Методические указания по выполнению практических работ для специальности

№ 2 бақылау жұмысы

Тапсырманың бастапқы берілгендері бойынша (тапсырмалар нұсқасының кестесін қара):

№ нұсқалар	1 БЖ бойынша тапсырма	2БЖ бойынша бастапқы берілгені: 7 сур., өндіріс түрі -жаппай, қалған кедір-бұдырлық – Ra12,5
		D	d	dтес			Raа	Raб	Raв	Raг	Raд	Raе
1	1.1	180h14	105h14	80Н8	66h14	35h14	0,8					0,8
2	1.2	178h7	100h14	75H14	68h10	28h14		0,8			0,8
3	2.1	175h14	98h7	72H14	70h14	28h11			0,8	0,8
4	2.2	172h7	95h14	70H14	66h10	32h14	0,8	0,8
5	3.1	170h13	90h13	68H8	60h10	30h14					0,8	0,8
6	3.2	165h14	88h14	65H8	66h14	24h11			0,8			0,8
7	4.1	162h14	84h7	60H14	70h10	30h14				0,8	0,8
8	4.2	160h14	80h7	55H14	65h14	26h11	0,8			0,8
9	4.3	155h7	76h14	52H14	68h14	28h11		0,8	0,8
10	4.4	150h7	74h14	50H14	65h10	25h14		0,8			0,8
11	4.5	182h13	108h14	82H9	68h14	38h10	0,8					0,8
12	4.6	184h8	102h13	78H14	70h13	28h10		0,8			0,8
13	4.7	185h14	100h8	75H14	68h14	26h10			0,8	0,8
14	4.8	186h8	98h14	72H13	65h11	30h13	0,8	0,8
15	5.1	188h14	100h13	70H7	62h11	32h14					0,8	0,8
16	5.2	190h13	90h14	62H7	66h14	26h10			0,8			0,8
17	5.3	192h14	92h8	65H14	66h11	32h14				0,8	0,8

Дөңгелете ажарлау білдегінде Ø115 f7 кірекесіп ажарлағышпен және бүйіржағы 30j_s12 сызбасы бойынша жұмысшы бөлігінің өлшемі – Ø65 f7 болатын цилиндрлі тегіс құралбілікте ажарлау жоспарланған (1 сурет). Білдектің айналдырығында орнықтандырылған, конусты сағасына қатысты құралбіліктің жұмыс беттерінің радиаль және бүйір ауытқыма шақтамаларының шамасы 0,02мм аспауы керек. Білдек айналдырығындағы конусты тесіктің радиаль ауытқымасы – 0,01мм.

1. 
   Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: Ø115 f7, Ø65 Н7 қатысты радиаль ауытқыма Ø115 f7 шақтамасы 0,05мм.
   

2. 
   Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: 30±0,165. Ұсыныс бойынша өңдеу қателіктерін есептегенде реттеу қателіктерін ескеру керек.
   

2.4.2 2 тапсырма.

Тістегеріштегі салмалы кезеулеткіш көмегімен радиаль-бұрғылайтын білдекте үңгілеу екі сұлба бойынша жоспарланған, тістегеріштің қондыру тесігіне «D» (тістегеріштің құрылымдық орнығына) қатысты тұрақты шақтамасымен «Т_Е» Ø «Е» бойынша орналасқан 6тес. «М».Сызбада (3 сурет) көрсетілген өлшемдер шақтамалары: Т_d; Т_D;Т_d1; Т_D1. Білдек айналдырығының радиаль және бүйір ауытқымасы – 0,01мм, конус сағасына қатысты үңгінің жонғыш бөлігінің радиаль және бүйір ауытқымасы – 0,02мм ден.

1. 
   Тапсырма сұрағы. «А» және «Б» сұлбаларының қайсысы 6тес. «М» орналасуын неғұрлым дәлірек қамтамасыз етеді.
   

2) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: 20±0,26.

Тетіктегі сатылық тесікті үңгілеу үшін өлшемдері ( үңгілеу сызбасы бойынша) D₁^үңг =30.1-0.025; D₂^үңг =24,084-0,021; А₁^үңг =30j_s8(±0,16) болатын аралас үңгілеу қарастырылған, үңгінің кесу жиегіндегі радиаль және бүйір ауытқыма – 0,03мм аспауы керек. Тік - бұрғылау бідегі айналдырығының конусты тесігінің радиаль және бүйір ауытқымасы – 0,02мм. Тетік биіктігі А₄=70h14.

1. 
   Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: D₁=30H10; D₂=24H10; А₅=80j_s12;
   

2. 
   Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: А₁=15h11; А₃=25j_s12.
   

2.4.4 4 тапсырма.

Тес. Ø60H9, 2тес. Ø20H9(+0,052) және 2тес. Ø26H9(+0,052) үңгілеу айналдырығының радиаль және бүйір ауытқымасы - 0,01мм, үңгінің конус сағаларына қатысты жонғыш бөлігінің радиаль және бүйір ауытқымасы – 0,02мм тік- бұрғылау білдегінде әр-түрлі үш операцияда ретпен орындалады (4сурет). 16H10 екі ойықты жонғылау көлденең бағытта бойлай орынауыстыру қателігі – 200мм ұзындыққа 0,04мм болатын тік- жонғылау білдегінде орындалады.
1) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: технологиялық орнықтардың бірінде «Н» беті таңдалған жағдайда симметрия еместік орналасу шақтамасы тес. Ø60H9
Ескерту – радиальді Т/2 симметрия еместік Т диаметрлік шақтамалардың арасындағы айырмашылықтарды анықтау үшін 5 суретті қараңыз.
2)Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер 45j_s12, технологиялық орнықта «П» беті таңдалған жағдайда.
3) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: технологиялық орнықтардың бірінде «Н» беті таңдалған жағдайда симметрия еместік орналасу шақтамасы 2тес. Ø20H9.

Ø0,05

Б

4) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: тесік
Ø20H9, технологиялық орнықтардың бірінде «Н» беті таңдалған жағдайда.
5) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: технологиялық орнықтардың бірінде «У» беті таңдалған жағдайда, 5j_s12(±0,06).
6) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін 2ойық өлшемдері 10j_s10, технологиялық орнықта «П» беті таңдалған жағдайда.
7) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер 45j_s12, технологиялық орнықта «У» беті таңдалған жағдайда.
8) Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер 72h11, технологиялық орнықта «П» беті таңдалған жағдайда.
2.4.5 5 тапсырма.

Ойықты жонғылау айналдырығының радиаль және бүйір ауытқымасы - 0,01мм ден, конусты сағасына қатысты d_фр22h7 саусақты жонғыштың жонғыш бөлігінің радиаль ауытқымасы 0,05мм, бүйір ауытқымасы – 0,02мм болатын тік-жонғылау білдегінде жоспарланған; призма бұрышы α=90º. Білдек үстелінің орынауыстыру қателігі 100мм ұзындыққа 0,04мм.

1. 
   Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер: 60мм ұзындықта ойық орналасуының симметрия еместік қателігі.
   

2. 
   Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер 70-0,25.
   

3. 
   Тапсырма сұрағы. Тексерілетін өлшемдер 22N9.
   

3 № 1 Бақылау жұмысы бойынша есепті шешудің мысалдары

Сериялы, ірі-сериялы және жаппай өндірісте тексеріс өтпелерін және білдекте дайындаманы қайта-қайта дәлдеуді болдырмау үшін дайындаманы автоматты бағдарлаумен (базалаумен) жабдықталған айлабұйым қолданылады және автоматты өлшем алумен қамтамасыз етілген білдекті баптау қолданылады. Мұнда тетіктер тобын өңдеудің жалпы қателіктерінің шамасы жүйелік және кездейсоқ қателіктерден құралады.

• 
  білдектің дәлсіздігінен;
  
• 
  айлабұйым дәлсіздігінен;
  
• 
  кескіш құралдың тозуынан және дәлсіздігінен;
  
• 
  СПИД жүйесіндегі әрбір элементінің жону күші мен қысу күшінен туындаған деформацияларынан;
  
• 
  СПИД жүйесіндегі әрбір элементінің температуралық деформацияларынан;
  
• 
  дайындамалардың кернеулік қабаты жойылғаннан кейінгі қалдық кернеудің қайта таралуынан.
  

Жүйелік қателіктер көлемі нақты тетік үшін тұрақты немесе заңды түрде өзгереді, мысалға, кескіш құралдың тозуынан да әрбір тетіктер тобында ауыстырылады. Жалпы жүйелік қателік –бағыттарына байланысты жекеленген алгебралық және геометриялық қателіктерден тұрады. Өңдеудің нақты бір технологиясына байланысты жекеленген жүйелік қателіктер білдекті баптаумен шешілуі мүмкін.

• 
  білдек түзілімдерінің майла шарттарының өзгеруінен, электрлік кернеу тербелісінен, дайындама қаттылығы және әдіп тербелісінен, сәт сайын өзгеріп және сәт сайын туатын қателіктер - ∆_сәт ;
  
• 
  орнату қателіктері - ∆_орн ;
  
• 
  баптау қателіктері - ∆_бап ;
  

Әрбір тетіктер тобы үшін кездейсоқ қателіктер көлемі әр түрлі және түрлі жақтарға бағытталған, сондықтан жалпы кездейсоқ қателік - ∆_кезд жеке қателіктердің геометриялық қосындысына тең:

мұнда: 1,2 коэфициенті есептеу бойынша қор құру үшін енгізілген.

Статистикалық мәліметтер бойынша сәттік кездейсоқ қателіктер мынадай шамаға ие:

• 
  жонғыш білдектер үшін – 0,013...0,036мм;
  
• 
  дөңгелете ажарлау білдектері үшін – 0,004...0,017мм.
  

Орнату қателігі - бірнеше қателіктердің геометриялық қосындысынан құралады:

∆_бек – Бекіту қателігі айлабұйым құрылымына байланысты, нақтырақ айтқанда: қысу элементтерінің жанасуындағы саңылаулар шамасына, дайындаманы бекіткенде пайда болатын технологиялық базаның ығысуы және тірек беттері екеуінің арсында саңылау болатын тірек элементтерінің қаттылығына және жалпы айлабұйым қаттылығына байланысты.

∆_айлб – Бірорынды айлабұйым қателігі, егер ол дайындама шақтамасынан кіші болған жағдайда білдекті баптаумен шешілетін жүйелік қателікке соқтырады. Орнату қателіктері формуласында ескерілетін айлабұйым қателігі, ол тірек беттерінің күйі әр түрлі ауытқымдағы , барлығында бірдей құрылым қолданылатын , көпорынды айлабұйым немесе көпайналдырықты білдектерде, автоматты сызықтарда, июші өндірістік жүйелерде (ИӨЖ) пайда болатын айлабұйым қателігі.

Баптау қателіктері ∆_бап баптау барысында қолданылатын реттеуші жабдықтардың (межебалдақ, индикатор, қатты таяныштар, ақтық ажыратқыштар, т.б.) дәлдігіне байланысты - ∆_рет реттеу қателігі мен баптау барысында қолданылатын өлшегіш құралдың шекті қателігімен алынатын өлшеу қателігінің - ∆_өлш геометриялық қосындысынан тұрады:

• 
  индикатор арқылы қондырғылағанда – 0,01мм;
  
• 
  қатты таяныштар арқылы – 0,04...0,1мм;
  

өлшеу қателіктерінің шамасы:

• 
  бөлік құны 0,05мм штангенциркульмен – 0,09мм;
  
• 
  микрометрмен – 0,006...0,014.
  

3.1.4 Өңдеудің жалпы қателігі кездейсоқ және жүйелік қателіктердің геометриялық қосындысына тең:

Тетік сызбасының талаптары бойынша (8 сурет), барлық қателіктерді ескере отырып:

• 
  жабдық таңдау;
  
• 
  оны дайындауға айлабұйым және орнықтандыру сұлбаларын;
  
• 
  дәлдікті қамтамасыз ететін мүмкін болатын нұсқаларды талдау.
  

Сызба талаптары бойынша орнықтандыру сұлбасының шектіліктері:

• 
  Ø50h9^(-0,062) беттік радиаль ауытқыма шақтамасы 0,1мм;
  
• 
  Ø40h9 ^(-0,062), 40j_s11 өлшем шақтамасы 0,08мм.
  

1) А нұсқасы. Білдек айналдырығында орналасқан, дәлме-дәл даналық дайындамалардан тұратын үшжұдырықшалы қысқылы РЖБ (ТРС)-те жону қолданылады.

Үшжұдырықшалы қысқы – бұл өздігінен центрленетін айлабұйым, мұнда цилиндрлік тетік жасырын технологиялық орнық - цилиндр осі бойынша бекітіліп орнықтандырылған, яғни радиаль бағыттта орнықтандыру қателігі болмайды. Бірақ үш жұдырықшаның спиралін және қысқының конусты тістегерішінің бүйірлік спиральдарын дайындаудың дәлсіздігінен, спиральдардағы үйкеліс коэфициентінің біркелкі еместігінен, бағыттаушы қысқы тұрқысы мен бағыттаушы жұдырықшалар арасындағы саңылаулардың біркелкі еместігінен қысылған тетік цилиндрдің осі қысылған цилиндр бетінің радиаль ауытқымасын туғыза отырып, қысқының айналу осінен ығысады, яғни қысу қателігі туындайды.

Бұл жағдайда қыздырылып аунатылған шыбықты қысқыға орнатудағы радиаль ауытқыманың өзі ғана 0,28мм [2, 42бет 13 кесте] болғандықтан Ø50h9 қатысты өңделінген Ø40h9 жіберілетін радиаль ауытқу бойынша талаптар орындалмай қалады.
2) Б нұсқасы. «А» нұсқасының өңдеу сұлбасы қабылданады, бірақ 2-операция қысқының кеулейжону бүйіріне таянышпен қысылған даналық дайындамалардан цангалы қысқыда орындалады. Ø50h9 ақтық орнықтан (орнату және бағыттаушы) Ø40h9 жону кезінде үшжұдырықшалы қысқыны цангалы қысқыға ауыстыру 0,08мм аспайтын радиаль орнату қателігін қамтамасыз етеді [2, 41бет 13 кесте]. Бірақ өлшемі бойынша, таяныш технологиялық база бойынша өзінің бүйірімен орнықтандыруды (тетіктерді остік бағытта базалау) қамтамасыз ететін цангалы қысқыны бекітудегі өлшем база (Б бүйірі) мен таяныш база (А бүйірі) үйлеспеуіне байланысты (9 сурет) ең нашар жағдайда 1мм тең базалау қателігі п.б. яғни өлшем шақтамасы 140-1,0. Расында да, 140 өлшемі бойынша тетіктер тобын әркелкі ауытқулармен орнатқанда «Б» бүйірі «А» бүйіріне қатысты (шектік ауытқымды тетіктер үшін өлшемдер тізбесін есептудің «максимум-минимум» әдісі бойынша) ең нашар жағдайда 1мм тең әркелкі тербеліс күйіне ие болады, сонымен бірге өлшем ауытқуы 40j_s11 (-1мм) ге.
Бұдан басқа білдекті баптау барысында баптау өлшеміне:
L_бап=140 - 40=100мм
11 дәлдік класы бойынша (40j_s11 өлшеміндегідей) 0,22мм тең баптау қателігі туындайды, яғни өлшем шақтамасы 100j_s11(±0,11).
40j_s11 өлшемді өңдеудегі мүмкін болатын жалпы максималь қателікті, оны А тұйық буын деп алып, өлшемдер тізбегінен есептеуге болады (11 сурет).

А₁=140-1,0; L_бап=100. 0,11 болғанда, А₀ жоғарғы және төменгі ауытқулары:

Яғни өлшемі көлемді тетіктер тобында жіберілетін ±0,08мм ауытқудың орнына -0,11 және -1,11 ауытқулар п.б. яғни ақау п.б.

Мұнда қателіктердің көп бөлігін базалау қателігі құрайтындығы көрініп тұр (1мм).

Базалау қателігі басым болған жағдайда машина жасау технологиясы негіздері теориясы өңдеудің дәлдіктерін шешетін үш бағыт береді:

а) базалау сұлбасын сақтай отырып құрамдық буындардың өлшемдер тізбегінің шақтамаларын қадағалау;

Базалаудың дәл осы сұлбасы үшін «в» бағытына сәйкес дәлдікті қамтамасыз ету үшін 40j_s10 өлшемінің орнына тетіктің функционалды мәндерінің сақталуын қамтамасыз ететін және үнемді болатын шақтамасымен 100 өлшемін енгізуге болады. Бұл жағдайда технологиялық база пен өлшемдік база сәйкес келетіндіктен базалау қателігі жойылады.

Біздің тапсырмамыздың шарты бойынша құрастыру бірлігінің сызбасы жоқ, сондықтан да 40j_s10 өлшемді функционалды мәнді орнатуға болмайды, яғни дәлдікті қамтамасыз етудің «в» бағытын қабылдауға болмайды.
3) В нұсқасы (“δ”бағыты бойынша).

“δ”бағыты бойынша, технологиялық база пен өлшемдік базаның базалау сәйкестігі принципін ескере отырып, базалау қателігін жою үшін базалау сұлбасын өзгертеміз (10 сурет), «Б» нұсқасының 2-операциясына таяныш технологиялық базасы деп «Б» бүйірін аламыз.

Бұл базалау сұлбасын іс жүзінде РЖБ де дайындама ретінде мөлшерленген шыбықты, револьверлі бастиекте таянышқа дейінгі беріліспен, орнатып және өз кезегінде цангалы қысқыда қысып жүзеге асыруға болады. Базалаудың мұндай сұлбасында баптау өлшемдерінің шақтамасы «L_бап» шақтамасы мен өңдеу қателігінің айырмасына тең, ал базалау қателігі жойылады.

Яғни қарастырылған нұсқалардың ішінен үнемдісі «В» нұсқасы болады. Өңдеудің жалпы қателігін (4) формуламен анықтаймыз.

Револьверлі-жонғыш білдекте тетікті өңдеудің таңдалған технологиясы үшін сәттік қателік:
∆_сәт=0.025мм ( орташа мәні осы ӘН б-ша 2.1.3 бөлім)
Біздің тапсырма үшін айлабұйым және базалау қателіктері болмағандықтан, цангалы қысқыда қысылған осьтік орнату қателігі қысу қателігіне тең болады:
∆_орн= ∆_қыс=0,07мм [2, 42 бет, 13 кесте]
Баптау қателігін есептегенде реттеу мынадай қателікті қатты таянышта орындалатынын ескереміз:
∆_рет=0,035мм [2, 71 бет, 26 кесте] (орташа мән)
Баптау кезінде өлшемді бақылау микрометрлік тереңдікөлшегіште мынадай өлшем қателігімен жүргізіледі:
∆_өлш=0,01мм (орташа мән осы ӘН 2.1.3 бөлімі б-ша).
Онда:
Біздің тапсырмада жүйелік қателік мыналардан құралады:

• 
  білдектің дәлсіздігі (айналдырықтың остік ауытқымасы - ∆_айн=0,015мм (орташа мән) [2, 81 бет];
  
• 
  білдек түзілімдерінің ығысуы, тетіктердің деформациялануы, кескіштің деформациялануы, бірақ ол сынақты өтпелермен және өлшемдермен баптағанда жойылады;
  
• 
  жұмыс барысындағы қызудан алдыңғы тұғырдың ығысуы:
  

- жұмыс барысындағы қызудан кескіштің ұзаруы:

мұндағы: Н₀=0,0065мм/км – Т30К4 қатты қорытпалы тілімшелі кескіш тозуына қатысты [1, 38 бет];

S = 0,1мм/айн – жону кезіндегі беріліс;

πd_тет – шеңбер ұзындығы 40j_s10;

n=60 1 тетік үшін 1мин уақыт аралығындағы кескіш төзімділігімен өңделінетін тетіктер саны;

10⁶- миллиметрді километрге айналдыру коэфициенті:


Онда = 0,0065·3 = 0,0195 мм
Өзін құрайтын әртүрлі бағыттағы қателіктерді ескерсек, жүйелік қателік мынаған тең:

Онда өңдеудің жалпы қателігі:
<0.16мм
40j_s11 өлшемі бойынша сұралынатын дәлдікті қамтамасыз етеді, бірақ жұмысшы-баптаушы үшін техпроцесте мынадай дәлдік берілуі керек:
TL_бап = T₄₀ - ∆_жалпы = 0,16-0,1= 0,06мм
Яғни баптау барысында жұмысшыға мынадай баптау өлшемі берілуі керек: 40f 0,03.
3.3 Есепті шешудің 2 мысалы
Жаппай өндірісте тік-жонғылау білдегінде бірорынды айлабұйымда ұзындығы 300мм тетікте өтпелі кемер жону жоспарланған (11 сурет). Тетік, өзінің екі кілтегі арқылы білдек үстелінің ойығымен белгіленген 18Н8(+0,027)/f7( ) қондыру бойынша, айлабұйымның екі саусағындағы арақашықтығы 250мм болатын, екі «D» тесікпен базалайды. Айлабұйым кілтектерінің арақашықтығы 400мм. Саусақтар осі арқылы өтетін кілтек жазықтығының бүйір беттерінің шектелген параллель еместігі 300мм ұзындыққа 0,03мм аспайды. «С» негізіндегі «П» тірек бетінің параллель еместігі 300мм ұзындыққа 0,02мм аспайды. Ойықтың бүйір бетінің үстелдің көлденең бағытына (беріліс бағыты) параллель еместігі 500мм ұзындыққа - 0,03мм. Үстелдің осы бағыты мен айналдырық осінің перпендикуляр еместігі 500мм ұзындыққа - 0,02мм. Тапсырма шартынан туындайтын қателіктерден басқа қателіктерді өлшемдері өте аз болғандықтан ескермей-ақ қоюға болады.

А₁ және А₂ өлшемдерінің жарамдылығын анықта.

3.3.1 Өңдеу кемерінің қателіктерін орнату.

Кемер өлшемдерін баптау жонғыштың кірекесу жағынан аз (1...1,5мм) өлшемде жүргізіледі. Тетіктер тобында кемерді бар ұзындығы бойынша жонғанда кемер өлшемдерінің дәлдігіне мыналар әсер етеді:

• 
  беріліс бағыты мен үстел ойығының параллель еместігіне байланысты жүйелік қателік - ;
  
• 
  саусақтар осі арқылы өтетін айналым бетінің кілтектерінің параллель еместігіне байланысты жүйелік қателік - ;
  
• 
  орнату барысында кілтек жанасуындағы саңылаудың әсерінен туындайтын айлабұйым қиғаштығының кездейсоқ қателігі - ;
  
• 
  цилиндрлік беттің «D» тесігіндегі технологиялық орнық пен осы тесіктер осіндегі - өлшемдік базаның үйлеспеуінен туындайтын кездейсоқ қателік - ;
  
• 
  тек микрометрлік тереңдікөлшегішпен өлшегендегі 0,01мм өлшемдік қателіктен тұратын баптаудың кездейсоқ қателігі - ==0,02мм [1, 7 бет] (орташа мән).
  

б) А₂ өлшеміне

• 
  білдек айналдырығының осі мен көлденең бағыттағы үстел берілісінің параллель еместігіне байланысты жүйелік қателік - ;
  
• 
  айлабұйымның базаланған тірегі мен оның негізінің параллель еместігіне байланысты жүйелік қателік - ;
  
• 
  баптаудың кездейсоқ қателігі А₁ өлшеміндегідей - =0,02мм;
  

А₂ өлшемін алу үшін технологиялық база пен өлшемдік база сәйкес келетіндіктен, бұл өлшем бойынша базалау қателігі болмайды.

Жарамсыздықты жою үшін А₁ өлшемі бойынша 3.2.1.3 бөлімінде көрсетілген үш бағыттың екуін қарастыруға болады, себебі үшінші бағытқа құрастыру бірлігінің сызбасы қарастырылмаған.

Орындалатын өлшемдерді қатаңдату бағыты бойынша шақтама ауытқуларымен А₁ өлшемінің орнына баптау өлшемін енгізу керек, мұндағы шақтама ауытқулар өлшемдер тізбегінің сұлбасына байланысты өңдеу қателігінің шамасына азаюы керек:
ESA_1құр=ESA₁- ∆_өңд

EJA_1құр=EJA₁- ∆_өңд

500мм ұзындыққа 0,03мм білдек үстелі ойығының 300мм ұзындықтағы беріліс бағытына фактілік параллель еместігінен туындайтын қателік:

Жанасудағы мүмкін болатын 0,1мм максимал саңылаудан: тетіктің тесігі- айлабұйым саусағы, тетік 13 суреттегі сұлбаға байланысты Р нүктесінің маңында 0,05мм жарты саңылауға бұрылуы мүмкін, яғни 125мм ұзындыққа (центраралық өлшемде 250мм), онда 150мм ұзындыққа кемер үшін орнықтандыру қателігі: = =0.06мм.

Өңдеу қателігі А₁өлшемінде ±0,105 шақтама ауытқулармен өлшенетіндіктен жұмысшы-баптаушы үшін де орнату шақтамасы мынаған тең болып қалады:

Онда бұл өзгертулерден кейінгі өңдеудің жалпы қателігі:

Онда баптау өлшемінің ауытқуы:

3.3.1 бөлімінде А₂ =15-0,18 өлшемі бойынша орнатылған қателіктер ықтималдықтар теориясы бойынша геометриялық қосындылардан жалпы өңдеу қателігін туғызады:

Онда баптау қателігі ∆_бап=0,02мм болғанда:

Базалау ХОУ жазықтықтарындағы х,у,z координаттық жүйедегі орнату базасынан басқа, призма бұрышының жартысы 45º болатын тағы үш бағыттағы призматикалық қысқылармен орындалады (17а сурет).

Б

ір мезетте жұмыс ісиейтін екі бүйір қысқы есебінен d₁ бастиегі жасырын технологиялық тірек орнығымен – бастиек остері “Х” және “У” остері бойымен базаланады (17б сурет).

Бүйір қысқылармен бірге көлденең бағытталға призматикалық қысқы бұлғақты да сол сияқты бұлғақтың көлденең осі бойымен – бағыттаушы жасырын технологиялық базамен базаланады.

Технологиялық және өлшем базаларының - d₁ бастиегінің бүйір осі сәйкестігінен (бірігу) “Х” осінің бойында базалау қателігі жоқ, яғни бастиек осінен ойық осінің ығысуы жоқ. Бұлғақтар тобында “Х” осінің бойындағы d₂ бастиек осі d₁бастиегінің бүйір осіне қатысты “2Т_L” шақтама шамасына тербеледі, ал ойықтар остерінің күйі өзгеріссіз қалады. Онда өлшем орнығы - d₂ бастиек осі тірек технологиялық базасымен - d₁ бастиегінің бүйір осімен сәйкес келмейтіндіктен базалау қателіктері: e₁=0; e₂=2Т_L.

ХОУ жазықтықтары бойынша орнату ьазасынан басқа базалау призматикалық тірекпен және призматикалық бағытталған қысқымен жүзеге асырылады (18а сурет), ол бұлғақтың көлденең осі бойынша бағыттаушы жасырын технологиялық базаны және шақтама шегі “Т d₁” ауытқуға байланысты өңделетін тетіктер тобындағы көлденең ось бойынша ығысатын d₁ бастиегінің К-К сызығы бойынша түйіспелі тірек технологиялық базасынан қамтамасы етеді. Бапталған жонғышқа қатысты d₁ бастиек осінің шекті тербелісі 0₁0₂ –ге тең (16 сурет).Сұлбадан анықтаймыз:

Сурет 16.

Яғни базалау қателігі, яғни “В₁” ойығының d₁ бастиек осінен ығысуы: e₁=0,7 Тd₁, себебі тетіктер тобындағы d₁бастиек осіне қатысты d₂ бастиек осі ±Т_L өлшемге ауытқуы мүмкін. Яғни К-К сызығы бойынша тірек технологиялық базасының d₁ бастиегінің бүйір осіндегі өлшем базасымен сәйкессіздігінен d₂ бастиек осінің бапталған жонғышқа қатысты ығысуы туындайды, ол e₁ және 2Т_L ығысуларының қосындысына тең.

ХОУ жазықтықтары бойынша орнату базасынан басқа бұлғақты базалау қарама-қарсы бағытта бірдей жылдамдықпен қозғалатын призматикалық кыскылармен іске асырылады, ол екінші– бұлғақтың көлденең осі және үшінші жасырын тірек технологиялық базасы – П-П бұлғақ симметриясының бүйір осін қамтиды (19б сурет).

Мұнда технологиялық орнық – П-П бұлғақ симметриясының бүйір осі өлшем орнығы - d₁ және d₂бастиектерінің осімен үйлеспейді. ±Т_L шақтамалы «L» өлшемінің тербелісі әрбір бастиек остерінің бойынша ойық остерінің номинал күйінен ығысуын береді. d₁ және d₂ өлшемдерінің тербелісінен туындайтын ең үлкен қателік d₁ өлшемінің кіші шақтама өлшемі -, ал d₂ ең үлкен шақтама өлшемі -немесе керісінше және болғанда туындайды.

Бірінші жағдай үшін оң жақ қысқы d₂бастиегіне бірінші тиеді және бұлғақты қарсы бағытта қозғалып келе жатқан қысқыға итереді. Сол жақ қысқы мен d₁минимал өлшемінің жанасқанға дейін екі қысқы да қарама-қарсы бағытта бірдей жылдамдықпен қозғалатындықтан, бас тиек остерін солға қарай 0,5(0,7Тd₁) өлшемімен ығыстыра отырып, бірдей жол жүреді.

Екінші жағдай үшін және шекті өлшемдерінің ығысу мәндері бірінші жағдайдағыдай: 0,5^. 0,7Тd₂

Ойықтар остерін баптаудан кейінгі әрбір бастиек остерінің максимал мүмкін болатын ығысуы ең нашар жағдайлары үшін:

немесе е₁= е₂= Т_L+0.35Тd₂.

ХОУ жазықтықтары бойынша орнату базасынан басқа бұлғақты базалау жазық тірекпен және d₁бастиегі бойынша қарама-қарсы бағытталған жазық қысқылармен, сонымен қатар технологиялық байланыс тірек базасы - «К» нүктесін қамтитын d₂бастиегі бойынша призматикалық бағытталған қысқымен, тағы жасырын технологиялық бағыттаушы база – бұлғақ симметриясының көлденең осінде жүзеге асырылады (20б сурет).

Яғни d₁ бастиегінің бүйір осі технологиялық база - «К» нүктесімен үйлеспейді және максимал мүмкін болатын базалау қателігі:. В₂ ойығы үшін өлшем базасы – d₂ бастиегінің бүйір осі де технологиялық база - «К» нүктесімен үйлеспейді, мұндағы базалау қателігі: е₂=е₁+2Т_L= 0,5Тd₁+2Т_L.

Сонымен нұсқалар бойынша базалау қателіктері:

Бұдан шығатын қорытынды: базалау сұлбасының ең тиімді нұсқасы – В нұсқасы.