«Мәдени МұрА» МеМлекеттік бАғдАрламасының кітАп сериялАры

268
күй аңыздар
«Секер менен Барағым, 
Айналайын қарағым, 
Біреуіңнен айрылып, 
Бүгіле жерге қарадым»,—
деген Тайлақтың зарлы жоқтауы естілгендей. Сыбызғының 
үнін естіген Барақтың әйелі бір жамандықтың болғанын сезеді. 
«Сыбызғы үні құлағыма келмесе екен» деп ол қапаланады. 
Сыбызғының жоқтауына жиналған жұрт, Тайлаққа көңіл ай-
тады, бірақ ол ойнай береді, ойнай береді. Әлден уақыттан кейін 
қалжыраған Тайлақ, есінен айрылып, құлап түседі. ықылас 
бұл күйді жаңа бояумен нақыштап қобызға салады. 
МЕРГЕНБАЙ ЕРДЕНЕҰЛЫ /1843-1929/
282. «Арман»
(ІІІ нұсқа)
Мергенбай он алты жасында батыр атаныпты. ол былай бол-
ған екен. 
Текес өзенінің ар жағында отырған қалмақтар бер жағын-
дағы қазақтардың малын шауып, қыздарын ұрлап, қайта-қайта 
мазасын ала беріпті. 
Ердене асқан бай екен. Жылқысы Сырт жайлауда жататын 
көрінеді. 
Бес жүз кісі қол жинап, қалмаққа шабуыл жасамақ мақ-
сатпен сол Сыртта ат үйретіп, ұрыс, шабыс, атысқа дайында-
лады. Солардың ішінде Мергенбай да бар екен. Әкесі оны сырт 
көзден тасада ұстапты. Тілден, көзден сақтағаны болса керек. 
Бірақ бала Мергенбай әкесінің рұқсатынсыз бес жүз адаммен 
бірге қалмаққа аттанады. 
Әуелі ежелгі ұрыс әдісі бойынша жекпе-жекке жол бері ле ді. 
Алғашқыда бес жүз кісіден қырық адам алға шығады. Со ңын-
да сол қырық адамнан екі-ақ адам суырылып жеке қалады. Екі 
адамның бірі Мергенбей, Екіншісі кіші әкесі Шыңғысбай ба тыр 
екен. Шыңғысбай батыр айтады: 
—Балам, бірінші кезек кәпір қалмақтыкі. Босқа мерт бо-
ларсың. Жолды маған бер,—дейді. 
—Жоқ, әке,—дейді Мергенбай,—шынымен ұл деп таны са-
ңыз, жекпе-жекке мені жіберіңіз,—деп көнбей қояды. 

268
269
күй және күйшілер туралы аңыздар
Шыңғысбай амалсыз көнеді. Найзаның ұшында отырғандай 
дегбірі қашып, ұлының амандығын тілеп, әруаққа сыйынып, 
Құдайға жалбарына береді. Бірінші кезек қалмақтыкі екен. 
Алғашқыда білтелі қара мылтығымен атпақ болғанда, от ал-
май қалып, кезек Мергенбайға тиеді. Ақшолақ бірдеңке деген 
мылтығымен алып қалғанда, қалмақтың тұмағын ұшырып 
әке тіпті. Бұдан кейін семсерлесу басталады. Мергенбей жас тық 
шап шаңдықпен а дегенде-ақ қарсы келе жатқан қалмақтың 
жарты басын жарып өтеді. Қалмақ ат жалын құшып құлайды. 
Мергенбей енді әрең дегенде аттан аунатып жерге сұлатып, 
семсерін көтеріп басын шабайын деп жатқанда, батыр қалмақ 
жарты басын көтеріп: 
—Әй, батыр, жас екенсің. Сілтеуді білсең де, кесуді үй-
ренбепсің. Шабуылды білсең де, шабуды білмепсің. Семсерің 
тағы қата тиер. Мә, кесер болсаң, өзімнің семсеріммен кес,—
деп Мергенбейдың қолына ұстара жүзді семсерін беріпті. 
—Сенің атың кім?—дейді Мергенбай. 
—Бадыма,—дейді қалмақ батыры. 
—Мен—Мергенбаймын!—деп көзі қанталаған Мергенбай 
сем серді көтере бергенде, Шыңғысбай: 
—Балам, әлі жассың, мойныңа қан жүктеме. Нағыз ер екен. 
өлсе, енді өз ажалымен өлсін,—деп тоқтатыпты. Сол жолы 
қазақтар қалмақты шауып, ендігәрі тиіспейтіндей етіп үлкен 
олжамен оралыпты. 
Сонда Ердене ұлының ерлігін естіп, алдынан шығып: 
—Сендей ұлды берген Алладан айналайын. Арманым орын-
далды. Құдайға мың да бір шүкір,—депті. 
Сонда Мергенбай қалмақтың батырлығын айтып: 
—Нағыз дос болатын-ақ жігіт екен, әттең...—деп арман 
қылыпты. өмірінің соңына дейін сол арман көкейінен кетпей, 
ылғи «Арман» күйін тартады екен. 

жүктеу/скачать 1.63 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: