Лекция конспектісі «6В06103 Есептеу техникасы және бағдарламалық қамтамасыз ету» мамандығы үшін Шымкент 2023 «Деректер қорын құру және басқару»

Базалық сұлбасы:

1. 
   3 кірісті сызықтық дешифратор:
   

1. 
   – сурет. Кірісті сызықтық дешифратор
   

2. 
   3 кірісті көпсатылы (екісатылы) дешифратор:
   

2. 
   – сурет. Көпсатылы (екісатылы) дешифратор 3 кіріске
   

3 ¹ 2 3
^Y₄ ^{= X}₁ ^X2 ^X3 ^Y₅ ^{= X}₁ ^X2^X₃ ^Y₆ ^{= X}₁^X₂ ^X3 Y₇ = X₁X₂X₃
Шифраторлар.
Шифратор – ЭЕМ функционалды түйіні, 2ⁿ кіріс сигналдарының бірін n- разрядты шығыс сигналына түрлендіруге арналған. Шифратор – комбинациялық сұлба – НЕМЕСЕ логикалық элементінде құрылады.
Дешифраторлар былай жіктеледі::

• 
  сызықтық;
  
• 
  көпсатылы. Базалық сұлбалары:
  

1. 
   8 кірісті сызықтық шифратор:
   

3. 
   – сурет. 8 кірісті сызықтық шифратор
   

2. 8 кірісті көпсатылы (екі сатылы) шифратор:

4. 
   – сурет. 8 кірісті көпсатылы (екісатылы) Мультиплексорлар, демультиплексорлар. Мультиплексорлар
   

Мультиплексор – ЭЕМ функционалды түйіні, m –кірістердің бірінен n –
разрядты кіріс сигналын n – разрядты шығысқа коммутациялауға арналған. Мультиплексор есептеу машинасында қолданылады, мысалы, ақпараттың қандай көзінен ақпарат процессор кірісіне келіп түседі, саны анықтайды (ақпарат көзі – процессордың қызмет етуші регистрлері, L1 деңгейлі КЭШ жады, жедел жады, винчестер, сыртқы ЕСҚ жəне т.б.)
3 разрядтан 2 каналды мултьтиплексордың базалық сұлбасы:

5. 
   – сурет. 3 разряд бойынша 2 каналды мультиплексор
   

A₀ = 0 (яғни
A₀ = 1 (яғни
^A0 =1), онда ақпарат 0-ші каналдан қабылдайды;
^A0 =0), онда ақпарат 1-ші каналдан қабылдайды.

X_ij – ақпарат арналары.
Демультиплексорлары.
Демультиплексор – ЭЕМ функционалды түйіні, бір кірістен n – разрядты сигналды m – шығыстың біріне (əрқайсысы n - разрядтан) коммутациялауға арналған.
Демультиплексор есептеумашинасында процессордың шығысындағы ақпараттың қандай орынға баратынын анықтау үшін (бұл мысал) қолданылады. Мысалы, аудио/видеоканалдар, баспа құрылғысы, сыртқы еске сақтау құрылғылары жəне т.б. Сондай-ақ, мультиплексорлар мен демультиплексорлар енгізу/шығару порттары мен процестерарасында алмасатын ақпаратты жаю (мультиплексор) жəне қаттау (демултиплексор) кезінде де қолданылады.
Тізбекті порт үшін: кірісінде – келіп түсетін бір биттік ақпаратты (демультиплексор) 32 – разрядты стандартты сөзге қаттау , шығысында 32 - разрядты сөзді (мультиплексор) 32 – битті тізбекке жаю.
Параллель порт үшін: 32 – разрядты сөзді қаттау жəне жаю байт бойынша жүзеге асырылады. Егер параллель порт 32 – разрядты болса – онда қаттау жəне жаю талап етілмейді жəне порт кірісіне мультиплексор (демультиплексор қойылмайды).
2 разрядтан, 4 каналды демультиплексордың базалық сұлбасы:

6. 
   – сурет. 2 разряд бойынша 4 каналды демультиплексор
   

A₁,A₀ кіріс сигналдарында 00 комбинациясы болса, X₀X₁ сигналдары 0-ші каналдың Y₀₀, Y₀₁ шығысына беріледі.
A₁,A₀ = 01 болса – онда X₀X₁ 1-ші каналдың Y₁₀, Y₁₁ шығысына беріледі. A₁,A₀ = 10 болса – онда X₀X₁ 2-ші каналдың Y₂₀, Y₂₁ шығысына беріледі. A₁,A₀ = 11 болса – онда X₀X₁ 3-ші каналдың Y₂₀, Y₂₁ шығысына беріледі.
Қосындылағыштар.
Қосындылағыш – ЭЕМ-нің функционалды түйініғ үш екілік санды қосуға (қосылатын сандар жəне алдыңғы разрядтан тасымал) жəне шығысында қосынды сигналы мен тасымалдарды қалыптастыру үшін арналған.
Жіктелуі:

1. 
   Кірістер саны бойынша:
   

• 
  жартылайқосындылағыш;
  
• 
  бірразрядты қосындылағыш;
  
• 
  Көпразрядты қосындылағыштар: * тізбекті;
  

* параллельді;

2. 
   Разрядаралық тасымалдарды ұйымдастыру тəсілі бойынша:
   

• 
  тізбекті тасымалды;
  
• 
  параллель тасымалды;
  
• 
  топтық құрылымды;
  

3. 
   Логикалық құрылымы бойынша:
   

• 
  комбинационды қосындылағыштар;
  
• 
  жинақтаушы қосындылағыштар;
  

4. 
   Тактілеу тəсілі бойынша:
   

• 
  асинхронды;
  
• 
  синхронды;
  

5. 
   Санау жүйесіне байланысты:
   

• 
  екілік;
  
• 
  Екілік-ондық;
  
• 
  басқа да. Базалық сұлбасы:
  

1. 
   Бірразрядты екілік комбинациондық қосындылағыш:
   

Жылдамдығы жоғары, дегенмен S_i жəне P_i сигналдары тек кіріс сигналдарының əсері кезінде ғана жұмыс істейді (сақтау жоқ).

7. 
   – сурет. Бірразрядты екілік комбинациялық қосындылағыш
   

2. 
   Бір разрядты жинақтауышты екілік қосындылағыш:
   

Жұп санауыш триггерлер негізінде құрылады. Комбинациялықпен салыстырғанда жылдамдығы төмен (кіріс сигналдары тізбектей келіп түседі).