Маханова гүлназ мамайқызы автокөлік түтіндерімен ластанған дәрілік өсімдіктердің морфо-анатомиялық параметрлерінің Өзгеруі

1. Автокөлік жолдарынан 1000 м қашықтықтағы тораңғыл және итмұрын өсімдігінің вегетативті және генеративті өркендеріндегі Fe, Zn, Pb, Cd ауыр металдардың жылжымалы формасының мөлшері шектеулі рауалы концентрациядан жоғары емес. Топырақтың ерітіндісіндегі рН және ауыр металдардың жылжымалы формаларының арасында корреляциялық байланыс жоқ.

2. Тораңғыл және итмұрын өсімдігінің мүшелерінде ауыр металдардың жылжымалы формасының жинақталуы жер асты мүшелерінде жоғары болды. Fe, Zn, Pb, Cd жоғары болуы автокөлік жолдарынан 5-100 м қашықтықтағы өсімдіктерде анықталды.

Ауыр металдар өсімдіктердің морфометриялық параметрлеріне ықталын тигізеді. Автокөлік жолдарынан 5-20 м территорияларда салыстырмалы экологиялық таза аймақтарға қарағанда жапырақтарының ұзындығы мен енінде, гүлдерінің саны, өсу қарқынында айырмашылықтар байқалады. Сонымен қатар ауыр металдар өсімдіктердегі биохимиялық құрамына кері әсерін тигізеді.

3. Автожолдан әртүрлі қашықтықтағы тораңғылдардың вегетативті және генеративті өркендерінің морфологиялық ерекшеліктеріне талдау нәтижесі бойынша вариациялық коэффицент байқалған жоқ. Дегенмен ағаштың биіктігі, ағаш діңінің диаметрі, өркендерінің өсу қарқыны арасында айырмашылықтар байқалады. Автожолға қашытығы 1000 м болатын жердегі тораңғылдардың биіктігі 10,1±0,323, ал 200 м қашықтықта орналасқан ағаштардың орташа биіктігі 7,90±0,446, жол жиегіне 100 м жақын орналасқан ағаштардың биіктігі 6,90±0,655 болды.

4.Тораңғылдардың полиморфизмдік деңгейі, негізгі эпидермальдық клеткалардың вариациялық коэффициенті арқылы анықталды. Ол 18,86-дан 26,02 % аралығында. Стоматографиялық көрсеткіштер орташа вариациялық деңгейді көрсетеді. Олардың ішінде айтарлықтай тұрақты белгілірдің қатарына эпидермальды клеткалардың санын айтуға болады. Итмұрын өсімдігінің жапырақ эпидермисинде ауытқушылықтар байқалған жоқ. Дегенмен автожолға жақын орналасқан итмұрын жапырағының мезофилл қабатында ұлпалардың некрозға ұшырауы жиі кездеседі.

Автокөлік түтіндерімен ластанған аймақтардағы эпидермисінің көлемі экстримальды жағдайда тіршілік етуіне байланысты болуы мүмкін көлемі үлкен, клеткалардағы лептесіктердің енінің ұзындыққа қатынасы 18,5 (жапырақтың беткі эпидермисінде) және 19,12 (жапырақтың төменгі эпидермисінде) ал, экологиялық таза аймақтардағы жапырақтарда 21,36 (жапырақтың беткі эпидермисінде), 20,28 (жапырақтың төменгі эпидермисінде) шамасында. Лептесіктердің саны қолайлы аймақтарғы өсімдіктермен ластырғанда саны жағынан аз.

5. Қызылорда қаласының Автокөлік жолдарына 5, 50 арақашықтықта орналасқан итмұрындардың жемісінде С,Р дәрімендері салыстырмалы экологиялық таза аймақтармен салыстырғанда 16-18% азайғаны байқалады.

1.Маханова Г.М., Байкенжеева А.Т. Тораңғылардың морфометриялық көрсеткіштеріне ауыр металдардың әсері//Арал өңірі аймағының индустриалды-инновациялық даму басымдықтары»-атты халықаралық ғылыми-тәжірибелік конференциясы. 18 мамыр, Қызылорда, 2012 ж

2.Маханова Г, Байкенжеева А.Т. Қызылорда облысының шөлденген аллювиальді шалғындық топырағының дәрілік өсімдіктері//ҚМУ жас ғалымдар жинағы. Қызылорда, 2012 ж

3.Байкенжеева А.Т, Маханова Г. Автокөліктерден бөлінген ауыр металдардың Populus рruіnosa өсімдігінің морфо-анатомиялық көрсеткіштеріне әсері. //MATERIAŁY .VIII MIĘDZYNARODOWEJ. NAUKOWI-PRAKTYCZNEJ KONFERENCJI. «EUROPEJSKA NAUKA .XXI POWIEKĄ – 2012». 07 - 15 maja 2012 roku. Volume 18 Ekologia. Przemyśl. Nauka i studia. 2012. ст 19-23.

1. Кукенов М.К. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений Казахстана. Алматы. Ғылым", 1994 - 165с.

2. Чиков П. С. Атлас ареалов и ресурсов лекарственных растений СССР. — М.: Картография, 1983. — 340 с.

3. Р.М. Мұстафаева, Байкенжеева А.Т., А.Қ. Саданов. Тораңғы теректерінің биологиясы, экологиясы және шаруашылықтық маңызы (шолу). Қазақстан Республикасы Ұлттық ғылым академиясының Хабаршысы Алматы, 2008 ж, №5,103-105 бет.

4. Неумывакин И.П. Шиповник. На страже здоровья. Издательство: Диля. год: 2008. 128 с.

5.Башмаков Д.И., Лукаткн А.С. Аккумуляция тяжелых металлов некоторыми высшими растениями в разных условиях местообитания // Агро­химия. 2002 № 9. С. 66-71

Изменения условий окружающей среды под действием ТМ оказывают влияние на жизненно важные функции, протекающие в растениях, такие как фотосинтез, рост и развитие растений. Изучение реакций растений на загрязнение среды тяжелыми металлами является одной из акту­альных задач экологического мониторинга, который предполагает выявление закономерностей варьирования химического состава растений в зависимости от уровня поступления загрязняющих веществ.

Для лекарственного сырья до сих пор не разработаны и не утверждены предельно допустимые концентрации (ПДК) тяжёлых металлов. Лекарствен­ные растения, собираемые в зоне автотранспортного загрязнения, могут быть источником поступления ТМ в организм человека. Поэтому актуальны ис­следования влияния антропогенных воздействий на морфоанатомические параметры лекарственных растений в разных экологических условиях произ­растания.

Целью работы явилось изучение морфоанатомических параметров лекарственных растений - туранга Populus рruinosa и шиповник Rosa canina под воздействием выбросов ав­тотранспорта в г Кызылорде.

Для достижения поставленной цели требовалось решить следующие задачи:

4. 
   Изучить содержание подвижных форм тяжёлых металлов (Pb, Cd, Zn, Fe) в почвах и подстилке в местах произрастания изучаемых растений.
   
5. 
   Установить содержание тяжёлых металлов в органах лекарственных растений, произрастающих на разном удалении от дорожного полотна, в зависи­мости от содержания тяжёлых металлов в почве и подстилке.
   
6. 
   Определить морфометрические параметры лекарственных растений и их изменения под воздействием тяжёлых металлов.
   

Впервые показана изменчивость морфометрических параметров лекар­ственных растений, произрастающих на разном удалении от автодорожного полотна.

В результате проведенных исследований было установлено, что наибо­лее загрязнёнными территориями являются придорожные (5-50 м), что уста­новлено при анализе содержания металлов в почве, подстилке и растениях. Достоверных связей между рН почвенного раствора и аккумуляции химиче­ских элементов в почвах не зарегистрировано.

Для растений Populus рruinosa и . Rosa canina в придо­рожных местообитаниях зарегистрировано наибольшее накопление ТМ.

Уровень содержания тяжёлых металлов в лекарственных растениях в различных органах, в разные фазы развития и на разном удалении от дорожного полотна отличается. Наи­большая степень аккумуляции ТМ определена в подземной части растений на непосредственно прилегающих территориях к автодороге (5-20 м).

В результате проведенных морфометрических исследований в растени­ях туранга и шиповника выявлены тенденции уменьшения величины некоторых морфометрических параметров в придо­рожных фитоценозах (10-50 м) и увеличения коэффициента вариации на данных участках, что можно объяснить сильным антропогенным прессом со стороны автомобильного транспорта.


Summary

on the thesis submitted to confer the academic degree of the Master of Natural Science

Mahanova Gulnaz Mamaevna
The changing of morpho-anatomical
settings of medicinal plants in the case of the operation of vehicle pollution
Actuality of research. As a result of anthropogenic interference occur pollution territories bordering directly to major highways. The main contaminations in roadside Strip are heavy metals (HMs), mineral oil materials, and different – highly soluble salts. The most dangerous of them heavy metals; among the dirty roadside territory heavy metals highly toxic Pb, Cd and Zn, which are formed when internal combustion engines strain brake pads, and are part of automobile tires. Changes in environmental conditions by heavy metals affect vital functions occurring in plants, such as photosynthesis, plant growth and development. Study of the reactions of plants on pollution by heavy metals is one of the urgent tasks of environmental monitoring, which involves the identification of regularities of variation of chemical composition of plants depending on the level of income of the pollutants. For a medicinal plant has not yet been developed and approved by the maximum permissible concentration (MPC) of heavy metals. Drugs and your plants collected in the motor vehicle pollution can be source of heavy metals in the human body.

Therefore, relevant studies the influence of anthropogenic impacts on the morpho-anatomical parameters of medicinal plants growing under different environmental conditions.

1. 
   To study the contents of mobile forms of heavy metals (Pb, Cd, Zn, Fe) in soil and litter in areas of growing plants investigated.
   
2. 
   Set the contents of heavy metals in the organs of medicinal plants growing at different distances from the roadway, as a functioning on the content of heavy metals in soil and litter.
   
3. 
   Determine the morphometric parameters of medicinal plants and their changes under the influence of heavy metals.
   

- For the first time shows a variability of morpho metric parameters of medicinal plants that grow at different distance from the road.

As a result of morpho metric studies in plants turanga hips tendencies reduce the size of some morpho metric settings in roadside the phytocenoses (10-50 m) and the increase the coefficient of variation on these sites, which can be explained by the strong anthropogenic pressure from road transport.