ПӘННІҢ МАҚСАТЫ МЕН МІНДЕТІ, ОНЫҢ ОҚУ

• 
  Студенттердің сөйлеудің әртүрлістильдерін, қазақ тілінің синонимдік барлық байлығын, әр алуан құалдарын іс жүзінде қолдана алу дағдыларын дамытып жетілдіру.
  
• 
  Болашақ тілші - мұғалімдерді оқушылардың стилистикалық дағдыларын қалыптастыруға баулып дайындау.
  
• 
  Студенттердің тілдік талмағын, сөйлеу мәдениетін арттыру.
  

Жұмыс бағдарламасында (силлабус) сағаттар оқу жұмыстары түрлеріне қарай бөлінген: лекция, семинар, СӨЖ (студенттің өзіндік жұмысы), ЛБС-лабораториялық сабақтар.

Лекция – студентке тақырыпты игеруде неге назар аударуына бағыт береді.

Пәнді толық меңгеру үшін студент ұсынылған әдебиеттердің барлығымен жұмыс істеуі қажет

Семинар сабақтарында – студент талдау, салыстыру, тұжырымдау, проблемаларды анықтай білу және шешу жолдарын белсенді ой әрекет талап ететін әдіс-тәсілдерді меңгеруі керек

Оқытушы тақырыпқа сәйкес студенттің білім деңгейін тексереді, бақылайды.

СӨЖ-студенттің өзіндік жұмысы. Студент СӨЖ тапсырмаларын кестеге сәйкес белгіленген мерзімде оқытушыға тапсыруға міндетті.

Лабораториялық сабақтарда студент теориялық қорытындыларын, яғни, теория мен тәжірибе бірлігін анықтап, құрал-жабдықтарды құрастыруға, пайдалануға дағдыланады, тәжірибе кезінде алынған нәтижелерді талдауды, теориямен сәйкестеліп дәлелдеуді үйренеді.

Сабаққа кешікпеу керек.

Сабақ кезінде әңгімелеспеу, газет оқымау, сағыз шайнамау, ұялы телефонды өшіріп қою керек.

Сабаққа іскер киіммен келу керек.

Сабақтан қалмау, науқастыққа байланысты сабақтан қалған жағдайда деканатқа анықтама әкелу керек.

Жіберілген сабақтар күнделікті оқытушының кестесіне сәйкес өтелінеді.

9. 
   ЛЕКЦИЯ САБАҚТАРЫ
   

1. 
   Стилистика туралы түсінік.
   
2. 
   Пәннің мақсаты.
   

Қазақ тілінің стилистикасы пәннің мамандар дайындауда алатын орны мен маңызы зор.

Стилистика бойынша теориялық біліммен қаруланып, дәрісханада және одан тыс жүргізілген тәжірибелік жұмыстардың нәтижесінде студенттер өздерінде стилистикалық түйсіктім қалыптастыра алады. өздерінің алдына қойған мақсаттарына сәйкес тілді дұрыс, ұтымды, әсерлі шешендікпен қолданудың әдіс – тәсілдерін үйренеді. Стилистикалық тіл білімінің бір саласы болып есептеледі. Стилистиканың тарихи әріден басталса да, қазақ тіл білімінде стилистика мәселелерін зерттеуге енді ғана көңіл бөліне бастады. Соңғы жылдары ғана жоғары оқу орындарында өз алдына жеке пән ретінде оқылатын болды. Орыс тіл білімінде стилистика мәселелерінің зерттелуі көптен бері қолға алынып, біраз жұмыстар істелді. А.Пешковский, Л.В.Щерба, В.В.Виноградов, Г.В.Винокур, А.Н.Поздев, А.ИЕфимов, В.П.Мурат сияқты зерттеушілердің еңбектерін айтуға болады. Стилистика стиль туралы ғылым деп есептелсе, стилистиканың негізгі ұғымдарның бірі – стиль. Стиль терминінің мазмұны кең, оның жұмсалатын орны көп.

• 
  студенттерге сөйлеудің әр түрлі стильдерін, қазақ тілінің синонимдік барлық байлығынғ әр алуан құралдарын іс жүзінде қолдана алу дағдыларын дамытып жетілдіру;
  
• 
  болашақ тілші мұғалімдерді оқушылардың стилистикалық дағдыларын қалыптьастыруға баулып дайындау;
  
• 
  студенттердің тілдік талғамын, сөйлеу мәдениетін арттыру;
  

Сонымен, лингвистикада “стиль” жазу мәнері, сөзге сендіру тәсілі, мәерлі сөйлеу және белгілі бір әдеби жанрға тән тілдік құралдар жүйесі деген сияқты көптеген мағынада қолданылып келген. Ал стилистика көбінесе шешендік өнері туралы ғылым ретінде танылған.

1.Стилистика туралы түсінік

2.Стилистиканың мақсаты

3.Пәннің міндеті

4.Стилді маңызы
2 лекция

Тақырып: Стилитиканың негізгі ұғымдары.

Жоспар:

1. 
   Стилистиканың маңызы.
   
2. 
   Стилистикалық ұғымдар.
   
3. 
   Ұғымдардың байланысы.
   

1. 
   Айту 1. Мылжыңдау
   
2. 
   Сөйлесу. 2. Көпіру.
   
3. 
   Міңгірлеу. 3. Көку.
   
4. 
   Күмілжу. 4. Оттау.
   
5. 
   Мыңқылдау. 5. Басу.
   

Тіліміздегі сөздердің лексикалық және грамматикалық мағыналарына басқа осындай қосымша реңін эмоциональды – экспрессивті бояу дейміз. Оларды сондай-ақ тілдің стильдік сапасы немесе мәнерлі тәсілдері деп те атайды. Стильдік сапа немесе мәнерлегіштік сипат тек лексика мен фразеологияға ғана тән құбылыс емес. Стильдік сапа – тілдік еденицалардың қай – қайсысына да тән құбылыс.

Стилистикалық ұғымдар бір – бірімен тығыз байланысты болып келеді.

1.Стилистика және ұғым.

2.Ұғым туралы түсінік.

3.Стилистиканың түрлері.

4. Стил және әдеби тілдер.
3 лекция

Тақырып: Қазақ тілінің стилистикалық құралдары.

Жоспар:

1. 
   Стилистика құралдары.
   
2. 
   Стилистиканың түрлері.
   
3. 
   Стилистикалық құралдардың қарым – қатынасы.
   

Парыз сөзін тракторшы дегенмен қосақтау яғи тракторшының парыщзы деу қай жағынан да келісіп тұрған жоқ. Бұдан гөрі тракторшының міндеті түрінде қолданылғаны әлдеқайда орынды. Дұрысының өзі де сол. Себебі парыз сөзі көбінесе көркем әдебиет стиліне тән құбылыс.

1.Стилистикада пайдаланылатын құралдар.

2.Стилистика және сөйлем.

3.Стилистиканың сөйлемдегі қызметі

4. Стил сөзінің шығу тегі

5. Стлдің құрылымдық түрі

1. 
   Функционалды стиль.
   
2. 
   Стильдік тармақ.
   
3. 
   Тармақтардың өзара байланысы.
   

Қоғамдық өмірде, қатынастың көптеген түрінің болуына байланысты онда тіл біркелкі пайдаланылмайды. өйткені адамдардың қатынасы әр түрлі жағдайда жасалады. әр түрлі жағдайда, әр түрлі сөйлейді, әр түрлі жазылады. Мысалы, “Тыңдадыңдар, Алматыдан сөйлеп тұрмыз!” бен “Әй, тыңдасаңдаршы!” дегенді салыстырсақ, біріншіден, әдеттегі, күнде радиодан естіп жүрген ресми хабар түрі де, екіншіде – үйреншікті сөйлеу тілі бар. Формасы жағынан екеіу – ауызша, бірақ айтылып жеткізілуі әр баса.

Орыс тілі – жұлдызым,

Қадірлі бізге аманда!

Бірақ қырғыз өз тілін

Білмеген жаман да.

Ана тілін білмеген –

Ақылы жоқ желікбас.

Ана тілін сүймеген – халқын сүйіп жалықпас (Б.Сарыноғаев).

Мысалдың екеуі де ана тілі туралы сөз болған. Екі мысалда сөйлеудің жазбаша түріне жатады. Ал жазылу тәсілі жағынан біріншінің публицистикалық (көсемсөз) стиль, екіншінің көркем сөз (поэтикалық) стиль екенін ажырату қиын емес.

Немесе, мынадай фактіні келтіретірейік: ғылыми стильде оқулық жазылады және лекция оқылады. Мұнда оқулық жазбаша, лекция ауызша, яғни сөйлеудің әр түрлі формасы бір стильде келгені. Сөйтіп, сөз (речь) формасы мен стиль ұғымдары бір емес (В.В.Виноградов. “Вопросы языкознания”. 1955 , № 1).

Форма – тұрақты ұғым. Мәселен, тілдің ауызша түрі адам қай кезден бастап сөйлесе, содан бері бірге жасап келеді және бұдан былай да жасай бермек. Стиль болса, ол тарихи категория сондықтан тарихи кезеңде кейбір стильдердің болмауы заңды құбылыс деп саналады.

1.Әдеби тіл туралы түсінік.

2.Көркем әдебиет стилі.

3.Ауызша және жазбаша стиль.

4. Кітаби стиль
5 лекция.

Тақырып: Тілдің стилистикалық байлығы.

Жоспар:

1. 
   Тілдің байлығы туралы түсінік.
   
2. 
   Тіл байлығының түрлері.
   
3. 
   Стилистикалық байлықтың ерекшелігі.
   

Стилистика тілдің қолдану заңдылықтарын зерттейтін ғылым болғандықтан, тілдік белгілердің дұрыс қолданылу нормасын көздейді. Тілдік құралдарды дұрыс, ұтымды қолдана білудің қоғамдық үлкен мәні бар.

Тілдік белгілерді сұрыптап жұмсау заңдылықтары әдетте айтылатын, ойдың мазмұнына байланысты. Ойлау жұмысының нәтижелерін тіл сөз арқылы бейнелейді. Ал сөз арқылы бейнелейді. Ал сөз арқылы жеткізілетін оймен оның мазмұнының арасында тығыз байланыстылық болады. егер ой түсініксіз болса, онда сөз де түсініксіз шығады:

2. Палентолог – мамандар бұл теңіз корольдары планетамыздың дамуындағы тас көмір дәуіріндегі болған деп топшылайды, бұдан үш жүз миллион жылдай бұрынғы ол кезде «дүние шатырының қазіргі алып таулы аймағы орнында ұшы – қиырына көз жетпейтін мухит шалқып жатқан» (газет). Бұл сөйлемді түсіну қиын. Айтылатын ойды сауатты жеткізе білмеу тек сөйлеушінің не жазушының жалпы мәдениетінің төмендігін ғана білдіріп қоймайды, сонымен қатар ол адамдардың бір – бірімен түсінісуінде қиындатады.

3. Сондықтан ауызша не жазбаша түрде айтылатын ойдың түсінікті, нақтылы боуына айрықша көңіл бөліп, оның тазмұнын дәл бере алатын тілдік құралдарды сұрыптап қолдана білудің маңызы зор. Бір газет оқушысы былай жазыпты: «Айтпағым көп ретте келіншектер от басында қалып қояды. Кейде куйеуінің бір мезгіл орынсыз ашуына киліксе үндемейді. Бірақ әркім де өмірдегі, өз еншісіндегі қызықтан, жақсылықтан құр қалмауы керек емес пе? Тұрмысқа шыққасын тоқырау керек пе? Жоқ. Осыған орай әріптестерім, жас келіншектердің көңілдегілерін білгім келетінін де жасырмайтын» (газет).

Хат қысқа жазылған. Бірақ мұнда автордың ойы түсініксіз, жас келіншектерді айқын, нақтылы жеткізе алған.

1.Тілдің түрлері.

2.Көркем сөз және стилистика.

3.Көркем сөз байлығы.

4. Функционалды стиль

5. Стиль сөзінің мәні

1. 
   Тілдік құралдардың қызметі.
   
2. 
   Тілдік құралдардың түрлері.
   
3. 
   Тілдік құралдарда болатын өзгерістер.
   

Бір сөзді, егер, ол қалыптасқан дағдылы сөз болса да, қайталай беру сөйлеген сөзді және жазба тілді бір сырыңды, бір әуезді жасап, тілдің экспрессивтік – эмоциональдық бояуы мен оның мәнерлегіштік қасиетін әлсіретеді. Тілді қолданудағы кемшіліктер тек осы айтылғандармен ғана шектеліп қалмайды. Мұндай құбылыс синонимдерді, көп мағыналы сөздерді, тұрақты сөз тіркестерін және грамматикалық тұлғаларда пайдалануда да кездеседі. Бұл сияқты сөйлемдерді болдырмау үшін сөз қолдану заңдылықтарын жақсы білу қажет.

Бұл – фонетикалық тәсілдердің практикалық мәні.

әртүрлі стильдік сапа, мәнерлегіштік сипат тілдік еденицалардың барлығында да болады. сондықтан стилистиканың нысаны (объектісі) – лексикология, семасиология, грамматика және фонетика зерттейтін бірліктер (еденицалар) болып саналады. Бірақ тіл білімінің бұл сапалары тілдік бірлектердің стильдік сапасын қарастырмайды.

Бақылау сұрақтары:

1.Тілдік өзгерістер.

2.Тілдің қолданылу орны.

3.Тілде болатын өзгерістер.

4. Стилистикалық норма

5. Әдеби норма

1. 
   Стилистиканың анықтамасы.
   
2. 
   Стилистиканың түрлері.
   
3. 
   Құрылымдық стилистиканың қызметі.
   

1.Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы

3. Көркем әдебиет стилитикасы

Құрлымдық стилистика тілдік құралдардың стилистикалық сапа-қасиеттерін нақты қолдану жағдайына қытыссыз тұрғыда зерттесе, қолданымдық стлиситка, керсінше тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктерін олардың белгелі – бір жағдайларда мысалы, белгілі-бір жанрда ауызша, жазбаша тұлғада әртүрлі салада қолданылуымен байланыстырып зертейді. Ал көркем әдебиет стилистикасы тілдік құралдардың көркем шығарамадағы өмірін, яғни көркем шығармадағы өнер тудырушы құбыыс ретіндегі қызметін зерттейді.

3. Қазақ тілі стилистикасы пәнінің мазмұны: «Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы» мен «Қолданымдық стлистика немесе сөз стлилистикасы» екеуі құрайды, яғни, қазақ тілі стилистикасының негізігі байлығын құрайтын тілдік құралдар, олардың стлистикалық мағыналары мен бояулары қолданылатын орны және қазақ тілінің функционалды стилдері болып есептеледі. Алайда көркем әдебиет тілі де стилистикалық нормаларды реттеуші нысаны болады. Жоғарыда айтылғандардан стилистика қазіргі қазақ тілі курысының барлық салаларымен, қазақ әдеби тілінің тарихымен, тіл мәдениеті, көркем мәтінге лингвистикалық пәндерімен тығыз байланысты екені байқалады.

Бақылау сұрақтары:

1.Стилистика туралы түсінік.

2.Стилистиканың түрлері.

3.Стилистиканың құрылымы.

4. Тіл стилистиксы

5. Көркем әдебиет стилистикасы

1. 
   Стилистиканың маңызы
   
2. 
   Стилистиканың түрлері
   
3. 
   Қолданымдық стилистиканың қызметі
   

Стилистика өз ішінде мынандай салаларға жіктеледі:

1.Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы

3. Көркем әдебиет стилитикасы

Қолданымдық стилистика тілдік құралдардың қызмет ету ерекшеліктер олардың белгілі бір жағдайларда (мысалы, белгілі бір жанрда, ауызша, жазбаша тұлғада, әр түрлі салада) қолдануымен байланыстырып зерттейді.

1.Стилистиканың түрлері.

2.Тіл және стилистика.

3.Қолоданымдық стилистика ның маңызы.

4. Стилистикалық қате туралы ұғым

5. Стилистикалық қатенің түрлері

1. 
   Көркем әдебиет тілі
   
2. 
   Стилистика түрлері
   
3. 
   Көркем әдебиет стилистикасының маңызы
   

1.Стилистикада пайдаланылатын құралдар.

2.Стилистика және сөйлем.

3.Стилистиканың сөйлемдегі қызметі

4. Стилистиканың зерттеу әдістері
10-Лекция

Тақырып: «Қазақ тілі стилистикасы» пәнінің мазмұны

1. 
   Стилистика туралы түсінік
   
2. 
   Пәннің құрылысы
   
3. 
   Стилистиканың мазмұны
   

Стилистика тілдің қолданылу заңдылықтарын зерттейтін ғылым болғандықтан тілдік (фактілердің) белгілердің дұрыс қолданылу нормасын көздейді. Тілдік құралдарды дұрыс, ұтымды қолдана білудің қоғамдық үлкен мәні бар.

Стилистика тілдік тұлға – бірліктердің құрлысы мен мағыналарын ғана емес, белгелі бір қолданыс саласының мақсат мідеттеріне сай қызмет ету жағдайларын зерттейді.

1.Көркем әдебиет тілі

2.Стилистика түрлері

3.Көркем әдебиет стилистикасының маңызы

4. Стилистикалық талдау

5. Сөздіктердегі стилистикалық белгі

2. Стилистиканың қалыптасуы

3. Стилистиканың дамуы

Лекция мақсаты: Студенттерге стилистиканың дамуы туралы түсінік беру.

Лекция мәтіні (қысқаша)

1. Стилитиканың тіл ғылымының басқа салаларындай өзіне ғана тән тұлға – бірліктері (единицалары) жоқ: ол фонетиканың нысаны - дыбыстарды, лексикологияның нысаны – сөздерді, морфологияның нысаны - морфомдерді, синткасистің ныасны – сөз тіркестері мен сөйлемдерді, солардың бәрінің жиынтығын зерттейді. Бірақ, стилистика ітлдік тұлға - бірлыктердің жоғарыдағыдай ғылым салаларындай, құрлысы мен мағыналарын ғана емес белгілі бір қолданыс саласының мақсат – міндентеріне сай қызмет ету жағдайларын зерттейді. Тілідк қатысымның әр түрлі саласында қызмет еткенде тілдік құралдр қалай өзгереді, қандай мағыналық, эмоционалдық реңк үстейді, адамға қалай әсер етеді, соларды бір-бірімен салыстыра отырып қарастырады. Мысалы, лексикология тілдегі синонимдік қатарларды тіркеп, көрсетумен шектелсе, стилистика әр синонимдік қатардың қандай қолданыста, қандай мағыналық, эмоциональдық реңк үстейтінін, қайсысы қандай сөйленіс кезінде қолданылатынын ашып көрсетеді.

2. Стилистиканың тарихы әріден басталғанымен қазақ тіл білімінде стилисткиа мәселерін зертеуге жаңа-жаңа көңіл бөліне бастады. Соңғы жылдары ғана жоғарғы оқу орындарында өз алдына жек пән ретінде оқытылатын болды. Қызық тілі стилистикасының мәселелері арнайы зерттеу нысаны бола алмай келеді. Сонда да қазіргі қазақ оқулықтары оқу құралдаырнда және көркем шығарма тілі жайында жазылғын мақалаларда тіліміздің кейбір стильдік құбылстары жайында жазылған азын – аулақ пікірлерді кездестіруге болады.

Орыс тіл білімінде стилистика мәселелерінің зертелуі көптен бері қолға алынып бұл салада біраз еңбектер де жарияланды. Солардың ішінен А.Пешковский, Л.В. Щерба, В.В. Винаградов, Г. В Винокур, А.Н. Гвоздев, А.И. Ефимов, В.П. Мурат, сияқты зертеушілердің еңбектерін атауға болады. Стилистканың бірқатар проблемалық мәселелері 1954 жылы «Вопросы языкознания» журналыны ұйымдастыған дискуссия материалдарында да қамтылған.

1.Стилистиканың зерттелуі жайы.

2.Туыстас тілдердегі стилистика.

3.Стилистиканың қалыптасуы.

4. Стилистиканың дамуы
12- лекция

Тақырып: Стилистиканың негізгі бағыттары

1. 
   Стилистиканың даму ерекшелігі
   
2. 
   Негізгі бағыттар
   
3. 
   Бағыттар арасындағы байланыс
   

Есмтуімше академик М.Серғалиевтың стилистика туралы еңбегі жарық көрген, бірақ ол еңбек жұртшылықтың қолына толық жете қойған жоқ.

Стилистика өз ішінде мынандай бағыттарда, салаларда жұмыс жүргізеді:

1.Құрлымдық стилистика немесе тіл стилистикасы

2. Қолданымдық стилистика немесе сөз стилистикасы

3. Көркем әдебиет стилитикасы

1.Стилистиканың даму ерекшелігі

2.Негізгі бағыттар

3.Бағыттар арасындағы байланыс

4. Стилистикалық мағына.

5. Стилистикалық парадигма

1. 
   Құрылым туралы түсінік
   
2. 
   Құрлымның түрлері
   
3. 
   Стилистикалық құрылым
   

1.Құрылым туралы түсінік

2.Құрлымның түрлері

3.Стилистикалық құрылым

4. Фонетикалық стилистика

5. Дыбыстау негіздері

1. 
   Стиль туралы түсінік
   
2. 
   Стиль түрлері
   
3. 
   Функционалды стильдің қызметі
   

• 
  Денсаулық қалай, мықты ма?
  
• 
  Жаман емес.
  
• 
  Қайда демаласың жазда?
  
• 
  Үйде (сөйлеу тілінен)
  

• 
  Мылжыңдап барасың, антұрған.
  
• 
  Құдай ақы рас. Біздің қатыннан.
  

Өмірдің барлық саласында сөйлеу тілі кеңінен пайдаланылады, бірақ оның атқаратын қызметі және тілдік жүйенің пайдалануы бір текті болып келмейді. Қарапайым сөзінің мағынасы өте кең.

1. Стиль туралы түсінік

2.Стиль түрлері

3.Функционалды стильдің қызметі

4. Стилистиканың түрлері
15-лекция.

Тақырып: Стиль – стилистиканың негізгі ұғымы.

1. 
   Ұғым туралы сөз
   
2. 
   Стилистика және ұғым
   
3. 
   Стилистиканың негізгі ұғымы – стиль туралы түсінік.
   

1. Стиль туралы түсінік

2.Стиль түрлері

3.Функционалды стильдің қызметі

4.Ауыз екі сөйлеу стилі
16-Лекция

Тақырып: «Стиль» терминінің түрлі түсініктері

1. 
   «Стиль» туралы түсінік
   
2. 
   Стильдің анықтамалары
   
3. 
   Берілген анықтамалардың байланысы
   

1. Стильдің маңызы

2.Стиль және әдеби тіл.

3.Стильдің маңызы.

4. Стиль туралы түсінік

5. Пот стилдің мағынасы

6. Жаныр ұғымы
17-лекция

Тақырып: Стилистикалық мағына және оның табиғаты.

1. 
   Мағына туралы түсінік
   
2. 
   Мағына түрлері
   
3. 
   Стилистикалық мағынаның ерекшелігі
   

Көшкен сайын бір тайлақ бос келеді.

Екі көзден мөлтіндеп жас келеді» (астын сызған біз) дегенде, «қарындас» сөзі тек әйелді ғана емес, ағайын, туысты аңғартып тұр.

Жалпы сөйлеу тіліне тән синонимдер бар да, публицистикалық, көркем әдебиет стилінде қалыптасқан синонимдер өз алдына бір бөлек. бұл екі топ синонимнің әдеби тіл аясындағы қолданылуы бірдей емес. көркем шығармада автордың өзіндік стиль ерекшелігіне байланысты қолданылатын синонимдердің кейбіреуі ғана жалпы халықтық сипат ала алады.

1. Мағына туралы түсінік

2.Мағына түрлері

3.Стилистикалық мағынаның ерекшелігі

4. Стилистиканың негізгі ұғымы
18 лекция

Тақырып: Стилистикалық синонимдер.

Жоспар:

1. 
   Сөз мағынасының түрлері.
   
2. 
   Синоним туралы түсінік.
   
3. 
   Стилистикалық синонимдердің қызметі.
   

Синоним дегеннің өзі бір мағыналы сөздер емес, мағыналары бір – біріне жуық сөздерді айтады. Егер дәл бір мағынаны білдіретін сөздер синоним болса, онда оның бәрін бірдей қолдана берудің қажеті болмас еді: сондықтан мағынасы жуық сөздер ғана синоним болады. синонимдердің тілде көп болуы тілдің байлығы болып табылады. Қай тілде синоним көп болса, сол тіл, бай тіл болып есептелетіні ешқандай дәлелді қажет етпейді. Тілімізде тек сөздер ғана емес, сөйлемдер де синоним болып келуі мүмкін. Бұл туралы профессор М. Серғалиевтың «Синтаксистік синонимдер» атты еңбегінде кеңірек айтылған.

Бұның ар жағындағы ішкі тайталас, тартыстың біреуін де Әзімбай айтқан жоқ. Абаймен араз, қырбай болса... Әр үйдің жас әйелі, ересек, естияр баласы болса, тіпті кішкене інішектердің, қарындастарын ертіп ап... қалың қарындас арасында жырлап көріскен шешен, ділмәр да аз емес. Дәмежан бұл орысқа Абай көрсеткен ықылас, бейілді өзінің жүйрік зейінімен жақсы аңдаған еді. Сол Сармолла айтып жүрген сөзді бұл өз тарапынан тарапынан да жұртқа жеткізу айтып жүрген сөзді бұл өз тарапынан да жұртқа жеткізу борыш – қарыз тәрізді Денесі де жуан, ісі де жуан қырыс, қыңыр, бір болыс – осы.

1. Сөз мағынасының түрлері.

2. Синоним туралы түсінік.

3.Синонимнің маңызы.

4. Мағынасы жуық сөздер

5. Сөздің мағыналық түрлері

6. Амонимдер

19 лекция

Тақырып: Стилистикалық норма.

Жоспар:

1. 
   Норма туралы түсінік.
   
2. 
   Норманың түрлері.
   
3. 
   Стилистикалық норманың табиғаты.
   

Сөйлеу білмес жаманның

Сөзі өтпес бір пышақ

Сөз білетін адамның

Әр сөзіне бір тұзақ

Осы мақалдың қай кезде, қай ғасырда қалыптасып нақыл сөзге айналғанын білу қиын. Бірақ оның мазмұынын біркелкі түсінеміз. Өйткені мақалда сөз қолданылу туралы айтылады.

Әдеби тіл ұғымын дұрыс түсніу үшін алдымен «әдеби» сөзінің терминіне түсінік бере кеткен жөн. Әдебиет сөзінің қазақ тіліне арабшадан ауысқаны белгілі. Орыс тілінде әдебиет (литература) латынша жазу деген сөзден алынған. Ал әдеби тіл әдеби норма деп жоғары тіл нормасы мағынасында қолдану орыс тілінің ықпалы екеніні аңғару қиын емес.

Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті тпарихы даму үстінде бір – бірімен қарым – қатынаста болып, фольклор жазба әдебиетінің қалыптасуына ықпал жасайды. Оны әсіресе Орта Азия халықтарының әдебиетінен байқауға болады. қырғыз, қазақ жазба әдебиетінің дамып, қалыптасуына фольклорлық шығарманың реылистік тенденциясы әсер етті. (з. Кедрина. Своей дорогой, «Вопросы языкознания» 1958, №7).

1. Норма туралы түсінік.

2. Норманың түрлері.

3. Стилистикалық норманың табиғаты.

4. Стилистикалық норманың қызметі.

20-лекция

Тақырып: Стилистикалық норманың тарихилығы

1. 
   Норма және тіл
   
2. 
   Норманың қолданылу кезеңдері
   
3. 
   Стилистикалық норманың көнелігі
   

Ауыз әдебиеті мен жазба әдебиеті бір – бірімен тарихи даму үсітінде қарым-қатынаста болып, фольклор жазба әдебиетінің қалыптасуына ықпал жасайтын Орат Азия халықтарының әдебиетінің дамуынан байқауға болады. Атап айтқанда, қырғыз, қазақ жазба әдебиетінің дамып, қалыптасуына фольклорлық шығарманың реалистік тенденциясы әсер еткендігін ғалымдар айтып келеді.

Ескерте кететін бір жай, әдеби тіл мен көркем шығарма тілі екеуі бір ұғымды білдірмейді. Әдеби тіл, ол тек көркем шығарманың ғана тілі емес, жалпы жазба тіл түрлерінің бәрін түгел қамтиды. Солай бола тұрса да, көркем шығама тілінен оның шеңбері тар. Өйткені, әдеби тіл – сөйлеу де және жазуда пайдаланып нормаланған тілдік белгілер. Ал нормаланған тілдің «қалыптылығы» басым болады. Көркем шығармада олай емес, онда стильдік мақсатта жалпы халықтық тілдегі қарапайым, тұрпайы және жергілікті ерекшелік сипатындағы сөздердің бәрі де қолданылады. Сондықтан әдеби тілден оның аясы кең.

1. Стилистика туралы.

2. Стилистиклық норманың қалыптасуы.

3. Стилистикалық норманың жетілуі

4. Норма және тіл.

5. Норманың қолдану орны.

6. Стилистикалық норма және тарих