Лекция: 20 Семинар: 8 СӨЖ: 62 Барлық сағат саны: 90 Қорытынды бақылау


ПӘННІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТІ, ОНЫҢ ОҚУ



бет2/3
Дата13.06.2016
өлшемі0.61 Mb.
#133870
түріЛекция
1   2   3



3. ПӘННІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТІ, ОНЫҢ ОҚУ

ПРОЦЕСІНДЕГІ РОЛІ
Курстың мақсаты: Студентерді стилистика ғылымының теориялық негіздерімен таныстыру, қазақ әдеби тілінің стилистикалық құралдары, стильдік тармақтары туралы мағұлмат беріп, оларды ажыратудың жолдарын көрсету, студенттерге стилистикалық норманы меңгерту, сөздерінің, басқа да тілдік тұлғалардың қолданылуына қарай туындайтын макғыналық реңктерін, стильдік қырларын ажырата білуге үйрету.
Курстың міндеттері:

  • Студенттердің сөйлеудің әртүрлістильдерін, қазақ тілінің синонимдік барлық байлығын, әр алуан құалдарын іс жүзінде қолдана алу дағдыларын дамытып жетілдіру.

  • Болашақ тілші - мұғалімдерді оқушылардың стилистикалық дағдыларын қалыптастыруға баулып дайындау.

  • Студенттердің тілдік талмағын, сөйлеу мәдениетін арттыру.

Студенттер бұл пәнді оқып үйрену барысында стилистиканың негізгі ұғымдары мен категорияларын, қазақ тілінің бай стилистикалық құраларын және әдеби тілдің функциональды стильдік тармақтарын жан-жақты, терең игеру керек. Тілдің стилистикалық байлығы, стилистиалық нормалары, олардың тарихи өзгермелілігі және тілді қолдану жағдайына байланысты түрліше нұсқаларға ие болатындығы, тілдік құралдарды қолдану контекстің стильдік тұрпатына байланысты болатыны туралы қажетті мағлұматтар алуы тиіс.
4. КУРСТЫҢ ПОСТРЕКВИЗИТТЕРІ МЕН ПРЕРЕКВИЗИТТЕРІ


Пререквизиттер (пәннің алдында міндетті түрде игерілуге қажетті пәндер)

Постреквизиттер (пәннен кейін өтілетін, осы пәнге сүйенетін пәндер)

Кафедра

Кафедра қабылдаған шешім, хаттамасы №___ күні





1.Тіл біліміне кіріспе

2.Қазақ тілінің тарихи грамматикасы

3.Қазақ әдеби тілінің тарихы





Қазақ тілі мен әдебиеті





5. ЖҰМЫС ОҚУ ЖОСПАРЫНАН КӨШІРМЕ




Кредит саны


Курс

Жалпы сағат саны

Аудиториялық сабақтар

Аудиториядан тыс сабақтар


Қорытынды бақылау


лекция


Прак/сем


сем

лабор

ОБСӨЖ

СӨЖ




2

5

90

20

8










62

емтихан







барлығы

90

20

8










62

емтихан


6. ОҚУ САБАҚТАРЫНЫҢ ҚҰРЫЛЫМЫ:

Жұмыс бағдарламасында (силлабус) сағаттар оқу жұмыстары түрлеріне қарай бөлінген: лекция, семинар, СӨЖ (студенттің өзіндік жұмысы), ЛБС-лабораториялық сабақтар.

Лекция – студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс істеуі қажет

Семинар сабақтарында – студент талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемаларды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой әрекет талап ететін әдіс-тәсілдерді меңгеруі керек

Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды.

СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы. Студент СӨЖ тапсырмаларын кестеге сәйкес белгіленген мерзімде оқытушыға тапсыруға міндетті.

Лабораториялық сабақтарда студент теориялық қорытындыларын, яғни, теория мен тәжірибе бірлігін анықтап, құрал-жабдықтарды құрастыруға, пайдалануға дағдыланады, тәжірибе кезінде алынған нәтижелерді талдауды, теориямен сәйкестеліп дәлелдеуді үйренеді.



7. СТУДЕНТКЕ АРНАЛҒАН ЕРЕЖЕЛЕР :

Сабаққа кешікпеу керек.

Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.

Сабаққа іскер киіммен келу керек.

Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.

Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.



Тапсырмаларды орындамаған жағдайда қорытынды баға төмендетіледі.

8. ОҚУ САҒАТТАРЫНЫҢ ТАҚЫРЫП БОЙЫНША БӨЛІНУ КЕСТЕСІ.




Тараулар атауы,

реті

Аудиториялық сабақтар

Аудиториядан тыс сабақтар

лекция

прак

сем

лабор

ОБСӨЖ

СӨЖ

1

“Қазақ тілінің стилистикасы” пәнінің мақсаты мен міндеті



















2

Стилитиканың негізгі ұғымдары.

1

1










3

3

Қазақ тілінің стилистикалық құралдары

1













3

4

Әдеби тілдің функциональды стильдік тармақтары

1

1










3

5

Тілдің стилистикалық байлығы

1













3

6

Тілдік құралдардың өзгерістері

1

1










4

7

Құрылымдық стилистика

1













3

8

Қолданымдық стилистика

1













3

9

Көркем әдебиет стилистикасы

1

1










3

10

«Қазақ тілі стилистикасы» пәнінің мазмұны

1













3

11

Стилистиканың қалыптасу, даму тарихы

1

1










3

12

Стилистиканың негізгі бағыттары

1













3

13

Тілдік стилистиканың құрлымы

1













3

14

Функционалды стиль туралы ұғым

1

1










3

15

Стиль – стилистиканың негізгі ұғымы

1













3

16

«Стиль» терминінің түрлі түсініктері

1

1










3

17

Стилистикалық мағына және оның табиғаты

1













4

18

Стилистикалық синонимдер

1













3

19

Стилистикалық норма.

1

1










3

20

Стилистикалық норманың тарихилығы

1













3




Барлығы:

20

8










62



  1. ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ

1 лекция

Тақырып: “Қазақ тілінің стилистикасы” пәнінің мақсаты мен міндеті.

Жоспар:

  1. Стилистика туралы түсінік.

  2. Пәннің мақсаты.

3. Стилистиканың міндеті.

Лекция мақсаты: студенттерге “Стилистиканың” мақсаты мен мінтетін түсіндіру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

Қазақ тілінің стилистикасы пәннің мамандар дайындауда алатын орны мен маңызы зор.



1. Аталған курсты оқытудағы мақсат студенттерді стилистика ғылымының теориялық негіздерімен таныстыру, қазақ стильдік тармақтары туралы мағлумат беріп, оларды ажыратудың жолдарын көрсету, студенттерге стилистикалық норманы меңгерту, сөздердің, басқа да тілдік тұлғалардың қолданылуыена қарай туындайтын мағыналық реңктерін, стильдік қырларын ажырата білуге үйрету.

2. Студенттер бұл пәнді оқып үйрену барысында стилистикалық құралдапрын және әдеби тілдің функцияоналды стильдік тарматарын жан – жақты, терең игеруі керек. Тілдің стилистикалық байлығы, стилистикалық нормалардың тарихи өзгермелілігі және тілді қолдану жағдайына байланысты түрліше нұсқаларға ие болатындығы, тілдік құралдарды қолдану контексттің стильдік тұрпатына байланысты болатыны туралы мағлуматтар алуы тиіс. Сол арқылы олар мәтіндегі, сөйлеген сөздеріндегі стилитикалық қателерді тауып, оларм ен жұмыс істеу жолдарын меңгереді.

Стилистика бойынша теориялық біліммен қаруланып, дәрісханада және одан тыс жүргізілген тәжірибелік жұмыстардың нәтижесінде студенттер өздерінде стилистикалық түйсіктім қалыптастыра алады. өздерінің алдына қойған мақсаттарына сәйкес тілді дұрыс, ұтымды, әсерлі шешендікпен қолданудың әдіс – тәсілдерін үйренеді. Стилистикалық тіл білімінің бір саласы болып есептеледі. Стилистиканың тарихи әріден басталса да, қазақ тіл білімінде стилистика мәселелерін зерттеуге енді ғана көңіл бөліне бастады. Соңғы жылдары ғана жоғары оқу орындарында өз алдына жеке пән ретінде оқылатын болды. Орыс тіл білімінде стилистика мәселелерінің зерттелуі көптен бері қолға алынып, біраз жұмыстар істелді. А.Пешковский, Л.В.Щерба, В.В.Виноградов, Г.В.Винокур, А.Н.Поздев, А.ИЕфимов, В.П.Мурат сияқты зерттеушілердің еңбектерін айтуға болады. Стилистика стиль туралы ғылым деп есептелсе, стилистиканың негізгі ұғымдарның бірі – стиль. Стиль терминінің мазмұны кең, оның жұмсалатын орны көп.



3. Курстың міндеті:

  • студенттерге сөйлеудің әр түрлі стильдерін, қазақ тілінің синонимдік барлық байлығынғ әр алуан құралдарын іс жүзінде қолдана алу дағдыларын дамытып жетілдіру;

  • болашақ тілші мұғалімдерді оқушылардың стилистикалық дағдыларын қалыптьастыруға баулып дайындау;

  • студенттердің тілдік талғамын, сөйлеу мәдениетін арттыру;

Стиль – латынша stilos (қазақша – жазу құралы) деген сөз. Стиль термині әдебиеттану, бейнелеу өнері, музыка тағы басқа ғылым салаларында да қолданылады. Латын тілінде кейіннен стиль сөзі “Жазу мәнері” деген мағынада жұмсалатын болған. Оның осы мағынасы Европа ғалымдарының арасына көп тараған. Орта ғасырларда Грецияда, Римде стиль – сөзге сендіру, жаздыру тәсілі, стилистика – риторика (шешендік) өнері болып саналған Үнді оқымыстылары стильді мәнерлеп сөйлеу, ал стилистиканы мәнерлеу туралы ғылым деп есептеген. Кейін, ұлттық әдеби тілдің қалыптасу дәуірінде, кейбір елдерге стиль белгілі бір әдеби жанрға тән тілдік құрал денгениұғымда қолданылады. Бұл ұғым Ресейге де кең тараған болатын. Мысалы, “Ломоносовтың үш стилі (жоғары, орташа, төмен) осы жанрлық қағидаға, принципке” негізделген.

Сонымен, лингвистикада “стиль” жазу мәнері, сөзге сендіру тәсілі, мәерлі сөйлеу және белгілі бір әдеби жанрға тән тілдік құралдар жүйесі деген сияқты көптеген мағынада қолданылып келген. Ал стилистика көбінесе шешендік өнері туралы ғылым ретінде танылған.



Бақылау сұрақтары:

1.Стилистика туралы түсінік

2.Стилистиканың мақсаты

3.Пәннің міндеті

4.Стилді маңызы
2 лекция

Тақырып: Стилитиканың негізгі ұғымдары.

Жоспар:


  1. Стилистиканың маңызы.

  2. Стилистикалық ұғымдар.

  3. Ұғымдардың байланысы.

Лекция мақсаты: Студенттерге стилистиканың негізгі ұғымдарын түсіндіру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Стилистика тіл білімінің бір саласы болып саналады. Стилистикадағы негізгі ұғымдардың бірі стиль екендігі ғылыми еңбектерінде айтылған. Стилитика көбінесе шешендік өнері туралы ғылыми ретінде танылған. Ол тек ХХ ғасырдың баскезінде ғана шешендік өнерінен бөліне бастайды. В.Г.Белинский былай дейді: Сөйлеу өнерінің, әсіресе жазу өнерінің зерттеуді өте қажет ететін өзінің техникалық жақтары бар. (В.Г.Белинский. изб.соч.М., 1948, 48 б.) стиль деп белгілі бір тілдегі лексикалық, грамматикалық және фонетикалық тәсілдердің қолданылу принциптерін айтамыз. Бір ұғымды айтып, не жазып жеткізу үшін қажетті тәсілдерді сұрыптап қолдануға болады. Бұл ретте әсіресе тіліміздегі синонимдер мен оның варианттары көбірек пайдаланылады. Мұндай синонимдер мен фразеологиялық синонинмдер, морфологиялық синонимдер мен синтаксистік синонимдер. Лексикалық синонимдерге мына тәрізді сөздер жатады:

  1. Айту 1. Мылжыңдау

  2. Сөйлесу. 2. Көпіру.

  3. Міңгірлеу. 3. Көку.

  4. Күмілжу. 4. Оттау.

  5. Мыңқылдау. 5. Басу.

Бұл синоним сөздердің бәрі сөйлеудің әр түрлі сипатын білдіреді. әр түрлі жағдайда жұмсалған. Сондықтан олардың мағыалық реңдері біркелкі емес. Бірі жағымды, бірі жағымсыз, бірі кекесінді, бірі тұрпайы реңде қолданылатынын аңғару қиын емес.

2.Біреудің сөзін сөйлеп, біреуді жоқтау деген ұғымды тұрақты сөз тіркестері арқылы біруге болады. Сойылым соғу, жыртысын жырту, шашбауын көтеру сияқты синонимдес фразеологизмдер біздің тілімізде көп кездеседі. Сөздердің лексикалық және грамматикалық мағыналарынан басқа олардың әр түрлі қосымша реңдері болады: сөйлейді, көп сөйлейді, мылжыңдады, көпірді, көкіді, көк езу болды т.б.

Тіліміздегі сөздердің лексикалық және грамматикалық мағыналарына басқа осындай қосымша реңін эмоциональды – экспрессивті бояу дейміз. Оларды сондай-ақ тілдің стильдік сапасы немесе мәнерлі тәсілдері деп те атайды. Стильдік сапа немесе мәнерлегіштік сипат тек лексика мен фразеологияға ғана тән құбылыс емес. Стильдік сапа – тілдік еденицалардың қай – қайсысына да тән құбылыс.



3. Морфологиялық тұлғаллар мен синтаксистік құрылыстардың да мәнерлегіштік сипатын дәлелдейтін көптеген мысалдар келтіруге болады. Сөйлегіш, сөйлемпаз, сөзшен, сөзуар, сөз құрам т.б.

Стилистикалық ұғымдар бір – бірімен тығыз байланысты болып келеді.


Бақылау сұрақтары:

1.Стилистика және ұғым.

2.Ұғым туралы түсінік.

3.Стилистиканың түрлері.

4. Стил және әдеби тілдер.
3 лекция

Тақырып: Қазақ тілінің стилистикалық құралдары.

Жоспар:


  1. Стилистика құралдары.

  2. Стилистиканың түрлері.

  3. Стилистикалық құралдардың қарым – қатынасы.

Лекция мақсаты: студенттерге стилистикалық құралдар туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Лексика, лексикология және стилистика бір – бірімен тығыз байланысты құбылыстар болып есептеледі. Лексика деп, әдетте, тілдегі барлық сөз қорын айтады. Лексикология сол сөздік құрамды тексеретін ғылым, яғни тіл білімініңм сөз мағынасын, оның шығу тегін зерттейтін саласы. Ал стилистика әр түрлі стильдерді, мысалы, әдеби тілдің стильдерін, сөйлеу және көркем әдебиет стильдерін зерттейді, әр алуан тілдік құралдардың экспрессивтік – эмоциональдық қасиеттерін талдайды. Қазақ тілінің сөздік қоры лексикология тұрғысынан мынандай бірнеше негізгі садлаға бөлінеді. Байырғы сөздер (бұл әдеби тіліміздегі ең үлкен, басты арна), араб – парсы тілдерінен ауысқан, монғол тілінен, туыстас кейбір түркі тілдерінен енген, орыс тілінен және орыс тілі арқылы шетелдер тілінен енген терминдер мен түрлі жаңа сөздер. Ал лексиканы тілдегі жалпы стильдер тұрғысынан жіктейтін болсақ, әлгі санап өткен салаларды енді мүлдем басқаша, топтауға тура келеді. Өйткені осы айтылған әр алуан тіл қабаттарының қай – қайсысы да стилистикамен байланысты болып келеді. Рас, сала-сала бұл сөздердің әдеби тіл,, сөйлеу, көркем әдебиет стильдеріндегі қолданылу дәрежесі біркелкі емес, түрлі – түрлі болып келеді. Олардың белгілі бір қолданылу аясы, өзді - өзіне лайық стильдік қызметі бар. мына үзінділерге назар аударып көрейік:

2. Білігі артық қарашаш (Батырлар жыры), заявление – арыз, Тексеру бізге парыз. Сөйлеп қор тілмен жақ, сөзіңнің бәрі хақ. Атаңның адал батасын, анаңның ақ сүтін ерлікпен ақтау саған парыз. Бізге бригадиріміз Кудрявкев сияқты білікті құрылысшы болу әлі ертерек. Қазақ халқының, оның ескі тайпаларының тарихи шытырман кезеңді өткермеген де хақ, талай жазу – сызу жаралғыларына бірде тікелей, бірде жанамлай жанаспағаны да хақ. Жерлі тыңғылықты өңдеп, баптау ең алдымен тракторшының парызы. Берілген үзінділердегі білік // білікті , парыз, хақ, ұлан лексикамызда бар, белгілі сөздер.

3. Бірақ олар тіліміздегі әр түрлі стильдерде қолданылуы жағынан бірдей емес. Оны жо,арыда келтірілген мысалдардың өзінен –ақ оңай байқаймыз. Ілгерідегі мысалдарды өзара салыстыру арқылы да осыны аңғарамыз. Бұл арада әр түрлі стильде қолданылған бір сөзге әдейі тоқталып отырмыз. өйткені ондай жеке сөздің стиль түрлерінің кез келгеніне жарасып, қонымдылық табуы мүмкін. Дегенмен, қай тілде де, қандай бір сөз болмасын, ол өзінің табиғаты, жалпы қолданылу ерекшелігі жөнінен, көбінесе белгілі бір ғана стильге мен стилистиканың бір – бірімен байланысты, олардың әдетте өзара тығыз қарым – қатынаста болатыны осыдан.

Парыз сөзін тракторшы дегенмен қосақтау яғи тракторшының парыщзы деу қай жағынан да келісіп тұрған жоқ. Бұдан гөрі тракторшының міндеті түрінде қолданылғаны әлдеқайда орынды. Дұрысының өзі де сол. Себебі парыз сөзі көбінесе көркем әдебиет стиліне тән құбылыс.



Бақылау сұрақтары:

1.Стилистикада пайдаланылатын құралдар.

2.Стилистика және сөйлем.

3.Стилистиканың сөйлемдегі қызметі

4. Стил сөзінің шығу тегі

5. Стлдің құрылымдық түрі


4 лекция.

Тақырып: Әдеби тілдің функциональды стильдік тармақтары.

Жоспар:

  1. Функционалды стиль.

  2. Стильдік тармақ.

  3. Тармақтардың өзара байланысы.

Лекция мақсаты: студенттерге стильдік тармақтарды түсіндіру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Стиль ұғымы да сөйлеу (речь) және оның нормаларына байланысты қарастырылады. Стильдердің негізгі арқауы – сөйлеудің ауызша және жазбаша формалары (түрлері).

Қоғамдық өмірде, қатынастың көптеген түрінің болуына байланысты онда тіл біркелкі пайдаланылмайды. өйткені адамдардың қатынасы әр түрлі жағдайда жасалады. әр түрлі жағдайда, әр түрлі сөйлейді, әр түрлі жазылады. Мысалы, “Тыңдадыңдар, Алматыдан сөйлеп тұрмыз!” бен “Әй, тыңдасаңдаршы!” дегенді салыстырсақ, біріншіден, әдеттегі, күнде радиодан естіп жүрген ресми хабар түрі де, екіншіде – үйреншікті сөйлеу тілі бар. Формасы жағынан екеіу – ауызша, бірақ айтылып жеткізілуі әр баса.



2. “Ана тілін құрметтей білуді насихаттау – басты міндеттердің бірі болуға тиісті. Ғылыми мен техиканың, мәдениет пен әдебиеттің табыстарын білу құралы, өмір мен пікірді білдіретін қарым – қатынас құралы бола алатын ана тілімізді сүйе білудің айрықша мәнін түсіндіп отыру қажет. Ана тілін ардақтау өзге тілді елемеу деген сөз емес. Бұларды бір – біріне қарама – қарсы қоюдың зиянын оқытушыларға да, оқушыларға да уағыздап отыру тиімді. Мұның интернациональдық мәні зор екендігі түсінікті де” (І. Кеңесбаев).

Орыс тілі – жұлдызым,

Қадірлі бізге аманда!

Бірақ қырғыз өз тілін

Білмеген жаман да.

Ана тілін білмеген –

Ақылы жоқ желікбас.

Ана тілін сүймеген – халқын сүйіп жалықпас (Б.Сарыноғаев).

Мысалдың екеуі де ана тілі туралы сөз болған. Екі мысалда сөйлеудің жазбаша түріне жатады. Ал жазылу тәсілі жағынан біріншінің публицистикалық (көсемсөз) стиль, екіншінің көркем сөз (поэтикалық) стиль екенін ажырату қиын емес.

Немесе, мынадай фактіні келтіретірейік: ғылыми стильде оқулық жазылады және лекция оқылады. Мұнда оқулық жазбаша, лекция ауызша, яғни сөйлеудің әр түрлі формасы бір стильде келгені. Сөйтіп, сөз (речь) формасы мен стиль ұғымдары бір емес (В.В.Виноградов. “Вопросы языкознания”. 1955 , № 1).



3. Форма – ол тіл құралдарының көмегімен болатын сөйлеудің (речь) сыртқы көрінісі. Стиль – ол белгілі бір қатынастың түрінде тілдік единицаларды сұрыптап пайдалану пайдалану арқылы ойды жеткізу мәнерінің көрінісі.

Форма – тұрақты ұғым. Мәселен, тілдің ауызша түрі адам қай кезден бастап сөйлесе, содан бері бірге жасап келеді және бұдан былай да жасай бермек. Стиль болса, ол тарихи категория сондықтан тарихи кезеңде кейбір стильдердің болмауы заңды құбылыс деп саналады.


Бақылау сұрақтары:

1.Әдеби тіл туралы түсінік.

2.Көркем әдебиет стилі.

3.Ауызша және жазбаша стиль.

4. Кітаби стиль
5 лекция.

Тақырып: Тілдің стилистикалық байлығы.

Жоспар:


  1. Тілдің байлығы туралы түсінік.

  2. Тіл байлығының түрлері.

  3. Стилистикалық байлықтың ерекшелігі.

Лекция мақсаты: Студентерге стилистикалық байлық жөнінде түсінк беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)1. Тілдің байлығы, дегенде, қазақ тілінің басмқа тілдерге қарағанда, сөзді мәнерлеп қолданудағы икемділігі, ойды дәл де нақты жеткізедегі қызметі еске алынады. Тілден тілдің кеңдігі болса да, кемдігі жоқ екенін ескерсек, қазақ тілінің бай да әсем, әуезділігі туралы басқа ұлт өкілдерінің айтқандарына ден қою қажет деп саналады. әр тілдің өзіне ғана тән білгілері, оралымдары бар екендігі мәлім. Стилистика жалпы халықтық тілдің ауызша және жазбаша формалары оның стильдерінде тілдік ьелгілерді (сөз, сөз тіркесі, сөйлем) қалай қолдану қажет екендігін көрсетеді.

Стилистика тілдің қолдану заңдылықтарын зерттейтін ғылым болғандықтан, тілдік белгілердің дұрыс қолданылу нормасын көздейді. Тілдік құралдарды дұрыс, ұтымды қолдана білудің қоғамдық үлкен мәні бар.

Тілдік белгілерді сұрыптап жұмсау заңдылықтары әдетте айтылатын, ойдың мазмұнына байланысты. Ойлау жұмысының нәтижелерін тіл сөз арқылы бейнелейді. Ал сөз арқылы бейнелейді. Ал сөз арқылы жеткізілетін оймен оның мазмұнының арасында тығыз байланыстылық болады. егер ой түсініксіз болса, онда сөз де түсініксіз шығады:

2. Палентолог – мамандар бұл теңіз корольдары планетамыздың дамуындағы тас көмір дәуіріндегі болған деп топшылайды, бұдан үш жүз миллион жылдай бұрынғы ол кезде «дүние шатырының қазіргі алып таулы аймағы орнында ұшы – қиырына көз жетпейтін мухит шалқып жатқан» (газет). Бұл сөйлемді түсіну қиын. Айтылатын ойды сауатты жеткізе білмеу тек сөйлеушінің не жазушының жалпы мәдениетінің төмендігін ғана білдіріп қоймайды, сонымен қатар ол адамдардың бір – бірімен түсінісуінде қиындатады.

3. Сондықтан ауызша не жазбаша түрде айтылатын ойдың түсінікті, нақтылы боуына айрықша көңіл бөліп, оның тазмұнын дәл бере алатын тілдік құралдарды сұрыптап қолдана білудің маңызы зор. Бір газет оқушысы былай жазыпты: «Айтпағым көп ретте келіншектер от басында қалып қояды. Кейде куйеуінің бір мезгіл орынсыз ашуына киліксе үндемейді. Бірақ әркім де өмірдегі, өз еншісіндегі қызықтан, жақсылықтан құр қалмауы керек емес пе? Тұрмысқа шыққасын тоқырау керек пе? Жоқ. Осыған орай әріптестерім, жас келіншектердің көңілдегілерін білгім келетінін де жасырмайтын» (газет).

Хат қысқа жазылған. Бірақ мұнда автордың ойы түсініксіз, жас келіншектерді айқын, нақтылы жеткізе алған.


Бақылау сұрақтары:

1.Тілдің түрлері.

2.Көркем сөз және стилистика.

3.Көркем сөз байлығы.

4. Функционалды стиль

5. Стиль сөзінің мәні


6 лекция.

Тақырып: Тілдік құралдардың өзгерістері.

Жоспар:

  1. Тілдік құралдардың қызметі.

  2. Тілдік құралдардың түрлері.

  3. Тілдік құралдарда болатын өзгерістер.

Лекция мақсаты: студенттерге тілдік құралдар туралы түсінік беру. Стилистика жалпы залықтық тілдік ауызша және жазбаша формалары мен оның стильдерінде тілдік белгілерді (сөз, сөз тіркесі, сөйлем) қалай қолдану қажет екендігін көрсетеді.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Стилистика тілдің қоолданылу заңдылықтарын зерттейтін ғылым болғандықтан, тілдік белгілердің дұрыс қолдану нормасын көздейді. Тілдік құралдарды дұрыс, ұтымды қолдана білудің үлкен мәнң бар. Сөз қолдануда қалыптасқан сөздерді қайталап қолдана беру де оқушы мен тыцңдаушыны мезі етеді.

Бір сөзді, егер, ол қалыптасқан дағдылы сөз болса да, қайталай беру сөйлеген сөзді және жазба тілді бір сырыңды, бір әуезді жасап, тілдің экспрессивтік – эмоциональдық бояуы мен оның мәнерлегіштік қасиетін әлсіретеді. Тілді қолданудағы кемшіліктер тек осы айтылғандармен ғана шектеліп қалмайды. Мұндай құбылыс синонимдерді, көп мағыналы сөздерді, тұрақты сөз тіркестерін және грамматикалық тұлғаларда пайдалануда да кездеседі. Бұл сияқты сөйлемдерді болдырмау үшін сөз қолдану заңдылықтарын жақсы білу қажет.



2. Стилистика әдеби нормадан ауытқымай, тілді тек дұрыс қолдануды үйретеді, әдеби тілдің стильдік сапасын, мәнерлегіштік қасиетін арттыру жолын көрсетеді. Стилитика жалпы халықтық тілдің ауызша және жазбаша формаларын, оның әр түрлі стильдерін зерттеп, олардың бір – бірінен айырмашылықтары мен өзіндік ерекшеліктерін қарастырады. Стилистимка тілдік құралдардың стильдік білгілерін анықтап, оған сипаттама береді.

3. Стилистикада қолданылатын тілдік құралдар тілдің дамуымен байланысты өзгерістерге де ұшырап отырады. Сөйлеуде (речь) сөз бен сөйлем құрылысының дұрыс және айқындығының үстіне, дыбыс үйлесімділігі (благозвучие) болуы да шарт. Дыбыс үйлесімділігі, біріншіден, біркелкі дыбыстардың бір жерге жинақталуынан сақтандыра, екіншіден, сөйлеудің мәнерлілігін арттырады. Сондықтан дыбыс үйлесімділігі оқуға және тыңдаушының қабылдауына үлкен жеңілдік тудырады.

Бұл – фонетикалық тәсілдердің практикалық мәні.

әртүрлі стильдік сапа, мәнерлегіштік сипат тілдік еденицалардың барлығында да болады. сондықтан стилистиканың нысаны (объектісі) – лексикология, семасиология, грамматика және фонетика зерттейтін бірліктер (еденицалар) болып саналады. Бірақ тіл білімінің бұл сапалары тілдік бірлектердің стильдік сапасын қарастырмайды.

Бақылау сұрақтары:

1.Тілдік өзгерістер.

2.Тілдің қолданылу орны.

3.Тілде болатын өзгерістер.

4. Стилистикалық норма

5. Әдеби норма



7 лекция.

Тақырып: Құрылымдық стилистика.

Жоспар:

  1. Стилистиканың анықтамасы.

  2. Стилистиканың түрлері.

  3. Құрылымдық стилистиканың қызметі.

Лекция мақсаты: Студенттерге құрылымдық стилистика туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Қазақ тілі стилистикасы ғылымының алдында оның мәселелерін қазіргі талаптарға сай зерттеу міндеті тұр. ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында жазылған алғашқы – оқулықтан басқа стилистиканы тұтас ғылым ретінде не жекелеген мәселелерін тереңірек зерттеген еңбектер жоқтың қасы. Осындай олқылықтың орнын толтыруға бағытталған академик М. Серғалиевтың «қазақ тілінің стилиситикасы» атты еңбегі (Астана, 2007) жарық көрді деп есіткенімізбен, ол оқулық студенттер қолына әлі тиген жоқ.

2. Стилистика өз ішінде мынандай салаларға жіктелуі:

1.Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы

3. Көркем әдебиет стилитикасы

Құрлымдық стилистика тілдік құралдардың стилистикалық сапа-қасиеттерін нақты қолдану жағдайына қытыссыз тұрғыда зерттесе, қолданымдық стлиситка, керсінше тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктерін олардың белгелі – бір жағдайларда мысалы, белгілі-бір жанрда ауызша, жазбаша тұлғада әртүрлі салада қолданылуымен байланыстырып зертейді. Ал көркем әдебиет стилистикасы тілдік құралдардың көркем шығарамадағы өмірін, яғни көркем шығармадағы өнер тудырушы құбыыс ретіндегі қызметін зерттейді.

3. Қазақ тілі стилистикасы пәнінің мазмұны: «Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы» мен «Қолданымдық стлистика немесе сөз стлилистикасы» екеуі құрайды, яғни, қазақ тілі стилистикасының негізігі байлығын құрайтын тілдік құралдар, олардың стлистикалық мағыналары мен бояулары қолданылатын орны және қазақ тілінің функционалды стилдері болып есептеледі. Алайда көркем әдебиет тілі де стилистикалық нормаларды реттеуші нысаны болады. Жоғарыда айтылғандардан стилистика қазіргі қазақ тілі курысының барлық салаларымен, қазақ әдеби тілінің тарихымен, тіл мәдениеті, көркем мәтінге лингвистикалық пәндерімен тығыз байланысты екені байқалады.

Бақылау сұрақтары:

1.Стилистика туралы түсінік.

2.Стилистиканың түрлері.

3.Стилистиканың құрылымы.

4. Тіл стилистиксы

5. Көркем әдебиет стилистикасы


8- Лекция

Тақырып: Қолданымдық стилистика

Жоспар:

  1. Стилистиканың маңызы

  2. Стилистиканың түрлері

  3. Қолданымдық стилистиканың қызметі

Лекция мақсаты: Студенттерге қолданысдық (сөз) стилистиканың туралы түснік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Құрылымдық стилистика немесе тіл стилистикасы тілдік құралдардың стлисткалық қасиеттерін нақты қолдану жағайына қатыссыз тұрғыда зерттесе, қолданысдық стилистика немесе сөз стилистикасы керсінше, тілідк құралдардың қызмет ету ерекшеліктерін олардың белегілі-бір жағдайларда (мысалы белгілі бір жанрларда ауызша, жазбаша тұлғада әр түрлі салада) қлджанылуымен байланыстырып зерттейді. Ал көркем әдебиет стлитикасы тілдік құралдардың көркем шығармадағы өмірін, көркем шығармадағы өнер тудырушы құбылыс ретіндегі қызметін зерттейді.

2. Қазақ тілі стилистикасы пәнінің мазмұны: «Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы» мен «Қолданымдық стлистика немесе сөз стлилистикасы» құрайды, яғни, қазақ тілі стилистикасының негізігі байлығын құрайтын тілдік құралдар, олардың стлистикалық мағыналары мен бояулары қолданылатын орындары және қазақ тілінің функционалды стилдері. Алайда көркем әдебиет тілі де стилистикалық нормаларды реттеуші маңызыды сипатқа ие. Сондықтан ол да стилистикада әрдайым зерттеу нысаны болады. Бұл айтылғандардан стилистика қазіргі қазақ тілі курсының барлық салааларымен, қазақ әдеби тілінің тарихымен, тіл мәдениеті, көркем мәтінді лигвистикалық пәндерімен тығыз байланысты екені көрінеді.

3. Қазақ тілі стилистикасы ғылымның алдында оның мәселелерін қазіргі талаптарға сай зертеу міндеті тұр. ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында жазылған оқулықтан (М.балақаев, Е. Жанпейісов, М. Томанов, Б. Манасбаев. Қазақ тілінің стилистикасы. А.,1974ж.) басқа стилистиканы тұтас ғылым ретінде не жекелеген мәселелерін тереңірек зерттеген еңбектер жоқтың қасы. Осындай олқылықтың орнын толтыруға бақытталған академик: Серғалиевтың: «қазақ тілінің стилиистикасы (Астана 2007)» атты еңбегі жарық көрді деп есітеміз, бірақ ол оқулық студенттерге жеткен жоқ.

Стилистика өз ішінде мынандай салаларға жіктеледі:

1.Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы

3. Көркем әдебиет стилитикасы

Қолданымдық стилистика тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктер олардың белгілі бір жағдайларда (мысалы, белгілі бір жанрда, ауызша, жазбаша тұлғада, әр түрлі салада) қолдануымен байланыстырып зерттейді.




Бақылау сұрақтары:

1.Стилистиканың түрлері.

2.Тіл және стилистика.

3.Қолоданымдық стилистика ның маңызы.

4. Стилистикалық қате туралы ұғым

5. Стилистикалық қатенің түрлері




9- Лекция

Тақырып: Көркем әдебиет стилистикасы.

Жоспар:

  1. Көркем әдебиет тілі

  2. Стилистика түрлері

  3. Көркем әдебиет стилистикасының маңызы

Лекция мақсаты: Студенттерге көркем әдебиет стилистикасы туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша) 1. Көркем әдебиет стилистикасы тілдік құралдардың көркем әдебиеттегі өмірін, яғни көркем шығармада өнер тудырушы құбылыс ретідегі қызметін зерттейді.

1. Көркем әдебиет тілінің өзіндік ерекшіліктері бар. Көркем әдебиет тілінің әдеби тілдің функционалды стильдері жүйесіндегі орны айрықша және ол туралы көзқарастар да түрліше. Көркем әдебиет стилистикасының тіл стилистикасымен байланысып келетінлігі ғылыми еңбектерде айтылып келеді. Көркем әдебиет стилі немесе көркем сөз - ойды және сезім образ арқылы бейнелейтін айрықша өнер. Тіл көркем шығармада ерекше эстетикалық қызмет атқарады.

2. Тіл адам баламсының іс - әрекеттерінің барлық жақтарын тегіс қамтиды. Адам өз ойын жеткізу үшін ғана сөйлесіп қоймайды, көңіл –күйін, эмоциосын білдіру арқылы басқа адамдардың да сана – сезіміне әсерін тигізеді. Ол әсер сөйлеу тілімізіде айтушының өз түсінігі бойынша өз ойын тіл құралы арқылы жеткізе білуіне болса, көркем шығармалар жазушының өмір тануына, дүние сезінуіне көзқарасына сол өмір фактісін жинақтап, қорытып бейнелі тілмен жазу мәнірімен болады. Сөйлеу тілімізде сөздер бұрынан машықталған үйреншікті қалыпта жұмсалады, ал көркем шығармада сөздер сараланып, белгілі бір стилдік мақсатта қолданылады. Көркем сөзбен жазылған әдеби шығарма - өмір факітілерін жан - жақты терең қамтитын жанды организм. Онда адам да, аң да, құс та, табиғатта бәрі де қатысады. Тұрмыс – салт, шаруашылық, экономика салаларының қалпы, даму жолдары, көрсетіледі.

3. Көркем шығармада көптеген кейіпкерлер болады. Оған жағымды, жағымсыз образдарға бөлініп, топтанады. Олардың әр қайсының өз алдына жеке дара сырт пішіні - портреті – жасалып, іс - әрекеттері, ой - өрісі, өміртануы суреттеледі. Ол кейіпкерлердің тіл ерекшеліктері болады. Сөйтіп типтік образдар жасалады. Көркем шығармадағы адамдар табиғат қоршауында өмір сүреді. Мұның бәрі шығарманың идеялық мазмұнын, көркемдік ерекшелігін айқындауда маңызды рол атқарады. Шығарманың көркемдік қасиеті ондағы қайталаусыз жасалған әр алуан образдар мен өмір құбылыстарының картиналары бейнелеулер арқылы көрінеді.
Бақылау сұрақтары:

1.Стилистикада пайдаланылатын құралдар.

2.Стилистика және сөйлем.

3.Стилистиканың сөйлемдегі қызметі

4. Стилистиканың зерттеу әдістері
10-Лекция

Тақырып: «Қазақ тілі стилистикасы» пәнінің мазмұны


  1. Стилистика туралы түсінік

  2. Пәннің құрылысы

  3. Стилистиканың мазмұны

Лекция мақсаты: Студенттерге Қазақ тілі стилистикасы пәнінің мазмұны туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Стилистика тіл білімінің бір саласы болып есептеледі. Стилистикадағы негізгі ұғымдардың бірі – стиль. Оны осы күнге дейін әр кім әр түрлі түсінеді. Себебі «стиль» терминінің мазмұын кең. Оның қолданылатын орны көп. Стил термині әдебиеттану, бейнелеу өнері , музыка (ән-саз) т.б. ғылым салаларында да кеңінен жұмсалады.

Стилистика тілдің қолданылу заңдылықтарын зерттейтін ғылым болғандықтан тілдік (фактілердің) белгілердің дұрыс қолданылу нормасын көздейді. Тілдік құралдарды дұрыс, ұтымды қолдана білудің қоғамдық үлкен мәні бар.



2. Тілдік белгілерді сұрыптап, қолданылу заңдылықтары әдетте айтылатын ойдың мазмұнына байланысты. Ойлау жұмысының нәтижелерін төл сөз арқылы бейнелейді. Ал сөз арқылы жеткіщілетін ой мен оның мазмұының арасында тығыз байланыстылық болады. Егер ой түсініксіз болса, онда сөз де түсініксіз шығады. Баяндау түрінде жазылған материалдарда қарапайым және жергілікті ерекшелік сипатындағы сөздерді қолдануға болмайды. Бірақ стилистикалық бұл талап барлық уақытта ескеріле бермейді.

Стилистика тілдік тұлға – бірліктердің құрлысы мен мағыналарын ғана емес, белгелі бір қолданыс саласының мақсат мідеттеріне сай қызмет ету жағдайларын зерттейді.



3. «Қазақ тілі стилистикасы» пәнінің мазмұны «Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы» мен «Қолданымдық стилистика немесе сөз стилитситкасы» салалары құрайды яғни қазақ тілі стилистикасының негізгі байлығын құрайтын тілдік құралдар, олардың стилистикалық мағыналары мен бояулары, қолданылатын орындары және қазақ ітлінің функционалды стилдер екені айтылып жүр. Солай десек те көркем әдебиет тілі де стилистикалық нормаларды реттеуші маңызыды сипатқа ие, сондықтан ол да стилистикада әрдайым зерттеу нысаны болады. Жоғарыда айтылғандардан төмендегідей тұжырымға келуге болады: стилистика қазіргі қазақ тілі курсының барлық салаларымен, қазақ әдеби тілінің тарихымен тіл мәдениеті, көркем мәтінге лингвистикалық талдау пәндермен тығыз байланысты екенін байқауға болады. Тілімізде ежелден қалыптасқан бірсыпыра сөздердің кейбіреулері орынсыз, талғамсыз қолданылатыны да байқауға болады.
Бақылау сұрақтары:

1.Көркем әдебиет тілі

2.Стилистика түрлері

3.Көркем әдебиет стилистикасының маңызы

4. Стилистикалық талдау

5. Сөздіктердегі стилистикалық белгі


11- Лекция

Тақырып: Стилистиканың қалыптасу, даму тарихы

1. Стилистика және қоғам

2. Стилистиканың қалыптасуы

3. Стилистиканың дамуы

Лекция мақсаты: Студенттерге стилистиканың дамуы туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Стилитиканың тіл ғылымының басқа салаларындай өзіне ғана тән тұлға – бірліктері (единицалары) жоқ: ол фонетиканың нысаны - дыбыстарды, лексикологияның нысаны – сөздерді, морфологияның нысаны - морфомдерді, синткасистің ныасны – сөз тіркестері мен сөйлемдерді, солардың бәрінің жиынтығын зерттейді. Бірақ, стилистика ітлдік тұлға - бірлыктердің жоғарыдағыдай ғылым салаларындай, құрлысы мен мағыналарын ғана емес белгілі бір қолданыс саласының мақсат – міндентеріне сай қызмет ету жағдайларын зерттейді. Тілідк қатысымның әр түрлі саласында қызмет еткенде тілдік құралдр қалай өзгереді, қандай мағыналық, эмоционалдық реңк үстейді, адамға қалай әсер етеді, соларды бір-бірімен салыстыра отырып қарастырады. Мысалы, лексикология тілдегі синонимдік қатарларды тіркеп, көрсетумен шектелсе, стилистика әр синонимдік қатардың қандай қолданыста, қандай мағыналық, эмоциональдық реңк үстейтінін, қайсысы қандай сөйленіс кезінде қолданылатынын ашып көрсетеді.

2. Стилистиканың тарихы әріден басталғанымен қазақ тіл білімінде стилисткиа мәселерін зертеуге жаңа-жаңа көңіл бөліне бастады. Соңғы жылдары ғана жоғарғы оқу орындарында өз алдына жек пән ретінде оқытылатын болды. Қызық тілі стилистикасының мәселелері арнайы зерттеу нысаны бола алмай келеді. Сонда да қазіргі қазақ оқулықтары оқу құралдаырнда және көркем шығарма тілі жайында жазылғын мақалаларда тіліміздің кейбір стильдік құбылстары жайында жазылған азын – аулақ пікірлерді кездестіруге болады.

Орыс тіл білімінде стилистика мәселелерінің зертелуі көптен бері қолға алынып бұл салада біраз еңбектер де жарияланды. Солардың ішінен А.Пешковский, Л.В. Щерба, В.В. Винаградов, Г. В Винокур, А.Н. Гвоздев, А.И. Ефимов, В.П. Мурат, сияқты зертеушілердің еңбектерін атауға болады. Стилистканың бірқатар проблемалық мәселелері 1954 жылы «Вопросы языкознания» журналыны ұйымдастыған дискуссия материалдарында да қамтылған.



3. Журналда көтерілген негізгі мәселелер: стилистиканың мақсаты мен міндеті, тілдік құбылыстардың стилитикаға қатысы, функциональды стилдер, тіл білімінде стилистиканың алатын орны. Т.б. Ондағы сөз болған мәселелерді қорыту ретінде академик В.В.Винаградовтың мақаласы жарияланды. Стилистикадағы негізігі ұғымдардың бірі – стиль. Оны осы күнге дейін әр кім әр түрлі түсінеді. Себебі: «стиль» терминінің мазмұны кең, оның жұмсалатын орын көп. Стиль латынша жазу құралы деген сөз.
Бақылау сұрақтары:

1.Стилистиканың зерттелуі жайы.

2.Туыстас тілдердегі стилистика.

3.Стилистиканың қалыптасуы.

4. Стилистиканың дамуы
12- лекция

Тақырып: Стилистиканың негізгі бағыттары


  1. Стилистиканың даму ерекшелігі

  2. Негізгі бағыттар

  3. Бағыттар арасындағы байланыс

Лекция мақсаты: Студенттерге стилистикалық бағыттар туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Қазақ тілі стилистикасы ғылымның алдында оның мәселелерін қазіргі талаптарға сай зертеу міндеттері тұр. ХХ ғасырдың алпысыншы жылдарында жазылған алғашқы оқулықтан басқа (М.Балақаев, Е.Жанпейісов, М. Томанов, Б.Манасбаев қазақ тілінің стилистикасы.А., 1974ж.).Стилистиканы тұтас ғылым ретінде де не жекелеген мәселелерін тереңірек зерттеген еңбектер жоқтың қасы.

Есмтуімше академик М.Серғалиевтың стилистика туралы еңбегі жарық көрген, бірақ ол еңбек жұртшылықтың қолына толық жете қойған жоқ.

Стилистика өз ішінде мынандай бағыттарда, салаларда жұмыс жүргізеді:

1.Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы

3. Көркем әдебиет стилитикасы



2. Құрлымдық стилистика тілдік құралдардың стилитикалық сапа– қасиеттерін нақты қолдану жағдайына қатыссыз тұрғыда зерттесе, қолданымдық стилистика керсінше тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктерін олардың белгілі бір жағдайларда (мысалы белгілі бір жанрда ауызша, жазбаша тұлғада, әр түрлі салада) қолданумен байланыстырып зерттейді.Ал көркем әдебиет стилистикасы тілдік құралдардың көркем шығармадағы өмірін, яғни көркем шығармада өнер тудырушы құбылыс ретіндегі қызиметін зерттейді.

3. Қазақ тілі стилистикасы пәннің негізгі мазмұны «құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы» мен «қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы» екеуі құрайды. Яғни қазақ тілі стилистикасының негізгі байлығын құрайтын тілдік құралдар олардың стилистикалық мағыналары мен бояулары, қолданылатын орындары және қазақ тілінің функциональды стилдері болып табылады. Алайда көркем әдебиет тілі де стилистикалық нормаларды реттеуші маңызды сипаттарға ие екендігі жызылып та, айтылып та жүр. Сондықтан ол да стилистикада әрдайым зерттеу нысаны болады. Жоғарыда айтылғандардан стилистика қазіргі қазақ тілі курсының барлық салаларымен, қазақ әдеби тілінің тарихымен, тіл мәдениеті, көркем мәтінге лингвистикалық талдау пәндерімен тығыз байлаысты екенін көруге болады.
Бақылау сұрақтары:

1.Стилистиканың даму ерекшелігі

2.Негізгі бағыттар

3.Бағыттар арасындағы байланыс

4. Стилистикалық мағына.

5. Стилистикалық парадигма



13- Лекция

Тақырып: Тілдік стилистиканың құрлымы

  1. Құрылым туралы түсінік

  2. Құрлымның түрлері

  3. Стилистикалық құрылым

Лекция мақсаты: студенттерге стилистиканың құрылым жөнінде түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Тілдің стилистикалық құрылымын қазақ тілінің лексикасы және оның түрлері, фразеологизмдер, бейтарап лексика, сөйлеу тілінің лексикасы, қарапайым сөздер, диалектизмдер, кәсіби сөздер, кітаби лексика, көнерген сөздер мен неологизмдер. Сөздің экспрессивтік және эмоциональды бояуы, сөздің мағынасы метофра, метаномия, синедоха, омоним, синоним, антонимдер енеді. Стилистика - ең алдымен стиль туралы ғылым. Стильден белгілі бір тілдегі лексикалық, грамматикалық, фонетиткалық тәсілдердің қолдану қағидаларын (принциптерін) айтамыз. Бір ұғымды айтып не жазып жеткізу үшін қажетті тілдік тәсілдерді сұрыптап қолдануға болады. Бұл ретте әсіресе тілімізідегі синонимдер мен оның нұсқалары (варианттары) көбірек пайданылады. Мұндай синонимдердің түрі әр алуан лексикалық синонимдер мен фразалогиялық сионимдер (варианттар) мен синтаксистік синонимдер. Синоним сөздердің бәрі сөйлеуде әр түрлі сипатын білдіреді.

2. Әр түрлі жағдайда қолданылады. Сондықтан олардың мағыналық реңктері біркелкі емес. Бірі жағымды, бірі жағымсыз, бірі кекесінді, бірі тұрпайы (дөрекі) реңкде қолданылатынын байқау қиын емес. Мысалы, айту, сөйлеу, міңгірлеу, күмілжу, мыңқылдау, мылжыңдау, көпіру, көку, отау, бөсу т.б.

3. Стилистиканың басты мақсаты және сөздер мен грамматикалық тұлғалардың сондай – ақ синтаксистік конструкциялардың қлданылу заңдылықтарымен экапрессивтік сапасын айқындай болып табылады. Олай болса, грамматикалық стилистиканың басты міндеті - грамматикалық категориялар мен ситкасистік конструкциялардың мәні мен мағынасын айқындау сол мән- мағынаның туу, пайда болу тәсілдерін көрсету және жеке тұлғалар мен шумақтардың қолданылу жүйесі мен формасын белгілеу . Осы міндеттер тұрғысынан келгенде, стилистиканың грамматикалық саласының маңызы аса ден қоярлық. Өйткені оған түрлі себептер бар екені айтылып жүр.
Бақылау сұрақтары:

1.Құрылым туралы түсінік

2.Құрлымның түрлері

3.Стилистикалық құрылым

4. Фонетикалық стилистика

5. Дыбыстау негіздері


14-Лекция

Тақырып: Функционалды стиль туралы ұғым.

  1. Стиль туралы түсінік

  2. Стиль түрлері

  3. Функционалды стильдің қызметі

Лекция мақсаты: студенттерге фукционалды стиль туралы түснік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша) 1. Функционалды стильдердің пайда болуының өзіндік алғышарттары мен себептері бар. Қазіргі стилистика ғылымындағы функционалды стилдердің концепциясы бар. «Стиль», «подстиль», «жанр» ұғымдарының өзара байланысы бар екендігіне күмән келтіруге болмайды. Әдеби тіл құрамындағы функционалды стилдердің өзара байланысы мен бір – біріне әсері атап айтарлық. Ауызекі сөйлеу стилі адамдардың бір – бірімен күнделікті қатынасында пайдаланылады. Сондықтан, онда тілдің коммуникативтік функциясы баса сезіледі.

2. Сөйлеу стилі белгілі- бір жағдайда тікелей жасалатын қатынас стилі болғандықтан ол, сөйлеудің ауызша формасымен тығыз байланысты. Ауызша сөлеуде еркіндік басым болады. Яғни үйреншікті жағдайда адамдар қысылмай еркін сөйлейді. Өйткені онда күнделікті өмірге байланысты мәселе сөз болады. Сондықтан сөйлеу тақырыбына сай тұрмыста көп жұмсалатын үйреншікті сөздер мен сөз тіркестері қолданымды. Бұл сөйлеу тіліне тұрмыстық сипат беріп, оны қарапайымдандырады. Мысалы:

  • Денсаулық қалай, мықты ма?

  • Жаман емес.

  • Қайда демаласың жазда?

  • Үйде (сөйлеу тілінен)




  • Мылжыңдап барасың, антұрған.

  • Құдай ақы рас. Біздің қатыннан.

Құрт сұрап әкетті (Ғ. Мұстафин).

3. Жоғарыдағы мысалдардың тақырыбы да, сөйлеу жағдайы да әр басқа. Соған орай олардың лексикалық құрамы да өзгеше болып сұрыпталған (қарапайым және ұрпайы сөздер). Тек лексикасы ғана емес, сонымен бірге, ол сөз үлгілерінің сөйлем құрлысына, ондағы сөздердің орын тәртібіне қарай әрқайсысының өзіне тән әуезділігін және мәнерлік қасиетін аңғару, онша қиынға соқпайды. Сөйтіп сөйлеу тілінің өзіндік ерекшелігін жасаытын айрықша белгісі- жағдайға байланысты сөйлеу мәнері. Сөйлеу мәнеріне қарай тілдік белгілерді қолдану өзгешелігі болады. Ол ерекшелік ең алдымен ондағы лексика – фразалогиядан байқалады.

Өмірдің барлық саласында сөйлеу тілі кеңінен пайдаланылады, бірақ оның атқаратын қызметі және тілдік жүйенің пайдалануы бір текті болып келмейді. Қарапайым сөзінің мағынасы өте кең.


Бақылау сұрақтары:

1. Стиль туралы түсінік

2.Стиль түрлері

3.Функционалды стильдің қызметі

4. Стилистиканың түрлері
15-лекция.

Тақырып: Стиль – стилистиканың негізгі ұғымы.


  1. Ұғым туралы сөз

  2. Стилистика және ұғым

  3. Стилистиканың негізгі ұғымы – стиль туралы түсінік.

Лекция мақсаты: студенттерге стиль туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Стилистика ғылымның өзіне тән негізгі ұғымдары бар: стиль, сөйлеу түрлері, түрлі стильдер, мазмұны форма, т.б. Стилистика ғылымының қолданылатын негізгі ұғымдардың бірі – стиль болып табылады. Стиль осы күнге дейін әркім әр түрлі түсінеді. Себебі стиль теринінің мазмұны кең, оның жұмсалатын орны көп. Стиль терминіні әдебиеттану, бейнелеу өнері, музыка, т.б. ғылым салалаларында да кеңінен қолданылады.

2. «Стиль»- латыншадан аударғанда «жазу құралы» деген мағынаны білдіреді. Латын тілінде кейіннен стиль сөзі «жазу мәнері» деген мағынада қолданылатын болған. Мұның осы мағынасы европа білімпаздарының арасына көп тараған. Орта ғасырларда Грекция, Римде стиль - сөзге сендіру, нандыру тәсілі, стилистика - риторика (шешендік) өнері болып саналған. Үнді оқымыстылары стильді мәнерлеп сөйлеу, ал стилистиканы мәнерлеу туралы ғылым деп есептеген. Кейін ұлттық әдеби тілдің қалыптасу дәуірінде, кейбір елдерде стиль белгілі бір әдеби жанрға тән тілдік құрал деген ұғымда жұмсалады. Бұл ұғм Ресейге де кең тараған болатын. Мысалы, Ломоносовтың үш стилі (жоғары, орташа, төмен) осы жанрлық қағидаға (принципке) негізделген.

3. Сөйтіп, лингвистикада «стиль» жазу мәнері, сөзге сендіру тәсілі, мәнерлі сөйлеу және белгілі бір әдеби жанрға тән тілдік құралдар жүйесі деген көптеген мағынада қолданылып келген. Ал стилистика көбінесе шешендік өнері туралы ғылым ретінде танылған. Ол тек ХХ ғасырдың бас кездерінде ғана шешендік өнерінен бөліне басатйды. В.Г. Белинский былай дейді: Сөйлеу өнерінің, әсіресе жазу өнерінің зертеуді өте қажет ететін өзінің техникалық жақтары бар. Белинскийдің пікірінше тіл өнерінің осы техникалық жақтары яғни тілдің қолдану тәсілдері мен заңдылықтарын зертеу мәселесі стилистиканың үлесіне тиеді. Бірақ стилдің жалпыға танылған белгілі анықтамасы әзірге жоқ. «Стиль» терминінің алғашқы мағыналары да қазір де жойылмағандықтан сол ұғымдар негізінде стиолистиканы тіл білімінің маңызды саласының бірі деп тануға болады, стилистиканы дербес пән ретінде оқытудың мәні зор.
Бақылау сұрақтары:

1. Стиль туралы түсінік

2.Стиль түрлері

3.Функционалды стильдің қызметі

4.Ауыз екі сөйлеу стилі
16-Лекция

Тақырып: «Стиль» терминінің түрлі түсініктері


  1. «Стиль» туралы түсінік

  2. Стильдің анықтамалары

  3. Берілген анықтамалардың байланысы

Лекция мақсаты: Студенттерге «стиль» анықтамаларын түсіндіру

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Қазақ тіл білімінде стилистиканың негізгі ұғымдарының бірі «стиль» деп есептеледі. Стиль туралы әр түрлі анықтамалар дүниеге келген. «Стиль» терминінің мағынасы кең болғандықтан, оны әркім әр түрлі түсінеді. «Стиль» деген сөз латын тілінің stilos - жазу құралы деген мағынаны білдіреді. «Стиль» термині лингвистикада да, әдебиетте де, сол сияқты өнердің басқа салаларында да жұмсалады.

2. Лингвистикада стиль жазу мәнері, сөзге сендіру тәсілі, мәнері сөйлеу және белгілі бір әдеби жанрға тән тілдік құралдар жүйесі деген сияқты көптеген жағынада қолданылып келген. Ал стилистика көбінесе шешендік өнері туралы ғылым ретінде тайылған. Сөйлеуде (реяь) сөз бен сөйлем құрылысының дұрыс және айқындығының үстіне, дыбыс үйлесімділігі болуы да шарт. Дыбыс үйлесімдігі, біріншіден, біркелкі дыбыстырдың бір жерге жиналуынан сақтандырса, екіншіден сөйлеудің мәнерлігін арттырады. Сондықтан дыбыс үйлесімдігі оқуға және тыңдаушының қабылдауына үлкен жеңілдік туғызады.

3. Қазіргі қазақ тілі лексикасы жаңа сөздермен сөйлемшелермен толыққаны болмаса, айтарлықтай түп – тамырмен өзгеріске ұшыраған жоқ, бірақ қатты қарқынмен дамыды. Қазақ тілі лексикасының бұлайша дамуы стильдік жағынан дамуына да үлкен әсер етті. Бірақ қазақ тілі лексикасы осы күнге дейін стильдік жағынан қолдану тек қазіргі әдеби тілімізде ғана байқалады. Сондықтан да сөздерді стильдік қолдану, жұмсалу жағынан бөлгенімізде, қазіргі әдеби тіліміздің қандай дәрежеде, қай негізде қолданылып жүргеніне көңіл аударамыз. Мысалы, қазақ тілінде бастық, басшы, жетекші, үлкен деген сөздер бір-біріне синоним, яғни бұл сөздердің мағынасы бір – біріне өте жақын. Бірақ стильдік қолданлу жөнінен бұлардың бәрі бірдей емес; ол сөздерді қалай қолдану, олардың орнын тауып жұмсау-стильге байланысты. Басшы қызметкер деп айтуға болса да, бастақ қызметкер деп айтуға болмайды. Экскурсанттар жетекшісі десек те, экскурсанттар үлкені деген тіркес құрауға болмайды.
Бақылау сұрақтары:

1. Стильдің маңызы

2.Стиль және әдеби тіл.

3.Стильдің маңызы.

4. Стиль туралы түсінік

5. Пот стилдің мағынасы

6. Жаныр ұғымы
17-лекция

Тақырып: Стилистикалық мағына және оның табиғаты.


  1. Мағына туралы түсінік

  2. Мағына түрлері

  3. Стилистикалық мағынаның ерекшелігі

Лекция мақсаты: студенттерге стилистикалық түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Тілдегі кез келген ұғым сөз арқылы беріледі. Сөз өзінің білдіретін ұғымына қарай түрліше мағыналық топтарға бөлінеді. Сөйлемдегі стилистикалық мағына дұрыс көрсетілгенде ғана айтылатын ой түсінікті болады. Стилистиканың басты міндеті жеке сөздер мен грамматикалық тұлғалардың, сондай – ақ синткасистік конструкциялардың қолданылу заңдылықтары мен экспрессивтік сапасын айқындау болғандықтан, сөздердің мағыналық түрлеріне де ерекше көңіл бөлінеді. Сөздер синоним, омоним, антоним, көп мағыналы, ауыспалы мағыналы болып жұмсалады.

2. Синонимдер қай стильде болса да, бәрінеде бірдей дәрежеде қолданылмайды. Ресми – кеңсе ғылыми стильде синонимдердің жеке бір сыңарлары кейде ретіне қарац қлданылады. Ал екі не үш синоним бірдей қатар жұмсалмайды. Бұлай тек публицистикалық және сөйеу стилінде, көбінесе көркем әдебиет стилінде ғана, қолданылады, сөйлеу тілі стилінде өте сирек айтылады. Жалпы тілге, ағайын мағынасындағы қарындас негізінен көркем әдебиет стилінде, шешендік стильде, ара – тұра сөйлеу сөйлеу тілінде жұмсалады. Серт, уәде, ант сөздері бір – бірімен мағыналас. Жоғарыда айтылған «қарындас» сөзі тек ағадан кейінгі қыз бала ғана емес, барлық ағайындарды, туыстарды білдіреді. Атақты «Елім-ай» өлеңіндегі: «Қаратаудың басынан көш келеді,

Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді.



Қарындастан айрылған жаман екен,

Екі көзден мөлтіндеп жас келеді» (астын сызған біз) дегенде, «қарындас» сөзі тек әйелді ғана емес, ағайын, туысты аңғартып тұр.



3. Жазушы да, ғалым да, басқалар да синонимді әдетте бір сөзді, қайталай бермеу үшін, тыңдаушы мен сөйлеуші мезі етпеу үшін қолданады. Синонимдер әсіресе көркем әдебиет стилінде жиі қолданылады. Көркем әдебиет стилінде синоним белгілі бір ойды толықтыра түсу, нақтылап, дәлді айту ыңғайында қолданылады.

Жалпы сөйлеу тіліне тән синонимдер бар да, публицистикалық, көркем әдебиет стилінде қалыптасқан синонимдер өз алдына бір бөлек. бұл екі топ синонимнің әдеби тіл аясындағы қолданылуы бірдей емес. көркем шығармада автордың өзіндік стиль ерекшелігіне байланысты қолданылатын синонимдердің кейбіреуі ғана жалпы халықтық сипат ала алады.


Бақылау сұрақтары:

1. Мағына туралы түсінік

2.Мағына түрлері

3.Стилистикалық мағынаның ерекшелігі

4. Стилистиканың негізгі ұғымы
18 лекция

Тақырып: Стилистикалық синонимдер.

Жоспар:


  1. Сөз мағынасының түрлері.

  2. Синоним туралы түсінік.

  3. Стилистикалық синонимдердің қызметі.

Лекция мақсаты: оқушыларға (студенттерге) синоним туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Сөздер тілімізде түрліше қолданылатыны оның мағынасына байланысты. Сөздің қайталана беруі, сөйлемнің адамға, тыңдаушыға оң әсер етпейді. Қайталана берген сөз адамның қабылдауына кері әсер ететін ғылыми әдебиеттерде айтылып келеді.

Синоним дегеннің өзі бір мағыналы сөздер емес, мағыналары бір – біріне жуық сөздерді айтады. Егер дәл бір мағынаны білдіретін сөздер синоним болса, онда оның бәрін бірдей қолдана берудің қажеті болмас еді: сондықтан мағынасы жуық сөздер ғана синоним болады. синонимдердің тілде көп болуы тілдің байлығы болып табылады. Қай тілде синоним көп болса, сол тіл, бай тіл болып есептелетіні ешқандай дәлелді қажет етпейді. Тілімізде тек сөздер ғана емес, сөйлемдер де синоним болып келуі мүмкін. Бұл туралы профессор М. Серғалиевтың «Синтаксистік синонимдер» атты еңбегінде кеңірек айтылған.



2. Көркем әдебиет стилінде синоним белгілі бір ойды шолықтыра түсу, нақтылап, дәлді айту ыңғайында қолданылады.

Бұның ар жағындағы ішкі тайталас, тартыстың біреуін де Әзімбай айтқан жоқ. Абаймен араз, қырбай болса... Әр үйдің жас әйелі, ересек, естияр баласы болса, тіпті кішкене інішектердің, қарындастарын ертіп ап... қалың қарындас арасында жырлап көріскен шешен, ділмәр да аз емес. Дәмежан бұл орысқа Абай көрсеткен ықылас, бейілді өзінің жүйрік зейінімен жақсы аңдаған еді. Сол Сармолла айтып жүрген сөзді бұл өз тарапынан тарапынан да жұртқа жеткізу айтып жүрген сөзді бұл өз тарапынан да жұртқа жеткізу борыш – қарыз тәрізді Денесі де жуан, ісі де жуан қырыс, қыңыр, бір болыс – осы.



3. Мұхтар Әуезовтың «Абай жолы» эпопеясында осылар тәрізді контексттік синонимдер жиі ұшырайды. Мысалы, дәлел – далбай, жайлыс - өріс, әлек – алқын, әмір – бұйрық т.б сияқты үстеме мағыналы синоним қосарлары неше алуан. Мұндай синонимдер публицистикалық стильде сондай-ақ сөйлеу тілі стиліннің өзінде де сирек ұшырасады. Бұлар негізінен көркем әдебиет стиліне тән. синонимдер сияқты дублет сөздер де осылай әр түрлі стильдік қызмет атқарады. Мысалы, мына тәрізді дублетті алып көрейік: қала – шахар, мырза – жомарт, қалық – қалайық т.б.
Бақылау сұрақтары:

1. Сөз мағынасының түрлері.

2. Синоним туралы түсінік.

3.Синонимнің маңызы.

4. Мағынасы жуық сөздер

5. Сөздің мағыналық түрлері

6. Амонимдер

19 лекция

Тақырып: Стилистикалық норма.

Жоспар:


  1. Норма туралы түсінік.

  2. Норманың түрлері.

  3. Стилистикалық норманың табиғаты.

Лекция мақсаты: студенттерге стилистикалық норма туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Тіл нормасы деп адамдардың бір–бірімен қатынас жасау нәтижесінде қалыптасып бекіген, жалпы халыққа тегіс танылған тілдік құбылыстырды айтамыз. Сөйлеу де, жазу да сөз қоллдану заңдылығына сүйенеді. Жалпы халықтық тілді жұмсаудың дәстүрлі үлгісі болады.

Сөйлеу білмес жаманның

Сөзі өтпес бір пышақ

Сөз білетін адамның

Әр сөзіне бір тұзақ

Осы мақалдың қай кезде, қай ғасырда қалыптасып нақыл сөзге айналғанын білу қиын. Бірақ оның мазмұынын біркелкі түсінеміз. Өйткені мақалда сөз қолданылу туралы айтылады.



2. Тіл нормасы – тарихи құбылыс. Ол сөйлеу және жазу арқылы қалыптасып адамдардың санасында сақталып ұрпақтан – ұрпаққа ұласып, дамып, жетіліп отырады. Соған байланысты әр кезде тіл қолдану заңдылықтарын білдіретін ұғымдарда өзгеше болады. Мысалы, белгілі бір тарихи кезең үшін «дәстүр» деп қолдану орынды болса, қазір «тіл норамсы», «әдеби тіл», «әдеби норма», «стильдік норма» термидері қалыптасты.

Әдеби тіл ұғымын дұрыс түсніу үшін алдымен «әдеби» сөзінің терминіне түсінік бере кеткен жөн. Әдебиет сөзінің қазақ тіліне арабшадан ауысқаны белгілі. Орыс тілінде әдебиет (литература) латынша жазу деген сөзден алынған. Ал әдеби тіл әдеби норма деп жоғары тіл нормасы мағынасында қолдану орыс тілінің ықпалы екеніні аңғару қиын емес.



3. Әдебиет ұғымына әлеуметтік мәні бар жазу үлгілерінің бәрі енеді. Мысалы, саяси әдебиет, ғылыми әдебиет, медициналық әдебиет және көркем әдебиет (поэзия, проза, драмтургия т.б.) ал бұлардың барлығыда жалпы халықтық тілдің жазбаша түріне жатады да әдеби тілде (жазба тілге қойылатын талапқа сай) жазылады. Сонымен бірге сөйлеудің ауыззша ж»әне жабаша формалары бір – бірімен ара қатынаста болады.

Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті тпарихы даму үстінде бір – бірімен қарым – қатынаста болып, фольклор жазба әдебиетінің қалыптасуына ықпал жасайды. Оны әсіресе Орта Азия халықтарының әдебиетінен байқауға болады. қырғыз, қазақ жазба әдебиетінің дамып, қалыптасуына фольклорлық шығарманың реылистік тенденциясы әсер етті. (з. Кедрина. Своей дорогой, «Вопросы языкознания» 1958, №7).


Бақылау сұрақтары:

1. Норма туралы түсінік.

2. Норманың түрлері.

3. Стилистикалық норманың табиғаты.

4. Стилистикалық норманың қызметі.

20-лекция

Тақырып: Стилистикалық норманың тарихилығы


  1. Норма және тіл

  2. Норманың қолданылу кезеңдері

  3. Стилистикалық норманың көнелігі

Лекция мақсаты: Студенттерге стилистикалық норма тарихы туралы мәлімет беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Тіл нормасы деп адамдардың бір – ьірімен қатынас жасау нәтижесінде қалыптасып бекіген, жалпы халыққа тегіс танылған тілдік құбылыстарды айтамыз. Тіл нормасы тарихи құбылыс болғандықтан, оның даму кезеңдері де болады.

Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті бір – бірімен тарихи даму үсітінде қарым-қатынаста болып, фольклор жазба әдебиетінің қалыптасуына ықпал жасайтын Орат Азия халықтарының әдебиетінің дамуынан байқауға болады. Атап айтқанда, қырғыз, қазақ жазба әдебиетінің дамып, қалыптасуына фольклорлық шығарманың реалистік тенденциясы әсер еткендігін ғалымдар айтып келеді.



2.Қазақ ауыз әдебиеті дәстүрінің өмеріге бейімділігі соншалықты ол өткен ғасырдың екінші жартысында қазақ халқының ұлы ағартушылары, орыс армиясының офицері Шоқан Уалихановтың (1835-1865), қазақ мектебінің бірінші оқулығы мен хрестоматиясының және алғашқы көркем проза тәжірибесінің авторы, педагог Ыбырай Алтынсарин (1841-1889) және ұлы ақын, философ, ағартушы абай Құнанбаевтың (1845-1904) аттарымен байланысты пайда бола бастаған жазба әдебиет ешбір өңдеуді қажет етпей- ақ сол табиғи қалпында енеді.

3. Әдеби тілдің нормасы жазба тіл арқылы қалыптасып шыңдалып отырады. Ал оның өңделіп жетілуі және халық арасында тарап, жалпыға таналуы ұлттық әдебиеттің дамуымен байланысты болды. Қазақта тұңғыш жазба әдеби тіл үлгісін жасағандар - Абай мен Ыбырай. Олар жалпы халықтық тіл қоырының тек түсінікті формаларын ғана шығармаларында қолданған. Фольклорлық бай мұраны шебер пайдалана білген. Сөйтіп, Абай мен Ыбырай шығармалары жалпы халықтық тіл қорының бай қазынасының ең тамаша қасиеттерін бойына сіңірген. Сондықтан да ол шығармалар көркем сөздің ерекше үлгісі ретінде мәңгі жасамақ.

Ескерте кететін бір жай, әдеби тіл мен көркем шығарма тілі екеуі бір ұғымды білдірмейді. Әдеби тіл, ол тек көркем шығарманың ғана тілі емес, жалпы жазба тіл түрлерінің бәрін түгел қамтиды. Солай бола тұрса да, көркем шығама тілінен оның шеңбері тар. Өйткені, әдеби тіл – сөйлеу де және жазуда пайдаланып нормаланған тілдік белгілер. Ал нормаланған тілдің «қалыптылығы» басым болады. Көркем шығармада олай емес, онда стильдік мақсатта жалпы халықтық тілдегі қарапайым, тұрпайы және жергілікті ерекшелік сипатындағы сөздердің бәрі де қолданылады. Сондықтан әдеби тілден оның аясы кең.


Бақылау сұрақтары:

1. Стилистика туралы.

2. Стилистиклық норманың қалыптасуы.

3. Стилистикалық норманың жетілуі

4. Норма және тіл.

5. Норманың қолдану орны.

6. Стилистикалық норма және тарих



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет