Лекция: 45 сағат Семинар: 15 сағат СӨЖ: 60сағат обсөЖ: 60 сағат Барлық сағат саны: 180

Шаруалар соғысының идеологиясы. Мақсаты, қозғаушы күштері.

Басталу барысы.

Тайпин Тяноог мемлекетінің жаоиялануы.

Аграрлық бағдарламасы.

Екінші “апиин соғысы”. Көтерілс нәтижесі.

Тарихи маңызы.

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1. Илюничкин В. Л. Кристьяская война тайпинов М. 1967

Ефимов М.Е. Мир Китайского буддизма Спб; 1994г

Шетел отаршылдарының келуі қарсаңында феодалдың Қытай дағдарысқа ұшырады. Ол дағдарысының ең үлкен көрінісі шаруалар соғысы еді.

ХІХ алғашқы 40 жылдығында Қытайдың әр түрлі правинцияларында ондаған шаруалар соғысы болып өтті. Ол стихиялық қозғалыстар болды. Алғашқы тең құқықсыз келісімдеріне қол қойылды, портардың ашылуы, елдің экономикасымен бұқара қалықтың жағдайына ауыр тиді. Қытайға ағылшын жүн, мата, мақталарының әкелінуі 1842-1895 жж аралығында 3,5 есе өсті. Ол жергілікті өндірістің қысқаруына ашық портартардан қолөнершілердің кедейленуіне алып келеді.

Қару күшімен отаршылдар Қытай халқын апин мен уландыру құқығына ие болды. 1840-*50 жж дейін Қытайға апин әкелуі 2,5 есе өсті апин әкелінуінің өсуі, үлкен кантрибутция төлеу қажеттігі күістің елден импорттауының себебі болды. Елде күміспен күміс ақшаның құны өсті. Ол шаруалардың жағдайын күрт төмен түсірді, себебі салық төлеу үшін олар мыс ақшаны қымбаттаған күміс ақшаға ауыстырды.

Памещниктер аренда ақысын көтерді. Бадыхан және жергілікті өкімет ондаған жаңа салықтар енгізді қаражат дағдарысы жағдайында ирригациялық құрылыстардың ремонты тоқталы. Қолдан суару құрылыстары, каналдар, платиналар бөгеттер істен шықты.”1840-42 ж апиын соғысы Цин әулетінің шетел отаршылдарынан елден тәуелсіздігінің сақтап қалмайтынын көрсетті” “ Перед британским окружением-писал В. Маркс- автаритет Маньчжурской династи расипался в прах; суверному представлению о вечности небесной империи был нанесен смертельный удар; варварская германская изоляция от цивилизованного мира было нарушена” Елдің әр түрлі топтар арасында антиманьчжурлық қозғалыстар туды. Маньчжурлар саясатына тек қана шаруалар, қол өнершілер, көпестер, қытай помещиктерінің бір ақ елдер болды.

Бұқара халықтың әлуметтік қозғалысы діни сипатқа ие болды. Оның жетекшісі, идеологі Хун Сюцюань 1843 Қытай оңтүстігінде өз жақтаушыларын жинады.

Хун Сюцюань Гуаньдун провинциясының шаруа жанұясынан шыққан 7 жастан бастап ата-анасы жергілікті мектепке берді. Жан ұясының ауыр қаржылық жағдайына байланысты Хун Сюцюань оқуды тастап егіншілікке шығады. Екі жылдан кейін өз деревниясына мектепке мұғалімдікке шақырды. 1843ж дейін жұмыс істеді. Хун Сюцюань Қытайда көне авторларының еңбектерін зерттеді.Гуанчжоу қаласында ғылыми атаққа емтихан тапсыру мақсатымен келгенде, ол миссонерлермен кездесті. Олар Хун Сюцюаньды кристиан дінің негіздеріме таныстырды.1837 ж Хун тағыда емтиханнан өте алмады ол ауырып қалды.

Хун Сюцюан оған база ретінде Гуандуннмен шекаралас Гуаньси прови-сын Оңтүстік шығыс таулы аймағын алды. Бұл жерде Гуандуннан келген қашқындар көп еді. Гуанси Цин үкіметінің шалғай правинциясы онда Циндардың билігі әлсіз еді. Осы жерде «Құдайға табыну қоғамының» қатары өсті.

Оның мүшелерінің басымбөлігі- шаруалар, кеншілер, үйсіз кедей тайпалар, сонымен қатар онда көпестер мен кейбір памещиктер де болды. Бұған мұғалім Фын Юньшань, шаруа Ян Сюцин, Сяо Чаогуй, ұсақ памещик Вэй Чанхай, 17 жасар ( бай шаруаның ұлы) Ши Дакай, кенші Цинь Жиган.

1850 ж Хун Сюцюань қоғамның барлық мүшелерін үй, дүние мүлік сатып, жанұяларымен көтерілісші әскеріне келуге шақырды. Қоғамның негізгі ұраны-маньчжурларға қарсы күрес, кедейлер мен байларды теңестіру.1852ж сәуірде тайпиндер батысқа қарай жылжи бастады. 1852 ж желтоқсан айында көтерісшілер Янцзы өз бойына шығып Иончжоу портын алды. Бұл жерде патша әскерінінің арсеналы бар еді. 1853 ж тайпин әскері Янцызи әскерімен төмен қарай жылжыды 1903 ж олар Нанкин қаласын алды.( Нанкин-«оңтүстік астана») Қытай астанасы етіп жарияланды. «Сипай астанасы деп атанды.

Нанкин алынғаннан кейін тайпин мемлекетінің «Сипай динеастиясының жер жүйесі» атты құжат жарияланды. Ол негізгі заң.

Бұл құжат бойынша негізгі шаруашылық саяси, әскери, ед шаруа қауымы. Әр бір жан ұя әскерге бір адам беруге тиісті. Жауынгер жылдың 4/3 бөлігінде егіншілік жұмысшы мен айналысуы қажет.1/4-әскери қызметпен.1850-1853жж тайпин соғысыныкң табысты кезеңі. Манчжурия әулетін құлату Герман елдің солтүстігіндегі әскерін жаулап Пекин қаласын алу керек еді. Бірақ тайпин жетекшілері Нанкинді алғаннан кейін Солтүстікке қарай тез арада жорық басталды.1853 ж мамыр айында жорық басталды.1853-1856 ж ж Цзэн Гафаньға соққы берілді, Тайпиндер орталық қытайда орнықты. Қытаймен тең құқықсыз келісім жасап Англия, Франция, АҚШ, Қытайдың « ашылуын» толдық емес деп есептеді. Ал енді Қытай басталған азаматтық соғыста өз мү.делеріне қолдағысы келді.

1854-1855 ж ж олардың әскері Цин үкіметіне көтерілі\сті басуға көмектесті. 18547 ж державалар бүкіл Қытайда еркін сауда Шетел елшілерін Пекин қаласына кіргізу, апин сатуға ресми түрде рұқсат беру талаптарын қойды. 1856 ж соңында ағылшын эскадрасы Гуанчжоу портын бомбалады. 1857ж дейін созылды. Англиямен Франция қытайға өз эскадрасын жіберді. АҚШ ресми түрде соғысқа қатысқан жоқ.


ЛЕКЦИЯ 5 Токугава династиясының билігі кезіндегі Жапонияның әлеуметтік –экономикалық және саяси жағдайы.

Жоспар:

XVII- XVIIІ-ғ. Жапонияның саяси жағдайы.

Әлеуметтік экономикалық дамуы.

Сыртқы саясат “оқшаулану”

ХІХғ. бір. жарт. Жапон феодализмінің дағдарысы.

Жапонияның “ашылуы”, европалық державалардың енуі. Тең құқықсыз келісімдер.

Токугава дәуірінің мәдениеті.

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Плетнер О.В. История эры Мэйдзи М. 19788.

Эйдус Х. Т. Очерки новой и новейшей истории Японии М. 1955.

Қосымша әдебиеттер:

3. Очерки новой истории Японии (1960-1917) под ред Гальперина А. Л.

1598ж. император Хидэеси феодалдық соғыстарды болдырмау мақсатында 5 бас министрлер ден тайро атты жоғарғы басқару органын құрды.Оның құрамына Токугава Иэясу, Маэда,Уэсуги, Мори , Укита.Олар император кәмелетке толғанша басқаруға тиісті болды.Бірақ екі жылдан кейін Токугава Иэясу эскери қимылдарды бастады.

1600ж Сэгигахара маңындағы шайқаста феодалдық князьдер коалициясын жеңіп , билік басына келді.1603ж. Иэясу сегун титулын алды,сөйтіп Жапонияда Токугава эулетінің билігі басталды.XVIIғ. басында елде 260-ға жуық ірі жэне ұсақ князьдіктер болды. Жапонияның халқының саны 28 млн. адам, оның 80% ауыл шаруашылығымен айналысты.

1590ж. өзінде-ақ Токугава Иэясуға император Хидэеси Канто ауданының 8 провинциясын сыйға тартқан болатын, сондықтан ірі феодалдық үйге айналды.Осыдан кейін Токугава өз билігін нығайтып , басқа князьдіктерге бақылауын орнатуды көздейді. Елдің өңделетін жерінің 1\4 бөлігі Токугавалар қолында болды. Токугавалар орнатқан әлеуметтік жүйеде төрт топ болды.

1.Си – самурайлар , сегун, оның маңындағылар, император жэне оның маңындағылар.

2.Но - шаруалар

3. Ко - қолонершілер

4. Се- саудагерлер.

Кугэ тобының жерлері болмаған, олар сегуннан күрішпен айлық алған.

Елдегі негізгі әкімшілік бірлік феодалдық князьдіктер болды.Олар күріш кірісіне байланысты категорияларға бөлінді.Ең үлкен феодалдық князьдіктің кірісі жылына 10 мың коку күріш болған. Елде жылына 11млн. коку күріш жиналса, оның 4млн. Токугава үйінікі болды.Ал Мори, Маэда, Уэсуги- 1 млн. 200 мың.

Жер екі категорияға бөлінді: мемлекеттік және жекеменшік. Мемлекеттік жерлер -ол сегуннің жер иеліктері еді, жеке меншіктегі – князьдер, храмдар, монастырьлар жерлері. Жапонияда басыбайлылық болмаған. Шаруа феодалдық өкімет белгілеген жер үлесінде өмір сүрүге міндетті

болды.Жерді қолданудың негізгі түрі – жалға алу, міндеткерліктің негізгі түрі- нэнгу, күріш рентасы. Барщина, яғни жұмыс пен өтеу рентасы басқа елдердегідей кеңінен қолданылмады. Ол феодалдың жеке қажеттеріне жұмсалды: жөндеу жұмыстары, малға азық дайындау, жол құрылысы, көпірлер мен жолдарды жөндеу жұмыстары.

Токугавалық Жапонияның көптеген қалалары болды, олар қолонер мен сауда орталықтары еді. Ең ірілері -

Токугава сегунаты жойылғаннан кейін, билік император өкіметіне өтті, ол үкімет феодалдық өкілдерден құрылды да олар Жапон буржуазиясының мүдделерін қорғады.

Ал буржуазияның өзі феодалдық әкімшіліктермен тығыз байланысты болды да, импералистік үкіметінің саясатын қолдады.

Медзи реформалары жапон феодалдық монархияның буржуазиялық манархияға айналудағы алғашқы қадам болып табылады.

Дворяндар мен самурайлар басым бөлігі елде феодалдық-абсолюттік монархияны сақтауды қалады.

Самурайлар және державалар феодалдық опозитцияға бірікті, олар қайта қаруларға қарсы болды. Олардың арасында императорлық үкімет мүшелері де болды. (Такалори Сайго). Феодарлдық опазитция өзінің саяси бағдарламасын газетке шығарды. Онда феодалдық құрылысты, әскери-феодалдық диктатураны сақтауды талап етті.

Макалери Сайго және оны жақтаушылар Кореяға қарсы тез арада әскери жорыққа шақырды, талап етті( ал үкіметтің қалған мүшелері ол соғысқа әлі дайындық қажет деп түсінді). Осы жағдай 1873 ж Такамори Сайго және т. Б. Министірлердің императорлық үкіметтің құрамынан шығуға себеп болды.

Самурайлардың наразылығы 1876 ж олардың пенсиясын жойғаннан кейін күшейді.Пенсияның орнына бұрынғы пенсиядан 5-14 жылдық көлемінде буржуазияға кампесатция берілді. Осы акт нәтижесінде

Самурайлар бұрынғы княздар мемлекеттен үлкен айырма ақша алды және көптеген мемлекеттік жерлерді төмен бағамен сатып алды. өнеркәсіптік банкпен орындарын ашты. Бірақ жай Самурайларп алған ақша көп болмады.1881 ж қазан айында “парламеттік сайлау Лигасының” (дзигото) құрылды. Оған либералды памещиктер, ауыл буржуазиясы, интеллегенсияның бір бөлігі , ірі ала буржуазиясының бір бөлігі кірді. Дзигото басқарудағы басты роль ( Итагаки) либералды памещиктер.

1882 ж екінші “ қайта құрулар мен прогрестің Канституциялық партиясы” құрылды. (кайсинто). Окума басқарды. Ірі, орта қала буржуа, ірі буржуазияланған памещиктер, либералды интелегенсия өкілдері.

Партия басшылары-ірі сауда және қаражат буржуазиясының мүдделерін қорғады. Үкімет “канституциялық, императорлық партияны” (тәйсэйто) құрылды, оның құрамында чиновниктер болды. Партия мүшелері аз болғандықтан олар үлкен роль ойнамады.

Демократиялық қозғалыстан қорыққан жапон үкіметі канституцияны қабылдауды тездетті. Канституция қабылдау қарсаңында-император Хаккайдо аралының көп жерлерін, бурынғы қауымдық орманды иеленді. Үкімет акциялары Жапонияның әр түрлі банктеріндегі император әулетінің иелігі деп жарияланды. Дварияндар титулдар енгізілді.

Канституция 11.02. 1889 ж жарық көрді. Осы күні б. Э. д. 66 ж императорының әулетінен басталған еді. 1889 ж Жапон конституциясы, оған негіз және үлгі –прусс канституциясы.

Император “Қасиетті” деп жарияланды. Соғыс жариялау, бітім жасау, келісімге қол қою, және орнынан алу, парламентті шақыру және тоқтау. Император Жапонияның қару күштерінің жоғарғы қолбасшысы болып есептелді.

Конституция бойынша парламентті құрды.

2 палата-пэрлер, өкілдер палатасы.

Перлер палатасы- император әулетінің мүшелері, жоғарғы титулды азаматтар, император тағайындаған, ал жартысы ұжымдық мерзімге ең бай салықтөлеушілер сайланды.

Өкілдер палатасы-әр бір төрт жыл сайын қайта сайланды. Сайлау құқығы 25 жастан асқан еркісілер болды, олар 15 салық төлеушілер болу, қажет және өз округтарында кемінде 1,5 жыл тұру қажет.

Жапон азаматтарының құқығы шектеулі болды. 1889 ж Конституция буржуазиялық-либералды, либералды помещиктер оппозициясы мен үкіметке, монархияға деген азая бастады.

Тәуелсіз капиталистік даму жолына түскеннен кейін Жапония Азияның басқа халықтарына отаршылдық агрессияны бастады. Феодалдық-Самурай топтары табысты соғыс олардың рөлін көтеретіне сенді. Жапон буржуазиясы жаңа, отаршылдық рынокпен шикізат көздерін іздеді. Агрессивті сыртқы саясат Жапон буржуазиясын, помещиктер мен әскери қолбасшыларды біріктірді. Жапонияның алғашқы агрессивті актілері Вашингтон қолдауын тапты. АҚШ Жапония арқылы америка капиталына Корея мен Тайваньға енуіне жағдай жасау, Жапонияда орнығып алу, және Англия мен Ресейдің Қиыр Шығыстағы позициясын әлсірету. 1874 Жапон әскери қызметіне түскен америка генералы Леоандр белсенді қатысуымен Жапония Тайвань тұрғындарының қарсыластығы, Жапония соғысқа дайын болмады. Жапон үкіметінің әскерін алып кетуін мәжбүр етті.Жапон экспансианистері Сахалин, Курил аралдарына көз тікті.

XVIIғ Осман империясының саяси, әлеуметтік –экономикалық дамуы.

XVIII ғ Осман империясының саяси, әлеуметтік –экономикалық дамуы.
Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

Аграрный строй Османской империя XV - XVII вв. Документы и материалы. Сат.пер.и коммент А.С. тверитиновой М, 1963г.

Витол А.Османскол империя (нач XVIII в) М, 1987

Гасратян М.А, Орешкова С.Ф, Петросян Ю.А. очерки истории Туруни М, 1983г.

Ерелиев Д.Е. Этногенез түрік (проесколедения и основиые этапы этнической истории) М, 1917г.

Ералиев Д.Е., Мейер М.С. Истории турции в средние веко и новое версия. М,1992г.

Мейер М.С.Османское история в XVIII в: Черты струх турного кризиса. М,1991 г

Михнева Р. Россия и Османское империя в международных отнашених (1739-2756)М, 1985 г

Новичев А.Д. История Турции т.1. Л, 1963г

Османское история: Гасударственном влать и саунагьно политическая структура. М, 1990 г.

Перосян Ю.А. Османское империя могущество и гибель. Исторические очерки. М, 1990 г.

Осман II (1618-1622), билікке қолы жетісімен, Осман мемлекетінің негізін өзгертуге тырысты, әсіресе мұсылман дінбасшыларының билігін шектеуді көздеді. Осы мақсатпен ол шариаттық билік аппаратын қайта құрып, үкім шарарниясын өзі тағайындауға көшуді ойластырды. Ол ең алдымен капикулу мен галем әйелдерінің ықпалынан құтылуды көздеді. (лингар топтарына арқа сүйеген). Ол үшін әскери реформа жүргізіп –лингар корпусын тараиып, және капыкулу сипах полеттерін таратып оның орнына жаңа әскер құру.

Ол әскер шаруаларды әскери шақыру арқылы (Анатомия мен Сирияның мусылман аудандарынан) және жартылай макелюктерден құруға тиіс еді. Бұл іс -әрекеттің барлығы әскерді түріктендіру және мемлекеттік аппаратты, Әджнеби ден құтылу, тазалау мақсатында жасалды. Сонымен қатар астананы (ол да сол мақсаттпен) Бурсі, немесе Ангараға ауыстыруды дайындады.

1621 ж Осман II ақсүйектерге қарсы шығып, қажылықты бүркеніп Стамбулдан көшуге дайындалды. Ол енигарлар болса (дінбасшылардың итермелеуімен) көтеріліске шығып, Шитх ульислам оретвасының негізінде Осман II тақтан түсірді де өлтірді.

Осман II өлтіргеннен кейін Стамбулда оған қарама – қарсы күрес басталды- дәстүрлі саясатқа көшті барлық жаңалықтарды жою, ескі Осман тәртібін орнату. Бірақ оны орнату оңайға түскен жоқ. Мустафа I (1622-1623) және Мұрад II билігінің I-ші кезеңінде (1623-1640)-елде капикулу әртүрлі топтары мен кейбір провинциялық пашалар таптары арасындағы күрес жалғасты. Астанаға қарай жорық қаупі сақталды (мысалы: Абаз паша көтерілісі кезеңінде 1622-1628жж).

Ал Стамбулдың өзінде әр түрлі бандалар, тонаушылық пен айналысты, бай қала тұрғындарын, Мұрад II билігінің екінші кезеңінде дәстүршілер жеңіске жетті. 1631 ж султанға атақты «Записка Кочибел» (рисман) –лингарлар, ұсақ тисмариоттар, т.б.ескі тәртіпті қолданушылардың сүлеймен 1 кануни «заңдылығына» оралуды талап еткен. Мұрад II ол хатты қабылдап, өз саясатының негізіне алды. Кейбір енигар корпусының командирлері, үкімет таптың медерлері сұлтанды қолдау туралы документ –декларацияға қол қойды. Осылардың кемшілігін Мұрад II аз ғана уақытта қатаң тәртіп орнатты. Ұлы уәзір лауазымына алған мұсылмандар не болды, олар жоғары болса апаратынан штальен ренегаттары мен серб хландарынан шыққан қапықұлы ығыстырды.

Мұрад II Осман әскерімен әкімшілігінің қаражаттық экономикалық негізі ретінде тимарлық жүйені қалпына келтіру іс-әрекеті батысты болды. Сонымен қатар қоғамның барлық топтарына қатаң бақылау арнады. Осы уақытта Стамбул үлкен өрт басталуы (оның нәтижесінде ¼ бөлігі жанып кетті(, бұл алланың шариатты бұзғаны үшін жазасы деп түйілді. Елде ішімдіктер, кофе, табыл тыйым салынды, кофейнея т.б. жабылды. Мұрад II кейін сұлтан фашепшеспның ұлдарына бұл ісімді ұзаққа дейін қоймаған.

Пиран есімі елде жаңа патша Ибрагим III (1640-1648) билік еткен уақытта провенцияларда көтерілістер, коррупция, елдегі барлық лауазымды сатып алу басталды. Гарем ықпалы қайтадан ирмейді. Кесем-сұлтан 1645 ж қашумемен крит үшін соғыста венециандықтарға көмек көрсетеді деп қауіптенді. Сұлтан Ибрашиді тақтан түсіріп оның орнына 7 жасар Мехмед II (1648-1687) отырғызу проблеманы шешпеді. Елде хаес жалғасты. Ақшаның құны түсіп одан әрі жалғасты, ол 1681 ж Стамбулдағы күшті қала көтеріліске себеп болды. Стамбулдағы көтерілісті басу, сарай маңындағы Лардиц келтірулерінің Мүлігін конфикациялау қатаң жазалау елдің қаражат жағдайынның бірқалыптануға әкелді 1682-1683 жж империяның бюджеті жасалды, бірақ ол табысқа жетпеді, оның инициатары Торкунджу Ахмед –патша жазаға тартылды. 1683-1685 жж елде саяси хаос басталды.

Қосымша қиыншылықтар көпке созылған әскери жанжалдар салдарынан болды. Әсіресе ауыр болған 1623-1639 жж Иранмен соғыс, Аббас I тұсында әскери күшті мемлекетке айналған болатын. Соғыс барысында парсылар Иракты басып алып, 15 жыл бойы Бағдадты ұстап отырды. Мұрад II қатты күш салуының нәтижесінде Ереванды алды.(1635-1636жж), Месопатами мен Бағдатты қайта алды (1638) Ұлы қаладан Кирпиш притінділері мен, табысты иттер үйіне айналған және бірнеше мың халқы ғана қалған. Батыста Испания мен кофрантация фонында, үзіліссіз теңіз соғысы жүрді, Венеушемен жанжал (Далмауия мен крит үшін). Солтүстік Австриямен Польшамен қарсы болды. Күрестің негізгі объектісі –дунай жерлері мен Украина. Сол жаланы Украинаның Мәскеу мемлекетінің құрамына кіргеннен кейін (1654), бірінші қырым ханы, ал 1676ж Осман империясы Ресеймен Украина үшін күресті бастайды.

1681 ж Бакүнсарай бітімі бойынша империя Сол жаланы Украинаның, Киевтің Ресейге қосылғанын мойындады.

1645-1669жж Венеция мен соғыс, 1676 ж -1681ж Ресеймен, 1683-1684жж Австриямен, 1666-1672жж Польшамен соғыс Осман империясы үшін табысты болды. Олар империяның Европадағы беделін көтерді. Бірақ 16ғ соңынан алған қаласында дағдарыс басталды.

ЛЕКЦИЯ 7 Ұлы Моголдар империясының дағдарысы және ыдырауы.

Жоспары;

Ұлы Моңғолдар империясының дағдарысы және құлауы.

Үндістанның саяси экономикалық дамуы.

3.Ағылшындардың отарлау саясатының басталуы.

1Азимджанова С. А. Гасударства Бабура в Хабуле и Индии М. 1977г.

2. Антонова Г. А. Английское завевание Индии в XVIII в. М. 1958.

3. Антонова Г. А. Бангорад-Левен Г. М, Катовский Г. Г.

4. История Индии Краткий очерк М. 1973.

Қосымша әдебиеттер:

5. Ауашба Пак Новая история Азии и Африки.

6. Василоев Л. С.. История Вастока.

Амрафян К. З. Феодализм в Индии; особенности и этапы развития. М. 1977.

7. Неру Дж. Открытие Индии М. 1955.
Лекцияның мәтіні:

1526 ж Бабыр (Темірдің ұрпағы ) Мағолсттанннан шыққан, оған дейін Ферғананың билеушісі, Кабулдың билеушісі Үндістанға басып кірді. Оның жақсы қаруланған әскері екі үлкен шайқаста соңғыДели сұлтандарын жеңіп Ганг өзенінің үлкен алқабын алды. Осындай үлкен оқиғалар нәтижесінде Ұлы моғолдар империясы құрылды. Бабырдың өзі тарихта ағартушы, билеуші, тарихшы, ақын ретінде белгілі. «Бабыр наманын» авторы. Үндістанда ұъзақ уақыт билеген,1530ж таққа оның ұлы Хумаюн отырды. ( өзағалары мен таққа баласы соғыс жүргізеді де оның билігі әлсіреп кетеді). Бахар мен Бенгалиядан шыққан белгілі билеуші Шер-Хан. Шығыс Үндістанда орналасқан Сур-ат тайпасынан шыққан Делидегі билікті тартып алып, Хумаюн Иранға қашып кетуге мәжбүр болды.

Шах титулын қа былдап, Щер-шах алты жылға созылған патшалық құрған уақытта (1540-1545жж) орталық билікті нығай туға бағытталған әрекет жасады.

Ол бірінші жылдары керуен сарайлар салдырды. Оның жолдары Делиді Бенгалия мен Раджпубанамен, Инд пен жалғастырды, жер қа тынастарын реттеді. ( жердің негізгі кадастыры деген заңды жобасын жасады т. б.) Салық жүйесін ретке келтірді, ( рента салықты орта мөлшері алған өнімнің 1/3 бөлі гі) , Ә скер басы-джанердарлардың жер иеленуі сипа тын және кейбір индустардың статусын көтерді ( оларға біраз лауазымдар берді)

Шер-шахтың аяқ астынан қайтыс болуы және олардың мүрагері таққа таласмуын Хума юн пайдаланды, өйткені ол көп уақыттан бері осындай жағдайды күтіп дайындықта отырған еді.

1555 ж Хумаюн өзіне тақты қайтарып алдыда бір жылдан кейін қайтыс болды. Билік 13-жасар баласы Ақбарға өтті.

Падшах Ақбардың билік еткен уақытта 1556-1605 жж Ұлы моғолдар империясының алтын дәуірі болды. Ақбар елдің солтүстігінде Пенджапты қоса өз билігін нығайтып бүкіл Раджпубананы өзіне қаратты.

Сонан соң империяға Гондвана , Гуджарат, Бенгалия, Калимер, орисса қосылды. Бүкіл солтүстік Үндістан Ақбардың қол астына кірді. Ақбар оған өте күшті билеуші ретінде көрсетті.

Шер-Шах бастаған қайта құруларды жалғастырып Ақбар жаңа реформалар енгізді, жер мемлекеттік болып жарияланды. Негізгі жер кадастыры аяқталдыәр бір ауданға белгілі мөлшерде салық белгіленді. XVIғ соңында са лықтың жалпы саны 166 млн ру пияға жетті. Жердің қөп бөлігі әскер басы джагирдарларға қызмет үшін қолдануға берілді. Джагирдің иктадан айырмашылығы оның мөлшері, Джагир деген үлкен ірі жер иелігі-өз иесіне көпт еген мөлшерде пайда әкелген ол пайдаға Джагирдар (акбар тұсында олардың саны 2000 жеті) . Әскер жасағын ұстауға міндетті болған олардың саны әкер басының лауазы мен Джаги рдің мөлшеріне байланыфсты болды. (100ден 5000 дейін) Акбардың қол астына өткен кенйбір княздіктерді джагир статусына алды.

Джагирден басқа тәуелді князь - заминдарлардың иеліктері болды. Қазынаға дань төлеп басқа пайдаларларын өздері жұмсаған князьдар бұрынғысынша өз жерлеріне иелері болып, әр бір князьдікте жалпы империядағы схема қайталапнып отырды-жердің жарты бөлігі мен пайдасы жауынгерлерге берілді. Кейінгі уақытта замендари категориясы ның жерлері жекеменшіктегі жер болып есепте лінді.

Цин әулетінің “өзін өзі күшейту саясаты”

Франция – Қытай ,

Жапон –Қытай соғыстары

4.Реформаторлық қозғалыс. Кан Ю Вей.

Пайдаланатын әдебиеттер:

Негізгі әдебиеттер:

1.Итс Р. Ф. Смопин Г. Я. Очерки истории Китая Л. 1961.

2. Китай; общества и государства М. 1973 .

3.Лапин В. Л. Манчжурское владынство в Китае М. 1972.

4. Симоновская Л. ВУ. Антифеодальная борьба китайских крестьян XVII в. М. 1966.

Қосымша әдебиеттер:

5. Стужина Г. П. Китайское ремеско вXVI-XVII. Вв.

Дүниежүзілік империялистік бөлудің аяқталуын, отаршылдық жүйенің құрылуы Шығыстың отаршылдық эспанция обьектісі болып табылатын , бірақ эаң жүзінде мемлекеттік суверенитеттің сақталған елдерге үлкен ықпал етті. Олар тәуелді, жартылай отарға айналды. ХІХ ғ соңында жартылай отарға , айналған Азияның ірі мемлекетінің бірі Қытай болды.

«Апиын» соғыстары, тайпин көтерілісінің Қытай реакциясы мен Америка, ағылшын, француз интервенттерінен жеңілуі Қытайға шетел капиталының одан әрі енуіне қолайлы жағдай жасады.

Тайпиндер көтерілісін басқан уақытта Қытай помещиктері, компрадорлар және чиновниктер күшейді. Олардың арасынан шыққан белгілі милетаристер Цзэн Гафаннь.

Цзо Цзунтан Маньчжур аристократиясы Қытай, феодалдық-компрадорлық элементтерінің билікті бөлісуге мәжбүр болды. Олардың өкілдерін мемлекеттегі жоғарғы лауазымға тағайындады. 70 жж Цзэн Ро-фаньға тайпиндерді басуға көмектескен Ли Хун-Чжон көтерілді. Астаналық провинцияның наместнигі Ли Хунн-Чжан Цин үкіметінің сыртқы саясатында шешуші рольді атқарды.

Ал астанада феодалдық топтар билік үшін таласты. «консерваторлар» мен «өзін-өзі күшейту» саясатын жақтаушылар арасында күрес басталды. 1873 ж Бағдыхан Тунчжи қайтыс болды. Цыси таққа өзінің кәмелетке толмаған інісі Гуансюйді отырғызды. Оның екінші регенттігін басталды. Ли Хун-Чжан және оның маңындағылар «өзін-өзі күшейту» саясатында Қытайдың европалық техникасы әсіресе әскери жетістіктерін өздеріне енгізуді ұсынды. Әскерді қайта құру жүргізілді, бірнеше әскери кемелер сатылып алынды.

Помещиктер , ірі чиновниктер жас қытайшыларды шетелге білім алуға жіберді.

Цин үкіметінің Батыстың капиталистік державалардың саяси тәуелсіздігі күшейді, ал шетел мемлекеттері шетелдіктер Қытай таможниясына өз бақылауын орнатты.

1864-1894 жж аралығында Қытай капиталистік елдермен саудасын 3 есе өсті. Шетелдіктер кеме компанияларын , және сала бастады. , шетел банктері өз қызметін бастады. 1965 ж ағылшын Ганконг-Шанхай банкі ашылды. Шетелдіктер экономикалық енумен қатар тікелей агрессияны да қолдады.

Бирма әскерін жіберген ағылшындар оңт-Бат Қытайға да жол ашқысы келді. 1877 ж Бирмадан Юньаньға ағылшын «ғылыми» эспедициясы жіберілді, ( конваймен) жергілікті халықпен қақтығыста ағылшын перовочигі Марчери ісін Қытай жаңа талап қою үшін қолданды. 1876 ж тең құқықсыз ағылшын –Қытай конвенциясына қол қойылды. Қытай үкіметі контребуция төлеуге, ағылшындарға Янцзы өз бойында жаңа порттар ашуға тиісті болды. Тибетке эспедиция жіберуге құқын алды.

Солтүстік Батыстағы халықтың көтерілістер барысында Якуббектің Жетішаар маңында Дунған сұлтанаты құрылды оның орталығы Урумчи қаласы және Таранчин хандығы Орталық Құлжа Якуб бек ағылшын ықпалында болғандықтан , ағылшын ықпалының орта Азияға тарамауы үшін патша үкіметі Якуб бектің Тарангин хандығын басып алмауы үшін келіссөз жасалды. 1871 ж Имей ( Кулжа) өлкесіне орыс әскері келді.

1878 ж Орыс-Қытай келісссөздері басталды 1881 ж Петербург келісіміне қол қоюмен аяқталды.

2) Оның батысында бір аудан Ресейге үйіур мен дунгендерге берілді .

3)Синьцзяндарғы енгізу туралды.

Францияның Веттнамды басып алды Франко-герман қатынастарының шиеленісуіне алып келді. Ветнам халқына қарсы соғыс жүргізе отырып , франция буржуазиясы Қытайдаенвғы пазитциясын кеңейтуді , Юньнань провинциясын бағындыру арқылы көзделді.