Мәдениеттің мақсаты негізінен адамзаттың әр ұрпағының келесі ұрпаққа өлмес те, өшпес мұра қалдыру, олай болса, аталған Батыс п

299 
т
ұрақтылықты көрсететін күш. Шын мәнінде, адамның кемелденуі туралы 
қанша айтатын болсақ та, оның барлық мәні қарама-қайшылықтарға толы: 
өмір мен өлім, әлсіздік пен руханият, өзін сүю мен альтруизм, борыш пен 
рахат, қирату мен жасампазды
қ және т. б. Мамандар белгілі бір мәдени 
т
ұтастықтың бір бөлігін білдіретін "халықтық діндерді" және тек бір 
этном
әдениетке байланыстырылмаған әмбебап діндерді ажыратады. 
Діннің басты рөлі - адамның өзара қарым-қатынасын белгілі бір тəртіпке 
келтіру; адамдарды оның құдіреттілігі мен қасиетті болуына сендіру. Бұл 
аспектіде дін мəдениеттің бастапқы қайнар көзіне жəне оның күшін қорғауға 
жатады. Жабайы наным-сенімдер мен эгоизмге тосқауыл қою керек болды. 
Мұндай шектеу жеке тұлға үшін күшті (қолдаушы немесе жазалаушы) құрушы 
алдында бас июге мəжбүр етті. Оның алдындағы қорқыныш немесе қолдауына 
үміт 
қоғамда 
дəстүрлі, 
қасиетті, 
символдық 
əдет-ғұрып 
жүйесін 
қалыптастырды. Бұл аспектіде діннің салттық қызметі үлкен маңызға ие. 
Дін өз дəстүрлеріне ие жəне бұл оны рухани жəне мəдени қазына етеді. Діни 
дəстүрлер Құдайларға (Құдайға) табынудың тұрақты формалары мен 
тəсілдерінің жиынтығы болып табылады. Жер бетіндегі əрбір дін өз 
дəстүрлерін ұқыпты сақтап, барынша қолдайды, бірақ көбінесе əрбір дінде 
бірнеше дəстүрлер бар, мысалы: православие, католицизм, протестантизм – 
христиандықта, шииттер мен сунниттер – исламда, махаяна мен хинаяна – 
буддизмде. Шығыс діни дəстүрлері денемен де, санамен де белгілі бір жұмыс 
техникасын қолданады, ол ағартушылыққа, яғни адам санасының аса жоғары 
жағдайын алуға бағытталған. Христиан діни дəстүрлері шіркеуге бару, дұға, 
уағыздау жəне діни мерекелерді құрметтеуді қамтиды. Ең танымал мерекелер 
Пасха, Рождество, Крещение, Троица, Вознесение, Благовещение. Сондай-ақ, 
сандық технологиялар ғасырында адамдар олардың ата-бабалары сияқты 
нəпсіқұмарлық емес болғандықтан, барлық дəстүрлер сақталмайды. Қазір 
мерекелік дастархан басында аздаған адамдар егін немесе жаңбыр сұрайды. Тек 
мереке бүкіл отбасымен жиналудың тағы бір себебі болды. Өткенсіз болашақ 
дəстүр жоқ – бұл мызғымас беделді мұра, ата-бабаларымыз - "тасушылар" – 
олардың мұрагерлері - "ізбасарлар" өмірінің негізгі дауыс құқығына ие 
болуымен үнсіз қабылданады жəне келісімде беріледі. 
Діни рəсім дегеніміз не? Діни рəсімдер мен əдет-ғұрыптар – бұл не? 
Кейбіреулер мұндай құбылыстарға тек дінмен тығыз байланысты адамдар ғана 
тап болады деп санайды. Алайда, шын мəнінде мұндай рəсімдер бұрыннан 
қарапайым адамдардың күнделікті өмірімен араласады. Діни əдет-ғұрыптар мен 
рəсімдер - бұл болмыстың ажырамас бөлігі. Дегенмен, осыған қарамастан, 
көлеңкеде көптеген қызықты сұрақтар бар. Мысалы, "діни рəсім" сөзінің 
мағынасы да бірқатар түсініспеушіліктерді тудырады. Өйткені, қандай салт-
дəстүрлерді оларға жатқызу керек, ал қандай салт-дəстүрлерді жатқызуға 
болмайды? Немесе православие құпиялары мен католиктер арасындағы 
айырмашылық неде? Жəне ақыр соңында, алғашқы діни рəсім қалай өтті? 
"Діни рәсім" сөзінің мағынасы. Әрқашан мəселе түбірінен басталуы керек, 
атап айтқанда, осы өрнектің нақты мəнінен. Сонымен, діни рəсім - қоршаған 
шындық туралы адамның мистикалық көрінісіне негізделген белгілі бір əрекет. 

300 
Яғни, осындай салт-дəстүрдің басты міндеті - сенушілердің оның өз басымен 
немесе Құдаймен байланысын нығайту болып табылады. Бұл ретте ол өте 
маңызды емес, мұндай іс-əрекет жеке немесе бұл ұжымдық іс-шарамен 
жүргізіледі. Діни рəсім дегеніміз не? Дегенмен, бұл сөздің мағынасын білу 
жеткіліксіз. Оның мəнін толық түсіну үшін көрнекі мысалдар мен дəлелдерге 
сүйене отырып, барлығын ерекше қарау қажет. Сондықтан діни рəсім шын 
мəнінде не екенін қарастырайық. 
Алдымен барлық христиандар арасында таралған саусақпен шоқыну үлгісін 
алайық. Мінажат ету кезінде қолданылатын белгіленген тəртіппен қарапайым 
қолмен манипуляция жасауда мистикалық ештеңе де көрінеді. Жəне бұл діни 
рəсім... Қалай білесіз? Өйткені мұнда екі маңызды сəт бар. Біріншіден, көптеген 
ғасырлар бойы барлық христиандар үшін өзгермейтін белгіленген рəсім. 
Екіншіден, ол осындай əрекет адамға Құдайдың рақымын төгуге қабілетті деген 
сенімге негізделеді. Осыған орай, келесі тұжырым жасауға болады: осы екі 
сəтті біріктіретін кез келген əдет-ғұрып діни рəсім болып табылады. Бірінші 
мистикалық жұмбақ адам əлемді жоғары ақыл-ой басқарады деп сенген кезде 
ешкім білмейді. Өйткені, бұл біздің ата-бабаларымыз əлі жаза алмаған кезде 
алғаш рет болды. Олардың ақылға қонымды өмір салтының бірден-бір дəлелі-
жартастардағы суреттер мен кертпелер. Алайда, тіпті бұл ақпарат ежелгі 
адамдардың діни салтының не екенін түсіну үшін жеткілікті. Сол уақытта 
адамның өмірі оған ана-табиғат қаншалықты жақсы екендігіне тікелей 
байланысты. Тек физика жəне химия заңдары туралы аз ғана түсінігі жоқ 
адамдар үшін ол қандай ұлы болғанын елестетіп көріңізші. Демек, жыл өткен 
сайын олар өз ерік-жігері мен ақыл-ойының бар-жоғын айта бастады. 
Сондықтан "ежелгі адамдардың діни дəстүрі дегеніміз не?" деген сұраққа жауап 
беру керек, бұл өте оңай болады. Олардың барлық салт-жоралары табиғат 
рухын қастерлеуге бағытталған өз жадыңызды нығайтудың қызықты жолдары 
заттардың алмасуы туралы ең танымал мифтер.
Қазіргі 
əлемдегі діни рəсімдер ғылыми теориялар мен атеистік 
көзқарастарды танымал ету ғасыры басталғанына қарамастан, діни əдет-
ғұрыптардан еш жерде бөлінбеді. Оның үстіне, олардың кейбірі адамдардың 
санасында өте терең ұяланды, бұл əдеттегі норма болды. Екі үлкен діндердің 
ең танымал дəстүрлерін қарастырайық - христиан жəне ислам. Сонымен, 
балаларды православиелік шоқындырудан бастайық. Бұл діни рəсім тарихта ең 
көне болып саналады. Оның заңдары бойынша, кішкентай балаларды алғашқы 
күнəдан тазарту үшін киелі сумен жуады. Сонымен қатар, мəсіхшілер шоқыну 
кезінде Құдай адамға сақтаушы періште береді деп сенеді.
Біздің заманымызға дейін жеткен тағы бір көне діни рəсім - жыл сайын 
Меккеге мұсылмандардың қажылығы болып табылады. Олар əрбір шынайы 
сенуші өмірде кем дегенде бір рет Аллаға деген адалдығын көрсету үшін 
осындай жорықты жасауға тиіс деп сенеді. Алайда, барлық салт-дəстүрлер мен 
əдет-ғұрыптар зиянсыз емес. Өкінішке орай, кейде сенім фанатизмге айналады, 
содан кейін алғашқы құрбандар пайда болады. Атап айтқанда, кейбір діни 
рəсімдер кейде тіпті адамның қанын талап етеді жəне сенуші-фанатик мұндай 
сыйлықты ұсынуға дайын. Бұл Құдайдың еркі, ал адам өмірі онымен 

301 
салыстырғанда шаң ғана. Христиандардың крест жорықтарын немесе 
мұсылмандардың қасиетті соғыстарын еске алайық, ежелгі ацтектер адамдарды 
жүздеген, кейде тіпті мыңдаған адамды Күн құдайының мистикалық тəбетін 
қанағаттандыру үшін ғана құрбандыққа əкелетіні туралы айтпаған жөн. Осыған 
байланысты діни рəсімдер игілікте де, керісінше де өткізілуі мүмкін екенін 
түсіну керек. Бұл ретте Құдай зұлымдық жасамайды, ал адамдар тек рəсім 
өткізудің мəні мен тəртібін анықтайды. 

жүктеу/скачать 3.17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: