2.3. Жйндеу цикліне байланысты Щдіс
Жйндеу цикліне байланысты Щдіс машиналар мен жабды›тарды пайдалан“анда, олардыЈ т±тынушылы› ›асиеті физикалы› тозудыЈ йсуімен тймендейтін ±й“арым“а негізделген. Есептеу жЇргізген кезде, тек ›ана толы› жйндеу ж±мыстарын ескереді. Т±тынушылы› ›асиеттіЈ ( ) кемуі екі толы› жйндеу ж±мыстарыныЈ уа›ыт аралы“ында болады.
Жйндеу ж±мысыныЈ соЈында“ы т±тынушылы› ›асиеттіЈ тймендеу коэффициентін ( ) деп белгілейік. Сонда жйндеу циклініЈ соЈында т±тынушылы› ›асиеттіЈ мЩні мына“ан теЈ болады:
(2.3)
М±нда, жйндеу циклініЈ соЈында“ы т±тынушылы› ›асиеттіЈ мЩні;
жйндеу ж±мысыныЈ басында“ы т±тыну ›асиетініЈ мЩні (жабды›ты пайдалану“а кірістірген кезде);
жйндеу ж±мысыныЈ соЈында“ы т±тынушылы› ›асиеттіЈ тймендеу коэффициенті.
Жйндеу циклінде т±тынушылы› ›асиеттіЈ тймендеу интенсивтілігі “а пропорциялы болады. Олай болса,
М±нда, т±тынушылы› ›асиеттіЈ тймендеу интенсивтілігі;
жйндеу циклініЈ ±за›ты“ы.
(2.3) формуласыныЈ мЩнін есептей келе:
(2.4)
Машиналар мен техникалы› жабды›тарды толы› жйндеуден йткізу жабды›тыЈ т±тынушылы› ›асиетін біраз шама“а кйтереді:
(2.5)
М±нда, толы› жйндеу ж±мысынан кейінгі т±тынушылы› ›асиеті;
жйндеу циклініЈ соЈында“ы т±тынушылы› ›асиеттіЈ мЩні;
жйндеу ж±мысыныЈ соЈында“ы т±тынушылы› ›асиеттіЈ тймендеу коэффициенті.
жабды›тыЈ т±тынушылы› ›асиетініЈ йсуі.
ЖЇргізілген толы› жйндеу ж±мысынан кейінгі т±тынушылы› ›асиеттіЈ жо“арлауын кйрсетейік:
(2.6)
М±нда, жабды›тыЈ т±тынушылы› ›асиетініЈ йсуі;
жЇргізілген толы› жйндеу ж±мысынан кейінгі т±тыну ›асиетініЈ жо“арлау коэффициенті;
жйндеу ж±мысыныЈ басында“ы т±тыну ›асиетініЈ мЩні (жабды›ты пайдалану“а кірістірген кезде).
(2.6) - формуланы есептей келе мына формуланыЈ мЩнін кйрсетеміз:
, (2.7)
Жйндеу ж±мысынан кейінгі уа›ытта т±тынушылы› ›асиеттіЈ тймендеу шамасы.
, (2.8)
Ба“алау жЇргізген кезде т±тынушылы› ›асиетті формула бойынша аны›таймыз:
немесе (2.8) формуласын есептей келе
, (2.9)
Физикалы› тозу коэффициентін формула бойынша аны›таймыз:
(2.10)
(2.4),(2.7) жЩне (2.9) - формулаларды есептей келе (2.10) - формуланыЈ мЩнін табамыз:
(2.11)
Мысал 2.4. Металл кесуші станок бір толы› жйндеуден йтті. Толы› жйндеуден кейін станок 20 ай ( 20 ай) ж±мыс істеді. Берілген жабды› тЇрініЈ ауысым коэффициенті 1.5; ауысым ішінде пайдалану коэффициенті = 0.6; жйндеу циклініЈ ±за›ты“ы =16 800 са“ат. Бір айда ж±мыс кЇндерініЈ орташа саны 22 кЇн. Ауысым ±за›ты“ы 8 са“ат. Физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет.
Шешімі:
1. °›сас жабды›ты пайдалану тЩжірибесін ескерсек, онда жйндеу циклініЈ соЈында ба“аланып жат›ан станоктыЈ т±тынушылы› ›асиеті екі есе тймендейді:
Жабды›ты толы› жйндеу ж±мыстарынан йткізу т±тынушылы› ›асиетті 20 % - “а жо“арлатады (Δ Т = 0.2 ).
2. Толы› жйндеуден кейінгі ж±мыс істеу уа›ытын формула бойынша аны›таймыз:
,
3.Физикалы› тозу коэффициентін формула бойынша есептейміз (2.11):
Егер толы› жйндеу ж±мыстарыныЈ саны i > 1 болса, онда i жйндеу ж±мысын йткізген соЈ, ба“алап жат›ан жабды›тыЈ т±тыну ›асиеті мына мЩнге сЩйкес болады:
Берілген жа“дайда физикалы› тозу коэффициенті мына формуламен аны›талады:
.
2.4. ТабыстыЈ кемуіне негізделген Щдіс
ТабыстыЈ кемуіне негізделген Щдіс физикалы› тозудыЈ йсуімен, жабды›тыЈ Щкелетін табысыныЈ пропорционалды кемитініне негізделген. Физикалы› тозу коэффициенті формула бойынша аны›талады:
(2.12)
М±нда, – жаЈа машиналар мен жабды›ты пайдалан“ан кезде тЇскен табысы;
– а“ымда“ы уа›ыт аралы“ында тЇскен табысы.
Берілген Щдіс экономикалы› жа“ынан жан – жа›ты ›орытынды бере- ді, біра› ол кЇрделі болып келген жЩне Їлкен кйлемде мЩліметтерді ›ажет
етеді. Берілген жабды›тыЈ статистикалы› берілген талдауы негізінде мыналарды аны›тау ›ажет:
- жЇргізілген толы› жйндеу ж±мыстарыныЈ уа›ыт аралы“ы;
- жйндеу ж±мыстары арасында“ы жабды›тыЈ йнімділігініЈ тймендеуі;
Табысты есептеу Їшін берілген жабды›та йндіріп жат›ан йнімніЈ ба“асын білу ›ажет. Ал шы“ындарды есептеу Їшін пайдаланып жат›ан ›уаты, материалдар“а, саймандар“а, тйлем а›ы тарифтеріне, жйндеу ж±мыстарына кеткен шы“ындарды, Їстеме шы“ындардыЈ жЩне салы›тардыЈ ставкасын аны›тау ›ажет.
Мысал 2.5. 2.1 - кестеде термопластавтоматтыЈ 1996 - 1997 жылдары ж±мыс істегені туралы берілгендер кйрсетілген:
Кесте 2.1
ТермопластавтоматтыЈ ж±мыс істеу кйрсеткіштері
Кйрсеткіштер,млн.тенгеЖылдар19961997то›санІІІІІІІVIТабысы150150144142135ТабыстыЈ тймендеуі--6815
І жЩне ІІ то›санныЈ табыс кйрсеткіштері жаЈа термопластавтоматтыЈ пайдалануына сЩйкес ( 150 млн.тенге). 1996 жылдыЈ ІІІ то›санда“ы тозуды (2.12) – формула бойынша аны›таймыз:
Ал ІV жЩне V то›сан Їшін:
,
2.5. Машина ›±рылымын жекелей есептеу Щдісі
Берілген Щдіс машиналардыЈ жЩне жабды›тардыЈ жеке тораптарыныЈ физикалы› тозу коэффициенттерін аны›тау“а негізделген. элементініЈ тозуы мЩнінен табылады:
, (2.13)
М±нда, элементініЈ на›ты физикалы› тозуы;
машиналар мен жабды›тардыЈ элементініЈ йзіндік ›±ны;
машиналар мен жабды›тардыЈ элементініЈ нормативті ›ызмет ету мерзімі.
Жалпы объектініЈ тозуы барлы› элементтердіЈ суммасыныЈ ›осындысы ретінде аны›талады:
(2.14)
Мысал 2.6. Металлкесуші станоктыЈ нормативті ж±мыс істеу мерзімі 20 жыл. 2.2 – кестеде кйрсетілген берілгені бойынша станоктыЈ физикалы› тозуын аны›тау ›ажет.
Кесте - 2.2
Тозуды есептеуге арнал“ан берілгендері
ЭлементтеріНа›ты физикалы› тозуы, %изіндік ›±ны, млн.тг.Ж±мыс істеу мерзімі, жылКорпусты› бйлшектер104520Жылдамды›ты ауыстыру ›орабы601010Шпиндельді топ30105Электр жабды“ы2055
Жалпы станоктыЈ йзіндік ›±ны:
млн.тг. ›±райды,
Корпусты› бйлшектердіЈ тозуын есептеу:
%,
Жылдамды›ты ауыстыру ›орабыныЈ ( ), шпиндельді топ ( ), электр жабды“ыныЈ ( ) тозуы:
%,
%,
%.
Жалпы станоктыЈ физикалы› тозуы:
,
%.
2.6. Физикалы› тозудыЈ коэффициентін аны›та“анда тЇзетілетін жЩне тЇзетілмейтін тозуларды есептеу
ТЇзелетін жЩне тЇзелмейтін тозуларды есептеу Їшін тиімді пайдалану уа›ытына байланысты жЩне машина ›±рылымын жекелей есептеу Щдістерін біріктіретін тЩсіл ›олданылады.
ТЩжірибеде тЇзелмейтін физикалы› тозуы бар жабды›тардыЈ бйлшектерін ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін жЩне ›ыс›а уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектерге бйледі.
°за› уа›ыт ж±мыс істейтін жабды› бйлшектерініЈ ›алды› ж±мыс істеу мерзімі ( ) ба“алау объектісініЈ ›алды› ж±мыс істеу мерзіміне сЩйкес келеді.
љыс›а уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ ›алды› ж±мыс істеу мерзімі ( ) ба“алау объектісініЈ ›алды› ж±мыс істеу мерзімінен кем болады.
љыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тЇзелетін физикалы› тозу коэффициенті ( ) мына“ан теЈ:
, (2.15)
М±нда, ›ыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектерді жйндеуге кететін шы“ындар;
›ыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ ауыстыру немесе ›айтадан ›алпына келтіру ›±ны.
љыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тЇзелмейтін физикалы› тозу коэффициенті ( ) былай аны›талады:
, (2.16)
М±нда, ›ыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін і - бйлшектердіЈ тиімді ж±мыс істеу мерзімі;
›ыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін і - бйлшектердіЈ нормативті ж±мыс істеу мерзімі.
љыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тозу коэффициенті ба“алау объектісініЈ йзіндік Їлесінен есептеледі:
, (2.17)
М±нда, жалпы ба“алау объектісініЈ йзіндік ›±ны (›айта ›алпына келтіру немесе ауыстыру ›±ны).
Алдын – ала ескерілмеген ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тЇзелмейтін тозу коэффициенті ( ) формула бойынша аны›талады:
, (2.18)
М±нда, ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ ›айта ›алпына
келтіру немесе ауыстыру ›±ны;
ба“алау объектісініЈ тиімді пайдалану уа›ытына теЈ ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тиімді пайдалану уа›ыты;
ба“алау объектісініЈ нормативті ж±мыс істеу мерзіміне теЈ ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ нормативті ж±мыс істеу мерзімі.
Ба“алау объектісініЈ тозу коэффициенті ›ыс›а жЩне ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тозу коэффициентініЈ суммасы ретінде аны›талады:
, (2.19)
М±нда, ба“алау объектісініЈ тозуы тЇзетілетін ›ыс›а немесе ±за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ саны.
Мысал 2.7. Техникалы› желініЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет, егер оныЈ ›айта ›алпына келтіру ›±ны 40000 тг., нормативті ж±мыс істеу мерзімі 32 жыл, тиімді пайдалану уа›ыты 8 жыл. Желі ж±мыс істемейді. Жйндеу ж±мыстары ›ажет. Жйндеуге кететін шы“ын 1500 тг. ПештіЈ жылыту бйлшектерін ауыстыру ›ажет. Жйндеуге кететін шы“ыны 4 000 тг.
Шешімі:
1.ТЇзелетін тозудыЈ ›±нын аны›таймыз:
,
тенге.
2. ТЇзелетін тозудыЈ коэффициентін аны›таймыз:
,
.
3. ТЇзелмейтін тозудыЈ ( ) коэффициентін (2.18) - формула бойынша есептейміз:
,
немесе (2.16) - формула бойынша:
.
4. Жалпы тозудыЈ суммарлы коэффициентін аны›таймыз:
,
.
Мысал 2.8. Мысал 1.7 бойынша техникалы› желініЈ тозу коэффициентін аны›тау ›ажет. Ба“алау мерзіміне дейін желі 3 жыл ж±мыс істеді. °за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тиімді пайдалану уа›ыты (тЇзелмейтін тозу бойынша) 8 жыл. Ременьді передачаныЈ ›айта ›алпына келтіру ›±ны 4000 тг. Нормативті ж±мыс істеу мерзімі 5 жыл, тиімді пайдалану уа›ыты 3 жыл. ПештіЈ жылыту бйлшегініЈ ›айта ›алпына келтіру ›±ны 12000 тг., нормативті ж±мыс істеу мерзімі 10 жыл, тиімді пайдалану уа›ыты 8 жыл.
Шешімі:
1. љыс›а уа›ыт ж±мыс істейтін пештіЈ бйлшектерініЈ тЇзелетін физикалы› тозу коэффициентін (2.15) - формула бойынша аны›таймыз:
;
.
2. љыс›а уа›ыт ж±мыс істейтін пештіЈ бйлшектерініЈ тЇзелмейтін физикалы› тозу коэффициентін (2.16) - формула бойынша аны›таймыз:
;
;
3. љыс›а уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ йзіндік ›±нын есептеумен тозу коэффициентін аны›таймыз (2.17) - формула бойынша:
;
.
4. °за› уа›ыт ж±мыс істейтін бйлшектердіЈ тЇзелмейтін тозу коэффициентін (2.18) - формула бойынша аны›таймыз:
.
5. Жалпы ба“алау объектісініЈ тозу коэффициентін (2.19) - формула бойынша аны›таймыз:
.
Мысал 2.9. Б±р“ылау станогыныЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет, егер оныЈ ›айтадан ›алпына келтіру ›±ны 150000 тг., нормативті ж±мыс істеу мерзімі 20 жыл. Ба“алау мерзіміне дейін станок техникалы› шарттар“а сЩйкес 10 жыл ж±мыс істеді ( ). Ременьді передачаны ауыстыру ›ажет. ОныЈ ›айтадан ›алпына келтіру ›±ны 5000 тг. жЩне шпиндельді топты жйндеу ›ажет. ОныЈ ›айтадан ›алпына келтіру ›±ны 30000тг. ЖйндеудіЈ ›±ны 10000 тг., нормативті ж±мыс істеу мерзімі 20 жыл.
Шешімі:
1. Ременьді передачаныЈ тЇзелетін физикалы› тозуын (2.15) - формула бойынша есептейміз:
,
2. Ременьді передачаныЈ тЇзелетін физикалы› тозу коэффициентін (2.16)-формула бойынша есептейміз:
,
3. Ременьді передачаныЈ йзіндік ›±нын есептеумен тозу коэффициентін (2.17)- формула бойынша есептейміз:
.
4.Шпиндельді топтыЈ тЇзелетін тозу коэффициентін (2.15) - формула бойынша есептейміз:
.
5. Шпиндельді топтыЈ жойылмайтын тозу коэффициентін (2.16) формула бойынша есептейміз:
6. Шпиндельді топтыЈ йзіндік ›±нын есептеу ар›ылы (2.17)-формула бойынша тозу коэффициентін есептейміз:
.
7.љал“ан ±за› ж±мыс істейтін станок бйлшектерініЈ тЇзетілмейтін физикалы› тозу коэффициентін (2.18) - формула бойынша есептейміз:
.
8. СтаноктыЈ тозу коэффициентін (2.19)-формула бойынша аны›таймыз:
.
Мысал 2.10. ТоЈазыт›ыштыЈ нары›ты› ›±нын аны›тау ›ажет, егер оныЈ бастап›ы ›±ны 12700 тг. ›±раса. ТоЈазыт›ышты 4 жыл бойы пайдаланды жЩне 90 % жЇктемесі болды.°›сас жабды›тыЈ орташа статистикалы› пайдалану мерзімі 10 жыл ›±райды.
Шешімі:
1. ТоЈазыт›ыштыЈ тиімді пайдалану уа›ытын формула бойынша аны›таймыз:
,
.
2. ТоЈазыт›ыштыЈ техникалы› жа“дайын тексеріп ›ара“ан кезде келесі кемістіктер бай›алды:
- компрессордыЈ физикалы› кемістігі;
- сЇзгіш ›±р“ат›ышыныЈ физикалы› кемістігі;
- беткі ›ор“аныстыЈ б±зылуы;
- бйлшек бекітпесініЈ Щлсіреуі.
Кемістіктерді жою“а кететін шы“ын - 2800 тг. ›±райды.
3. ТЇзелетін тозудыЈ коэффициентін (2.15) - формула бойынша есептейміз:
.
4. ТЇзелмейтін тозудыЈ коэффициентін (2.16) - формула бойынша есептейміз:
.
5. ТозудыЈ суммарлы коэффициентін (2.19) - формула бойынша есептейміз:
6. ТоЈазыт›ыштыЈ нары›ты› ›±нын мына формула бойынша есептейміз:
,
тг.
2.7. Т±тыну ›асиетініЈ тймендеуіне байланысты Щдіс
Берілген Щдіс машиналар мен жабды›тардыЈ т±тыну ›асиетініЈ тозу“а тЩуелді екендігін кйрсетеді. Жйндеу цикліне байланысты Щдіске ›ара“анда, ›арастырылып жат›ан Щдісте жЇргізген жйндеу ж±мыстарын ескермейді. Б±дан бас›а, физикалы› тозуды ба“ала“анда машиналар мен жабды›тардыЈ на›ты т±тыну ›асиетін ескереді.
Машиналар мен жабды›тарды пайдалан“ан кезде, олардыЈ т±тыну ›асиеті біраз шама“а кемиді. Оны формула бойынша аны›тау“а болады:
немесе . (2.20)
М±нда, діЈ т±тыну ›асиетініЈ тймендеуі;
діЈ т±тыну ›асиетініЈ номиналды мЩні;
діЈ т±тыну ›асиетініЈ на›ты мЩні.
Т±тыну ›асиетініЈ мЩнін есептегеннен кейін физикалы› тозу коэффициенті формула бойынша аны›талады:
, (2.21)
М±нда, діЈ т±тыну ›асиетіндегі салма› коэффициенті;
т±тыну ›асиетініЈ есептелген саны.
Машиналар мен жабды›тардыЈ т±тыну ›асиетініЈ салма› коэффициенттері шартты ›ана“аттандыру ›ажет:
(2.22)
сапа кйрсеткішініЈ салма› коэффициентін формула“а сЩйкес сараптамалы тЇрде аны›тайды:
, (2.23)
М±нда, сараптамашылар саны;
ба“алап жат›ан кйрсеткіштердіЈ саны;
сараптамашыныЈ кйрсеткіш коэффициенті;
Мысал 2.11. ПресстіЈ негізгі т±тыну ›асиеті йнімділік жЩне сенімділік болып табылады. ПресстіЈ ж±мыс істеу кйрсеткіші бойынша, на›ты йнімділігі 500 бйлшек/са“, ал номиналды 600 бйлшек/са“ ›±райды. На›ты сенімділік кйрсеткіші 300 са“, ал номиналды 500 са“. ПресстіЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет.
Шешімі:
1. Сараптамашылы› ба“алау бойынша йнімділік жЩне сенімділік (2.22)-формула шартыныЈ есебімен сЩйкесінше мына“ан теЈ:
0.6;
2. инімділіктіЈ жЩне сенімділіктіЈ кемуін (2.20) - формула бойынша аны›таймыз:
,
.
3. Физикалы› тозу коэффициентін (2.21) - формула бойынша аны›тай- мыз:
.
2.8. инімділік диннамикасын талдау Щдісі
Берілген Щдісте жабды›тыЈ техникалы› жа“дайыныЈ ж±мыс істеу кйрсеткіші ретінде оныЈ йнімділігін ›арастырады.
Тозу коэффициентін аны›та“ан кезде жабды›тыЈ ›азіргі йнімділігі мен еЈ ал“аш›ы пайдалану“а берілген уа›ытта“ы йнімділікпен салыстыру негізінде формула бойынша есептейді:
, (2.24)
М±нда, жабды›тыЈ бастап›ы пайдалану жЩне ба“алау кезіндегі
йнімділігі;
ба“алап жат›ан жабды›та“ы йнімділіктіЈ йзгеруі себебінен йндірілген йнімніЈ ›±нына Щсер ететін дЩреже кйрсеткіші;
Кйптеген машиналар мен жабды›тардыЈ дЩреже кйрсеткіші 0.6 .... 0.7.
Жабды›тыЈ йнімділігініЈ тймендеуі ±за› уа›ыт техникалы› ›ызмет кйрсету жЩне жйндеудіЈ кйбеюіне байланысты жЩне де бас›а физикалы› тозудыЈ дамуына байланысты себептер.
Мысал 2.12. Токарлы – б±ралмалы кесуші станоктыЈ Їшінші жылдыЈ
пайдалану соЈында“ы физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет.Бірінші пайдалан“ан жылы станоктыЈ келесі кйрсеткіштері болды: бір ауысымда бйлшектерді йндіру саны 160 бйлшек; екі ауысым ж±мыста“ы бір айда“ы номиналды уа›ыт ›оры 44 ауысым; техникалы› ›ызмет кйрсету жЩне жйндеу ж±мыстарыныЈ бір айда“ы уа›ыт ›оры 1 ауысым.
Ба“алау жЇргізген кезде станок келесі кйрсеткіштермен ›амтамасыз етті: бір ауысым йндірісі 136 бйлшек; бір ай а“ымында“ы жйндеу жЩне ›ызмет кйрсету ж±мыстарына кеткен уа›ыт ›оры 3 ауысым.
Шешімі:
1. ЖаЈа станоктыЈ жЩне ба“алап жат›ан станоктыЈ бір айда“ы шынайы уа›ыт ›орын аны›таймыз:
,
, .
2. СтаноктыЈ бір айлы› йндіріс бйлшек данасы ретінде пайдалан“аннан бастап жЩне ба“алау кезіне дейін есептейміз:
,
,
3. 0.6 мЩнін ›абылдаймыз.
4. СтаноктыЈ физикалы› тозу коэффициентін (2.24) формуласы бойынша аны›таймыз:
.
2.9. Машина жа“дайын сараптамалау Щдісі
Берілген Щдіс машиналар мен жабды›тардыЈ техникалы› жа“дайын ба“алау Їшін сараптамашыларды ›атыстыру ар›ылы объектілердіЈ физикалы› тозу дЩрежесін аны›тау болып табылады. Ба“алаушы жабды›тыЈ техникалы› жа“адайын тексеру тЩжірибесін пайдалана алады. Шдетте м±ндай инспекциялы› тексеруден йткізуді жабды››а ›андай жйндеу ж±мысы ›ажет екендігін аны›тау Їшін йткізеді. ТЩжірибелі мамандар жабды›тыЈ тозу дЩрежесін де ба“алай алады, егер де олардыЈ алдына сондай ма›сат ›ойса. Біра› та м±ндай ба“алаудыЈ субъективті сипаттамасы нЩтиженіЈ ›±ндылы“ын тймендетеді.
Сарапшылар бірыЈ“ай тозудыЈ ба“алау йлшемдерін ›олдану Їшін арнайы ба“алау шкаласын пайдаланады (1.4 - кесте).
Шынды› дЩрежесін жо“ары растау Їшін бірнеше сараптамашылар ›атыса алады. Тозу коэффициентініЈ нЩтижелі мЩнін формула бойынша аны›тайды:
, (2.25)
М±нда, сарапшысыныЈ ба“ала“ан тозуы;
сарапшысыныЈ салма›ты пікірі;
сарапшыныЈ саны.
СарапшылардыЈ салма›ты пікірін мына шарттан аны›тайды:
(2.26)
Сарапшылы› ба“алаудыЈ объективтілігін кйтеруге болады. Егер де машиналар мен жабды›тардыЈ техникалы› жа“дайын аны›та“анда ›азіргі заман“а лайы› Щдістер мен арнайы техникалы› диагностика аспабын пайдаланса.
Кесте 2.3
Тозу коэффициентін аны›тау Їшін пайдаланатын сараптамалы› ба“алау шкаласы
Жабды›тыЈ жа“дайыФизикалы› жа“дайыныЈ сипаттамасыТозу коэф- фициенті, %ЖаЈаЖаЈа орнатыл“ан, пайдаланылма“ан
йте жа›сы жа“дайда“ы жабды›
0 – 5ите жа›сыІс-жЇзінде жаЈа, аз уа›ыт ж±мыс істе – ген, жйндеуді немесе бйлшектерін ауыстыруды ›ажет етпейтін жабды›
6 - 15
Жа›сыЖ±мыс істеген,біра› толы› жйнделген,
йте жа›сы жа“дайда“ы жабды›
16 - 35љана“аттанарлы›Ж±мыс істеген, кейбір жйндеуді неме - се ±са› бйлшектерін ауыстыруды ›а - жет ететін жабды›
36 - 60
Шартты жарамдыЖ±мыс істеген жЩне істей алатын, біра› белгілі бір жйндеуді ›ажет ететін немесе негізгі бйлшектерін ауыстыра - тын жа“дай
61 - 80
љана“аттандырылма“анЖ±мыс істеген, кЇрделі жйндеуді жЩне
негізгі агрегаттарын ауыстыруды ›ажет ететін жабды›
81 - 90
љолдану“а жарамсызСатылмайтын жЩне жйндеуге келмей – тін жабды›
91 - 100
Мысал 2.13. Пилорама 5 жыл бойы пайдаланылды. Екі сараптамашыныЈ пікірінше - пилораманыЈ жа“дайы жа›сы.®шінші сараптамашыныЈ пікірінше–›ана“аттанарлы›. ПилораманыЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет, егер де сараптамашылардыЈ пікірі бірдей болса.
Шешімі: 1. 2.3 - кестеге сЩйкес жа›сы объектініЈ жа“дайы 16 .... 35 % тозу коэффициентіне сЩйкес келеді. Тозу коэффициентініЈ орташа мЩні пайыз кйрсеткіші бойынша мына“ан теЈ:
.
2. 2.3 - кестеге сЩйкес ›ана“аттанарлы› жа“дайда тозу коэффициенті 36 – 60 % мЩнінде болады. Тозу коэффициентініЈ орташа мЩні пайыз кйрсеткіші бойынша мына“ан теЈ:
.
3. СарапшылардыЈ пікірі бірдей бол“анды›тан, (2.26) – формуланыЈ шартын есептейміз:
.
4. Тозу коэффициентін (2.25) - формула бойынша аны›таймыз:
2.10. Корреляциялы› талдау Щдісі
Берілген Щдіс негізінде ±стал“ан жабды›тыЈ ба“асы мен физикалы› тозу кйлемі арасында“ы байланыс жатыр. Тозу кйлемі, біріншіден жабды›тыЈ пайдалану уа›ытына байланысты жЩне де оныЈ техникалы› жа“дайына байланысты. Ж±мыс авторларымен ±стал“ан металкесуші станоктыЈ ж±мыс істеу уа›ытыныЈ тозу коэффициентіне Щсер етуі туралы зерттеу жЇргізілді. Олар тозуды бір Їлгіге жататын жаЈа жЩне ±стал“ан жабды›тыЈ ба“асы арасында“ы айырмашылы› ретінде аны›тады. Корреляциялы› талдау нЩтижесінде станоктыЈ пайдалану уа›ыты мен физикалы› тозу коэффициенті арасында“ы байланысы дЩрежелі функция ар›ылы сипатталады:
, (2.27)
М±нда, ±стал“ан жабды› нары“ыныЈ жа“дайына тЩуелді коэффициенттер.
МЩліметтерге байланысты (2.28)
(2.28) - формуланыЈ мЩні станоктыЈ техникалы› жа“дайын ескермей, тек ›ана оныЈ пайдалану уа›ытын ескереді. СтаноктыЈ техникалы› жа“дайын коэффициенті ар›ылы есептеуге болады. Ол Їшін (2.27) – формуланыЈ мЩнін логарифмдейміз:
.
Регрессия сызы“ы берілген жа“дайда тура болады. Б±л сызы›тыЈ бас›а координат осьтерімен ›иылысуы (мысал“а, ординат осімен) мЩнін береді, ал сызы›тыЈ иілу б±рышы коэффициентімен аны›талады. шеткі мЩнін табу Їшін логарифмдік координатада станоктыЈ тозуына тЩуелді корреляционды айма› ›±рылады жЩне де регрессия сызы“ына параллель координатты айма››а шекті сызы› жЇргізіеді. Алын“ан тЇзулер металлкесуші станоктыЈ ЩртЇрлі техникалы› жа“дайларына сЩйкес келеді. Жабды›тыЈ техникалы› жа“дайын техникалы› сараптама кезінде сараптамашылар аны›тайды. СараптаманыЈ нЩтижесін ба“алау шкаласымен кйрсетуге болады. АстыЈ“ы шектік сызы› - 50 ±пай“а сЩйкес, одан кейінгі келесі сызы› - 40 ±пай“а жЩне т.б. Б±л авторлар“а ±пайдыЈ саны мен йлшемі арасында“ы корреляционды байланысты табу“а мЇмкіндік берді.
. (2.29)
Кесте 2.4
Техникалы› жа“дай деЈгейлерініЈ баллды› шкаласы
Техникалы› жа“дайдыЈ деЈгейі Техникалы› жа“дайдыЈ сипаттамасыОрташа
баллите жа›сыЖабды› аз ж±мыс істеді; техникалы› жйндеуден йтті; бйлшектерді ауыстырудыЈ ›ажеті жо›. 50Жа›сы Жабды› номиналды жЇктемеден аз пайдала- нылды (я“ни, жЇктемесі аз болды), бйлшектері толы› ауыстырылды (жаЈартылды).40Орташа Жабды› ›ана“аттандырыл“ан жа“дайда, аз кйлемдегі жйндеу ж±мыстары ›ажет, номиналды
жЇктемеге сЩйкес пайдаланылды.30
Кесте 2.4 жал“асы
Орташа тйменЖабды›тыЈ техникалы› жа“дайы ж±мыс›а жарамды, біра› кейбір негізгі бйлшектерін ауыстыру ар›ылы толы› жйндеу ж±мысынан йткізу ›ажет.20Нашар Жабды› техникалы› ›ызмет кйрсету кешенініЈ
б±зылуымен пайдаланылды, толы› жйндеу ж± - мысын жЇргізу ›ажет.10
Физикалы› тозу коэффициентін аны›тау Їшін (2.29) - формуланыЈ мЩнін есептей келе (2.28) - формуланы мына тЇрге келтіреміз:
(2.30)
Берілген ЩдістіЈ арты›шылы“ы - жабды›тардыЈ нары›та шынайы болып жат›ан жа“дайын ескереді, біра› та нары› жа“дайыныЈ йзгерген кезінде жЩне коэффициентіне тЇзетулер енгізеді .
(2.30) - формуланы техникалы› жабды›тыЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау Їшін пайдалану“а болады. Егер де оныЈ техникалы› жа“дайына д±рыс сараптамалы ба“алау жЇргізсе.
Мысал 2.14. 2.1-мысал ар›ылы ±сталы пресстіЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау керек. °сталы пресс 12 жыл ж±мыс істеді жЩне де толы› жйндеу ж±мысын ›ажет етеді.
Шешімі:.
1. 2.4 – кестеге сЩйкес ±сталы пресстіЈ техникалы› жа“дайы ба“аланды (толы› жйндеу ж±мысын жЇргізу ›ажет). Жабды›тыЈ техникалы› жа“дайына
сЩйкес Б = 20 – “а теЈ.
2. (2.30) - формула бойынша ±сталы пресстіЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›таймыз:
.
Мысал 2.15. 2.2 – мысалдыЈ берілгені бойынша металлкесуші станоктыЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау ›ажет.
Шешімі:
-
1996 жылдыЈ желто›санынан 2000 жылдыЈ маусымына дейін ста-
нок 3.5 жыл ж±мыс істеді.
-
СтаноктыЈ техникалы› жа“дайына сараптама жЇргізген кезде,
оныЈ аз ж±мыс істегендігі, техникалы› жйндеу ж±мысынан йткендігі туралы белгіленді. Олай болса, 2.4 – кестеге сЩйкес станоктыЈ техникалы› жа“дайын жа›сы ретінде ба“алау“а болады. Берілген техникалы› жа“дай“а сЩйкес Б = 50.
3. (2.30) - формула бойынша станоктыЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›таймыз:
Мысал 2.16. 2.3 – мысалдыЈ берілгені бойынша гидравликалы› пресстіЈ физикалы› тозу коэффициентін аны›тау керек.
Шешімі:
1. 2.4 – кестеге сЩйкес гидравликалы› пресстіЈ техникалы› жа“дайын
жа›сы ретінде ба“алау“а болады (толы› жйндеу нЩтижесінде пресс жаЈартыл“ан, я“ни тоз“ан бйлшектер ауыстырыл“ан). Берілген техникалы› жа“дайына сЩйкес Б = 40.
2. (2.30) - формула бойынша физикалы› тозу коэффициентін аны›таймыз:
Достарыңызбен бөлісу: |