Мазмұны Андатпа

Жұмыстың мазмұны мен мақсаты.

Жер астында, яғни шахтада маркшейдерлік жұмыстарды жүргізу үшін жер бетінде және өнеркәсіп алаңының териториясында сәйкес нүктелерді білуіміз керек.

Олар триангуляциялық, полигонометриялық, нивелирлік тормен қамтамасыздандырылған.

Триангуляция торларын жобалауда мыналарды білу керек:

1. Ауданның геодезиялық анализін.

2. Пландағы жобаланған тордың схемасын құрастыу.

3. Триангуляция тор элементтерінің дәл есебін.

4. Жұмыстың жалпы көлемін қалпына келтіру.

Полигонометриялық торды жобалауда:

1. 
   Жүрістерді жүргізудің нәтижелі нұсқасын.
   
2. 
   Бақылау өнеркәсібін.
   
3. 
   Орталық торды бекітуді.
   
4. 
   Қорытындыларды өңдеуді қамтамасыз ету керек.
   

1. 
   Жүріс сызықтары жолменен көшенің бойында орналасады.
   
2. 
   Жүрістерді жоғары разрядты нүктелерге байланыстыру керек.
   
3. 
   Полигонометриялық жүрістер тең қабырғалы болу керек.
   

Жезқазған кенішінің териториялық аймағында 2-3 класстық триангуляцисында тор жүргізіледі. Ол кейінгі 3-4 класстық триангуляциялық тордың салынуының негізі болады. Кейіннен геодезиялық торларды біріктіріп пайдалану мақсатында және теңестіру үшін қосымша 4-классты триангуляциялық торжасалынады. 4-классты тор 2-3 классты нүктелерге тіректелінген үшбұрыштың тегіс торы болып саналады. 1-2 класты разрядты аналитикалық тор4-классты триангуляциялық нүктелерге тіректеледі. Тірек торын нивелирлеу 4-5 класс бойынша туындалған, ал полигонометрия нивелирлендіру нүктесі бойынша 5-класс болады.

Жұмыс ауданында 1 разрядты тор жоболанған (жұмыс). Ол тордың негізгі екі 4-класс триангуляциялық пунктары (базис).Тор берілген нүктелер арасындағы үшбұрыштардың тізбектерінен тұрады. Тірек торлары бір нүктедегі көріністегі, екінші нүктеге қамтамасыз ету үшін орналасқан.

Сыртқы белгілер металл пирамидалар сияқты 5,5 м биіктіктегі бұрышты құрылыстан салынған әрбір нүктеде орталық орналастырылады. Горизонталь және вертикаль бұрыштарды қолдану үшін Т-2 теодолитті қолданады. Горизонталь бағытты бақылауда 1-разряд триангуляция үшін дөңгелек әдіс қолданылады. Бақылауға дейін, және бақылаудан кейін.

1-разрядты мемлекеттік триангуляциялық тор туралы жалпы сипаттама:

1. 
   Қабырғалар ұзындығы 2-5 км.
   
2. 
   Бұрыш өлшеуде кететін қателік ±12,"0
   
3. 
   Үшбұрыштарда жіберілетін үйлеспеушілік –8, "0
   
4. 
   Базистік беттерде жіберілетін орташа квадраттық қателік 1: 20000
   
5. 
   Ең әлсіз беттегі жіберілетін орташа квадраттық қателік 1: 70000
   
6. 
   Бұрыштық минимальдік мәні 30°
   
7. 
   Бұрыштық ең үлкен мәні 120°
   

Жоспарланған тордың элементтерініңдәлдік мінездемесі бастапқы дирекциондық бұрыштарының орташа квадраттық қателіктерімен және әлсіз жақтың қатысты шектік қателік беріледі.

Дирекциондық бұрыштың қатесі мына формуламен есептелінеді

m²n=m²mx-2/3*m²n,

мұндағы: m²mx – бастапқы бағыттығы дирекциондық бұрыштың қатесі (mxм<1,5')

n – берілген бағыт саны

m - 4 класстық триангуляциялық бұрыш өлшеу қатесі (m=2")

m²n=1,5²+2/3*4*2²=13²

mn=√13=±3,6

Бастапқы базистің шектік коэффициенті

m/В=1/100000

Бұл кезде әлсіз бағыттың шектік қатесін мына формуламен есептейміз:

m²Sn/Sn² = m²/13+2/3*m²/*∑(ctg²*Ai+ctg²*Bi+ctg*Ai-ctg*Bi)

мұндағы: Ai, Bi – оптималь жолдағы таңдап алынған байланысу бұрышы немесе үшбұрышты байланыстыру бұрышы Ai, Bi бұрыштарын схемада транспортирмен өлшеп аламыз.

m²Sn/Sn=m²/b²+2/3* m²/²*∑(ctg²*Ai+ctg²*Bi+ctg*Ai-ctg*Bi) =

=2,5*10ֿ¹¹+6,2*10ֿ¹¹*(1,7763085+1,3718989)=1,3*10ֿ⁵=1/76923

Орташа квадраттық шектік қате 1/76923<1/700000 инструкцияда берілегн талаптарды қанағаттандырады.

3. 
   Полигонометрия.
   

1-разрядты полигонометрия қабырғаларыныңұзындығы 80 м кем болмауы керек. Ең рационалдық ұзындығы 300-350 м бұрылу бұрышы 180° жуық болу керек.

Полигонометрия белгілері:

• 
  Ұзақ мерзімге салынатын тұрақты белгілер.
  
• 
  Инженерлі жұмыстар жүргізіледі деген болжанған жерлерде уақытша белгілер.
  

Полигонометрияда ара-қашықтық өлшеулер топографиялы оптикалық қашықтық өлшеуіш СП-5 өлшенеді. Онымен 200 ден 2000 м дейінгі қашықтық өлшенеді. Онымен өлшеудің орташа квадраттық қателігі:

mℓ = 1/25000 тең болуы керек.

Бұрыштарды өлшеу.

Полигонометрияда горизонталь бұрыштарды өлшеу Т-2, Тheo=10 теодолитімен жүргізіледі. Көздеу нысаналары ретінде нигативке орнатылған және оптикалық тіктеуіштер көмегімен нүктелерді центрлейтін көздеу маркалары қолданылады. Негізгі бұрыштарды өлшейтін әдістері, бұрышты өлшеудің орташа квадраттық қателігі m=1,5". Бұрыштарды өлшеу жұмыстардың негізгі жобасында дөңгелек әдіс қолданылады.

Дәлдікті алдын-ала есептеу.

Жоспарланған полигонометриялық тордың сипаттамасы төмендегідей:

• 
  дирекциондық бұрыштың орташа квадратық қатесі мына формуламен есептейміз:
  

Мұндағы: M²m – түйіндік нүктеден дирекциондық бұрыштың орташа квадраттық қатесі

M²m= m²m/√р-1 (139)

Мұндағы: р – бір түйінге кіретін жүріс саны

mn=m*√n (140)

мұндағы: n – жүрістегі бұрыш саны

mк – жүрістегі дирекциондық бұрыштың орташа квадраттық қатесі

m² к= m²к/q+1*( q+к+1) (141)

мұндағы: к – түйіндік нүктеден шығатын жүріс бағытының шектік номері

q – берілген жүрістегі бағыт саны

M²m=18,03/√3-1=12,8

m² к =5ⁿ*√13=18,03

m² к1 =5²*1/5+1*(5-1+1)=20,8

m² к2 =5²*2/4+1*(4-2+1)=30

m² к 3=5²*3/4+1*(4-3+1)=30

M² к1 =12,8+20,8=33,6

М² к2 =12,8'+30'=42,8

М² к 3=12,8"+30"=42,8

Полигонометриялық тордағы нүктенің орнын есептеу.

ℓ1= ℓ1 +ℓ2+…+ ℓ = 2000 м (142)

ℓ2= ℓ1 +ℓ2+…+ ℓ = 1600 м (143)

ℓ3= ℓ1 +ℓ2+…+ ℓ = 1375 м (142)

m²k=K²mℓ+m²*ℓ²+к*(к+1)*(к+2)/12 (145)

К – түйіннен нүктеге дейінгі бағыт саны;

ℓ - жүрістің орташа ұзындығы

mℓ - ұзындыфқты өлшеудің орташа квадраттық қатесі

m - бұрыш өлшеудің орташа квадраттық қатесі

m²k1=5*1/20000+ 5²/206265²-2000²+5*6*7/12=√17,5

m²k2= 4*1/20000+5²/206265²*1600²+4*5*6/12=√10

m²k3=4*1/20000+5²/206265²*1375²+4*5*6/12=√10

mxy (пред) = n* mℓ+ m²/²*ℓ²+ n*( n+1)*( n+2)/12 (146)

мүндағы: n – жүріс бағытының түйінге кіретін орташа саны

m²x,y (пред) =4*1/20000+5²/206265²*1658²+4*5*6/12=10 мм

М²xy (түйін) =10 мм/√3-1=√7,1 (147)

М²xy1=7,1+17,5=24,6

М²xy2=7,1+10=17,1

М²xy3=7,1+10=17,1 (147)

3. 
   3-4 кластық нивелирлеу.
   

4–ші нивелирлік жүрістер тек қана бір бағытта жоғары классты белгілер арасына салынады. Нивелирлеу ортасынан ортасынан жүргізіледі.Нивелирлеу үшін НВ-1 нивелирі, шкалалы рейкалар қолданады. Алынған есептердің айырмасы 3мм кем болмауы керек.

Алдын-ала есептеу дәлдігі 3-классты нивелирлеу үшін жіберлетін қатесі жоғары болмауы керек.

fһ3=±20*√L, мм

L – жүрістің ұзындығы

-fһ3=±20*√L=±20*√5,975=±49 мм

4 классты нивелирлеу үшін жіберілетін қате көп болмауы керек.

fһ4=±10*√L=±10*√21,375=± 46 мм

Геодезиялық жұмысты жүргізгендегі финанстық, материалдық, еңбектік шығынды анықтау.
4 – класста триангуляция.

Жұмыс түрлері	Уақыт мөлшері	Құны	Пункт саны	Жұмыс саны
Геодезиялық нүкт.барл.	4,27	36,2	6	927,444
Нүктенің центр орны	2,98	16,97	4	50,571
Пирамиданың ара қаш.	5,34	112	4	2392,32
Бағыттарды өлшеу	10,26	90,6	8	7436,448
				10806,783

1-2 разрядты полигонометрия.

Нивелирлеу.

Топографиялық түсіріс.

Жалпы шығын.

33-кесте.

Жұмыс түрі	Жұмыс көлемі
4 – кластың триангуляция	108067,83
1 – разрядтың полигонометрия	26680,63
3 және 4 класс нивелирлеу	6723,55
Топографиялық түсіріс	2287728,6
	2429200,6

Еңбек ақы.

34-кесте.

Мамандық атаулары	Ресурс	Жұмыскер саны	1 айлық еңб. ақы тенге	Айы күні	Жалпы еңбек ақы тенге
Инженер	-	1	150000	3	450000
Аға техник	-	1	100000	3	300000
Техник	-	1	90000	3	270000
Жұмыскер	2 р	4	80000	3	96000
Монтажник	4 р	2	70000	1	140000
Затерщик-маркш.	-	1	60000	3	180000
Машинист	4 р	1	80000	3	180000
					2480000

6.5 Геодезиялық жұмыстарды орындағандағы қауіпсіздік.

Геодезилық жұмысты орындаған кезде құрылыстың техникалық қауіпсіздік ережелері қадағалануы тиіс. Өндірістік жарақаттану қауіптілігі жұмысшылық жұмыс істейтін орнына байланысты анықталады.

Жер жұмыстары кезінде тік жардың құламаларын және қабырғалардың дұрыс бекітулерін қадағалайды. Терең катловандарда құламалы, бекітілмеген тік жарлардың шетінде геодезиялық жұмыс жүргізуге болмайды. Жер белгілерін қондыру жұмысы кезінде әсер ететін кабель жанында сақ болу керек. Барлық құрылыс алаңында қаралады адам және көлік жүретін жолдардың канавалардың көпірімен өткелдері, әр жолдар уақытша су құбырлары, қыс уақытында жұмыскерлердің жылынатын жерлері, жұмыс орындары және тағы басқа қауіпсіз болу керек.

Атылыс жұмыстары аймағында жүргізілетін геодезиялық өлшеулердің маманы арнайы инструктаж өтуі қажет, әсіресе қатал қауіпсіз ережелері кессон камераларында геодезиялық жұмыстар негізінде ескерілуі тиіс.

Геодезиялық жұмыстарды жер байлықтарында, егер де жер жұмыстары оданда жоғарғы белгіде жүргізілсе, жүргізбеу керек.
7.Маркшейдер бөлімі.

1. 
   Жобаланатын тау-кен кәсіпорындағы маркшейдерлік қызметтің негізгі міндеттері.
   

Маркшейдерлік қызметтің негізгі міндеттері. Пайдалы қазбаларды өте ұтымды және комплексті игеруде, сондай-ақ қазба жұмыстарын қауіпсіз жүргізуде және жер қойнауын қорғауда маркшейдерлік жұмыстарды өте жоғары дәлдікпен дер кезінде жүргізу. Маркшейдерлік жұмыстарды жүргізу әдістерін өндіріске ғылым мен техникалық жетістіктерін енгізу арқылы жетілдіре түсу. Пайдалы қазбалардың дұрыс жүргізілуін, нормадан артық асырып қорлықпен құлсыздануды тексеріп отыру және де қазба жұмыстарын қауіпсіз жүргізу, жер үсті және асты құрлыстарын, табиғат объектілерін қорғау, кен қазу жұмыстары әсерінен бұзылған айналадағы ортаны қорғау шараларын жүзеге асырылуын, орындалуын дер кезінде тексеріп отыру.

2. 
   Кен орнын ашудағы маркшейдерлік жұмыстар.
   
   1. 
      Өндіріс алаңын жобалау.
      

2. 
   Оқпанның центрі мен осьтерін бөлу.
   

3. 
   Көтергіш комплексін салудағы маркшейдерлік жұмыстар.
   

1. 
   Көтергіш қондырғылар орналасқан капер.
   
2. 
   Көтергіш машиналар орналасқан үй.
   
3. 
   Көтеру скиптері.
   
4. 
   Темір қанаттар.
   
5. 
   Шкив.
   

Нк=hв+hс+hк+hм+0,75* Rш,

Мұндағы: hв – нөлдік алаңмен скиптің төменгі жағына дейінгі аралық, м.

hс –скиптің биіктігі, м.

hк-аса көтерудің биіктігі, м.

hш-үстіндегі шкиф осінің төменгі шкиф осінен биіктігі, м.

R-шкиф радиусы, м.

Көтергіш қанаттардың көлбеу бұрыштары т және ж қанат осьтерімен горизонталь жазықтық арасындағы бұрыштар. Олар төмендегі формуламен анықталады:

т=+Δт; ж=+ Δж

мұндағы: т – төменгі қанаттың көлбеу бұрышы.

ж – жоғарғы қанаттың көлбеу бұрышы.

Δ т – төменгі қанаттың ішектерінің барабандарымен шкивтің айналу осьтерін қосатын сызық арасындағы бұрыштар.

Δ ж – шкивпен барабан осьтерін қосатын сызықтық көлбеу бұрышы. Шахта оқпаннан қазбай тұрып, ең алдымен уақытша ағашпен кпер салынады және бірнеше метр оқпан қазылғаннан кейін тұрақты капер тұрғызылады. Капер астындағы раманы орнатуда және салуда, рама осьтерімен оқпан осьтері арасындағы айырмашылық 15 мм аспауы қажет. Капер қабырғаларының тіктігі екі теодолит арқылы қадағалайды. Маркшейдерлік жұмыстарға шкив астындағы алаңның осьтерін белгілеу, бағыттау шкивтерін орнатуда тексеру, көтеру машинасын орнатуды және қанаттардың көлбеу бұрыштарын тексерулер жатады.