Лекци «Рухани жаңғыру»
Лекция 14. Ғалым археолог Ә.Ә.Тәжікеев киелі орындарды зерттеуші ғалым
жүктеу/скачать 73.9 Kb.
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Лекция 15. Қорқыт Ата университеті тарихшы ғалымдар еңбектері Абылай Хангерейұлы Айдосов
| Лекция 14. Ғалым археолог Ә.Ә.Тәжікеев киелі орындарды зерттеуші ғалым
Әзілхан Тәжекеев – Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің Қазақстан тарихы кафедрасының аға оқытушысы, «Археология және этнография» ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі, PhD докторанты. Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің «Археология және этнология» факультетін, Ресей ғылым академиясы Н.Н. Миклухо-Маклай атындағы Этнология және антропология институты (Мәскеу) Этнография, этнология және антропология аспирантурасын бітірген. «История освоения Юго-восточного Приаралья с древнейших времен до конца І тысячелетия до н.э» тақырыбында кандидаттық диссертация қорғаған. Арал маңы археологиясы ғылыми бағыттарында жұмыс жасайды. Сырдария ежелгі арналарының табиғи-тарихи қалыптасуы (археологиялық деректер бойынша), Сырдарияның төменгі ағысының суландыру жүйесінің тарихи дамуы, археологиялық карталар (кезеңдер бойынша), ерте темір және кейінгі сақ кезеңінің жерлеу құрылыстары мен ғұрыптары, қалалар мен қала мәдениетінің дамуы және урбанизация процесі туралы бірнеше ғылыми еңбектері жарық көрді. Ә.Тәжекеев 2007 жылы Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің Қазақстан тарихы кафедрасының оқытушысы, 2010 жылы Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, «Археологиялық және этномәдени зерттеулер» орталығының ғылыми қызметкері, 2011 жылдан Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті, «Археология және этнография» ғылыми-зерттеу орталығының жетекшісі, 2012 жылдан Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің Қазақстан тарихы кафедрасының аға оқытушысы қызметтерін атқарып келеді. Ғылыми еңбектері шетелдік конференцияларда, шетелдік ғылыми және рецензияланатын халықаралық ғылыми басылымдарда жарияланған. Лекция 15. Қорқыт Ата университеті тарихшы ғалымдар еңбектері Абылай Хангерейұлы Айдосов-профессор, тарих ғылымдарының кандидаты, ғалым, қоғам қайраткері. Менің өмір жолымда әртүрлі адамдар кездесті, олардың әсері өмірлік тәжірибе және үлкен тәжірибе. Мен жұмыс істеуге тура келген адамдардың бірі Абылай Айдосов болды. Айдосов 1936 жылы РСФСР Челябі облысы Полтава ауданы Георгиевка ауылында дүниеге келген. Мектепті бітіргеннен кейін 1953-1954 жылдары Қостанай облысы Қарабалық ауданы Жаңа ауыл кентінде бастауыш мектеп мұғалімі болып жұмыс істеді. 1954-1959 жылдары-Н. Гоголь атындағы Қызылорда педагогикалық институтының студенті. 1959-1961 жылдары-Қызылорда облыстық комсомол комитетінің нұсқаушысы. 1961-1962 жылдары-Қызылорда облысы терен-Узяк аудандық комсомол комитетінің бірінші хатшысы. 1962 жылдың шілдесінен 1963 жылдың сәуіріне дейін – Оңтүстік Қазақстан облыстық комсомол комитетінің оқушы жастар арасындағы жұмыс бөлімінің хатшысы-меңгерушісі. 1963-1971 жылдары-Қызылорда облыстық комсомол комитетінің бірінші хатшысы. 1971-1973 жылдары-КОКП ОК жанындағы Қоғамдық ғылымдар академиясының тыңдаушысы (Мәскеу қ.). 1973-1985 жылдары-Қызылорда қалалық партия комитетінің екінші хатшысы, облыстық партия комитетінің үгіт-насихат бөлімінің меңгерушісі, Қызылорда қалалық партия комитетінің бірінші хатшысы. 1985-1994 жылдары-Қызылорда агроөнеркәсіптік өндіріс инженерлері институтының Қоғамдық ғылымдар кафедрасының меңгерушісі. 1992-1996 жылдары-Қызылорда облысы әкімдігінің ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі. 1998 жылдан – Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің "Қазақстан тарихы" кафедрасының профессоры. Бұл профессор А. Х. Айдосовтың өмірлік маңызды кезеңдері. 1954 жылы алыс Сарыарқадан Қызылорда педагогикалық институтына оқуға бара жатып, "Қорқыт" станциясында Қорқыт ата жерленгенін көру үшін купе бойынша кездейсоқ жолаушымен шығып, Әулие қабірінің жанында түн өткізді. Бұл болашақ ғалым-зерттеуші Қорқыт ата мұрасының маңызды аялдамасы болды. Кеңес заманында А.Х. Айдосов Комсомол ұйымдастырушысы, басқарушы партия қызметкері бола отырып, Қызылорда, Байқоңыр және жалпы облыстың әлеуметтік-экономикалық, мәдени дамуына үлкен үлес қосты. 90-жылдардың басынан бастап А. Х. Айдосовтың барлық көп қырлы қызметі Қызылорда политехникалық институтымен, кейінірек Қорқыт ата атындағы мемлекеттік университетпен байланысты болды. Университет қабырғасындағы педагогикалық және ғылыми қызмет кезеңінде профессор А. Айдосов білім беру және тәрбие процестеріне елеулі үлес қосты, оларға "ежелгі түркі өркениеті және қорқытану", "Арал мен Арал өңірінің әлеуметтік экологиясы"атты арнайы оқу курстары енгізілді. Профессор А. Айдосов сонымен қатар студенттер мен оқытушылардың естеліктерінде өшпес із қалдырған Қазақстан тарихы, саясаттану және әлеуметтану бойынша дәрістер курстарын оқыды. 1954 жылы ол Қостанайдан Қызылордаға пединстуттың тарих факультетіне түсу үмітімен келді, бірақ 1954 жылы бұл факультет жабылды. Тағдырдың қалауымен ол бүкіл өмірін тарих ғылымымен, ірімшік өлкесінің тарихымен байланыстырды. 1978 жылы партия қызметкері ретінде ол тарих бойынша кандидаттық диссертациясын қорғады. А. Айдосов біздің өлкеміздің тарихын жазудың бастамашыларының бірі болды. Қиын өтпелі кезеңде, 90-шы жылдары оның басшылығымен 1998 жылы басылған "сыр Өңір тарихы" дайындалды. "Сыр өңірі тарихы" атауын Қазақстанның көрнекті тарихшысы, академик М.Қозыбаев ұсынған. Іс жүзінде бұл біздің өлкеміздің тарихындағы алғашқы жан-жақты еңбек болды және бүгінгі күнге дейін ол өзінің ғылыми маңызын сақтап келеді, университет тарихшыларының, студенттері мен магистранттарының тақта кітабы болып табылады. Профессор А. Х. Айдосов сонымен қатар Қызылорда қаласының тарихын зерттеумен айналысты, оның зерттеу нәтижелері профессор М.К. Кереевпен бірлесіп дайындалған "сыр тұралы сыр" және қоғам қайраткері И. К. Калиевпен "Қызылорда" еңбектері болды (Қызылорда, 2005). А. Айдосов Университет жанындағы Қорқыт ата мұрасын зерттеу орталығының тұрақты басшысы болды, "көне түркі өркениеті және қорқытану", "Қорқытнама" арнайы курстарын дайындады, олар бойынша бүгінгі күнге дейін университет оқытушылары сабақ береді. Профессордың ғылыми қызметі жан-жақты болды, тарихпен қатар ол Арал мен Арал маңындағы әлеуметтік-экологиялық мәселелермен белсенді айналысты. Партия жұмысынан бері осы проблемалардың куәгері болған А. Айдосов алғашқылардың бірі болып Арал мен Арал өңірінің әлеуметтік экологиясы мәселесін көтерді. Облыстық әкімдіктің ішкі саясат бөлімінің меңгерушісі бола отырып, 1993 жылы наурызда Қызылордада өткен Орталық Азия мемлекеттері басшыларының Арал мәселелері жөніндегі халықаралық конференциясын дайындауға және өткізуге қатысты. Университет жанынан профессор А.Х. Айдосовтың "ХХІ ғасыр және Арал" халықаралық қоғамдық бірлестігінің филиалын құруы кездейсоқ емес, оның негізінде Аралдың проблемалары бойынша әлеуметтік зерттеулер жүргізілді. Профессор А. Х. Айдосов "экологиялық апат аймағындағы әлеуметтік қарама-қайшылықтар және оларды еңсеру жолдары", "Арал экологиясының әлеуметтік құрылымы және Арал теңізі бассейнінің тұрақты даму процестері"монографияларын дайындады. Бұл еңбектер 2009 жылы аяқталған әлеуметтану бойынша өзі дайындаған докторлық диссертацияның қорытындысы болды, бірақ, өкінішке орай, А. Х. Айдосов қорғауға шыға алмады... 2000 жылдардың басында университетте тарихи-мәдени мұраны зерттеуге арналған бірқатар халықаралық конференциялар өтті- Арал. Олардың қатарында университет ғалымдарының археологиялық зерттеулерінің басталуына әсер еткен Марғұлан оқулары бар. Олар тікелей облыс басшылығы мен университет ректоры, техника ғылымдарының докторы, профессор Қылышбай Бисеновтың бастамасымен өткізіле бастады. 2001-2006 жылдары академик Карл Байпақов бастаған А. Марғұлан атындағы археология және этнология институтымен бірлесе профессор А. Айдосов бастаған университет ғалымдары Арал теңізінің құрғақ түбіне археологиялық зерттеулер жүргізді. Археологиялық экспедициялар жұмысының нәтижесінде ежелгі қалалардың, Кердери 1, Кердери 2 кесенелерінің қалдықтары табылды. Өкінішке орай, бүгінде Арал теңізінің құрғақ түбін археологиялық зерттеу тоқтатылды. 2004 жылы профессор А. Айдосов "Хорезм экспедициясы: Тарих және қазіргі заман" кітабын шығарды, ол Арал өңірін одан әрі археологиялық зерттеуге ерекше серпін берді. 2005 жылы Қорқыт ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университетінің ректоры Қ. Бисеновтың бастамасымен университет а.Марғұлан атындағы археология және этнология институтымен және РФ Н.Н. Миклухо-Маклай атындағы Этнология және антропология институтымен археологиялық жұмыстарды жүйелі жүргізуді бастаған Чирик-Рабат, Жанкент ежелгі қалаларына бірлескен археологиялық зерттеулер жүргізу туралы шарттарға қол қойды ежелгі Сыр қалаларын зерттеу бойынша университет ғалымдары. Бүгін профессор А. Айдосовтың кешегі студенттері-университеттің жас ғалымдары А. Тәжекеев, с.Билялов, Р. Дарменов және басқалары оның өлке тарихын, археологиясын зерттеу жұмысын абыроймен жалғастыруда. Профессор А. Айдосов Қазақстан Журналистер Одағының мүшесі болды, 1992 жылдан бастап өмірінің соңына дейін студенттер мен оқытушылардың қоғамдық үндеуі болған "Сыр түлегі" университеттік газетінің бас редакторы болды. Университет газетінің бүгінгі журналистері А. Айдосовтың дәстүрлерін жалғастыруда. Көп қырлы еңбегі, ғылыми, қоғамдық жетістіктері үшін ол екі рет "Құрмет" орденімен, "Парасат" орденімен, көптеген грамоталармен, алғыс хаттармен марапатталды. 2011 жылы, А.Айдосовтың 75 жылдығында мен академик К. Байпақовтан ол туралы естеліктер жазуды өтіндім. Карл Молдахметұлы Абылай Айдосовтың жеке басының мәнін ашатын "тарихқа ғашық" мақаласын жазды. Абылай Хангерейұлы Айдосов ғалым-педагог, тарихшы-өлкетанушы ретінде қызылордалықтардың есінде мәңгі қалды, оның кітаптары, ғылыми мұрасы қалды. жүктеу/скачать 73.9 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|