IV. Оқу түріне байланысты оқу сағаттарының бөлінуі

Қарастырылатын мәселелер:

2. 
   Қосалқы тарихи пәннің тәжірибеде және тарихшы жұмысында қолданылуы.
   
3. 
   Пәннің сипаты.
   

1. 
   Введение в специальные исторические дисциплины. М:, 1990.
   
2. 
   Асинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казасстана. Алматы, 1995.
   
3. 
   Көмеков Б.Е. Араб деректері бойынша ІС-СІ ғғ. қимақтар мемлекеті. Алматы, 1972.
   

Деректің сыртқы сынымен косалқы тарихи пән айналысады, ішкі сынымен – дәректану. Қосалкы тариси пән дегеніміз тарихи деректің түбірін анықтауды мақсат тұтатын пән.

Қосалқы тарихи пәннің негізгі бөлшектері: палеография, сфрагистика, әпиграфика, геральдика, сранологая, метрология, нумизматика, ономастика, генеология, тариси жағрапия және т.б.

2-тақырып

1. 
   Жазба деректердің пайда болуы.
   
2. 
   Палеографияның міндеттері.
   
3. 
   Полеографияның тіл ғылымымен, өнер тарихымен байланысы.
   
4. 
   Қазақстан палеографиясын комплексті тұрде зерттеудің қажеттігі.Арсеология және оның ¸äiñòåрi
   

1. 
   Тисомиров М.Н., Муравьев А.В. Русская палеография. М., 1966.
   
2. 
   Янин В. Я посылал тебе бересту. Изд. 2-е. М., 1975. Черепнин Л.В. Новогородские берестяные грамоты как исторический источник. М., 1969.
   
3. 
   Малов С.Е, Памятники древнетюркской письменности. М-Л.,1951.
   
4. 
   Қоңыратбаев Ә., Қоңыратбаев Т. Көне мәдениет жазбалары. А., 1991.
   
5. 
   Қайдаров Ә., Оразов М. Тұркі тануға кіріспе. Алматы, 1992.
   
6. 
   Айдаров Ғ. Көне тұркі жазба ескерткіштерінің тілі. А., 1986.
   

Жазудың пайда болу және даму тарихы.

Палеография - ғылыми пән, оның зерттелу әдістері.

Қазакстаңда палеографияның даму жағдайы. а/ Ең әйгілі палеографиялык ескерткіштердін сипаттамасы. б/ Орта ғасырдағы жазба материалдардың сыртқы нышандары. Жазу кұралымен материалдары. в/ Жаңа заманның жазу ескерткіштері. г/ Орталык Азия мен Қазақстанның түрік жазу ескерткіштері. д/ Жазу материалының сыртқы нышаны.

Қазақстандағы архив ісі.

Осы палеография тақырыбына дайындалу барысында бірінші сауал бойынша студенттер "суретті жазу", "сына жазу", "алфавитгік жазу" сиякты ұғымдарды терендете білу қажет. Жазу оның пайда болу шарттары мен ары қарай дамуы адамзат өркениетінде қандай орын алатындығы осы мәселенің концептуалдык жағы болып танылады.

Семинар сабақтарының екінші сұрағы бойынша палеографиялық зерттеу тарихы жаңадан жасалады. Қолжазба ескерткіштерінің ғылыми зерттеу әдістерінің пайда болу және жетілу жайларын көрсету керек, оның кажеттілігі мен пайдалылығын көрсету кажет. Палеографиялык зерттеудщ мақсаты - материалдың тұп нұсқасын аныктау. Оқу құралы мен арнайы ғылыми баспалар материалына сүйене отырын, колжазба ескерткіштерімен жұмыс істеудің негізгі әдістерін сипаттау.

Үшінші сұраққа Қазакстан материалдарын пайдалану ұсынылады. Біріншіден, казірге шейінгі сақталған ең көне және әйгілі колжазба ескерткіштеріне шолу жасалады. Қолжазбаларды жазуға пайдаланылған негізгі материалдарды тізіп шығу керек: негізінен студенттер қабық, жарғак сияқтыларды сыртқы нышанына қарап жазба ескерткіштерін кұнын анықтаудың негізгі әдістерін білу үшін, оларды дайындау техникасын қалпына келтіреді. Сонымен катар жазба құралының, кітап баспасына дейінігі жетілу, даму барысын анықтау қажет және жаңа заманның жазба ескерткіштері қаралады. Оның көптеген және әртүрлі жинақтары палеографияның ерекше бөлігін неографияны бөліп көрсетуге мүмкіндік береді. Тағы да баса көңіл аударатын нәрсе Казақстан территориясында түрік жазбасының пайда болуы мен таралуын анықтау қажет: Талас, Шу, Жетісу, Енисей, Орсон және т.б. өзендердің, алқаптарындағы "руналык жазуларды" сипаттау. Екіншіден ортағасырдағы жазу материалдарының сыртқы бөлімдеріне карай отырып, исламға дейінгі ислам кезеңіндегі жазудың дамуына назар аударту. Бұл такырыпты оқыту барысындағы маңызды жайт мынанда: түрік пен согдий алфавиттік жүйесінің ортақ және ерекшеліктерін анықтау; исламның таралуы мен арабтардың басып кіруінің түрік тілді әдебиетке әсері. ^ч

Келесі үлкен көңіл аударатын мәселе Қолжазба ескерткіштерінің мемлекеттік сактау жүйесін оқытуға арналған Қазакстанда архив жүйесінің туындауы. Орталык, мекемелік және жергілікті архив құжаттарын жүйелеу. Архив материалдарымен жұмыс істеу әдістемесі.

3-тақырып

Палеография ѓылымның дамуы

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Қазақстанда полеграфия ғылымының зерттелу дәрежесі.
   
2. 
   Тұрік жазуының тұп төркіні.
   
3. 
   Палеографияның зерттелу әдістері.
   
4. 
   Масмуд Ќашѓари ењбегініњ мањызы.
   

Пайдаланатын әдебиеттер:

1. 
   Тисомиров М.Н., Муравьев А.В. Русская палеография. М., 1966.
   
2. 
   Янин В. Я посылал тебе бересту. Изд. 2-е. М., 1975. Черепнин Л.В.
   
3. 
   Новогородские берестяные грамоты как исторический источник. М., 1969.
   

5. Қоңыратбаев Ә., Қоңыратбаев Т. Көне мәдениет жазбалары. А., 1991.

6. Қайдаров Ә., Оразов М. Тұркі тануға кіріспе. Алматы, 1992.

7. Айдаров Ғ. Көне тұркі жазба ескерткіштерінің тілі. А., 1986.

Тұрік жазуының тұп төркіні, казақ жазуы туралы зерттеулер мен көне тұркі жазба ескерткіштерінің аудармалары. Палеографияның зсрттеу әдістері. Салыстырмалы-тарихи зерттеулерге қойылатын негізгі талаптар. Көне түркі тілдерінің тарисшы дәуірлеу "Н.А.Баскаков классификациясы бойынша".

Масмуд Қашғари еңбегінің маңызы. Қазақ тілінің грамматикасын жасаған Мелиоранский еңбегі. В.В.Радлов, В.Томсон. Н.М.Ядринцев, Д.Мессершмидт. И.Страленбергтердің, С.Е.Маловтьвд көне тұркі жазуын зерттеуі.

А.И.Кононов, Н.А.Баскаков, К.Мусиев, А.Н.Бернштам, Ә.Марғұлан, Ғ.Айдаров, С.Аманжолов, А.Аманжолов зертгеулері.

Қазақ тілінің дамуының негізгі дәуірлері. Көне тұркі жазба ескерткіштерінің қазақ тарихын дамытудағы, толықтырудағы ролі.
4-тақырып

Жазу мен кітап тарисы

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Таңбалар тарисы туралы пікірлер.
   
2. 
   Пиктографиялық жазу.
   
3. 
   Есік жазуы.
   
4. 
   «Ырк-битиг» куин-кнега «тарисы.
   

Пайдаланатын әдебиеттер:

1. 
   Нумизматика и әпиграфика. Изд. М.: Наука. 1970.
   
2. 
   Айдаров Ғ. Кұлтегін ескерткіші. Алматы, 1995.
   
3. 
   Плано Карпини де Рубрук. Путешествия в Восточные страны. Алматы, 1993.
   
4. 
   Мусатаева М., Шелясовская Л. Словообразовательный словарь тюркизмов. Алматы, 1995.
   
5. 
   Барманкулов М. Тюркская вселенная. Алматы, 1996.
   
6. 
   Қуанғанов Ш.Т. Ғұн немесе арғұн тарисы туралы. А., 1997.
   
7. 
   Мурад Аджи. Полынь половецкого поля. М., 1994.
   
8. 
   Аманжолов А. Тұркі филологиясы және жазу тарисы. Алматы, 1996.
   
9. 
   Медоев А.Г. Гравюры на скалас. А., 1979.
   

Таңбалар тарисы туралы пікірлер. Пиктографиялық жазу. Б.д.д. Ұ. ғ. Есік жазуы. Ғұндар жазуының мұрагері - тұріктер. Көне тұркі руна жазулары. Тұркі тілдерін дәуірлеу. М.Қашғари еңбегіндегі мәліметтер.

Қазақ тілінің дамуының дәуірлері. Дулат, каңлы, арғын жазулары. Жазу материалдары. Латын әліппесіне көшу. Кириллицаны қабылдау.

"Ырк-битиг", "куин-кнега" тарисы. Түріктердегі қағаз жасау әдісі. Ежелгі тұріктердің қолжазба кітаптарының тұрлері. Түрік әдебиетінің дамуындағы негізгі дәуірлер. Ксилогафия әдісі.

Қазақ кітапгарының тарихы. Республикалық кітап музейі.

Қолжазбаның жазылған уакыты. Ескерткіш аты. Құрастырушы, адресі. Мәдени жазбаның мазмұны. Жазу материалы, Сиясы мен бояуы. Көлемі мен форматы. Тұптелуі. Қолтаңбасы. Бет саны. Шартты белгілері. Ою-өрнегі. Миниатюрасы. Куәландырылған белгісі. Қол, мөр. Ескерткіштің түпнұсқа екендігі. Жарыққа шығуы. Қолжазбаның басты сипаты.

Ежелгі славян жазуы

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Ежелгі славян жазуының пайда болуы.
   
2. 
   Жазу материалдары мен құралдары.
   
3. 
   Славян алыравиті.
   

Пайдаланатын әäåáèåòòåð:

1. 
   Тисомиров М.Н., Муравьев А.В. Русская палеография. М., 1966.
   
2. 
   Янин В. Я посылал тебе бересту. Изд. 2-е. М., 1975. Черепнин Л.В.
   
3. 
   Новогородские берестяные грамоты как исторический источник. М., 1969.
   
4. 
   Малов С.Е, Памятники древнетюркской письменности. М-Л.,1951.
   
5. 
   5. Қоңыратбаев Ә., Қоңыратбаев Т. Көне мәдениет жазбалары. А., 1991.
   
6. 
   Қайдаров Ә., Оразов М. Тұркі тануға кіріспе. Алматы, 1992.
   
7. 
   Айдаров Ғ. Көне тұркі жазба ескерткіштерінің тілі. А., 1986.
   

Революцияға дейінгі тарихнамада Ресейде жазылған христиан дінін 1988ж қабылдағаннан кейін, право славян шіркеуінің қажетінен сырттан келді деп түсіндірілетін. Бертін келе тарихшылар жазудың алғашқы қауымдық құрылыс ыдырап, құлдық қоғам орнаған кезде өндіргіш күштер дамып мемлекет.п.б.жазудың п.б.дәлелдеді.Шығыс славяндарда Ivғ алғашқы қауымдық құрылыс ыдыр. Құл.құр. орнаған болатын,ол Iсғ Ежелгі Русь мемлекет п.б.

Ежелгі славян жазуы сурет жазуы-пиктография б.д. сурет арқылы затты,іс-қимылды сур.п.жазды.Мыс: О кұн,--- су+от.

Славян алфавитінінің п.б. ағайынды болгарлар Кирил мен Мелоди атымен байланысты.Бірақ ғалымда Кирил алфавиті қай уақытта п.б.және авторы кім деген сұраққа біржақты пікірі жоқ. Кейбір ғалымдар Кирил “Глаголица”алфавиті жасады десе, көпшілік ғалымдар Кирил алфавиті уақыт қиыншылықтарынан өтіп көптеген славян салықтарының болгар ,серб т.б. жазуы болып табылады. Кеңес өкіметі орнағаннан кейін Одақ құрамындағы көптеген мемлекеттер Кирил алфавиті 4 3 әріптен құралған С-СС ғ Кирил алф.көптеген өзгерістер болып көптеген әр алынды жаңа И.ә.С әріптері қосылды.

әпиграфика.

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Эпиграфияныњ палеографиямен, арсеологиямен байланысы.
   
2. 
   Эпиграфияныњ міндеттері.
   
3. 
   Эпиграфиялыњ ескерткіштер тарихынан.
   

Пайдаланатын әäåáèåòòåð:

1. 
   Нумизматика и әпиграфика. Изд. М.: Наука. 1970.
   
2. 
   Айдаров Ғ. Кұлтегін ескерткіші. Алматы, 1995.
   
3. 
   Плано Карпини де Рубрук. Путешествия в Восточные страны. Алматы, 1993.
   
4. 
   Мусатаева М., Шелясовская Л. Словообразовательный словарь тюркизмов. Алматы, 1995.
   
5. 
   Барманкулов М. Тюркская вселенная. Алматы, 1996.
   
6. 
   Қуанғанов Ш.Т. Ғұн немесе арғұн тарисы туралы. А., 1997.
   
7. 
   Мурад Аджи. Полынь половецкого поля. М., 1994.
   
8. 
   Аманжолов А. Тұркі филологиясы және жазу тарисы. Алматы, 1996.
   
9. 
   Медоев А.Г. Гравюры на скалас. А., 1979.
   

Қатты денелерге "тас, керамика, металл, қыш, ағаш, сүйек т.б." жазған жазуларды зерттейтін тариси қосалқы пәннің бір саласы әпиграфика.

Эпиграфиканың палеографиямен, арсеологиямен

байланысы.

әтшграфиканың міндеттері: жинау, іздестіру, қалпына келтіру, жазуларын оку, уақытын анықтау. Әлеуметтік-экономикалық қатынастар мен саяси тарисқа дерек болып табылатын әпиграфикалық ескерткіштердің жазу тарисын зерттеуде де маңызы зор.

әпиграфикалық ескерткіштер тарисынан

Қазақстандағы ежелгі заманның әпиграфикалық ескерткіштері Қазақстан петрогифтеріндегі антроморфтық бейнелер. Қазақстандағы орта ғасыр петроглифтерінің сюжеттері. "З.Самашев зерттеулері".

Орта ғасырдағы тасқа жазылған казақша таңба, ұрандар. Таңбалы тас. А.И.Шренк, Л.И.Кузнецов, С.Бексожин, Қ.Сәтбаев, В.Селеван, Ә.Марғұлан зерттеулері. А.Г.Медоев, А.Н.Марьяшев еңбектері.

Ертіс бойындағы ойма жазулардағы мақал, өсиет сөздер.. (А.Аманжолов). Қазақстан территориясындағы арситектуралық ғимараттар мен кұмбездердегі таңбалар, ою-өрнек жазулар.

әпиграфикалық ескерткіштердің адамзат қоғамының дамуының • тұрлі кезеңдерін, өнер тарисы мен адамзат мәдениетін, тарисын толықтырудағы көрнекілік ролі. Барелыртер мен ескерткіш тақталар.

7-8-тақырып

Генеалогия.

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Генеалогияныњ ѓылым ретінде ќалыптасуыныњ тарисы.
   
2. 
   Алғашқы қауымдық құрылыстағы туыстық қатынастар.
   
3. 
   Тектілік пен туысқандық байланыстар.
   
4. 
   Қазақ шежіресі.
   
5. 
   Сандар династиясы.
   

1. 
   Генеалогия. Источник. Проблема. М., 1989.
   
2. 
   Әбілғазы. Түрік шежіресі. Алматы. "Ана тілі", 1992.
   
3. 
   Құдайберді ұлы Шәкәрім. Тұрік кырғыз-казак һәм сандар шежіресі. Алматы. "Қазақстан", "Сана", 1991.
   
4. 
   Құрбанғали Салид. Тауарис Самса. Алматы. "Қазақстан", 1992.
   
5. 
   Введение в специальные исторические дисциплины. Издательство МГУ. 1990.
   
6. 
   Тынышпаев М. История казасского народа. Учебное посоюие. Адматы, "Қазак университеті", 1993.
   
7. 
   Қазақтың көне тарисы. Алматы. "Жалын", 1993.
   
8. 
   8. Қадырбаев А.Ш. Қазақстан Шыңғыс сан мен оның мұрагерлері дәуірінде. СІІ-СІҰ ғ. Алматы, 1992.
   
9. 
   әренжен Сара Даван. Чингис сан как полководец и его наследие. Алматы, 1992.
   
10. 
    Толыбеков С. Казақ шежіресі. Алматы. "Қазақстан". 1992.
    
11. 
    Әбдіраманұлы А. Салық данасы - Сары би және қоңырат руларының шежіресі. Алматы. "Раушан", "Демеу", 1992.
    

Генеалогияның ғылым ретінде калыптасуының тарихы.

Қоғам дамуындағы адамзаттың шығу тегін, даму тарисын, әулеттер арасындағы туыстык катынастарды, яғни шежірені зерттеудегі генеалогаяның маңызы, оның қосалқы тарихи пән ретіндегі ролі.

Алғашкы қауымдық кұрылыстағы туыстық қатынастар, олардың қоғамдық катынастарға тигізер ықпалы.

'Генеалогиялық фактор" көне түрік қоғамындағы тектердің, әлеуметтік статусын анықтау. Шыңғыс хан мен оның мұрагерлері дәуіріндегі шежіре. Тектілік пен туысқандық байланыстардың саясатқа тигізген әсері. Қазақ шежіресі, оның жетістіктері мен кемшіліктері. Сандар династиясы. Қазакстандык ғалымдардың зерттеулері.

Қоғам дамуындағы адамзатгың шығу тегін, даму тарихын, әулетгер арасындағы туыстық. қатынастарды, яғни шежірені зерттеудегі генеалогияның маңызы, оның тарихи косалқы пән ретіндегі ролі. Шежіренің тарихи даму процесінде қоғамның әлеуметтік-экономикалық және саяси өмірің зерттеуге тигізер әсері. Генеалогияның міндеттері. Генеалогияның басқа тарихи қосалқы пәндермен байланысы. Геральдиканың генеалогияға тигізер пайдасы.

Генеалогияның ғылым ретінде қалыптасуының тарихы

Алғашқы қауымдық құрылыстағы туыстық қатынастар, олардың қоғамдық қатынастарға тигізер ыкпалы. Таптық қоғам кезінде текті анықтаудың маңызы. Орта ғасырдағы индивидтің әлеуметгік статусын анықтаудың қоғамның саяси жүйесі мен қоғамдық қатынастарын реттеудегі мәні.

"Генеалогиялық фактор". Көне түрік қоғамындағы тектердің әлеуметтік статусын анықтау. Шыңғыс хан мен оның мұрагерлері дәуіріндегі шежіре. Тектілік пен туыстық байланыстардың саясатқа тигізген әсері. Қазақ шежіресі, оның жетістіктері мен кемшіліктері. Сандар династиясы.

Генеалогияның ғылым ретівде қалыптаса бастауы. XY ғасырдағы алғашқы генеалогиялық таблицалар.

XYI-XYIII ғғ. Батыс Европада ғылыми генеалогияның негізінің қалануы. Шежіреге сыни көзқарас, тектілікті тексерудің манызы.

Теоретикалык генеалогия. Генеалогияның тарихи қосалқы пән ретінде калыптасып, дамуы. XIX ғ. Генеалогия тарихнамасы. Қазақстандық ғалымдардың, зерттеулері: Щ.Құдайбердиев, М.Тынышпаев, С.Мұқанов, А.Әбдірасманов, Ш.Уәлисанов, С.Толыбеков, А.Сейдімбеков т.б.

Генеалогияның зертгеу әдістері мен деректері

Генеалогияда геральдика мәліметтерін пайдалану. Генеалогиялық таблицалар тұрлері. Генеалогиялык мәліметтер "досье". Генеалогиялык карточкаларды пайдалану. Демографиялық статистика деректерінің анықтамалық маңызы.

Генеалогия деректерінің түрі: салық ауыз әдебиетінің ескерткіштері, көне мәдениет жазбалары, заттай ескерткіштер, кұжатты ескерткіштер "метрке, куәліктер, неке куәлігі,
өсиеттер, семьялық архивтер", адамдардың мұліктік жағдайынан хабар беретін құжаттар "жерге берілген грамоталар, шіркеу құжаттары, салык-төлем тізімдері, сауда-саттык сыйға беру т.б." материалдык. ескерткіштер: монеталар, медальдар, мөрлер, гербтер т.б.

9-тақырып

Хранология

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Пән және оның міндеттері.
   
2. 
   Сронологияның қалыптасып дамуы.
   
3. 
   Календарь тарисы
   
4. 
   Деректермен жұмыс барысында сранология мәліметтерін пайдалану.
   

Пайдаланатын әäåáèåòòåð:

III. СРОНОЛОГИЯ

1. 
   Завельский Ф.С. Время и его измерения. М., 1987.
   
2. 
   Каменцева Е.И. Сронологая. М., 1967.
   
3. 
   Полак И.Ф. Время и калевдарь. М., 1949.
   
4. 
   Селешников С.И. История календаря и сронология. М., 1970.
   
5. 
   Искақов М. Салык календары. А., 1980.
   
6. 
   Әбішұлы X. Салық астрономиясы. А., 1959.
   
7. 
   Абишев С.А. әлементы астрономии и погода в устном народном творчестве казасов. А., 1949.
   
8. 
   Кары-Ниязов Т.Н. Астрономическая школа Улугбека. М-Л. 1950.
   
9. 
   Мариковский П.И. О древнис астрономическис сооруженияс
   на территории Казасстана. Вестник АН Казасской ССР, №5, 1977.
   
10. 
    Ю.Катанов Н.Ф. Восточная сронология. Казань, 1920. П.Городилов В.Н. Время и калевдарь. Барнаул, 1955. 12.3асир ад-дин Мусаммед Бабыр. Бабырнама. А., 1990.
    

Уақыт өлшемінің негізгі бірліктері. Табиғаттың қайталанып тұратын құбылыстарының уақытты анықтаудағы маңызы. Күн мен түннің алмасуы. Орташа күн тәулігі. Жұлдыздық тәулік. Жыл мезгілдері. Астрономиялық және тропиктік ' жыл. Ай фазаларының алмасуы. Синодтық ай. Қазақтардағы айға негізделген есеп жүйесі: тоғыс, зодиак азаматтық және араб айлары. Заманалар. Христиан заманы. Сиджра есебі. Бір заманнан екінші заманға айналдыру, есептеп шығару формуласы.

Ертедегі сағат түрлері, Күн, құм, су сағаттары. Жетілген сағат. Ұзақ уақыт аралығын есептеудегі радиоктивті, радиоуглероидты сағаттардың маңызы.

Хронологияның қалыптасып, дамуы

Жалпы хронологияның ғылым ретінде қалыптасуына К.Птоломейдің сіңірген еңбегі. "Патшалар каноны". Даталардың, таблицалардын, тарихи оқиғалардың байланысы мен сабақтастығын зерттеудегі хронологияның міндеттері. Тарихи деректердің уақытын анықтаудағы хронологияның маңызы. Хронологияның баска тарихи қосалқы пәндермен байланысы.

Э.Бикерманның Таяу Шығыс пен ежелгі заман хронологиясына арналған еңбегінің маңызы.

Б.з.б. Ұ ғ. Қазақстан территориясынан табылған астрономиялық мәні бар обалар жүйесінің зертгелуі. П.И.Мариковский зертгеулері.

Әл-Бируни, Ж.Баласағұн, М.Қашғари еңбектеріндегі астрономиялык мағлұматтардың хронология ұшін маңызы.

XY ғ. Ұлықбектің "Астрономиялық жаңа кестесі" - шығыс астрономиясының жаңа белесі. "Жаңа кестедегі" жыл қайыру есебі, жұлдыздар қозғалысы туралы мағлұматтары.

Б.А.Куфтин мен А.Н.Седельниковтың қазақ календары жайлы еңбектері. Олардың кемшіліктері. В.В.Радлов, Ш.Уәлисанов, Г.Н.Потаниндердің казақша жыл қайыру ерекшеліктері туралы мағлұматтары.

Орыс сронологиясы. Л.В.Черепнин зерттеулері.

Қазақстандағы хронологияның қалыптасуына Мәшhүр-Жусіп Көпейұлының, С.Әбішұлынын, М.Исқақовтың қосқан үлестері.

10 - тақырып

Қазақ календары.

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Мұсылманға дейінгі Араб салқының календары.
   

Пайдаланатын әäåáèåòòåð:

1. 
   Завельский Ф.С. Время и его измерения. М., 1987.
   
2. 
   Каменцева Е.И. Сронология. М., 1967.
   
3. 
   Полак И.Ф. Время и календарь. М., 1949.
   
4. 
   Селеяшиков С.И. История калевдаря и сронология. М., 1970.
   
5. 
   Исқақов М. Салык. календары. Алматы, 1980.
   
6. 
   Әбішұлы X. Салық астрономиясы. Алматы, 1959.
   
7. 
   Абишев С.А. әлементы астрономии и погода в устном народном творчество казасов. А., 1949.
   
8. 
   Кары-Ниязов Т.Н. Астрономическая школа Улугбека. М- Л., 1950.
   
9. 
   Мариковский П.И. 0 древнис астрономическис сооружения на территории Казасстана. Вестник
   

Математикалық, тариси немесе тесникалық сранология. Сранология уақыт өлшемдерінің тарихи дамуын зертгейтін тарихи қосалқы пән. Тарихтың даму кезеңдерінде хранологияны пайдаланудың жолдары. Окушылары тарихи материалды оқу барысында әрқилы жүйедегі есептеулермен кездеседі. Яғни уакыт өлшемі мен хранология туралы ғылыммен танысуы кажет. Студенттер мынаны білуі кажет: "Замана" санағы күнпарақ түрлері, жыл өлшемі жүйесінің негізіне қандай табиғат құбылыстары жататындығын білу.

Календарь тарихы. Оның маңызды түрлері және олардың қолданылуы. Табиғи календарьлар. Ежелгі Египет календары. Апта күндері, "Сәтті" және "сәтсіз" күндер. Въетнам календары туралы мағлұматтар. Үнділер мен парсылардың календарьлары. Гректер мен римдіктердің календарьлары. Араб календары. Славян халықтарының календарьлары. Орыс календары туралы. Орта Азияның ұлы астрономдары. Жойылып кеткен календарьлар.

Жаңа санат жылдары мен мұшел жылдарының қысқаша редукциялық таблицасы.

Юлиан календары. Жылды айларға бөлу. Ай аттары. Кібісе жыл. Юлиан календарындағы жылдың ұзақтығы. "Никея ұғымы

жиыны". XYI ғасырда юлиан календарына түзету енгізу. Римдіктердің жаңа санатқа көшуі, григориан календарын қабылдауы. Ресейдің григориан календарына көшпеу себебі. Жаңа санатка көшудің, тек Қазан революциясынан кейін ғана жүзеге асуы. Салык. комиссарлары Советінің декреті. Григориан календарының кемшіліктері. Жаңа календарь жобалары.

Қазақ календары. Қазақ халқының астрономиялық түсініктері жайында. Жұлдыз аттары. Жұлдызға карап бағдарлау, жыл мезгілдерінің уақытын алдын ала білудің шаруашылыкқа әсері. Байырғы қазақ календарындағы айлардың жүйесі, ай аттары. -

Аспан денелерінің белгілі уақыт аралықтарындағы адамдардың психологиясына, мінез-кұлқына, денсаулығына әсері.

Мүшел. Мүшелдің шығуы туралы әртүрлі пікірлер. Мүшелдегі хайуандар. Мүшел жас ерекшеліктерінің медициналық мағлұматгармен сай келуі.

Қазақ тілінде басылып шыккан календарьлар. Нолінші жыл туралы соңғы уақыттардағы дұниежұзілік календарь жасауға деген талпыныстар.

Сағаттық поястар. Жергілікті уақыт. Декреттік уақыт. Москва уакыты. Алматы уақыты.

11- тақырып

Мұсылман календары.

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Мұсылманға дейінгі Араб салқының календары.
   
2. 
   Мұсылман календары, екі календарлық циклы
   

1. 
   Завельский Ф.С. Время и его измерения. М., 1987.
   
2. 
   Каменцева Е.И. Сронология. М., 1967.
   
3. 
   Полак И.Ф. Время и календарь. М., 1949.
   
4. 
   Селеяшиков С.И. История калевдаря и сронология. М., 1970.
   
5. 
   Исқақов М. Салык. календары. Алматы, 1980.
   
6. 
   Әбішұлы X. Салық астрономиясы. Алматы, 1959.
   
7. 
   Абишев С.А. әлементы астрономии и погода в устном народном творчество казасов. А., 1949.
   
8. 
   Кары-Ниязов Т.Н. Астрономическая школа Улугбека. М- Л., 1950.
   
9. 
   Мариковский П.И. 0 древнис астрономическис сооружения на территории Казасстана.
   

Басқа шоқжұлдыздар: Ұркер — Сурейя, Ориои — ол-Джаббар, Онын ішкі ұш жұлдызы — әл-Сака, Торпақ шогындагы жарық жұлдыә — әд-Дабаран (свропапіа — Лльдебаран), әш-Шаратан —Токтының екі кезі, әз-Зира — Егіздердің шынтағындагы екі жұлдыз т. с с, Планеталар; Меркурий — Утарңд, Шолпан — әз-Зосра, Марс — ол-Мпр-рис, ІОпитер — әл-Муштари, Сатурн — әз-Зусаль. Лрабша Кұн — әш-Шәмсі, Аіі — әл-Қамар.

Араб салифатына қараған елдерде кітаптар көбінесе араб тілінде жазылды. Шығармаларын араб тілінде жазған Орта Азияның, Таяу және Орта Шығыстың ғалымдары да араб ғылымынаа үлес қосты. Бұлардың қатарында Орта Азияның ұлы ғалымдары М. Сорезми, Ә. Фараби, Ә. Бируни, О. Сайям т. б. бар. Араб елдерінде, Орта Азияда колданылған өлшеу аспаптары гректердікінен анағұрлым дәл болды. Соның арқасында олардың бақылауы сәтті және нәтижелі болып отырды. Араб халқынан да дарынды астрономдар шықты. Олардың ең көрнектісі — МұхамМед ибн Джабир әл-Баттани (850—929). Әл-Баттани прецессия құбылысын қайта зерттеп, Птолемейдің нәтижелерін дәлірек түрге келтірді. Жылдың ұзақтығын 365 күн 5 сағат 24 секунд деп есептеп шығарды. Жұлдыздар мен тұтынулар таблицаларын түзеді.

Әл-Баттани араб астрономиясының шыңы болумен ка-тар ақыры да болды. 945 жылы Бағдатты Персия басып алды, ал 1258 жылы Бағдат монголдардың тырнағына ілікті.

Араб мәдениеті Испанияда да орын тепкен еді. Сол ар-қылы араб ғылымы бұкіл Европаға мәлім болды. Мұнымен қатар араб ғылымын Европаға таратушылар да шықты. Франциядан шыққан Герберт деген адам, Испанияға келіп араб ғылымдарын оқыған. Ол кейін Римде папа болып тағайындалып, Сильвестр II (999—1008) деп аталған. Араб-тардың астрономиясы мен математикасын Батыс Европада тұңғыш насихаттаған сол Герберт болған. Үндінің арифметикасы мен алгебрасы, гректердің геометриясы, ежелгі астрономия Европа салықтарына арабтар арқылы келді.

12 – тақырып

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Юлиан календары.
   
2. 
   Григориан календары.
   
3. 
   Юлиан мен Григориан календарының қарым қатынасы.
   

1. 
   Завельский Ф.С. Время и его измерения. М., 1987.
   
2. 
   Каменцева Е.И. Сронология. М., 1967.
   
3. 
   Полак И.Ф. Время и календарь. М., 1949.
   
4. 
   Селеяшиков С.И. История календаря и хронология. М., 1970.
   
5. 
   Ысқақов М. Халық. календары. Алматы, 1980.
   
6. 
   Әбішұлы X. Салық астрономиясы. Алматы, 1959.
   
7. 
   Абишев С.А. әлементы астрономии и погода в устном народном творчестве казахов. А., 1949.
   
8. 
   Кары-Ниязов Т.Н. Астрономическая школа Улугбека. М- Л., 1950.
   
9. 
   Мариковский П.И. 0 древнис астрономическис сооружения на территории Казасстана.
   

Жаңа санат жылдары мен мұшел жылдарының қысқаша редукциялық таблицасы.

Юлиан календары. Жылды айларға бөлу. Ай аттары. Кібісе жыл. Юлиан календарындағы жылдың ұзақтығы. "Никея ұғымы

жиыны". XYI ғасырда юлиан календарына тұзету енгізу. Римдіктердің жаңа санатқа көшуі, григориан календарын қабылдауы. Ресейдің григориан календарына көшпеу себебі. Жаңа санатқа көшудің, тек Қазан революциясынан кейін ғана жүзеге асуы. Халық. комиссарлары Советінің декреті. Григориан календарының кемшіліктері. Жаңа календарь жобалары.

13 - тақырып

Метрология.

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   С ғ басы мен ХІІ ғасырдағы ежелгі орыс мемлекеттінің метрологиясы.
   
2. 
   ХІІ – ХV ғ. Феодальдық кездегі метрология
   
3. 
   XVIII –XX ғғ. орыс метрологиясы.
   

1. 
   Каменцева Е.И., Устюгов Н.В. Русская метрология. М., 1975.
   
2. 
   Очерки истории русской метрологии. СІ-нач. XX вв. М., 1990.
   
3. 
   Беклемишев А.В. Меры и единицы физическис величин. М., 1954.
   
4. 
   Леонов Б.М. Сто лет государственной службы мер и весов в ССР. М.Л., 1945.
   
5. 
   Каменцева Е.И., Шостьин Н.А. Метрология. "Советская историческая әнциклопедия", т.9, М., 1966.
   
6. 
   Тюрин Н.И. В поискас точности. М., 1960.
   
7. 
   Синд В. Мусульманские меры и веса с переводом в метрическую систему. М., 1970.
   
8. 
   Введение в специальные исторические дисциплины. М., 1990.
   

Тариси метрологияның ғылым ретінде дами бастауы. Ежелгі өлшем бірліктері.

Өлшем бірліктерін жетілдіру шаралары.

Алғашкы өлшем бірліктерінің жүйесі. XV-XVII ғғ. өлшем бірліктерінің жүйесі.

Тарихи метрология - өлшем бірліктерінің шығу тарихын, өлшем бірліктерінің атауларын, бұрынғы әрқилы өлшемдердін байланысын зерттейтін қосалқы тарихи пәні; Ежелгі өлшем бірліктерінің Ресей мен Қазакстан метрологисына тигізген әсері.

Ежелгі Русьте ұзындык өлшемі қандай болғанын, шакырым, сажын, шынтак, аршын сүйем т.б. неге тең болғанын білуі керек.

Өлшеу кұралдары - терези-таразы, контар, безмен.

Акша өлшемдері - полушка, копейка, полтиниктер өлшемі.

Практикалық метрологая. Тариси метрологияның ғылым ретінде дами бастауы. СҰІ ғ. Н.Кузанский, Г.Агрикола, Ж.Скалигер.

Алғашқы өлшем бірліктерінің жұйесі. СҰ-СҰІІ ғғ. өлшем бірлікгерінің жұйесі. "Сауда кітаптары".

XIX ғ. ғылыми метрологияның қалыптасуы. Ф.И.Петрушевскийдің "Жалпы метрологиясының" тарихи метрологияның дамуына тигізген әсері. Қазақстан метрологиясының жете зерттелмеуі. Қазан революциясынан кейінгі метрология. И.И.Смирнов, Б.А.Рыбаков, А.Л.Монгайт, В.И.Шунков, Е.И.Каменцова, Н.В.Устюгов, Л.В.Черепнин еңбегі.

14 - тақырып

Тарихи метрология қалыптасып дамуы

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Тарихи метрологияның ғылым ретінде дами бастауы.
   
2. 
   Ежелгі өлшем бірліктері.
   
3. 
   Өлшем бірліктерін жетілдіру шаралары.
   

1. 
   Каменцева Е.И., Устюгов Н.В. Русская метрология. М., 1975.
   
2. 
   Очерки истории русской метрологии. СІ-нач. XX вв. М., 1990.
   
3. 
   Беклемишев А.В. Меры и единицы физическис величин. М., 1954.
   
4. 
   Леонов Б.М. Сто лет государственной службы мер и весов в ССР. М.Л., 1945.
   
5. 
   Каменцева Е.И., Шостьин Н.А. Метрология. "Советская историческая әнциклопедия", т.9, М., 1966.
   
6. 
   Тюрин Н.И. В поискас точности. М., 1960.
   
7. 
   Синд В. Мусульманские меры и веса с переводом в метрическую систему. М., 1970.
   
8. 
   Введение в специальные исторические дисциплины. М., 1990.
   

Тарихи материалдармен жұмыс барысында тарихи метрологияның мәліметтерін пайдалану.

Қашыктық, аудан, салмак пен көлемнің. негізгі өлшем бірліктерінің пайда болуы ертедегі адамдардың шаруашылығының дамуына байланысты болды. Өлшем бірліктерінің зандылығы ол адамның физикалық мүмкіншілігіне негізделгендіктен мөлшермен алынғандығыңда. Өндірістің шаруашылык түрлерінің күрделенуі өлшемнің де бірыңғайлануын талап етті. Мұны накты мысалдармен көрсеткен жөн. Ал екінші сұрақты талқылау Орта ғасырдағы болған өлшем бірліктерін атап өтумен шектелмеуі керек. Алдымен "миль", "стадий", "поприще", "кадь", "фунт", "аршын" деген өлшемдердің мазмұны мен қазіргі кездегі мағынасын анықтап алу кажет.

Тарих факультетінің студенттері қазіргі халықаралык өлшем жүйесіне, оның негізгі өлшем бірліктері мен арақатынасына қандай принциптер енгізілетіндігін білуі керек.

Тарихи метрология мәліметтерін пайдалану, архив материалдарында бар нақты фактілермен жұмыс істейді, яғни ертедегі өлшем бірліктерін қазіргі кездегі метрлік жүйеге аудару мақсатын көздейді.

Ежелгі Рим бірліктерінің Ресей мен Қазақстан метрологиясына тигізген әсері. Мұсылман өлшем бірліктері. Ұзындык., биіктік, салмақ өлшемдері. Моңғол дәуіріндегі өлшем бірліктері. А.В.Терсщенко еңбегі. Ертедегі орыс өлшем бірліктері. СІІ-СҰ ғғ. өлшем бірліктері. Ақша өлшемдері. Жошы монеталары. Мұсылман өлшемдері.

XY-XYII ғғ. өлшем бірліктерін сипаттайтын деректер. Ақша-товар айналымының дамуы мен бүкілресейлік жәрмеңкелердің қалыптасуының өлшем бірліктері жұйесіне әсері.

Бұкіл Ресей территориясының ортақ өлшемдер жүйесін жасау саясаты. Ұзындық өлшемі - аршынның шығуы. "Верстка" өлшемі.

Өлшеу құралдары - терези - таразы, контар, безмен. Акша өлшемдері - полушка, копейка, полтинниктер өлшемі.

Өлшем бірліктерін жетілдіру шаралары

1797. 1835. 1899 жылдардағы өлшем бірліктері туралы зандардың қабылдануы. Өлшем бірліктеріне қарайтын комиссия жұмысы. "Метр" өлшем бірлігі туралы. Литр, грамм бірліктері.

Метрологая саласындағы Д.И.Менделеев еңбегі.

1855 ж. халықаралық өлшем бірліктері жүйесін карайтын Халыкаралык ассоциацияның құрылуы.

Кеңес өкіметі тұсындағы өлшем жүйесі. 1924, 1934 жж. "Өлшеу мен салмақ туралы" зандар. Метрлік өлшем бірлігінің түпкілікті орнығуы. 1960 ж. "Өлшем мен өлшеу" туралы XI халықаралық конференция. 1975 ж. химия және физика ғылымдары саласындағы дәлдік өлшем бірліктерінің кабылдануы.

15-16– тақырып

Нумизматка

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Нумизматиканың ғылым ретінде дамуы.
   
2. 
   2.Монеталар тарисы
   
3. 
   3.Ақша реформасы.
   
4. 
   Кеңес ұкіметі тұсындағы “1918” жылғы ақша реформалары.
   
5. 
   1922-1924 жж. ақша реформалары.
   
6. 
   1947 ж. ақша реформасы.
   
7. 
   Тәуелсіз Қазақстан ақшасы. Теңгелер тиындар.
   
8. 
   Қазіргі кездегі құнды қағаздар
   

1. 
   Введение в специальные исторические дисциплины. М., 1990.
   
2. 
   Казаманова Л.Н. Введение в античную нумизматику. М., 1969.
   
3. 
   Кочнев Б.Д. Заметки по средневековой нумизматике Средней Азии. ч.З. М., 1971.
   
4. 
   Бурнашева Р.З. Клады медныс монет из Туркестана. В кн.
   "Культура древнис скотоводов и земледельцев Казасстана" А., 1969.
   
5. 
   Семар Г.М. Среди монет. М., 1990.
   
6. 
   Нумизматика и әпиграфика. М., 1970.
   
7. 
   Федоров-Давыдов Г.А. Монеты рассказывают. М., 1963.
   
8. 
   Давыдович Е.А. Заметки по нумизматике Средней Азии. М., 1971.
   
9. 
   Спасский И.Г. Русская монетная система. Историко-нумизматический очерк. Л., 1970.
   
10. 
    Ю.Арсеологические памятники Казасстана. А., 1978.
    
11. 
    Федоров-Давыдов Г.А. Монеты сввдетели црошлого. М., 1985.
    
12. 
    12.Френглер X., Гирроу Г., Унглер В. Словарь нумизмата, М., 1982.
    
13. 
    ІЗ.Рябцевич В.Н. О чем рассказывают монеты. Минск, 1977. 14.Смирнова О.Н. Очерки по истории Согда. М., 1970. 15.Бурнашева Г.З. Монетный материал с городище Отрар-тобе. В
    
14. 
    кн. "В глубь веков". А., 1974. іб.Бурнашева Р.З. Новые медные клады конца XVI вв. из
    
15. 
    Отрара. В кн. "Новое в современной нумизматике и
    
16. 
    нумизматическом музееведении". Л., 1987. 17.История материальной культуры Казасстана. А., 1980. Г8.Бурнашева Р.З. Отрарский оазис и Южный Казасстан.
    
17. 
    Нумизматические исследования по денежному делу южныс
    
18. 
    городов; ІІ-СУІІ вв. Алматы, 1989. 19.Давыдович Е.А. Золото в денежном созяйстве Средней Азии ІС-СУІИ вв. М., 1975.
    
19. 
    Барманкулов М. Тюркская вселенная. А., 1996. 21.Қарағұсова Г. Құнды кағаздар туралы не білесіз? Алматы, 1996.
    

Нумизматика пәні және оның міндеттері. Тарихи қосалқы пән ретінде нумизматика монеталар тарисын, чеканка ісін, монеталардың сыртқы белгілерін, салмағын, ақша жасау техникасын зерттейді.

Нумизматика және метрология. Нумизматикалык, мәліметтердің салық шаруашылығындағы экономикалык, даму мен ақша-товар айналымы тарихын зергтеудегі маңызы.

Нумизматика терминдері: аверс, әмиссия, әмитент, монета, легендасы.

Нумизматиканың ғылым ретінде дамуы

Антикалық монетеларды классификациялаудағы И.ә.әккель еабегі Шығыс монеталарын ғылыми жұйелеген С.М.Френ.

Қазакстаң мен Орта Азияның ежелгі заманнан XIX ғасырға дейінті ақша жасау ісі мен сауда айналымы туралы А.К.Марков, М.Е.Массон, В.А.Жуйков, Е.А.Давыдович, О.И.Смирнова, Г.А.Федоров-Давыдов, Б.Д.Кочнев, ә.Рувеладзе еңбектері.

А.В.Орешниковтын нумизматикаға қосқан ұлесі. әрмитаждағы нумизматика бөлімі.

XIX ғ. нумизматиканың ғылым ретінде қалыптасуы.

Арсеологиялык-нумизматикалық қоғам.

Нумизматикалық зерттеу әдістері: пробасын анықтау, өлшеу, құрамын анықтау, спектрлі анализ, жазуы мен суреттеріне анализ жасау, статистикалық есеп жұргізу, лабораториялық өңдеу т.б.

XX ғ. нумизматика Н.В.Устюгов, И.Г.Спаский, ВЛ.Янин, Г.Б.Федорова, Р.Бурнашева еңбектерінің маңызы. Нумизматика музейі.

Монета термині. Алғашқы айырбас құралдары. Аң терілерінің ақша айналымына тусуі. "Құн", "пұл", "тиын" атаулары.

Тұрік ақшалары. Тенга-денга терминдері. Ақша атаулары мен өлшем бірліктері. Дирсем, динарлар.

Моңғол дәуірінің "қорқынышты" акшалары. Қазақстан мен Орта Азияның ақша сарайлары. Монета соғу әдістері. Монеталардың бұзылуы. Ақша реформалары. Ұлықбектің ақша реформасы. Қағаз ақша жасау техникасы. "Рубль", "копейка" терминдері.

Монета мәліметгерінің тарихи оқиғаларды нақтылаудағы деректік маңызы.

Кладтардың ортағасырлық Қазақстан мен Орта Азияның экономикалық байланыстарының картасын берудегі ролі.

Кеңес өкіметі тұсындағы "1918" ақша реформасы.

Жаңа экономикалык саясат тұсындағы күміс монеталар, оның салмағы. 1922-1924 жж. ақша реформасы, жаңа ақшалар. Ұлы Отан соғысы кезіндегі әмиссия. Ақша айналымына немістің жасанды ақшаларының еніп кетуі. 1947 ж. ақша реформасы, ақша айналымын қалпына келтіру.

Соғыстан кейінгі экономикалык өрлеу, бағаның өзгеруі. Жаңа кағаз ақшалар мен монеталар.

Тәуелсіз Қазақстан ақшасы. Теңгелер, тиындар.

Қазіргі кездегі құнды қағаздар. Акциялар, вексельдер, төлем чекгері Дивидент, әмитент, инвестор, брокер, дилерлер анықтамалары.

17 – тақырып

Тариси Ономастика.

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Ономастиканың міндеттері.
   
2. 
   Ономастиканың салалары.
   

1. 
   Введение в специальные исторические дисциплины. М., 1990.
   
2. 
   Асинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казасстана. Алматы, 1995.
   
3. 
   3. Көмеков Б.Е. Араб деректері бойынша ІС-СІ ғғ. қимақтар мемлекеті. Алматы, 1972.
   

1гр.Опотас tikoc-есімге қатысты,опота “есім”ат)1)тіл бөлімінің жалқы есімдерді зерттейтін саласы.2.Жалқы есімдер:жер су,тайпа,ру ел,салық Ұлт аттары, кісі есімдері мен фамилиялары туралы ғылым.

Ономастиканың басты бөлімдері :Топонимика,антропономика әкономика, космономия,зоономия т.б.Ономастика –лингвистика, география,әтнография,және тарис ғылымдарымен тығыз зерттеледі.Ономастика саласы бойынша қазақ тіл білім інде бірнеше монографиялық еңбектер жарық көрді.Ономастика-салықтың ғасырлар бойы Салт-сана ,әдет-ғұрып Яғни әтнографиясымен тығыз байланыста қаралып,басқа салықтарымен жұргізілген тариси мәдени қарым-қатынасының сыр-сипатын көрсетеді.

18 – тақырып

Тариси жағрапия

Қарастырылатын мәселелер:

1.Тариси жағрапияның мазмұны мен міндеттері.

2.Қоғам мен тариси ортаның жағрапиямен байланысы.

3.XV-XX ғғ. Қазақстанның тариси жағрапиясы.

Пайдаланатын әäåáèåòòåð:

4. 
   Введение в специальные исторические дисциплины. М., 1990.
   
5. 
   Асинжанов С.М. Кыпчаки в истории средневекового Казасстана. Алматы, 1995.
   
6. 
   3. Көмеков Б.Е. Араб деректері бойынша ІС-СІ ғғ. кимақтар мешіекеті. Алматы, 1972.
   
7. 
   әренжен Сара-Даван, Чингис-хан как полководец и его наследие. Алматы, 1992.
   
8. 
   Масмуд Қашқари. Тұбі бір тұркі тілі. Алматы, 1993.
   
9. 
   Қадырбаев А.Ш. СІП-СІҰ ғ. Шыңғыс сан мен оның ізбасарлары тұсындағы Моңғол империясындағы түріктер. Алматы, 1989.
   
10. 
    Байпаков К.М., Нұржанов А. Ұлы Жібек жолы және ортағасырлық Қазақстан. А., 1992.
    
11. 
    Мыңжанов Н. Казақтың қысқаша тарихы. А., 1994.
    
12. 
    Тумилев Л.Н. Сунну. М., 1993.
    
13. 
    Гумилев Л.Н. Көне түріктер. Алматы, 1994.
    
14. 
    Гумилев Л.Н. Тысячилетие вокруг Каспия. М., 1994.
    
15. 
    Лебедов Д.М. Очерки по истории географии России СҰ- СҰІ вв. М., 1956.
    

Тариси жағрапияның мазмұны мен міндеттері.

Қоғам мен тарихи ортаның жағрапиямен байланысы.

XY-XX ғғ. Қазақстанның тарихи жағрапиясы.

Тарихи жағрапияның қосалкы тарихи пән ретіндегі маңызы. Дерек түрлері. Елді мекен жер-су аттарының тарихын білудің тарихшылар, археологгар, өлкетанушылар мен дипломаттар, халықаралық қатынас мәселесімен айналысушылар үшін маңызы.

XIX ғ. әкімшілік-шаруашылык реформалардың қазақтардың орналасуына тигізген әсері 1822, 1831, 1844, 1868, 1891 жж. реформалар.

Қазақстанның экономикалык және физикалык жағрапиясы. Студенттер Қазақстан мен Ресейдің жағрапиялық ортасы мен әлеуметтік-экономикалык саяси тарихының өзара байланысын нақты білуі керек.

XY-XX ғ. Қазақстанның тарихи географиясы

XY-XYII ғғ. қазақ этносының к.алыптасуы, этникалық ареалы. Қазақ хандығының тарихи географиясы, шаруашылық жүйесі, көрші мемлекеттермен саяси және сауда қатынастары. Қалаларының орналасу географиясы.

XYIII-XX ғғ. Ресейдің отарлау саясаты тұсындағы Қазақстанның тарихи-саяси географиясы. Ресейдің Батыс Қазақстанда казачество ұстауының себептері, оның, тарихи географияға тигізген әсері.

XYIII-XX ғғ. Қазакстанның мемлекеггік шекарасының қалыптасуы.

Қазақстандағы тұрғындар географиясы. Демография мәліметтерінің деректік маңызы. Жалпыға бірдей салық санақтары. Салыстырмалы көрсеткіштер. Қазақстандағы демографиялық даму динамикасының негізгі кезеңдері. Қазақ халқының демографиялық даму деректері. Қазақ диаспорасы. Шетелдерге ауа көшкен қазақтар, олардың орналасу географиясы.

Қазакстанның әкономикалық және физикалық географиясы. СҰІІІ-СС ғ. Кеңес өкіметі тұсындағы жаңа әкономикалык саясат, коллективтендіру индустиярландыру, өндірістік аймактар құру, Ұлы Отан соғысы, тың және тынайған жерлерді игеру, әртүрлі шаруашылық реформалардың Қазакстанның экономикалық географиясына тигізген әсері. Урбанизаңия кемшіліктері мен экологиялық қауіп-катерлер.

Ресейдің Қазақстанды отарлау кезіндегі елді-мекен атауларын өзгертудегі негізгі кезеңцері, бағыттары, әдістері. Тәуелсіз Қазақстан топонимикасындағы өзгерістер

19 – тақырып

Тариси топонимика

Қарастырылатын мәселелер:

1. 
   Топонимика пәні негізгі міндеттері.
   
2. 
   Ежелгі Қазақстан территориясын мекендеген салықтар.
   
3. 
   Топонимика – жағрапилық атаулардың , олардың шығу тарисы.
   

1. 
   Драбижев В.З., Ковальченко И.Д., Муравьев А.В. Историческая география ССР. Уц. пособие. М., 1973.
   
2. 
   Смағұлов О. . Қазақстанның әтникалық генетикалык географиясы. Алматы, 1977.
   
3. 
   Мұқанов М.С. СҰШ ғасыр мен XX ғасырдың басындағы қазактардың әтникалық территориясы. А., 1991.
   
4. 
   Мұқанов М.С. Қазақ жерінін тарихы. А., 1994.
   
5. 
   Мұстафа Шоқай. Түркістанның қилы тағдыры. А., 1992.
   
6. 
   Машимбаев С.М. Патшалык Ресейдің отарлық саясаты. А., 1994.
   
7. 
   Тәтімов М. Қазақ әлемі. А., 1993.
   
8. 
   Мырзахметов М. Қазақ қалай қазақ орыстандырылды.А., 1993.
   
9. 
   Левшии А.И. Описание киргиз-казачьих или киргиз-кайсацких орд степей. А., 1996.
   
10. 
    Сафаров Г. Колониальная революция. Опыт Туркестана. Государственная издательство. 1921.
    
11. 
    Тынышпаев М. История казахского народа. А., 1993.
    
12. 
    Асфендияров С. История Казахстана. А., 1993.
    
13. 
    Бабажанов М. Авторлары Маданов X, Мұсабаева А. 1995.
    
14. 
    Қойгеддиев М. Алаш қозғалысы. А., 1995. Өзбекұлы С. Барлыбек Сыртанов. А., 1996.
    
15. 
    Джонь Кәстль. 1736 жылы Кіші жұз саны Әбілкайырға барын қайтқан сапар туралы. А., 1996.
    
16. 
    Марта Брилл Олкотт. Казаси Стәнфорд. Калифорния.
    
17. 
    Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. А., 1994.
    
18. 
    Магидович И.П., Магидович В.И. Очерки по истории географическис открытий. М., 1985.
    
19. 
    Әлисан Бөкейсанов. Шығармалар / Құрастырған М.Қойгелдиев. А.; 1994.
    

Топонимика пәні, негізгі міндетгері. Түрлері мен зерттеу әдістері. Деректері. Топонимиканың тарихи географиямен байланысы. Елді-мекен, жер-су аттарының тарихын білудің тарихшылар, археологгар, өлкетанушылар мен дипломаттар, халықаралык қатынас мәселесімен айналысушылар үшін маңызы.