; лию) – 1) испортиться; 2) разрушиться

лиян бан – разрушить, разгромить

бияла II (-лул) – воля, веление

цачIун хьу аьрал – объединенные войска

дастта III (-лул, -раду, -рдал) – отряд

сайки – почти

куч хьун – перекочевать

мина III (-лул, -рду, 0рдал) – местопребывание

Буйнахъ – Буйнак (нынешнее селение Уллубиево)

даин – постоянно

яла багьан – отпасть, отложиться, перестать подчиняться

къудурну – высокомерно

махъату – впоследствии

ультиматум II (-рал) – 9
Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Хворостининнул аьралуннал хъирив цума воевода бакIчисса аьрал ххявххун бур Дагъусттаннайн?

Ххув хьуну буривкьай Бутурлиннул аьрал, бух хьуну бурив?

Цума шамхалнал чIумал бивкIун бур сайки щалва Дагъусттан Гъази-Гъумучиял паччахIлугъравун бухлай?

Щил аманат бувну бур шамхаллугъ арсурваврайх дачIин?

Тания шийнмай яла багьлан бивкIун бур Дагъусттаннал хIакимтал Гъази-Гъумучияту?

Цума шамхал уххан ивтун акъар Гъази-Гъумучиял агьулданул цачIана?

Шамхал уххан къаитаврийну цIакь хьуну буривкьай Гъази-Гъумучи, бакъарив?


Махъру ва бувчIин бавуртту

тания шийнмай? – после какого времени?


Мукьилчинмур бутIа

Ва бусала бувккуну, бусанмур ба.

(МухIуттин Чариновлува)

Яла аьпабивул цичIав къатIивав?

Ца шяраву ца адимина ивкIун ур. Ганал бивкIун бур цанма хъинну ххирасса ккаччи. Га ккаччи бивкIукун [бивкIу:кун], ганал суругу бивхьуну, ясингу бувккун, инсан уччайсса кунма, хIатталив бувччуну бур. My хавар бавну, малланан хъинну сси бивзун бур. Га ивкIун ур, му дин кьякьлухун дишавурхха, тIий. Оьвкуну бур ккаччил залуннайн. Ганахун дяъван ивкIун ур малла:

– Ина дурсса му ци къелли, ина Аллагьная нигьа къаувсрав, чапурсса, нажасъсса зат инсан кунма буччин? – куну.

– Малла, виласса ницIал кьукьин, ца-кIива зат бур вихь бусансса. Га муку-тукунсса ккаччи бакъассия. Га хъинну авадансса ва чумартсса ккаччия. Ганил цила яттил ттурзан дуссия. Цуппа бивкIлакIийни, ганил ттухь цила дакIнийсса бувсуна, аманатгу бувна цила ябуллай бивкIсса яттия кIива хIайван та жула щарнил малланангу була, куну...

Заллу къуртал хьуннин къаивтун, алхIамгу бувккуну, малланал чайва, тIар:

– Яла аьпабивул цичIав къатIивав? – куну.


Махъру ва бувчIин бавуртту

малла [малла:] I (-нал, -тал, -турал) – мулла, мусульманский священник

сси II (-ттул) – гнев

сси бизан – разгневаться

кьякьлухун (б,д)ишин – опозорить, опорочить

дяъван (–; дяъваоь [даь’ваь’уь]) – ругать

къел II (-ул, -лу, -лал) – поступок; чаще предосудительный поступок

му ци къелли? – осуждение: «это что за поступок [такой нехороший]?

чапурсса – неверный, нечестивый

нажас I,II,III (-нал, -тал, -турал) – нечестивец

нажасъсса [нăжăс’ссă] – нечестивый

виласса ницIал кьукьин – извините, пожалуйста (букв. чтобы твое (слово) прервать (только) медом)

ца-кIива за(т) бур бусансса – (хочу) кое-что сообщить

муку-тукунсса – не просто такой, такой-сякой

чумартсса – щедрый

ттурзан III (-далул, -ну, -нал) – отара (овец)


Ванийну мукьцIаллий шамилчинмур дарс къурталссар. Аллагьнал ябаннав!

МукьцIаллий мукьилчинмур дарс (дарс 44)

Цалчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьинмур ба.

Лакку хъатIи (2)

Жалин ва наврузбаг бувкIукун, къавтIавуртту дачин дунни. Тямаданал ясавурнахь кIул ан унни, душнихъал бакIчи цу уссарив. Яла микрофондалувух оьвкуну, га цачIана учIан увну, щяивтунни цала столданух. Тямаданал хъатIул хъамаллуран гагу ккаккан увну, ганал цIуллу-сагъшиврияту савлугъ гьаз дунни. Хасну душнихъал бакIчинансса къавтIаврил макьан дурцунни. Ганан цIа учирчагу, къавтIун бивзунни, гьалбатта, циняв. КъавтIаву къуртал хьувкун, бучIан бунни оьрчIал ва душнил нину-ппу. Буллунни гайннахьхьун махъ. Мукьунналлагу ярглий махъ лавхъунни. Яла тямаданал дуцин дунни нитти-буттансса къавтIаврил макьан. Бивзунни нину-ппу къавтIун. Гайннал хъирив, хьхьичIвагу кунма, къавтIун бивзунни циняв.

КъавтIаву къуртал хьувкун, тямаданал микрофондалувух баян бунни: «Утти баян буллалиссар дикIантIишиву хъатIул яла агьаммур даву – наврузбагнал ва жалиндалул къавтIаву. Ва ирсирай нанисса аьдат духьувкун, тавакъюври, ва къавтIаву къуртал хьуннин, цучIав къавтIун къаизаву. Цу-унугу изарча, мунай аьчIа дишинтIиссар. Яла вайннал хъирив бизияра, зува буччинин. КъавтIаву дачин дантIиссар ва низамрай. Цалчин изантIиссар ясавур. Ванал ттархь рищунтIиссар архIалщарнийх. Ганил рищунтIиссар чIаравоьрчIайх. ЧIаравоьрчIал бизан бантIиссар чIаравдуш. ЧIаравдушнил рищунтIиссар наврузбагнайх. Наврубагнал жалиндалийх. Ясавурнан багьлагьиссар кьянкьану низам дуруччин ва ва къавтIаву къуртал хьуннин цучIав къавтIун изан къаитан», – куну.

Мукун тямаданал ккаккан дурсса кьяйдалий ларгунни наврузбагнал ва жалиндалул къавтIаву. ТямаданачIан букIлай бия, ва пулан-пусттанни, ванахьхьун махъ учинсса рухсат була, тIий. Ганалгу цал-цал махъ булайва. Укун тяхъану, бала-гьалайрдай, къавтIавурттай лавгунни щалла хъатIи. Ахирдангу, дурцуну ххуллул макьан, «Къабухханна, тIий, бацIу»гу тIий, тIайла бувккуна жалин ва наврузбаг.

Мунияр махъ тямаданал бучIан бувну, хъатIул къуллугъчитал: ясавур, кьурувалучи, дукрадувулт, ссупралух бургулт – циняннахь барчаллагь увкуна. Укун низамрай, сийлий лавгуна Маликлул ва Сапижатлул хъатIи.
Махъру ва бувчIин бавуртту

цIа учин [цIă: учин] – посвятить

аьчIа III (аькIлул, аькIри, аькIрал) – штраф

низам III (-рал) – порядок, дисциплина

кьяйда III (-лул, -ртту, -рттал) – правило, регламент

пулан I (-нал) – некто

пусттан I (-нал) – некто

пулан-пусттан – некто

рухсат II (-рал) – разрешение

бала-гьалайрду – песни-веселье

«Къабухханна, тIий, бацIу» – «Стой, твердя: «Нет, не зайду» (свадебная песня)

кьурувалучи I (-нал) – завхоз

дукрадуву I (-л, -лт, -лтрал) – повар

супралух бургулт – обслуживающий персонал – 11


Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Жалин ва наврузбаг бувкIукун, дачин дурнав къавтIавуртту?

Цу кIул а, увкуна тямаданал ясавурнахь?

Душнихъал бакIчинан цIа увкуну къавтIаву дурцурив?

Яла ца бучIан бунни тямаданал?

Махъгу буллурив оьрчIал ва душнил нитти-буттахьхьун?

Гайннан цIа увкусса къавтIавугу дурцурив?

Наврузбаг ва жалин къавтIун бизайни, цайми къавтIун бизайссарив?

Наврузбаг ва жалин къавтIун бизайни, къавтIий цама уккарча, ганай ци дишайссар?

КIицI ба, ци низамрай къавтIун бизайссарив наврузбагнал ва жалин?

Ци балайлухун тIайла бувкри наврузбаг ва жалин шаппай?

Щихь-щихь барчаллагь увкунни тямаданал, хъатIи къуртал буллай?


КIилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, мурад буси.

Ссавнийн леххансса гъира (2)

(«Лакцы-авиаторы в Великой Отечественной войне» луттиравасса парча)

Щунул хъачIрая уччинин Лакку билаятрахгу урувгун, ГъартIул хъару дархIуну, цIакь дурна. Лахъну гьаз дурна бакI, ккуртта бивтуна хъазам, мицI кIиссурттай авцIуна – цала икIайкунсса лелуххи куна хьуна. «Уссай, ина мяйжансса лелуххуха лавхьхьуна!» – увкуна ХIанапинал. Амма ГъартIу цичIав баллай акъая. Ганал чурхгу, рухIгу, щалла кIулшигу лелуххул хьуну дия.

«Лелуххант! Кьамул ара на зула гьухъалалувун!» – увкуна цавува цала ГъартIул ва, хъаругу тIиртIуну, гьаз хьуна ссавнийн. «Левххунни! Левххунни! Левххунни!» – куну, леххаву увкуна ХIанапинал. Ххаришиврул хъама бивтун, минхълийх ялавай цувагума агьавай ливчIуна. ГъартIул азгъунсса хъарунних буруглай, лагмасса лелуххант бия тамашалий. Хъунмасса ГъартIу-лелуххи ккавккун, гай нигьа бувсун бакъаяча, ялунгума пахрулий инсантурахь: «Я щях ххярка тIутIисса инсантал! Укунссару жу – зугу милува кьабивтун, лахъсса ссавнийх бигьлагьисса лелуххант! Зу зучIавару гуж буми. Жун тIурча зу, митIикьукьулт кунма, чIалай буссару. ГъартIу жулли. Ххишала ва зучIан къаучIайссар».

Цакуну ГъартIу бивгьуну авчуна ялавай. Гьаксса ия хъару тIитIинмур, кIутIу данмур буллай, амма бакъая ганай гуж. Га ивщуну лавгуна Щунул щутталусса чарттайх. Сукку хьунсса хIал ганал чурххай бакъая. Чансса хIаллавун ялун ивуна ХIанапи. «Уссай, вин цивхьур? Вин цивхьур, уссай?» – тIий, бан-бит бухлавгун, ци банссарив къакIулну, лечлай ия га. Укун къуртал хьуна ГъартIул леххаву [лиьххаь:ву].

Авдал!? Гьалбатта, авдал. Амма ГъартIулли жунма кьабивтсса леххавриясса бусала, леххаврил хиял!


Махъру ва бувчIин бавуртту

ахIин I (авхIуну; ахIи) – связать

бахIин II (бавхIуну; бахIи) – связать

дахIин III (дархIуну; дахIи) – связать

цIакь (б,д)ан – укрепить

ккуртта битан – выпятить, выкруглить, сделать [грудь] «колесом»

мицI-кIис(ри) (-сурттал) – на кончиках пальцев

гьухъала III (-лул) – стая

цавува цала – про себя

кIутIу дан – помахать

азгъунсса – мощный

я – о (восклицание)

ищун (ивщуну; ища) – удариться

бан-бит бухлаган – остаться в безвыходном положении

леххав(у) III [лиьххаь:ву] (-рил) – полет

авдал I (-нал, -тал, -турал) – безумец, придурок – 11


Упражнение

Вай суаллан жавабру дула.

Ци бувна Гъартул хъаруннин, дархIунав, цIакь дурнав, дархIуну цIакь дурнав?

Ци бувна бакIран?

Ци бувна хъазамран?

Ссай авцIуна ГъартIу?

Ссаха лавхьхьуну чIалан ивкIуна цала уссу ХIанапинан?

ГъартIун баллай бияв ци-бунугу?

Ссалмунийн бувккун бия ГъартIул чурхгу, рухIгу, кIулшигу?

Ци увкуна ГъартIул хъаругу тIиртIуну, ссавнийн гьаз хъанай?

Ххари хьунав ХIанапи ГъартIу левххукун?

Ссай тамашалий бия лелуххант лехлахисса ГъартIу ккавккукун?

Ссаха лащан бай лелуххантрал щях заназисса инсантал?

Ссаяту пахрулий бур лелуххант инсантурал хьхьичI?

Ци хъанан бивкIуна ГъартIун цакуну?

Хъару кIутIу данмур уллай акъаяв га?

Циван хъанай бакъая ганаща хъару кIутIу дан?

Ссайх ивщуну лавгуна ГъартIу?

Бияв ганал чурххай сукку хьунсса хIал?

Ци тIий ия ХIанапи уссихь?

Ци бухлавгун ия ХIанапи?

ГъартIу авдал урив?

Ци лирчIун дур ГъартIуя?


Махъру ва бувчIин бавуртту

пахру II (-лий, -рду, -рдал) – гордость, спесь


Шамилчинмур бутIа

Ва текст бувккуну, лахьхьи.

Ибрагьиннул ва Бахул хъявринсса ччаврил хавар

– Шуаьнат, хIакьинуния баянссар ттун Иллаятусса хавар?

– Циван бур вин мукссава Иллаясса хавар баян ччай?

– Ттул ца аьжаивсса щак бур Иллал хIакъираву?

– Щак? Цукунсса щак?

– Ттул пикрилий, ИллацIун бавхIуну бур Ибрагьиннул ва Бахул кьадар.

– ТIайлассар. Амма анавар мауккара. Та заманнай хъатIи баннин душнихъанний ссувхIат байсса аьдат диркIун дур. СсувхIатрайн мачча-ляхъин, чIаххув-чIарахми, жагьи-жугьулт батIайсса бивкIун бур. СсувхIатрай наврузбагнал чIарав тямадагу ивкIун ур. Тамур мурцIув вирищаргу, мачча-ляхъиндалул душругу бивкIун бур. Душварал тямадану диркIун дур Маймаки.

– СсувхIатрай Баху ва Ибрагьимгу бивкIун бурив?

– БивкIун буркьай. Бакъа бикIайссарив, Баху бивкIун бур вирищарнил чIаххувдуш. Баху бушиву кIулну, Ибрагьимгу увкIун ухьунссия.

– Иллагурив ивкIсса ссувхIатрай?

– Ди. УвкIун ур ссувхIатрайн Иллагу. «Хъуни къатрал» оьрчI ухьувкун, тямада ганаха хIурматру буллай ивкIун ур.

– СсувхIатрай къавтIавурттугу диркIун дурив?

– Тунукьай. Жагьилтал ярглий душваращал къавтIун бизлай бивкIун бур. Гьарца жагьилнал цащалва бивзсса душнин барчаллагьран дулун ясавурнахьхьун арцу дулайсса диркIун дур. КIийла къавтIун бивзун бур Ибрагьим ва Бахугу. Гай бизлазийни, тямаданал чIаравсса Иллахь увкуну бур: «ЧIалай бурив буцай душ ва оьрчI куннащал кув къавтIутIисса?» – куну. Му махъ Иллан оьккину кьувтIуну бур, цанчирча ганан Баху ххуй бизлай бивкIун бур.

– БацIула. Илла ганих эшкьи хьуну ивкIун урив?

– КIулхьунтIиссарча, ссавур да. Маймаки тямадачIан гъан хьуну дунура, Иллал Маймакихь, Баху цащала къавтIун бизан ба, куну бур.

– Бизан ба, учин циванни? Цащарагуния ттархь рищун хьунссия.

– Зайнуттин, та заманнай, тти кунна, ттархь рищайсса диркIун дакъар. ОьрчIру ва душру ярглий буккан байсса бивкIун бур, оьрчIру – ясавурнал, душру – хъаннил тямаданал. Илла къавтIун изан увккукун, Маймакил ганащал къавтIун бизан, бартканивату бувгьуну, Баху буккан бувну бур. Иллал цащала къавтIун бизаврихлу магаришран Бахун дулунсса арцу, ясавурнахьхьун къадуллуну, Маймакихьхьун дуллуну дур. Мигу диркIун дур укуннани дулайссаннуяр хъунисса арцу. Ганилгу ми Бахухьхьун дуллуну дур. Иллама ссувхIатрай лахъи къалавгун, тямаданал ва наврузбагнал каругу дургьуну, ивзун лавгун ур. Амма нанисса чIумал Иллал цала яру, цала бусса гуж хIала бавкьуну, пишгу тIутIи бувну, Бахул яруннивун кьутIин бувну, лавгун ур. Шикку ва хавар на къуртал буллай бура.

– Ттигу бусарча ччиссия.

– Зайнуттин, на чIал хьунссара. Шарда данмур чIярусса дур. Барчаллагь.

– Винмагу барчаллагь.


Махъру ва бувчIин бавуртту

щак II (-лил, -ру, урдил) – 1) подозрение; 2) сомнение

ссувхIат II (-рал, -ру, -ирттал) – вечеринка

маччасса – родной

мачча-ляхъин – родственники

чIарах – совсем рядом

чIаххув-чIарахми – соседи

жагьи-жугьулт – молодежь

наврузбаг I (-нал, -тал, -турал) – жених

тямада I (-нал, -тал, -турал) – тамада

вирищар II (-нил, -хъул, -хъал) – просватанная невеста

ясавур I (-нал, -тал, -турал) – есаул, исполнитель распоряжений тамады на свадьбе – 8



Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   21   22   23   24   25   26   27   28   ...   33




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет