Лекция №1. Философия адамдын жашоосунда жана коомдогу орду. Дүйнөгө болгон көз караш түшүнүгү

- байкоо - формализация

- ълчъъ - идеализация

- эксперимент - аксиоматизация

- классификациялоо - математизация

- салыштыруу - гипотеза

- с\ръттъъ - генетикалык

- тарыхый логикалык

- абстрактуулуктан

конкретт\\л\ккъ

ът\\

- моделдештир\\

Байкоонун эки т\р\ бар:

1. 
   Т\здън - т\з т\р\ - байкоочу обьектиге эч кандай прибор колдонбойт.
   
2. 
   Кыйыр т\р\ - байкоочу приборлорду, каражаттарды пайдаланат.
   

Экспериментте да, байкоодо да тъмънк\дъй кошумча методдор ълчъъ, салыштыруу, с\ръттъъ, классификация-лык жалпылоо ж.б. эксперименттерде ж\рг\з\лгън негизги элементтер кирет:

1. 
   Обьект жън\ндъг\ суроолорду тактоо жана к\т\лъ
   

2. Эксперимент \ч\н зарыл шарттарды т\з\\ жана ага

камкордук ж\рг\з\\;

3. Эксперимент процессинин натыйжасын жана анын

себептерин белгилъъ;

4. Жаёы кубулушту жана анын касиеттерин байкап

жазуу;

5. Баяндап жазуу- байкоо ж\рг\з\\н\н жыйынтыгын

табигый жана жасалма тил аркылуу белгилъъ;

6. Баяндап жазуунун негизинде маалыматтар т\ш\н\к,

белги, цифра, схема жана таблица т\р\ндъ

которулат.

Ълчъъ- бул обьектини эталон менен салыштыруу. Ълчъъ методу аркылуу таанып бил\\ илимдери так илимдерге айланат.

Изилдъън\н теориялык методдору.

1. 
   Формалдаштыруу методу - белгилер, символдор жана формулалар аркылуу ой ж\г\рт\\, алар реалдуу предметтерди жана процесстерди алмаштырышат. Бул математикада,физикада, химияда, кеёири колдонулат.
   
2. 
   Идеалаштыруу методу- идеалдуу таанып бил\\, реалдуулукта жок идеалдык т\ш\н\ктърд\ пайдалануу.
   
3. 
   Аксиоматикалык методу- аксиомаларды пайдаланууга негиздъъ, далилдъъс\з кабыл алуу.
   
4. 
   Математикалык методу- мында математикалык операцияларды сандар менен иштъъ.
   
5. 
   Генетикалык метод- тигил же бул кубулуштардын жана процесстердин келип чыгуу м\мк\нч\л\г\нъ жардам берет.
   
6. 
   Тарыхый метод- нерселерди жана кубулуштарды изилдъъдъ анын бардык ън\г\\ тепкичтерин изилдъъ.
   
7. 
   Логикалык метод- нерселердин 1-жана 2- ън\г\\ тепкичтерин изилдеп, анын калган ън\г\\ тепкичтери жън\ндъ ойлонуу аркылуу жънъкъй гана жыйынтык чыгаруу.
   
8. 
   Абстрактуулуктан конкретт\\л\ккъ ът\\ методу- конкретт\\ фактыларды, нерселерди изилдъъдъ жалпы абсолюттук методдорду иштеп чыгуу. Бул методдордун жардамында толук эмес ( абстрактуу) нерселерди толук бил\\ жана конкретт\\л\ккъ ът\\ ишке ашат.
   
9. 
   Моделдештир\\ методу- обьектинин модели жана
   

11. Жалпылоо-обьектинин жалпы касиеттерин жана

белгилерин изилдъън\н ойлоо ыкмасы.

12. Гипотеза- божомолдоо

Мисалы. Ф.Бекондун пикиринде билимдердин прогрессиндеги алгачкы шарт болуп илимий т\ш\н\ктърд\ пайда кылган жалпылоо методдорун жакшыртуу эсептелет. Жалпылоо процессии индукция деп аталат. Ошол себептен, Бекондун философиясынын негизги милдети болуп таанымдын жаёы методун т\з\\ эсептелген. Илимий таанымдын ъзъкт\\ методу катары Бекон тажрыйба менен экспериментке таянган жана сезимдик маалыматтарды анализдъъ менен жалпылоонун методикасы болуп саналган индукция методун сунуш кылат да, ой ж\г\рт\\н\н дедуктивд\\ методуна негизделген Аристотелдин «эски» логикасын олуттуу сынга алат. Бекондун пикиринде Аристотелдин реалдуу нерселерден ътъ элек оолак, абстрактуу сырларын чеч\\гъ тосколдук кылат да, изилдъъ ишиндеги башаламандыкты жаратат.

Эмпирик Бекондон айырмаланып, француз философу Декарт математикалык билимдердин логикалык м\нъз\нъ байкоо ж\рг\з\\н\н натыйжасында рационализмдин негиздъъч\с\ катары таанымдын аналитикалык же рационалдуу деп аталган илимий методун сунуш кылган. Рационализм – сезимдик таанымды четке каккан же анны кысымга алган, д\йнън\ акыл эстин, логиканын жардамы аркасында гана таанып бил\\ м\мк\н деген философиялык окуу.

Декарт математиканы жалпылык жана зарылдык сыяктуу белгилерге жана эё тура билимдерге ээ илим деп атаган. Ошол себептен, ал тааным процессинде дедукция методуна же далилдъън\н дедуктивд\\ формасына ъзгъчъ мани берген.

Француз философунун пикиринде метод таанымды тереё ойлоонуу менен уюштурулган ишмерд\\л\ккъ айландырып, изилдъъ процессин кокустуктардан эркин кылат. Методдун таасири астында тааным процессии кол ънърч\л\г\нъ негизделген эптеп септеген ънд\р\штън эё кубаттуу ънър жай ънд\р\ш\нъ, чындыкты кокустан ачуудан илимий билимдерди системалуу жана план ченемд\\ жаратууга айланат.

Демек, метод изилденип жаткан обьекттин табияты жана мыйзам ченемд\\л\ктър\ менен шартталган тааным жана практикалык ишмерд\\л\кт\н эрежелери менен ыкмаларынын жыйындысы болуп саналат. Мындай эрежелер менен ыкмалар ътъ эле къп. Алардын айрымдары адамдын материалдуу д\йнън\н буюм-тыйымдары менен практикалык иш алып баруусуна багытталса, башкалары теориялык, илимий м\нъздъг\ тереё негиздъълърд\ талап кылышат. Ъз маёызы боюнча илимий методдор теориялардын тескери жагын туюнтушат. Баардык теориялар реалдуулуктун тигил же булл фрагментин т\ш\нд\р\\гъ аракет кылат. Бирок, анны т\ш\нд\р\п жатып, теория ошол реалдуулук менен кандай алакада болу керек, эмнелерди жасоо, же жасообоо зарыл экенин кърсът\\ менен теория методго ътъ баштайт. Ъз кезегинде метод тааным ишмерд\\л\г\н андан ары ън\кт\р\\, багыттоо менен билимдердин дагы тереёдешине, ън\г\ш\нъ къмък берет.

Тааным методдорунун учурдагы системасы ътъ татаалдагы жана дифференциалдуу м\нъз\ менен айырмаланат. Реалдуулукту

« камтуунун » кеёдиги, жалпылоо деёгээли, таанымдын ар кандай деёгээлдеринде колдонулгандыгы ж.б. къп сандаган критерийлер боюнча методдорду классификациялаган ыкмалар бар. Максатка ылайык биз методдордун жалпы логикалык жана илимий деп аталган эки негизги т\р\н сунуш кылууну тура тапкан.

« логикалуулугу» (мисалы, табигый мыйзамдар) менен байланышкан. Алардын айрымдарына кыскача токтолсок.

• 
  Анализ (грекчеден analysis – талдоо, ажыратуу) – обьекттин касиеттери менен алакаларынын системалуулугун аныктоо максатында анны ой аркылуу, же чындап эле курамдык элементтерге ажыратуу, бъл\\ менен коштолгон тааным процедурасы.
  
• 
  Синтез (грекчеден synthesis – бириктирем) – изилденип жаткан обьектин анализдин ж\р\ш\ндъ ажыраган, бъл\нгън элементтерин бир б\т\нд\ккъ бириктир\\ опреациясы.
  
• 
  Индукция (латынчадан indictio – алып бару, алып барып кошу) – жеке фактылардан жалпы жоболорго ът\\н\н м\мк\нд\г\н кмсыз кылган ой корутундусу. Байкоо ж\рг\з\\ процессинин ж\р\ш\ндъ изилдъъч\ фактыларды чогултат, эксперименттердин жардамы аркасында аларды текшерет, андан соё гана логикалык корутунду болуп саналган жалпылоолорду жасайт. Демек, индукция айрым сезим – туюмдардан, фактылардан акырындык менен улам жогорулоо аркылуу ътъ жалпы теорияларга, жоболорго чейин алып бара алат.
  

Суу буланат Керосин бууланат С\т бууланат	Кычкылтек кысылат Метан кысылат Суутек кысылат
Корутунду: баардык суюктуктар буулануу касиетине ээ	Корутунду: баардык газдар кысылуу касиетине ээ

Берилген мисалдарда индуктивд\\ жол менен алынган эки корутунду теё ыктымалдуу м\нъзгъ ээ. Анткени, берилген эксперименттер баардык суюктуктар жана газдар менен эмес, болгону \ч т\рдъг\ суюктук жана газ менен гана ж\рг\з\лгън. Тура корутундуга кел\\ \ч\н баардык суюктуктар жана газдар менен эксперимент кылуу талап кылынат. Ар кандай себептерден улам практика ж\з\ндъ ар дайым эле мындай толук м\нъздъг\ эксперименттерди жасоо эч м\мк\н эмес. Мындай учурларда эмне кылуу керек? Корутундунун толук т\рдъ тура болушу \ч\н Бэкон индуктивд\\ методду ырастаган гана эмес, анны четке каккан да фактыларды м\мк\н болушунча къп чогултууну талап кыат. Индуктивд\\ методу пайдалануу менен Бекон жылуу нерселердеги майда бъл\кчълърд\н кыймылын табу менен жылуулуктун философиялык маёызын аныктаган. Бэкон индуктивд\\ методду иштеп чыгууга къп эмгек жумшаганы менен анны кемтиксиз, телегейи тегиз метод деп эсептеген эмес. Англиялык ойчул келечектеги окумуштуулар булл методу дагы тереё ъздъшт\р\шът жана жакшыртышат деген \м\ттъ болгон.

• 
  Дедукция (латынчадан deductio – алып чыгаруу, бъл\п чыгаруу) - ойдун жалпыдан жекеге карай кыймылына, жалпыдан жекени бъл\п чыгарууга негизделген, б.а. дедукция айрым, жеке окуялардын негизинде жалпы ой корутундусун алган процесс болуп саналат (атактуу из кубаар Шерлок Холмс эсиёиздеби). Мисалы, кадыресе шарттарда баардык металлдар жаркырактык, электр жана жылуулук ъткърг\чт\\л\к касиеттерине ээ. Биз таап алган « А » нерсеси металдарга таандык касиеттерге ээ. Мындан «А» нерсест да металл деген корутунду алынат.
  

1. 
   Алынган корутундулар менен тыянактардан к\мън санабоо \ч\н илимий изилдъълърд\ эё жънъкъй жана т\ш\н\кт\\ нерселер менен жоболордон баштоо;
   
2. 
   Дедукциянын жардамы аркасында уламдан улам татаалдана баштаган ой пикирлерин алуу;
   
3. 
   Ой б\т\м\н\н чынжырын \з\п албоо \ч\н анын бир да тутумун унутта калтырбоо максатында удаалаш, ыраатуу иликтъълърд\ ж\рг\з\\;
   
4. 
   Чындыктын критерийи деп билимдин алгачкы уюткулары менен башаттарын берген интуицияны жана алардан корутундуларды, тыянактарды алууну м\мк\н кылган дедукция методун эсептъъ;
   
5. 
   Татал маселелерди аладын курамдык бъл\ктър\ болуп саналган маселелер менен проблемаларга ажыратып алып, ар бир бъл\кт\ ъз-ъз\нчъ изилдъъ.
   

• 
  Аналогия (грекчеден analogia – дал кел\\, окшошуу) - бири –бири менен теё маанилеш (тождественный) болуп саналган обьектилердин белгилеринин бир – бирине окшоштугу, дал келиши аатлган обьектилер башка белгилер боюнча да бири-бирине окшош, бирине бири дал келет деп божомолдоого м\мк\нд\к берген таанымдын ыкмасы. Мисалы, мурда эле \нд\н толкундуу касиеттери так аныкталып, жетишээрлик иликтенгендиктен, жарыкты изилдъън\н ж\р\ш\ндъ табылган интерференция жана дифракция кубулуштары алардын толкундуу табияты тууралуу корутунду жасоого м\мк\нд\к берген. Ошентип, анология ойломдун тапкычтыгынын ойлоп чыгаргычтыгынын, эпт\\л\г\н\н эч нерсе менен алмаштыргыс каражаты болуп саналат. Бирок, ъз кезегинде Аристотель « аналогия далил эмес! » деп эскерткендиктен, таанымдын булл ыкмасы божомолдуу билимдерди гана берерин эстен чыгарбоо зарыл.
  

• 
  Илимий таанымын эмпирикалык деёгээлинин методдору – ага байкоо ж\рг\з\\, ченеп-ълчъъ, эксперимент кирет;
  
• 
  Илимий таанымдын теориялык деёгээлинин методдору – булар идеализация, формализация, моделдештир\\, системалуу жобо, структуралык-функционалдык анализ ж.б.
  

Анализ, синтез. Индукция жана дедукция. Абстракция. Аналогия. Моделдештир\\. Жалпылоо

1. Эмпирикалык - эксперимент, байкоо, ълчъъ, классификациялоо,

салыштыруу, с\ръттъъ.

2.Теориялык – формализация, идеализация, аксиоматизация,

математизация,гипотеза,тарыхый логикалык,

абстрактуулуктан конкретт\\л\ккъ ът\\

Жалпы логикалык методдордо таанып бил\\н\н бардык методдору колдонулат. Ал эми илимий таанып бил\\н\н методдорун бир гана илим колдонот:

Анализ- б\т\нд\й нерсени бъл\ктъргъ бъл\п кароо.

Синтез- бъл\кчълърд\ бир б\т\нд\ккъ бириктирип кароо.

Индукция- жеке м\мк\нч\л\ктърд\ ой ж\г\рт\\н\н негизинде

жалпы ой корутунду чыгаруу.

Дедукция- жалпы м\мк\нч\л\кт\\ ой ж\г\рт\\дън жеке

м\мк\нч\л\ктърдъг\ ой корутунду чыгаруу.

Абстракциялоо- изилдъъч\ кубулущтардын кээ бир

касиеттерин жана катнаштарын эске албоо аркылуу

изилдъъч\н\н ойлоо ыкмасы.

Аналогия-обьектинин окшоштуктары боюнча изилдъъ методу.

Моделдештир\\- обьектинин модели жана копиясы боюнча

изилдъъ.

Жалпылоо- обьектидеги жалпы касиеттерин жана белгилерин

изилдъън\н ойлоо ыкмасы.

Изилдъън\н эмпирикалык методу

Эксперимент-нерсени лабораториялык жасалма шарттарда изилдъъ, Мында изилдъъч\ (адам) активд\\ ролду ойнойт. Байкоо – нерселердин табигый шарттарда изилдъъ. Мында изилдъъч\ пассивд\\ ролду ойнойт.

Байкоонун эки т\р\ бар:

3. 
   Байкоочу обьектиге т\здън –т\з эч кандай прибор колдонбойт.
   
4. 
   Кыйыр- байкоочу приборлордун каражаттарын пайдаланат.
   

Экспериментте да , байкоодо да тъмънк\дъй кошумча метод

ълчъъ, салыштыруу, с\ръттъъ, классификациялык жалпылоо

ж.б. эксперименттерде ж\рг\з\лгън негизги элементтер кирет:

1. 
   Обьект жън\ндъг\ суроолорду тактоо жана к\т\лъ турган жоопту аныктоо;
   
2. 
   Эксперимент \ч\н зарыл шарттарды т\з\\ жана ага камкордук ж\рг\з\\.
   
3. 
   Эксперимент процессинин натыйжасын жана анын себептерин белгилъъ;
   
4. 
   Жаёы кубулушту жана анын касиеттерин байкап жазуу;
   
5. 
   Баяндап жазуу- байкоо ж\рг\з\\н\н жыйынтыгын негизинде обьект жън\ндъг\ маалыматтарды табигый жана жасалма тил аркылуу белгилъъ. Баяндап жазуунун негизинде маалыматтар т\ш\н\к, белги, цифра, схема жана таблица т\р\ндъ которулат.
   
6. 
   Ълчъъ- бул обьектини эталон менен салыштыруу. Ълчъъ методу аркылуу таанып бил\\ илимдери так илимдерге айланат.
   

10. 
    Формалдаштыруу- белгилер, символдор жана формулалар аркылуу ой ж\г\рт\\, алар реалдуу предметтерди жана процесстерди алмаштырышат. Бул математикада,физикада, химияда, кеёири колдонулат.
    
11. 
    Математикалык метод- мында математикалык операцияларды сандар менен иштъъ.
    
12. 
    Идеалаштыруу метод- идеялдуу таанып бил\\, реалдуулукта жок идеалдык т\ш\н\ктърд\ пайдалануу.
    
13. 
    Аксиоматикалык метод- аксиомаларды пайдаланууга негиздъъ.
    

14. 
    Генетикалык метод- тигил же бул кубулуштардын жана процесстердин келип чыгуу м\мк\нч\л\г\нъ жардам берет.
    
15. 
    Тарыхый метод- нерселерди изилдъъдъ анын бардык ън\г\\ тепкичтерин изилдъъ.
    
16. 
    Логикалык метод- нерселердин 1-жана 2- ън\г\\ тепкичтерин изилдеп, калган ън\г\\ тепкичтери жън\ндъ жънъкъй гана ойлонуу аркылуу жыйынтык чыгаруу.
    
17. 
    Абстрактуулуктан конкретт\\л\ккъ ът\\- конкретт\\ фактыларды, нерселерди изилдъъдъ жалпы абсолюттук методдорду иштеп чыгуу. Бул методдордун жардамында толук эмес ( абстрактуу) толук бил\\гъ жана конкретт\\л\ккъ ът\\ ишке ашат.
    
18. 
    Гипотеза- божомолдоо.
    

Экинчи сабак.

1. 
   Коомдун саясий системасы, анын маңызы.
   
2. 
   Коомдун саясий турмушундагы негизги көрүнуштөр.
   
3. 
   Саясаттын негизги элементтери: мамлекет, саясий партиялар, өкмөттүк эмес уюмдар.
   
4. 
   Коомдун руханий турмушунун маңызы анын структурасы. Коомдун аң-сезимдик формалары жана алардын өз ара байланыштары.
   

1. 
   Введение в философию. Ч. II, М., 1989.
   
2. 
   Берулин В. С. Социальная философия. Уч. Для вузов., М.,1999.
   
3. 
   Арефьева Г. С. Общество, познание, практика. М., 1989.
   
4. 
   Производство как общественный процесс. М., 1986.
   
5. 
   Шевченко В. Н. Социально – философский анализ развития общества. М., 1984.
   
6. 
   Маркс К. Капитал. Маркс К., Энгельс Ф. Собр. Соч.т.23.
   
7. 
   Ракитов А.И. Философия компьютерной революции. М.,1991.
   
8. 
   Сорокин П.А.Человек. Цивилизация. Общество. М., 1992.
   
9. 
   История политических и правовых учений: Учебник. Под. Ред. В.С. Нерсесянца. М., 1988.
   

1. 
   Анисимов С.Ф. Духовные ценности: производства и потребление. М., 1988.
   
2. 
   Общественное сознание и его формы. Под. Ред. В.И.Толстых. М., 1986.
   
3. 
   Сахаров А.Д. Размышления о прогресс, мирном сосуществовании и интеллектуальной свободе – Вопросы философии.- 1990.№2.
   
4. 
   Горбачев В.Г. Основы философии. М.,1998.
   

Ар кандай коомдун өнүгүү этабында саясий коом түзүлүп, алардын теориялары, идеялары келген. “Саясат” деген сөз грек тилинен алынганда “башкаруунун искусствосу” дегенди түшүндүрөт. Саясат коомду жана коомдогу социалдык топтордун жана таптардын кызыкчылыгын камсыз кылуучу, жөнгө салуучу жана коргоочу өзгөчө болгон ишмердүүлүк. Саясат – бул мамлекеттин ишине кийлигишүү, мамлекеттин багыттарын аныктоо жана мамлекеттин маңызын милдеттерин, максаттарын аныктоо. Саясат дайыма мамлекеттик бийликтин шарттарын түзүү жана жакшыртуу, өнуктүрүү функцияларын аткарат. Демек, саясаттын негизги максаты, мамлекеттик бийликти орнотуу жана мамлекеттин экономикасын өнүктүрүүчү мамлекеттин негизинде башкаруучу күчкө айлануучу жумушчу таптын кызыкчылыктарын коргоого жана сактоого аракет. Негизинен саясатта жумушчу таптын кызыкчылыгы, өнүгүүсү, жыргал турмушу биринчи орунда турат. Марксизмди өнүктүрүүчүлөрдүн бири болгон Лениндин аныктамасы боюнча: “Саясат экономиканын негизи б.а. коомдун өндүрүштүк – материалдык чөйрөсүнүн туундусу”

Саясий партиялар, профсоюздар,

аялдар, жаштар, чыгармачыл,

диний, спорт жана башка уюмдар.

болгон жардам. издъъ жана ага координациялоо.

жетиш\\.
Саясий ишмерд\\л\кт\н т\рлър\:

1.Ички саясат-класстар, улуттар, башка социалдык группалар ортосундагы ъз ара мамилелери.

2.Тышкы саясат-эл аралык иштерде мамлекеттин, мамлекеттер аралык байланыштар.

Ички жана тышкы байланыштар (экономикалык, социалдык, улуттук, демографиялык, маданияттык, техникалык, экологиялык, куралдуу к\чтър, колониялдык эмес).

Байыркы доорлордон бери эле экономика мамлекеттин кухнясын аныктоочу катары эсептелип келген. Саясат менен экономиканын тыгыз байланыштыгын же ажырабастыгын белгилеп келишкен. Саясат жана экономика бөлүнбөс бир бүтүндүк катары эсептелген. Бул ой-жүгүртүүлөр Аристотелдин, Платондун эмгектеринде да кеңири чагылдырылган. Кээде бир учурда саясат экономиканын өнүгүүсүнө оң жана терс таасирин тийгизет. Саясат- бул бийликти башкаруунун ыкмасы болгондуктан, ал биринчиден, илимге таянат, экинчиден нравалуулуктун жогорку критерийлерине жооп бериш керек.

Саясат тар мааниде караганда мамлекетти башкаруу деп аталат. Аристотель, Платондон айырмаланып идеалдуу мамлекет жөнүндөгү маселени койбой, ал реалдуу афиналык демократия жөнүндө сөз козгойт, эс акылга таянган нравалуулук анын талаптарын мамлекеттин кызыкчылыктарына дал келтирет. Ойчулдун идеясы боюнча моралдуулук – бул саясаттын составдык составдык бөлүгү, анткени “татыктуу адам болбой туруп, мамлекеттин кызыкчылыгын жактоого мүмкун эмес”.

Саясий ишмердүүлүктүн структурасынын үч негизги моменттин эске алууга мүмкүн:

1. 
   Коомдун конкреттүү этабында тактикалык жана стратегиялык максаттарды, милдеттерди реалдуу ишке ашыруу үчүн аракеттенүү;
   
2. 
   Жогорудагы реалдуу максаттарды ишке ашыруу үчүн социалдык күчтөрдү уюштуруу. Эффективдүү методдорду колдонуу жана каражаттар менен камсыз кылуу.
   
3. 
   Жогорудагы коюлган стартегиялык жана тактикалык милдеттерди аткаруу үчүн ар бир жумушчу ордун кесиптик даярдыгы жогору кадрлар менен камсыздалышы керек.