Математиканы оқытудың теориясы

Т ө р т і н ш і деңгей — ш ы ға р м а ш ы л ы ң (б іл ім д і ж а ң а
ж а ғ д а й д ы и г е р у ) . Ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ п е н о й л а й т ы н
адамға пән бойы нш а білім, білік ж әне дағды ны меңгеру 
ж е т к іл ік с із. О қуш ы ны өздігінен білім ал у ға үйретум ен 
қатар ш ы ғарм алы қп ен ойлау қабілетін дам ы ту керек. Ал 
бүл оңыту процесінде есептерді, сонымен ңатар қолданбалы 
сипаттағы есептерді ш ы ғаруды ң эвристикалы қ тәсілдерін 
ңолданғанда ған а м аңы зды .
Д и д а к т и к а д а б а ң ы л а у д ы а ғ ы м д ы , а р а л ы ң ж ә н е
қоры ты нды баңы лаулар деп бөледі (60).
А г ы м д ы б а ц ы л а у  — оқы ту бары сында оңуш ы ларды ң 
білім, білік пен дағды ны меңгеруін ж ү й ел і түрде тексеру 
ж әне ж екелеген сабаңтарда нақты таңы ры птар бойынш а 
б іл ім ал у н ә т и ж е л е р ін б а ға л а у . О ң ы ту д ы ң қ ү р а м д а с
бөлігі ретінде ағы мды баңы лау ж едел әрі ы ңғайлы үйым- 
дасты ры лады ж ән е әдістері мен ф орм алары , қүралдары
бойы нш а әр алуан. Б аң ы лауды ң бүл түрі сабақта өткізіл- 
гені дүрыс. А ғы мды баңы лауды ң іш інде алды н-ала ж әне 
қай тадан бақы лауларды ң мәні зор.
А лды н-ала баңы лауды ң міндеті оқуш ы ны ң бастапқы
д ең гей ін , ал д ағы қ ы зм етім ен б ай л ан ы сты оны ң білім , 
білік ж ән е дағды лары н бекіту м ақсаты н да ж ү р гізіл етін
диагностика болып табылады . Әдетте мүндай ж үм ы с оңу 
ж ы л ы н ы ң басында немесе ірі тарауларды игеру алдында 
ж үргізілед і. Б үл ж ерде оқы туды ң қ азір гі ж әне бастапңы 
д е ң г е й л е р і с а л ы с т ы р ы л а д ы , я ғ н и у а қ ы т б о й ы н ш а
оқуш ы ны ң тү лғалы қ өсуі аны қталады .
Қ а й т а д а н ж ү р г із іл е т ін б а ң ы л а у ж а ң а м а те р и а л д ы
игерумен қ атар білімді тексеруді көздейді. Бүл өз алдына 
о ң у ш ы л а р д ы ң б іл ім ін ің б е р ік т іг і м ен ж ү й е л іл іг ін
қ ам там асы з етеді. Б ақ ы л ау д ы ң бүл түрі оқу курсы ны ң 
толы ң бір бөлімі аяң талған да ж үргізіледі.
О н ы ң м а қ с а т ы и г е р іл г е н б ө л ім н ің ң ү р ы л ы м д ы қ
н е г із д е р і м ен ө за р а б а й л а н ы с ы н о ң у ш ы н ы ң м ең гер у
сапасы н, алды нда аны ңталған бағыт бойынш а оқуш ы ны ң 
тү л ғал ы ң білім ал у ы н ы ң өзгеруіне д и агн о сти к а ж асау 
болып табы лады .
А р а л ы ц б ац ыл ау  бағдарламаның, оңыту аралығының 
ірі бөлімдері игерілгеннен кейін жүргізіледі. Мүнда ағымды 
баңылаудың мәліметтері де ескеріледі. А ралық бақылаудың
204

міндеті — үйрету. Себебі, оқушылар жүйелеуге, жалпылауға, 
оқу ақп ар аты н ы ң ірі бөлімін ж эне онымен байланы сты
ңызметті түтастай қабылдауға үйренеді.
Қ о р ы т ы н д ы б а ц ы л а у  б ер іл ген п ән д і и ге р ген н ен
кей ін ж ү р гізіл ед і. Оның м ақсаты — әрі қарай оқытуды
қамтамасыз ететін минимум дайы ндықты тағайындау. Бүл 
бақы лау негізгі бағыттар бойынш а білім алу нәтиж елерін 
кеш енді тексеруді көздейді.
Оқытудың формаларына сәйкес оқуш ылардың білім мен 
біліктілігін тексерудің төмендегідей түрлерін аж ы ратуға 
болады:
• жаппай жцмылдыру (топпен ж эне ж аппай): ж аппай 
сүрау, ем тихан, диктан т, бақы лау ж үм ы сы , тест ж әне т.б.
• жекелеген: ж еке сүрау, диктан т, баңы лау ж үм ы сы , 
тест ж әне т.б. аж ы ратуға болады.
О қытудың м ақсаты мен міндеттеріне сәйкес дидакти- 
к а л ы ң м а т е р и а л д а р д ы д а й ы н д а у о л ар д ы с а б а ң т а р д а
корсету ф орм алары м ен қ атар ж ү р гізіл е оты ры п, білім, 
б іл ік ж ән е д ағд ы н ы (Б Б Д ) есеп к е ал у ж ә н е б а қ ы л а у
ң ү р а л д а р ы н т а ң д ау м е н қ а м т а м а с ы з е т іл е д і. Төм енде 
Б Б Д -н ы бақы лауды ж ү зеге асы руды ң ең кең тар алған
ф ормалары мен қүралдары көрсетілген.
ББД-ны сігымды бацылауда берілетін тапсырмалардың 
тцрлі формаларына жататындар:
1) кеспе қағазда ж азы лған тапсырмалар;
2) сараланған сүрақтар мен тапсы рм алар ж үйесі;
3) әр түрлі сипаттағы тест тапсырмалары:
а) балам а тест тап сы р м ал ар ы (екі ж а у а п т ы ң біреуі 
таңдалады);
ә) толы қты ру тапсы рм алары (бос орындарға әріп, сөз 
ж эне т.б. жазу);
б) сәйкестікті таңдау (алынған нәтиж елердің кез келген 
ретте ж а зы л ғ а н ү сы н ы л ған ж а у а п т а р м е н с ә й к е с т ігін
аны қтау);
в) бірнеше ж ауаптан біреуін таңдау;
4) өздігінен орындауға арналған қы сқа бірнеше нүсқалы 
тексеру тапсырмалары ж эне т.с.с.
Б арлы қ оқуш ыларды ң білімін бір мезгілде тест түрінде 
тексерген пайдалы. Баңылаудың ең тиімді формасы ретінде
205

тест о қ уш ы лард ы ң сабаңтағы белсенділігі мен назары н 
ы н та л а н д ы р а д ы , та п с ы р м а л а р д ы ор ы н д ау д а о л ар д ы ң
ж ау ап кер ш іл ігін артты рады .
ББД-ны есепке а л у формаларына жататындар:
— білімді аш ы ң (көрнекі) түрде есепке алу парағы:
— оңуш ы лардың білім, білік ж әне дағдысын жекелеген- 
таң ы ры п ты қ есепке алу (ББД -ны бақы лауш ы карта);
— Б Б Д -ны ж ал п ы баңы лау (бақы лауды ң ңоры ты нды
кезеңінде есепке алуды ң тиімді қүралдары ны ң бірі).
Өзін-өзі б а ц ы л а у және өзара б а ц ы л а у ццралд ар ын а  
жататындар: — өзара бақы лау парағы ;
— өзара баңы лау парағы ;
— өзіндік бақы лауға арналған тест тапсы рм алары .
О қуш ы ларды ң ББД -сы н бақы лау процесі бағалаумен
ж әне бағамен байланы сты . Бага — адам ж үзеге асы раты н 
процесті, іс-әрекетті бағалау. Б аға бақы лау типіне қарай 
сы р тқ ы (м ү ға л ім , әр іп т е с і, досы береді) ж ән е ө зін -ө зі 
багалау болып бөлінеді. Кез келген багалау іс-әрекеттің 
тексерілетін парам етрлеріне оқу нәтиж елерінің сәйкестік 
деңгейін көрсетеді. Д ем ек, багалау үш ін осы сәйкестіктің 
ңандай да бір ш к ал асы болуы к ер ек , ай тал ы қ бинарлы
(« о р ы н д ад ы — о р ы н д а м а д ы » , «дүры с — д үры с емес» 
ж ә н е т .б .) н ем есе к ү р д е л і, м ы с а л ы , б а ға н ы ң б ал д ы қ
ш к ал асы (бағалауды ң ш ар тты ф орм альды өрнектелуі). 
Б ел гіл і бір п си хологи ялы қ-п едагоги калы қ ж агдай ларда 
баға о ң у ш ы л а р д ы ң іс-әр екетін белсенді етіп , ы нтасы н 
ар тты р ад ы . Б іл ім г е қ ы зы ғ у ш ы л ы қ т ы ң ж о ғал у ы оны ң 
өмірде қ а ж е ті ж оқ деген теріс ой қалы птасты рады . Бүл 
оңуш ының ж етістікке үмты луы на қарамай ж ай мүғалімнің 
оны үнем і теріс бағалауы нан кездесетін ж ай.
Е кінш і ж агы н ан оқуш ы ны ң алды на ңойылған м ақсаты
оған үнам айты н істі ж асауға итермелейді. О қуш ының озат 
оңуш ы боламы н деген т іл егі оны ң ы нтасы н артты рады

жүктеу/скачать 5.94 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: