М т. Ізтілеуова, О. с сангилбаев
жүктеу/скачать 1.62 Mb. Pdf көрінісі
|
| Тұрақты зейін. Кез келген іс-әрекеттің
тиімділігінің маңызды шарты ‒ бұл белгілі бір объектілерге, белгілі бір іс-әрекетке ұзақ мерзімді зейін қойғанда көрінетін тұрақтылық. Бұл мүлік кез келген бизнесті аяқтаудың бір шарты болып табылады және керісінше, жиі алаңдаушылық басталған жұмысты аяқтауға кедергі келтіреді. Сондықтан назардың тұрақтылығын анықтайтын факторларды бөліп көрсету керек (Personality, 2003). Біріншіден, бұл адамның өз жұмысының маңыздылығын түсінуі, сонымен қатар өз қызметінде барған сайын жаңа жақтарды, проб- лемаларды шешу жолдарын таба білу. Бұл еңбекқорлық, қызығушылық, шапшаңдық, та- бан дылық сияқты жеке қасиеттер. Тұрақты на- зар белсенділіктің өзгеруіне ықпал етеді. Моно- тония әрдайым тез шаршауды тудырады. Егер біз оны әртүрлі жағынан қарастырмайынша, зейінімізді қозғалыссыз объектіге шоғырлай ал- маймыз, бірақ біз ұзақ уақыт бойы белгілі бір әрекетке шоғырлана аламыз. Зейіннің тұрақтылығы, нәтижелі ақыл-ой әрекетінің шарты ретінде, белгілі бір өлшем және оның салдары болып табылады. Белгілі бір затты мазмұнды игеру белсенді жұмысқа негізделген, зейіннің артуына ықпал етеді Зейіннің тұрақтылығы бірқатар шарттармен анықталады, олар оқу материалының күрделілік дәрежесін, оған студенттердің қатынасы, осы пәнге қызығушылықтың болуы, сайып кел- генде, жас және жеке ерекшеліктері. Зейіннің тұрақтылығының физиологиялық негізі ‒ ми қабығындағы оңтайлы қозу жасушасының бе- ріктігі мен тұрақтылығы (Бродбент, 2005). Концентрация.Зейіннің тұрақтылығы оның шоғырлануымен тығыз байланысты, ол белгілі бір объектіге немесе әрекетке психологиялық белсенділіктің терең шоғырлануынан тұрады. Бұл фокус әдетте тапсырманы тиімді орындауға ықпал етеді. Шоғырлануды жоғарылатудың шарттары назардың тұрақтылығын арттыру шарттарымен бірдей. Нысанды қабылдаудың айқындылығы және материалды дұрыс саралау концентрация дәре- жесіне байланысты. 58 Зейінді зерттеу іс-әрекеттің нәтижелілігін дамытатын жеке тұлғаның сапасы ретінде Ауыспалы зейін. Зейіннің тұрақтылығы және шоғырлануы оның жылжымайтын мүлігін біл - дірмейді, оның ауысу мүмкіндігін жоққа шы - ғар майды, ол зейіннің бір объектіден екінші объектіге саналы түрде ауысуынан тұрады. Зейіннің ауысуы адамның іс-әрекет формала- рының өзгеруімен оның бұрынғы күйінен екінші күйіне ауысу кезіндегі жұмыстың тиімділігін қамтамасыз етеді. Көлем. Зейін көлемін зерттеу, әдетте, та- қырыпты нақты қабылдауға болатын бір мез- гілде ұсынылған элементтердің санын талдау арқылы жүзеге асырылады. Осы мақсаттарда белгілі бір мөлшерде ынталандыруды қысқа уақыт ішінде ұсынуға мүмкіндік беретін құ- рылғы пайдаланылады, бұл субьект көздің қозғалысын қоспағанда, бір көзден бір затқа екінші затқа ауыса алмайды, сонымен қатар бір мезгілде (бір уақытта) қабылдау үшін қол жетімді бірліктердің санын өлшейді. Осы мақсатта қолданылатын құрылғыны тахисто- скоп деп атайды (тахисто ‒ жылдам, скопио ‒ көрініс). Ол, әдетте, қаралып жатқан объект өте қысқа уақыт ішінде 10-нан 50-100 мс-ге дейін көрінетін етіп, құлап жатқан экранмен бөлінген терезеден тұрады. Кейде жарықты тез ашуға пайдаланылады, бұл объектіні өте қысқа уақыт ішінде тексеруге мүмкіндік береді (1-5 мс). Анық қабылданған заттардың саны ‒ бұл назар аударудың көрсеткіші. Егер ұсынылған фигуралар қарапайым болса және көрінетін өрістің айналасында шашыраңқы болса, назар аударылатын заттар бір уақытта 5-7-ден аспайды (Rubinstein, 2000). Реттік суреттің әсерін болдырмас үшін, ұсынылған нысандардың қысқа экспозициясы, әдетте, «өшірілетін кескінмен» бірге жүреді, ол үшін тақырыпқа кездейсоқ сызықтар салынады, олар барлық презентациядан кейін өзгеріссіз қалады және ұсынылғандардың дәйекті кескінін «өшіргендей» болады. Зейін көлемін зерттеумен қатар оның тұ- рақтылығын зерттеу үлкен мәнге ие, ол келесі міндеттерді қояды: ‒ нақты тапсырмаға ұзақ уақыт бойы қаншалықты берік және тұрақты зейін қойы- латындығы; ‒ зейін тұрақтылығында белгілі ауытқулар бар ма; ‒ шаршау құбылыстары пайда болған кез- де, субъектінің зейіні бүйірлік ынталандырумен бөліне бастайды. Бурдон кестелері әдетте кездейсоқ кезекте- сетін жеке әріптерден тұратын, кез келген әріп әр жолда бірдей рет қайталанатын заттарды өлшеу үшін қолданылады. Жақында ақпарат теориясын қолдана оты- рып, «каналдың сыйымдылығын» өлшеуге бай- ланыс теориясында қабылданған сандарға назар аудару әрекеттері жасалды, бірақ «биттерде» (ақпарат теориясының бірліктері) назарды өлшеу әрекеттері шектеулі болып табылады және тек соларға ғана қолданылады. Физиологиялық негіз ‒ бұл назар аудару объектілерін ауыстыру және қызмет түрін өзгерту кезінде оңтайлы қозу фокусының жылдамдығы мен жеңілдігі. Зейінді ауыстыру жылдамдығы жүйке процестерінің қозғалғыштығына тіке- лей байланысты. Сондықтан жүйке процестері инерттен шаршаған адамдар өз жұмысында көптеген қателіктер жібереді. Коммутацияның жылдамдығы мен жеңілдігі алдыңғы және кейінгі іс-әрекеттің мазмұны арасында байланыс болуына байланысты. Егер кейінгі әрекет бұрынғыға қарағанда қызықты, мағыналы болса, назар оңай және тез ауыса- ды (Rutman, 2010). Ауыстыру тапсырмадан, аяқталған әрекеттен кейін тез жүреді. Жұмыстың қажеттілігі мен маңыздылығын түсіну ауысуды жеңілдетеді. жүктеу/скачать 1.62 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|