-кесте – Тәуекел коэффиценттерінің мәндері

4.3-кесте – Негізгі аралықтар үшін шақтама бірліктері

Шақтама бірілктерінің саны анықтап алып, 4.4 кесте бойынша қажетті дәлдік квалитетін анықтайды.

Барлық құрамдас буындарға экономикалық жіберілетін шақтамалар тағайындалады және кейін λ коэффициентінің мәні таңдалады.

Жобалау шарттарында буындар саны n ≥ 5 болса, онда λ = 1/9 қалыпты таралу заңы бойынша қабылдайды.

Егер n ≤ 4, онда λ = 1/6 – үшбұрыш таралу заңы (Симпсон) бойынша болады.

Егер ықтималдылық таралуы туралы ештеңе де белгісіз болса, онда λ=1/3. тұйықтыратын буынның шақтамасы келесі формуламен анықтайды:
TA_∆ = t_∆ , (4.12)
Шақтамалардың өрістер ортасының координаттары үшін келесі шарт сақталуы керек
EcА∆ = EcAi_үлк -EcAi_кіш , (4.13)
Егер бұл шарт орындалса, онда шақтамалардың өрістер орталарының координаттары арқылы өрнектелген буындардың шекті ауытқуларын анықтау керек.

Es А∆ = Es (А∆) + 0,5 ТА∆ , (4.14)

EJ А∆ = Es (A∆) - 0,5 ТА∆ , (4.15)
4.5.3 Топтық өзара ауыстырымдылық әдісі

Бұл әдіс үш құрамдас буыннан тұратын кіші буынды өлшемді тізбелерде жоғары дәлдікке жету үшін пайдаланады. Құрастырушы қосылыстар үшін қолданылады, олар пайдалану үрдісінде бөлу мен құрастыруға ұшырайды, ал ауыстырылады жинақпен, мысалы, плунжерлі жұптар, домалау мойынтіректері, т.б.

Бұл әдіс үшін барлық үлкейтетін буындардың шақтамалар қосындысы барлық кішірететін буындардың шақтамалар қосындысына тең болу шарты орындалу керек, яғни
TAiyв = TAiyм , (4.16)
Кейін тұйықтыратын буынның кеңейтілген шақтамасы анықталады

ТА∆ = Tai , (4.17)

Оларға дайын тетіктерді таратуы қажет топтар саны формула бойынша анықталады

т =

ТА∆ – тұйықтыратын буынның шақтамасы.

б) Кейін шақтама өрісінің ортасы координаттарының мәндерін келесі шарт орындалғандай етіп таңдау керек:

0,02=0,01-(-0,01);

в) А_үлк және А_кіш өлшемдерінің шекті ауытқулары келесі формуламен есептеледі

Т Аув =4х0,01=0,04 мм,

Т Аум = 4Таум, (4.26)

Т Аум =4х0,01=0,04 мм.

- бірінші топ үшін А_үлк және А_кіш шекті ауытқулары есептеу мәндеріне тең етіп қабылданады;

- кейінгі топтар үшін алдыңғы топтардың шекті ауытқуларына есептеу құрылымдық шақтамалар қосылады.

Нәтижелерді 4.5 кестеге енгізеді.

Шекті ауытқулардың топтар бойынша есептелу дұрыстығын тексеру үшін келесі формулалар қызмет етеді

EjA∆ = EjAyвi - EsAyмi , (4.29)

EsA∆ - EjA∆= ТА∆ , (4.30)
Бірінші топ үшін
0,03=0,015-(-0,015)=0,03
Екінші топ үшін
0,025-(-0,005)=0,03

Үшінші топ үшін

Төртінші топ үшін

0,045-0,015=0,03.
4.5.4 Қиылыстыру әдісі

Тұйықтыратын буынның қажетті дәлдігіне құрамдас буындардың біреуінің шамасын одан металдың қажетті қабатын алу жолымен өзгерту нәтижесінде жетеді. Бұл буын қозғалыссыз компенсатор (төсем, балдақ, тетік) деп аталады.

Әдістің артықшылығы – тұйықтыратын буынның дәлдігіне жоғары талаптар кезінде құрамдас буындарға кеңейтілген шақтамаларды тағайындауға болады, бұл механикалық өңдеудің еңбек сыйымдылығын төмендетеді.

Кемшілігі – жинақтау еңбек сыйымдылығының компенсатордың қиюластыруынан үлкеюі. Бірлікті және ұсақ сериялы өндірісте қолданады.

4.1-сурет – Өлшемді тізбенің сұлбасы

Жұмыс шарттары бойынша саңылау А_∆ = 0+0,05+0,015 мм; шақтама ТА_∆ = 0,1 мм; Е_сА_∆ = 0,1 мм қажет.

Өлшемді тізбенің құрамдастары А₅ және А₆ – үлкейтетін буындар;

A₁,А₂,А₃,А₄,А₇ – кішірететін буындар.

Осындай өндіріс шарттары үшін үнемді шақтамаларды тағайындайды, барлық қалған буындардың өлшеміне.

А1 =20 - 0,4 мм А2 =100 - 0,3 мм А3 =20 - 0,4 мм А4=10 - 0,1 мм А5 =160 ± 0,2 мм А6 =2 - 0,1 мм А7=12 - 0,1 мм

ТА1 = 0,4 мм ТА2 =0,3 мм ТА3= 0,4 мм ТА4= 0,1 мм ТА5= 0,4 мм ТА6=0,1 мм ТА7 = 0,1 мм

EcА1=-0,2 мм EcА2 = -0,15 мм EcА3 = -0,2 мм EcА4=-0,05 мм EcА5 =0 мм EcА6= -0,05 мм EcА7 = -0,05 мм

Тұйықтыратын буынның өндіріс шақтамасын келесі формуламен анықтайды

T′ А_i = 0,4+0,3+0,4+0,1+0,4+0,1+0,1= 1,8 мм

ТА_к = 1,8-0,1 = 1,7 мм

∆K = мм

Е_сА_к = Е_сА₇ + ∆К , (4.34)

Е_сА_к = (-0,05) +0,15=0,1 мм

Тұйықтыратын буынның өлшемін компенсация үшін қажетті шаманың шекті мәндерін анықтайды

Е_sА_к = 0,1+0,85= 0,95 мм,

Е_iА_к = Е_сА_k - (4.36)

Е_iА_к = 0,1-0,85=-0,75

Әдіс тұйықтыратын буынның қажетті дәлдігіне алдын ала таңдалған компенсациялаушы буынның шамасын өзгерту жолымен жететіндігінде түйінделеді. Жылжымалы компенсатор ретінде бұрамалық жұпты, клипті, төсемдер жинағын пайдаланады.

Барлық буындарға жеңіл орындалатын шақтамалар тағайындалады, ал қажетті дәлдікке жылжымалы компенсатордың қажетті шамаға орын ауыстыруы есебінен жетеді.

Жылжымалы компенсаторды пайдаланумен өлшемді тізбені есептеу кезінде компенсатордың өлшемдерін анықтау жөн.

Төсемдер жинағын қолданумен компенсатордың есептеу әдістемесін қарастырайық:

1) экономикалық жететін шақтамаларды орнатады;

2) өлшемді тізбенің құрамдас буындары шақтамаларының өрістері орталарының координаттарын тағайындайды;

3) компенсацияның ең үлкен шамасы есептелінеді

Бірінші төсемнің қалыңдығы тұйықтыратын буынға шақтамаға тең етіп қабылданады, ал келесілердің қалыңдығы келесідей анықталады

S₂ = 2S₁

S₃ = 2S₃

S_n = 2S_n-1 и т.д.;

2. А_к + S₁

3. А_к +S₂ және т.б.
4.5.6 Өлшемді тізбелерді есептеу мысалы

3 мысал – Алдыңғы центрдің айналу осімен үстелді жону білдегінің артқы центрінің осьтестігін қамтамасыз ету.

Мұндай техникалық шартты талдау және тапсырылған дәлдікке жетудің әдісін таңдау үшін өлшемді тізбені құру керек.

Өлшемді тізбе тұйықтыратын буында қоса тоғыз буындардан тұрады (А қосымша).

А₁ – айналдырықтың конустық тесік пен тіректі мойын осінің осьтестік еместігі.

А₂ – айналдырықтың тіректі мойын мен мойынтіректің сыртқы балдағы осінің осьтестік еместігі.

A₃ – мойынтіректің сыртқы балдағының осі мен тұрқыдағы тесік осінің осьтестік еместігі.

А₄ – тұрқыдағы тесік осінің білдектің бағыттаушысының осіне қатысты орын ауыстыруы.

A₅ – цилиндрлік бағыттаушы осінің артқы тұғырдың тұрқысында тесік осіне қатысты орын ауыстыруы.

А₆ – артқы тұғыр тұрқысындағы тесік осі мен сүйеутөлкенің сыртқы беті осінің осьтестік еместігі.

А₇ – сүйеутөлкенің сыртқы бетінің осі мен сүйеутөлкенің конустық тесігінің осінің осьтестік еместігі.

А₈ – сүйеутөлкенің конустық тесігінің осі мен артқы центрдің осінің осьтестік еместігі.

А_∆ – артқы центр осі мен алдыңғы центрдің айналу осінің осьтестік еместігі.

Техникалық талаптардан шыға отырып тұйықтыратын буынға шақтама

- цилиндрлік бағыттаушыларды және білдектегі жүрісті бұраманы құрастыру;

- адыңғы тұғырды жинау және оны тұғырға орнату, артқы тұғырдың тұрқысын бағыттаушыларға орнату;

- білдектің айналдырығында бекітілген аспаппен сүйеутөлкеге артқы тұғырда тесікті жону;

- артқы тұғырда сүйеутөлкені және оның орын ауыстыру механизмін құрастыру.

Анықталған жоспар кезінде тұйықтыратын буынның дәлдікке құрылымдық өлшемді тізбелер (А қосымшасы) көмегімен емес, технологиялық өлшемді тізбелер көмегімен жетеді. Суретте (Б қосымшасы) өлшемді тізбе көрсетілген, оның көмегімен тұйықтыратын буынның дәлдігіне жинақтаудың қорытынды кезеңінде жетеді.

Өлшемді тізбенің құрамдас буындар санының біршама қысқаруы толық емес өзара ауыстырымдылық әдісін қолдануға мүмкіндік береді.

A₁ – айналдырық осі мен артқы тұғыр тұрқысындағы тесік осінің осьтестік еместігі. Бұл қателік кеулейжону үрдісі барысында пайда болады және айналдырықтың ауытқуына тәуелді.

Қалыпты дәлдікті білдектер үшін ТА₁=0,0043мм

А₂ – тұрқыдағы тесік осі мен сүйеутөлкенің сыртқы бетінің осінің осьтестік еместігі.

ТА₂ = 0,022мм – артқы тұғыр тұрқысындағы сүйеутөлкенің саптамасымен қамтамасыз етіледі.

А₃ – сүйеутөлкенің сыртқы бетінің осі мен конустық тесік осінің осьтестік еместігі.

ТА₃ = 0,01 мм. Бұл шақтама дәлдік нормаларына байланысты білдек айналдырығын дайындаудың технологиясымен қамтамасыз етіледі.

А₄ – конустың тесік осі мен артқы центр конусының осінің осьтестік еместігі.

ТА₄ = 0,012мм – шақтама конустардың өлшемдеріне байланысты МЕСТ 2848 – 75 бойынша таңдалады.

Барлық шақтамаларды біле отырып, келесі шарттың орындалуын тексереміз

0,05 ≥ 0,0483 ,

Машинаны жинақтаудың технологиялық үрдісі өндірістік үрдістің аяқтаушы бөлімі болып келеді және оның жасалуына машинаның жалпы сапасы мен еңбек сыйымдылығы байланысты. Технологиялық үрдісті жасау жинақтау сұлбасын құрастырудан басталады.

Жинақтаудың технологиялық сұлбасы машиналар мен түзілімдерді жинақтау ретінің шартты суреттелуі болып табылады. Жинақтаудың реті бұйымның құрылымы мен қажетті дәлдікке жетудің әдістерімен анықталады.

Жинақтау сұлбалары технологиялық үрдісті көрсетеді және машиналар мен түзілімдердің жинақталуын тиімді және рационалды ұйымдастыруына мүмкіндік береді.

Жинақтаудың технологиялық үрдісін жобалау кезінде жинақталатын бұйымдарды алдын ала элементтерге мүшелеу керек, оны бұл элементтердің бір-біріне тәуелсіз ең үлкен санын іске асыру үшін жасалады. Бұйымдарды жинақтаушы бірліктерге бөледі: түзілімдер, түзілім астылар, жинақтар. Кейін базалық элементті бөлу керек, одан жинақтау басталады. Бұл тетік немесе ерте жинақталған жинақтушы бірлік бола алады.

Күрделі бұйымды жинақтау кезінде бұйымды жинақтаудың жалпы сұлбасын жасауға болады, ал кейін түзілімді жинақтаулардың сұлбаларын дайындауға болады.

Жинақтаудың сұлбасын келесі түрде құруға жөн:

- қағаз бетін бірнеше аймаққа бөлу: тетіктер аймағы, жинақтар, түзілім астылар мен түзілімдер аймақтары, т.б.;

- әрбір тетік тіктөртбұрыш түрінде көрсетіледі, онда тетік атауы, орын номері мен саны жазылады;

- меңзерлер мен сызықтар көмегімен қандай тетіктер, жинақтар, түзілім астылар өзара қосылатыны көрсетіледі;

Өндірістің әрбір типі үшін тетіктерді жасаудың өзіндік бірізділігі болады. Технологиялық үрдісті жобалау үшін бастапқы берілгендер болып табылады:

- техникалық талаптары бар тетіктің жұмыс сызбасы;

- құрастыру бірлігінде немесе машинада жұмыстың жағдайы;

- тетіктерді шығарудың жылдық көлемі.

Технологиялық үрдісті жобалау келесі ретпен жүзеге асырылады:

- өндіріс типін таңдау;

- тетіктің қызметтік тағайындамасымен танысу;

- тетіктің технологиялығын талдау;

- дайындама түрін таңдау;

- өңдеу әдістерін таңдау;

- механикалық өңдеуге әдіптерді анықтау;

- технологиялық базаларды таңдау;

- өңдеу бірізділігін құру;

- жабдықты кесу және өлшеу құралдарын таңдау;

- технологиялық үрдістің операциялық сипаттамасы;

- кесу режимдерін есептеу;

- операцияларды мөлшерлеу.

Тетіктің қызметтік тағайындамасын сипаттаған кезде тетіктің түзілімде атқаратын қызметі және жұмыстың жағдайы көрсетілуі керек. Жалпы көрініс сызбасына сүйене отырып, пайдаланушылық тағайындамасының, оның негізгі беттерінің және олардың өзара орналасуының әсерінің сипаттамасын беру керек.

Тетіктің тағайындамасы мен құрылымының сипаттамасынан қандай беттер мен өлшемдер тетіктің қызметтік тағайындамасы үшін негізгі, шешетін мәнге ие және қайсысылары қосымша мәнге ие екені анық болуы қажет. Есептеу-түсіндірме жазбада беттердің әріптік белгілері бар тетіктің үлгісін орындау керек.

Тетіктің беттерін келесі түрлерге топтастыруға болады:

- орындаушы (жұмыс);

- негізгі;

- қосымша;

- еркін.

Негізгі беттер – бұл берілген тетіктің басқа тетікке қосылу үшін қызмет ететін және құрастыру кезінде құрастыру бірлігінде ауыспалы жағдайды қамтамасыз ететін беттер. Мысалы, тісті доңғалақтардың қондырғы тесіктері; мойынтіректерді кигізетін білік мойыншаларының беттері; алдыңғы тұғырдың төменгі жазықтығы және т.б.

Қосымша беттер – бұл берілген тетіктің басқа тетікке қосылу үшін қызмет ететін беттер. Мысалы, тісті доңғалақтың қондырғы тесігіндегі кілтекті ойық; қақпақтағы бекіту тесіктері; мойынтірек қосымшасының тесігі және т.б.

Еркін беттер – тетіктің қажетті конфигурациясын рәсімдеу үшін қызмет ететін жанаспайтын беттер.

Негізгі беттер – мойындары мен мойынтіректі кигізетін біліктің бүйіржағы;01, 02, 03, 04.

Қосымша – кілтекті ойықты кигізетін білік мойының беті – В1.

Еркін – С1, С2, С3.

Тетік материалының қасиеттері туралы берілгендер 6 кестеге енгізіледі

4.6-кесте – Болат 45 МЕСТ 1050-88 химиялық және механикалық қасиеттері

Тетіктің қызметтік тағайындамасымен танысу нәтижесі сызбада берілген техникалық шарттарды және дәлдік нормаларын талдау болу керек.