Модель управления процессом адаптации детей младшего дошкольного возраста к условиям образовательной среды
жүктеу/скачать 27.39 Kb.
|
1 2
1 Каймульдина С.А. статья| Аннотация: в статье представлена модель управления процессом адаптации детей младшего дошкольного возраста к условиям образовательной среды, основывается из взаимосвязанных, взаимообусловленных и взаимоподдерживаемых целей - «дерева целей», а также включает четыре основных блока: теоретический, диагностический, сопровождение, аналитический.
Ключевые слова: адаптация, младший дошкольник, дошкольное учреждение, образовательная среда, цель, модель, детский центр. Annotation: the article presents a model for managing the process of adaptation of preschool children to the conditions of the educational environment, based on interrelated, interdependent and mutually supported goals - a "tree of goals", and also includes four main blocks: theoretical, diagnostic, maintenance, analytical. Keywords: adaptation, junior preschooler, preschool, educational environment, goal, model, children's center. Кіші мектеп жасына дейінгі балалардың мектепке дейінгі мекеме жағдайларына бейімделуін психологиялық-педагогикалық қолдауды ұйымдастыру алдағы іс-әрекеттің мақсат ағашын салудан басталады. Кіші мектеп жасына дейінгі балаларды мектепке дейінгі мекеменің білім беру ортасының жағдайларына бейімдеу процесінде мақсат қою қызметінің негізі өзара байланысты және өзара қолдау көрсетілетін мақсаттардың иерархиясын – мақсаттар ағашын» құру болып табылады. Б. С. Гершунский бұл терминді оқыту теориясы аясында ғылыми айналымға енгізді [1]. Психологиялық зерттеулерде «мақсат ағашы» әдісін психология ғылымдарының докторы, профессор В.И. Долгова кеңінен қолданады [2]. Мақсаттар ағашы деп график түсініледі, оның жоғарғы жағы жалпы дидактикалық мақсаттар болып табылады, ал төменгі деңгейлерде оқыту мен дамудың нақты мәселелерін шешу үшін олардың иерархиялық егжей-тегжейлері орын алады. Кіші мектеп жасына дейінгі балалардың бейімделуін психологиялық-педагогикалық қолдауды зерттеудің «мақсатар ағашын» елестетіп көріңіз. Модельдеудің бірінші кезеңі - мақсат қою кезеңі. Мақсат ағашы - иерархиялық принцип бойынша құрылған, құрылымдалған, бағдарламаның, жоспардың мақсаттарының жиынтығы, онда: жалпы мақсат; оған бағынатын бірінші, екінші және кейінгі деңгейлердің кіші мақсаттары. Тиісінше, ұйымның басты, жалпы мақсаты жоғарғы жағында орналасқан. Ұйымның жалпы стратегиялық мақсатына жету өте күрделі міндет болғандықтан, олар мақсатты ыдыратуды жүзеге асырады - мақсатты бірнеше кіші мақсаттарға бөлу, олардың жиынтық жетістігі негізгі мақсатқа жетуге әкеледі. Әрі қарай, процесс төменгі деңгейдегі әрбір кішігірім мақсат үшін, ыдырау нәтижесінде мақсат қол жетімді, нақты және мазмұнға сәйкес және жоспарланған уақытта орындалуы мүмкін болатындай қарапайым болғанға дейін қайталанады [3]. «Мақсаттар ағашын» салу кезінде оны жобалау «жалпыдан жекеге» әдісі бойынша жүреді. Мақсатты кішігірім мақсаттарға ыдыратуды тоқтату одан әрі процесс негізгі мақсатты қарау аясында орынсыз болған кезде тоқтатылады. Кіші мектеп жасына дейінгі балаларды мектепке дейінгі білім беру мекемесінің білім беру ортасының жағдайларына бейімдеу процесін басқару моделін құру процесінде психологиядағы модельдеудің келесі ережелері қолданылды [4]. Психологиялық модель – бұл белгілі бір ақыл-ой әрекетін оны зерттеу немесе жетілдіру мақсатында көбейтетін әдіс. Теориялық зерттеулердегі модельдеу іс жүзінде жаңасын құруға мүмкіндік береді. Модельді құру және іске асыру теориялық идеялардың толықтығын олардың практикалық іс-әрекеттегі тиімділігі мен негізділігі тұрғысынан тәжірибелік түрде тексеруге мүмкіндік береді. Модельдеу тұтас бейнені құруға ықпал етеді және осы жұмыс аясында мектепке дейінгі жастағы балаларды мектепке дейінгі білім беру мекемесінің білім беру ортасына бейімдеу процесін басқару моделінің мазмұнын ұсынуға мүмкіндік береді. Модельдеудің негізгі кезеңдері: мақсат қою, мақсат қою процесіне жүйелік тәсілді және «мақсат ағашы» әдісін қолдана отырып модель құру, модельді сенімділікке тексеру, модельді қолдану және негіздеу. Психологиялық-педагогикалық қолдаудың мақсатты әсері бірнеше өзара байланысты блоктардан тұратын кешен арқылы жүзеге асырылады. Әр блок әртүрлі мәселелерді шешуге бағытталған әдістерден тұрады. Бұл тәсіл проблеманы неғұрлым ақпараттық және құрылымдық зерттеуге мүмкіндік береді. Кешен төрт негізгі блоктан тұрады: 1. Теориялық. 2. Диагностикалық. 3. Сүйемелдеу. 4. Аналитикалық. Педагогикалық жүйелерді модельдеу қазіргі педагогика мен психологияның маңызды міндеттерінің бірі болып табылады, өйткені отандық ғылымның алдыңғы қатарлы теориялық идеяларына сәйкес келетін жаңа инновациялық технологияларды жобалау мен енгізудің маңыздылығы артады [5]. Ғалымдардың пікірінше, модель кезең-кезеңмен жасалады. Психологиялық модельдеу - бұл психиканың өзі емес, «осы әрекеттің ортасын жасанды түрде құру арқылы адам іс-әрекетінің» бір немесе басқа түрін модельдеу, яғни «жағдайларды модельдеу». Жоғарыда айтылғандардың негізінде біз кіші мектеп жасына дейінгі балалардың мектепке дейінгі мекемеге бейімделуін психологиялық-педагогикалық қолдаудың теориялық моделін құрамыз. Модель өзекті, өйткені ол бір мәселе негізінде бірнеше бағытта жұмыс істеуге мүмкіндік береді. Біздің модель психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді жүргізгенге дейін де, одан кейін де мәселе бойынша толық көрініс алу үшін психологтың барлық жұмыс түрлерін қамтиды. Кіші мектеп жасына дейінгі балаларды мектепке дейінгі мекемеге бейімдеуді қолдау бойынша қойылған мақсатты іске асыру үшін бірнеше блоктарды қарастырамыз. I. диагностикалық блок-кіші мектеп жасына дейінгі балалардың мектепке дейінгі мекеме жағдайларына бейімделуі қандай деңгейде екенін анықтау. Ол үшін біз осы жасқа бейімделуді зерттеу саласында жиі қолданылатын әдістерді қолданамыз: - «Ата-аналарға арналған сауалнама» (Печора К.Л.) [6]; - «Баланың мектепке дейінгі мекемеге бейімделу деңгейін диагностикалау» әдістемесі. II. Сүйемелдеу блогы-арт-терапия, психогимнастика, сурет терапиясы, релаксация құралдарымен балалармен психологиялық-педагогикалық қолдау. Тәрбиешінің ата-аналармен бірлескен жұмысы өте маңызды, біз оларды баланы тәрбиелеудің бірыңғай тәсілінде ынтымақтастық пен өзара әрекеттесуге тартамыз. III. Аналитикалық блок - жүргізілген жұмыстың тиімділігін бағалау үшін біз нәтижені анықтау мақсатында бұрын қолданылған әдістемелер бойынша қайта диагностика жүргіземіз, сондай-ақ нәтижелерімізді растау үшін деректерді математикалық өңдеуді қолданамыз [7]. Осылайша, кіші мектеп жасына дейінгі балаларды мектепке дейінгі мекеменің білім беру ортасының жағдайларына бейімдеу процесін басқару көбінесе мақсат қою әдісін қолдану арқылы анықталады, оның негізі кіші мектеп жасына дейінгі балаларды бейімдеу процесінде өзара байланысты және өзара қолдау көрсетілетін мақсаттардың иерархиясын құру болып табылады - психологиялық диагностика кезеңдерінде алынған барлық мәліметтерді ескере отырып, «мақсаттар ағашы» құрылады. Әрі қарайғы жұмыстың перспективасы эксперименттік психологиялық-педагогикалық зерттеу барысында кіші мектеп жасына дейінгі балаларды мектепке дейінгі мекемеге бейімдеуді психологиялық-педагогикалық қолдау моделін жүзеге асыру болып табылады. Осылайша, мектеп жасына дейінгі балалардың ғылыми әдебиеттерге бейімделу мәселесін талдау бейімделу жеке тұлғаның әлеуметтік тұлға болу процесі және нәтижесі деп қорытынды жасауға мүмкіндік береді. «Бейімделу» ұғымы биологиялық немесе әлеуметтік аспектілердің белгілі бір зерттеуде қарастырылуына байланысты әртүрлі мағынаға ие болуы мүмкін. Әлеуметтік бейімделу «жеке тұлғаны қалыптасқан әлеуметтік қатынастар жүйесіне біріктіру" деп түсіндіріледі» [8]. Әлеуметтік-психологиялық бейімделу жеке тұлға мен топтың қарым-қатынасын оңтайландыру, олардың іс-әрекетінің мақсаттарын, құндылық бағдарларын жақындастыру, топтың жеке нормалары мен дәстүрлерін игеру, оның рөлдік құрылымына ену деп түсініледі. Осылайша, бейімделу мәселесі баланың жасына, денсаулық жағдайына, даму деңгейіне байланысты болады. Балалардың тәуелділік кезеңі әрдайым күрделі мәселе болып табылады. Баланың жаңа күнделікті өмірге, бейтаныс ересектер мен құрдастарға үйренуі оның физикалық және психикалық дамуына, балабақшада және отбасында одан әрі өркендеуіне байланысты болады. Баланы отбасынан мектепке дейінгі мекемеге бару процесі баланың өзі үшін де, ата-аналар үшін де қиың. Бала отбасында үйренгеннен мүлдем басқа жағдайларға бейімделуі керек. Ал бұл оңай емес. Психологиялық кедергілерді жеңу қажет. Бейімделудің мәні-тұлғаның даму процесін қамтамасыз ету. Бейімделу жеке реакциялардың кең спектрін қамтиды, олардың сипаты баланың психофизиологиялық және жеке ерекшеліктеріне, қалыптасқан отбасылық қатынастарға, мектепке дейінгі мекемеде болу жағдайларына байланысты, яғни әр бала өздігінен үйренеді [9]. Осылайша, кіші мектеп жасына дейінгі балаларды балалар орталығының білім беру ортасының жағдайларына бейімдеу процесін басқару көбінесе мақсат қою әдісін қолдану арқылы анықталады, оны қолдану негізі кіші мектеп жасына дейінгі балаларды балалар орталығына бейімдеу процесінде психологиялық диагностика кезеңдерінде алынған барлық мәліметтерді ескере отырып, өзара байланысты, өзара тәуелді және өзара қолдау көрсетілетін мақсаттар кезеңдерін – «мақсаттар ағашын» құру болып табылады. Әрі қарайғы жұмыстың перспективасы мектеп жасына дейінгі балалардың білім беру ортасының жағдайларына психологиялық бейімделу процесін басқаруды жүзеге асыру болып табылады. Әдебиет
1. Б.С. Гершунский. Мотивация поведения и формирование личности детей дошкольного возраста/ Б.С. Гершунский. - М.: Мысль, 2019. - 158 с. 2. Долгова В. И. Долгова, В.И. Инновационные психолого педагогические технологии в дошкольном образовании: монография / В.И. Долгова, Г.Ю. Гольева, Н.В. Крыжановская – М.: Издательство «Перо», 2019. – 172 с. 3. Долгова В. И. Психологические детерминанты нравственного развития дошкольника / В. И. Долгова, Р. В. Овчарова // Вестник ЧГПУ. - 2018. - № 6. - С. 40-48. 4. Долгова В. И. Психолого-педагогическое сопровождение детскородительских отношений: монография / В. И. Долгова, Е. Г. Капитанец, О. А. Кондратьева, О. А. Шумакова – М.: Буки Веди, 2019. - 152 с. 5. Барабанщиков В.А., Носуленко В.Н. Системность. Восприятие. Общение / В.А. Барабанщиков В.Н. Носуленко. - М.: Институт психологии РАН, 2014. - 479 с 6. Печора, К.Л. Развиваем детей раннего возраста. Современные проблемы и их решение в ДОУ и семье /К.Л. Печора. – М.: Сфера, 2017. – 112 с. 7. Павлова М.А. Учебник психологии (для дошкольных учебных заведений) / М.А. Павлова. - М: «Учебный мир», 2018. - 168 с. 8. Подольская, О.А. Здоровье дошкольника и здоровьесберегающие технологии / О.А. Подольская // Воспитание и обучение детей младшего возраста. – 2018. – № 5. – С. 839-841 9. Современные концепции воспитания: Материалы конференции - Ярославль: Издательствово ЯГПУ им. К.Д. Ушинского, 2016. - 171 с. жүктеу/скачать 27.39 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|
1 2