Мазмұны түсінік хаты
жүктеу/скачать 6.35 Mb.
|
| «Жуандық» (1926) әңгімесінен жазушы шығармаларындағы жаңа бет алыстың нышаны анғарылады. Мұнда момын кедей Жақсылықтың өз жолын тауып, ерікті, баянды өмір жасауға ұмтылғаны, бірақ бұрыннан кедей-кемтарды уысында ұстап, тізе батырып үйренген Әбіш, Құрман секілді байлардың оған қиянат, зорлық жасағаны көрсетіледі. Совет өкіметінің саясаты ауыл кедейлеріне күшті ықпал жасай бастағаны Жақсылықтың өзгелермен бірге егін салып, өнім алуынан, соның арқасында малды ауылдарға жаутаң көз болмай, ел қатарына қосылуынан көрінеді. Бұл арадан жазушының қарапайым еңбек адамының ұнамды бейнесін жасауға ден қойғаны байқалады.
М.Әуезовтің жиырмасыншы жылдардағы шығармаларындағы негізгі тақырыптың бірі — әйел теңдігі. Шығармаларында өмір шындығына берік табан тіреп отыратын жазушы сол кезендегі қазақ әйелінің басындағы хал-ахуалды асырмай да жасырмай, қаз-қалпында көрсетеді. Бірде жазушы ата-анасының еркімен күйеуге шығып, тағдырына мойынсынған әйел тарихын («Сөніп жану») әңгімелесе, екінші шығармасында сүйгеніне қосыла алмай, құсадан өлген Ғазиза («Кім кінәлі») жайын сөз етеді. Тағы бірде («Үйлену») әке әміріне көнбей, көңіл сүйген жігітімен қашып кеткен қыз хикаясына тоқталады. М.Әуезовтің отызыншы жылдардың бас кезінде жазған очерктері мен әңгімелерінің тақырыбы да, идеялық бағдары да советтік өмір шындығына арналды. Социалистік құрылыстың табыстары, шаруашылық пен мәдениеттегі ірі жаңалықтар, адамдар санасындағы, мінез-құлқындағы өзгерістер өмірдің ішкі заңдылықтарын терең суреттеуді қажет етті. Жазушы еңбек адамдарының жарқын бейнесін жасауға талаптанады. Ол очерктері мен әңгімелерінде колхоз құрылысын адал еңбегімен нығайтып жатқан жандардың іс-әрекеттерін тақырып етіп алды. Осы тақырыптық бетбұрыстың алғашқы тәжірибесі «Қасеннің, құбылыстары» (1933) деген әңгімеден басталады. «Қараш-Қараш» пен «Қилы заманда» халық өкілдерінің ерлік күреске қабілеттілігін тамаша бейнелеп, ірі қадам жасаған жазушының енді советтік жаңа адамдар тұлғасын бейнелеуді алдына міндет етіп қойғаны көрінеді. «Қасеннің құбылыстарында» кездесетін осындай жаңа адам — студент Сәлім. Ол кеңестік мекемеде қызмет істеп жүрсе де, қоғамның көркеюіне бүйрегі бұрмайтын ағасы Қасеннің ниетіне қарсы шығады. Әңгімеде Сәлімге берілген орын да шағын, оның бейнесі толық ашыла қоймаған. Бірақ бұл арада суреткердің идеялық бағытының мәні күшті. Бір кезде совет өкіметін қабыл алмаған кейбір адамдардың жаңа заман салтымен үйлестік таба алмай, рухани дағдарысқа түскендігін жазушы өз шығармасында үлкен көркемдік жинақтаулармен нанымды көрсете алды. Қолхоз өміріне арналған «Шатқалаң», «Іздер», «Бүркітші» атты әңгімелерінде М.Әуезов совет адамдарының социалистік меншікті, ел дәулетін қорғау жолындағы күресіне көбірек көңіл бөледі. Бұлардың оқиғалық, тартыстық жүйесінде ұқсастық байқалғанымен, идеялық, және композициялық шешімдері түрліше болып отырады. «Іздер» (1935) — жазушының колхоз өміріне, ауылдың алдыңғы қатарлы адамдардың саналы тәртіп, сапалы еңбек үшін күресіне арналған алғашқы әңгімелерінің бірі. Бұл әңгіменің өзіндік соны өрнектері бар. Ең алдымен мұнда советтік қоғамның үлгілі адамдарының жанды да тартымды бейнелері жасалды. Олар — «Шақпақ» колхозының шопаны Несіпбай мен колхоз бастығы Құлжатай. Бұлардың екеуі де азамат соғысына қатысып, совет өкіметін орнатысады, жаңа заманға үлкен үміт артады. Сондықтан да оларды колхоз ісінің өрге басқаны қуантады, кедергілер мен зиянкестіктер ренжітеді. Өз мүддесінен көпшілік мүддесін артық санау, колхоз байлығын көздің қарашығындай сақтау үшін дамылсыз әрекет ету, қоғамдық істерге берілу — бұларға тән қасиет. Қарауындағы малы шытыр жеп уланбасын деп Несіпбай жарғақ құлағы жастыққа тимей жүреді. Өз міндетіне жауапкершілік сезімінің күштілігі Құлжатайдың да бойына сіңген ерекшелік. Колхозға орнығып алған зиянкес Жұматай, Жетпісбай сияқтылардың лаңы ортақ іске зор қырсық келтіре жаздайды. Жұматайлар аштықтан әрең аман қалған Шәріп, Әшім деген бұрынғы жалшыларды «байдың кұйыршығы» деп жала жабудан тайынбайды. Колхоз құрылысының алғашқы кезеңінде орын тепкен осындай қайшылықтар әңгімеде тартыс желісін құрайды. Шығармада отызыншы жылдардың бас кезінде әсіре белсенділердің кесірі ауыл шаруашылығында олқылықтарға душар еткені баяндалған. Колхоз қозғалысының осы секілді қат-қабат оқиғалар, күрестер үстінде ғана табысқа жеткенін жазушы сенімді көрсете алған. Несіпбай, Құлжатай секілді ұнамды түлғалардың жасалуы суреткер шығармашылығындағы елеулі жетістік. жүктеу/скачать 6.35 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|