Мектеп жасына дейінгі балалардың халық ауыз әдебиеті арқылы байланыстырып сөйлеуін дамыту. Аннотоция
жүктеу/скачать 22.35 Kb.
|
1 2
макала айым| Көркем әдебиет сабағында «Менің алдыма қойған мақсатым»: баланың үйлесімді сөйлеу дағдыларын жетілдіру, ертегінің мазмұнын дұрыс түсіндіру. Грамматикалық тұрғыдан дұрыс байланыстыру және жүйелеу.Тілдік байлықты арттыру және оқылған ертегінің мазмұнын толық қабылдау негізінде Күннің екінші жартысында олар оқыған ертегіні сахналайды. Мысалы:"ақ қасқыр"," Мақтақыз және мысық " ертегілері. Олар қалған ертегілерін бейнелейді, сөздерді жатқа айтады, көңіл-күйді, өздері қалаған кейіпкердің мінезін жеткізуге тырысады.
Оқу іс-әрекетінде ертегілерді қолдана отырып, негізгі педагогикалық дәстүр пәнаралық дәстүр пәнаралық байланыстарды жүзеге асырды. Енді әр пән бойынша ертегілерді қалай қолдануға болатынына тоқталайық. Мысалы, " жыл басындағы даулы зоопарк "көркем әдебиетінде осы ертегінің кейіпкерлерінің көмегімен денелердің мөлшерін салыстыруды, атап айтқанда түйелер мен тышқандарды, қойлар мен сиырларды"Үлкен","Кіші","жоғары"," төмен"ұғымдарын құра отырып, салыстыруға болады. Сюжетке сәйкес, "жеті күйеу" ертегісінің суреттерін тікелей және керісінше санауға, сонымен қатар жағымды жағымсыз кейіпкерлерді салыстыруға үйретуге болады. Жағымсыз кейіпкер қасқыр ол не істейді?(біреу), ешкі деген не?(бір) - Демек, біз екеуін салыстырамыз, екеуі тең. - Лактар не болды?Жеті Лыков. Олар қасқыр мен ешкіден үлкен. Содан кейін бұл суреттерді "көбірек" және "аз"ұғымдарын білдіру үшін пайдалануға болады. Мысалы: "не естіледі? "ойын" ойыны балалардағы жақтың дұрыс қалыптасуына, есту тілдерінің дұрыс дамуына әсер етеді. Өміртуралы ертегілер, хайуанаттар бағы, қиял ертегілері. "Алтын қақпа"ертегілерімен интеллектуалды ойын - Сөздік қорын,ой-өрісін,тіл байлығын,есте сақтау қабілетін дамыту, әлем танымын кеңейту. - Еркін сөйлеуге,Отанға деген сүйіспеншілікке,тілді құрметтеуге тәрбиелеу. Осы оқу іс-әрекеті барысында балалар әр қақпаның тапсырмасын орындау кезінде ертегі кейіпкерлерінің аттарын және олардың әрекеттерін біледі. Зияткерлік ойын үш тілде өткізілді. Сондай-ақ, сюжеттік суреттер арқылы ертегі кейіпкерлерін сипаттау және балалардың шығармашылық қабілеттерін арттыру ертегінің мазмұнын жасауға көмектеседі. Егер ертегі ауызша халық шығармашылығының негізгі бөлімдерінің бірі екенін ескерсек, онда ол балаларды адамгершілікке, адамгершілікке тәрбиелейді. Халық педагогикасының қайнар көзі, ең үлкен саласы-ауызша халық шығармашылығы. Ауызша әдебиет-өмір айнасы, білім берудің таптырмас құралы. "Ауыз әдебиетін зерттей отырып, біз халық санасындағы патриоттық сезімдерді, халық санасындағы адамгершілік гуманизмін, халықтың қанатты үміттерін – оптимизмді, осы халықтың өткен өмірі, Аңсау –Арман, Этика-әдет-ғұрып, халықтың ұжымдық тәрбиесінің жемісін көреміз". Қазақ ауыз әдебиеті - Ғасырлар мұрасы, сарқылмас бай қазына. Біз халқымыздың өткенін білеміз, сол арқылы бүгінімізді білеміз. Фантастикалық ертегілер, батырлық поэмалар, өмірлік тәжірибенің қысқаша қорытындылары, мақал-мәтелдер, жұмбақ жұмбақтар, қулықтар, мақал-мәтелдер, халық ойындары-осының барлығы халықтың байлығы.Сондықтан жас ұрпақты осы байлықтың қайнар көзімен таныстыру, оның педагогикалық дидактикалық тәрбиелік міндеттерін мұғалімдер оқу-тәрбие процесінде кеңінен қолдануы керек. Себебі бастауыш сынып оқушыларының дүниетанымының, адамгершілік қасиеттері мен мәдениетінің негізін қалаушылардың бірі-тәрбиеші. Тілдің байлығын, үйлесімді сөйлеуді, балалардың қиялын байқау үшін, олар білетін ертегілерді айту немесе сұрау арқылы оқушының тілінің қаншалықты бай екенін байқауға болады. Жұмбақтар балалардың дүниетанымдық қабілеттерін дамыту, тапқырлықпен таныстыру мақсатында оқытылады. Бала-болашақтың адамы, жаңадан пайда болған елдің азаматы. Сондықтан қазіргі заманғы қоғамды жаңғырту жағдайы болашақ ұрпақты тәрбиелеудегі тұтас педагогикалық процестің барлық салаларында халықтық педагогиканың озық идеялары мен тәжірибесін кеңінен қолдануды талап етеді.Көптеген ғасырлар бойы біздің ата-бабаларымыз өз ұрпағында лайықты және талантты, жоғары адамгершілік ар-ожданы бар, мақтаншақ азаматтарды тәрбиеледі. Халық шығармалары-ұлттық сана-сезімнің қалыптасуының негізі. Баланың ойлау қабілетін, тілін дамытудағы ауызша халық шығармашылығының қазақ үлгілерінің мәні мен тәрбиелік мәні халық ойы оның адамгершілік қасиеттерін қалыптастырудың қайнар көзі болып табылатындығымен, саралау, сөзжасам ерекшеліктеріне түрткі болатындығымен анықталады. Қазіргі білім берудегі ізгілендіру, демократияландыру және ізгілендіру процестері білім мазмұнындағы жалпы мәдени компоненттердің басым дамуына негіз жасайды. Сондықтан Мәдени мұра ретінде халық шығармашылығы білім беру мазмұнында да, тәрбие жүйесінде де ерекше орын алады. Фольклористердің зерттеулеріне сүйене отырып, ауызша халық В.Радлов, г. Потанин, А. Диваев, Ш. Уәлиханов, М. Көпеев және т. б. ғалымдардың, М. Әуезов, М. Ғабдуллин, А. Қоңыратбаев, Б. Адамбаев фольклоршы-әдебиетшілердің, Ш. Ахметов, А. Табылдиев, к. Матыжановтардың қазақ ауыз әдебиетінің тарихын зерттеуге және мәдени мұра ретінде игеруге қатысты, Қазақ балалар фольклорын зерделеуге теориялық тұрғыдан тұжырымдары негіз ретінде алынды. Еңбектер бойынша Ы.Алтынсарин, А.Байтұрсынов, М. Жұмабаев, Ж. Аймауытова, к. Жарықбаева және т. б. оқушылардың ауызша халық шығармашылығын дамытудың психологиялық-педагогикалық маңызы анықталды. Ауыз әдебиеті үлгілерінің педагогикалық мүмкіндіктері анықталды. Ойын өлеңдері баланың сөйлеуін ынталандырады, байқауға, тапқырлыққа, ептілікке, белсенділікке, тапқырлыққа тәрбиелейді; есептегіштер баланың сөздік қорын байытады, сөйлеуге, санауға, сан мен тәртіпті білдіруге үйретеді. Тілдік бұрылыстар жеке дыбыстар мен сөздерді дұрыс айтуды үйретеді, оларды айту қиын, сөздің мағынасын ажырата білуге, тез сөйлеуге, сөйлеуді түзетуге, сөйлеу мәнерінде жаттығуға ықпал етеді; жұмбақтар баланың ойлау қабілетін шыңдайды, білімін кеңейтеді; мақал-мәтелдер дүниетанымды арттырады, өмірлік тәжірибені үйретеді, ойын дағдыларын, ұтқыр, шешен сөйлеуді дамытады. Ертегілер балалардың білімін, сөздік қорын байытады, қиялдайды, жақсылық пен жамандықты, адамгершілікті, мейірімділікті, сұлулықты ажырата білуге тәрбиелейді. Демек, ауызша халық шығармашылығы-балаларды тәрбиелеудің кешенді құралы. Рухани байлықты, халықтың асыл мұрасын насихаттау арқылы баланың жеке тұлға ретінде дамуы үшін мүмкіндіктер ашылады. Көптеген ғасырлар бойы халықтық педагогиканың жылтыратылған, жылтыратылған және өмірлік тәжірибеде бекітілген принциптері балаларды тәрбиелеу ісіне жанқиярлықпен қызмет етеді, ұжымдық мұраттардан туған халық шығармаларының негізгі тақырыбы, яғни халықтық адамгершілік даналық, эстетикалық сезімталдық-бұл адамдардың өз ойларында шынайы адамның бейнесін жүзеге асыруға деген ұмтылысы.оның ұрпағын, болашағын тәрбиелеу. Мұндай идеал жалпы адамзаттық саланың адамгершілік білімге үйлесімді интеграциясы арқылы құнды болады. Балабақшада қазақ ауыз әдебиетінің үлгілерін оқытудың өскелең ұрпақтың бойында тұлғаның гуманистік қасиеттерінің негізін қалыптастыру үшін маңызы зор. Балабақшада қазақ ауыз әдебиетінің үлгілері негізінде оқушылардың сөйлеуін дамыту жүйесі жан-жақты қарастырылған.Балабақшада қазақ халық ауыз әдебиетінің үлгілері жанрлық түрде таңдалды. Балаларды оқыту әдістері таңдалды. Соның ішінде эвристикалық, Шығармашылық оқыту әдістеріне артықшылық берілді. Халық ауыз әдебиеті үлгілерін аталған әдістермен оқытудың тиімділігі атап өтілді. Сондықтан ауыз әдебиеті үлгілерінің білім берудің қазіргі мазмұнындағы орнын талдау, оны жетілдіру және кеңейту жолдарын қарастыру маңызды. Ол үшін ауызша әдебиеттің үлгілерін білім беру мазмұнында сұрыптау, оның мақсатын, күтілетін нәтижелерін анықтау, тиімді әдістер мен әдістерді таңдау, Оқу қызметін қамтамасыз ететін материалдар, жабдықтар дайындау, оқыту түрлерін анықтау қажет. Қолданылған әдебиеттер тізімі: Ел қазынасы – ескі Сөз. (В.В.Радлов жинаған қазақ фольклорының үлгілері) Алматы: Ғылым, 1994. - 616 б. Мұқтарұлы С. Шоқан және Өнер. - Алматы: Өнер, 1985.- 310 б. Әуезов М. Абай жолы. Роман-эпопея. Бірінші кітап. -Алматы: Жазушы, -1889. 608 б. Диваев Ә. Тарту (Құраст. және түсініктемелерін жазған Ф.Оразаева) Алматы: Ана тілі, 1992. - 256 б. Көпеев М.Ж. Екі томдық. 2-т. - Алматы: Ғылым, 1992.- 224 б. Абай. Энциклопедия. - Алматы: «Қазақ энциклопедиясының» Бас редакциясы, Атамұра, 1995. - 367 б. Абай. (Ибраһим Құнанбаев) Екі томдық шығармалар жинағы. Т.2: Аудармалар мен қара сөздер. - Алматы: Жазушы, 1986. - 200 б. Ахметов Ш. Қазақ балалар әдебиеті. - Алматы: Мектеп, 1974. - 176 б. Адамбаев Б. Халық даналығы. - Алматы: Рауан, 1996.- 158 б. Табылдиев Ә. Халық тағылымы (қазақ халық педагогикасы және тәрбие). - Алматы: Қазақ университеті, 1992.- 200 б. Қалиев С. Халық педагогикасының ауыз әдебиетіндегі көрінісі.- Алматы: Мектеп, 1987.-79 б. жүктеу/скачать 22.35 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2