Монография / Аида Сағынтаева, Әсел Қамбатырова, Лаура Қарабасова
Сидхауз пирамидасы және Флиндерстің әдеп аясы
жүктеу/скачать 2.17 Mb. Pdf көрінісі
|
| 7.4 Сидхауз пирамидасы және Флиндерстің әдеп аясы
әдеп мәселелерін талдау құралы ретінде Зерттеушінің әдеп мәселелерін қарастыруы оның өз өтінішіне ғылыми зерттеулердің институционалдық әдеп комитетінен рұқ- сат алуымен аяқталмайды. Зерттеуді жүргізу барысында және қа- тысушылармен өзара байланысу кезінде зерттеу әдебіне қатысты түрлі мәселе туындайды. Осыған байланысты, зерттеушінің белгілі бір жағдайда дұрыс шешім қабылдауы үшін әдеп тұрғысынан ой- лау дағдысын қалыптастыруы қажет. Зерттеу әдебі бағытындағы ғалымдардың арасында зерттеу әдебі қағидаттарын ұстану батыстық адамгершілік философия- сының екі ілімі арасындағы қарым-қатынасқа негізделген деген жалпы келісім орын алған (Stutchbury & Fox, 2009; Cohen et al., 2011). Әңгіме деонтология және консеквенциализм (утилита- ризм) турасында болып отыр. Деонтология бойынша зерттеуші «зиян келтірмеу» қағидасын ұстануы керек. Деонтологиялық әдеп Иммануил Канттың адамгершілік философиясының принцип- теріне негізделген. Қазақ ғалымы Г.Қ.Әбдіғалиева атап өткендей, «деонтологиялық әдеп салдарларға назар аударудың орнына мін- деттерге, яғни салдарына қарамастан не істеу керектігіне», сон- дай-ақ «осы әрекеттерден туындаған нәтиженің немесе пайданың маңыздылығын әлсірете отырып, дұрыс әрекет, ниетке бағытта- лады» (Әбдіғалиева, n.d.). Білім беру саласындағы деонтология мәселесін қазақ ғалымы Г.М.Кертаеваның тыңғылықты зерттегенін атап өту қажет. Педаго- гикалық білім беру мәнмәтінінде Г.М.Кертаева (2012) педагогтің кәсіби парызының оның кәсіби міндетінен айырмашылығы (деон- тология тұрғысынан) ішкі қажеттіліктен, белгілі бір іс-әрекеттің 175 Назарбаев Университеті Жоғары білім беру мектебі қажеттілігіне толық сенгендіктен және белгілі бір болмыс сипатын ұстану қажеттілігінен тұратынын атап көрсетеді (321-322 бб.). Пе- дагогикалық білім беру жүйесінде «мұғалім-зерттеуші» түсінігінің дамуына байланысты айтылған Г.М.Кертаеваның бұл көзқара- сының білім беру саласындағы зерттеу әдебінің деонтологиялық мәселелеріне де қатысы бар. Зерттеу әдебінің деонтологиялық қыры қамқорлық (жақсылық жасау), зиян келтірмеу (зияндықтың алдын алу), әділдік, адал- дық және ризашылық қағидаттарын танытушы адам құқығына негізделген теориялармен нығая түседі. Сонымен, деонтологияға сәйкес, «белгілі бір іс-әрекеттер өз табиғаты жағынан дұрыс не- месе бұрыс болып келеді, сол себепті мақсат әдістерді ақтай ал- майды» (Suri, 2020, 42-б.). Деонтологияны жақтаушылар белгілі бір әрекеттің тигізетін салдарына қарамастан «дұрыс» екенін ай- тады, себебі олар нақты бір жағдайда сипатты, құлықты білдіреді (Stutchbury & Fox, 2009). Сонымен, деонтологиялық әдеп логика- сы бойынша зерттеушінің сұхбат барысында алынған деректердің құпиялылығын сақтауға уәде беруі оның адамгершілік борышының көрінісі болып табылады. Зерттеуші кез келген жағдайда алынған деректердің құпиялылығы жөніндегі уәдесінде тұруы керек. Деонтологияға қарама-қарсы ұғым консеквентализм 30 болып табылады. Консеквентализм дегеніміз – әрекеттердің дұрыстығы немесе бұрыстығы олардың салдарымен ғана анықталады дей- тін көзқарас (Холмс, 2005). Консеквентализмді жақтаушылардың пікірінше, адамгершілік тұрғысынан қолайлы салдар туғызатын әрекет әдеп жағынан дұрыс саналады. Британдық зерттеушілер Статчбэри мен Фокс атап өткендей, «әрекеттің дұрыс не бұры- стығын адамдарға зияннан гөрі қаншалықты жақсылық әкелетіні- не қарай бағалау керек» (Stutchbury & Fox, 2009, 490-б.). Сонымен, егер уәдені бұзу адамдардың көпшілігіне пайда әкелсе, онда зертте- ушінің жұмысы моральдық тұрғыдан негізделген болып есептеледі. Британдық философ Дэвид Сидхауз (Seedhouse, 1998) деонто- логия мен консеквентализм арасындағы қарым-қатынасқа сүйене отырып, әдептің мән-мазмұнына байланысты шешім қабылдаудың 30 «Консеквент» термині ‘салдар, нәтиже’ дегенді білдіреді. 176 Білім беру зерттеулеріне кіріспе: теория, әдістер және тәжірибелер төрт деңгейін анықтайды. Олар пирамида түрінде берілген (7.3-су- ретті қараңыз). Сидхаузтың мәліметтері бойынша: 1) сыртқы та- лаптар деңгейі, яғни әдеп кодекстерінің талаптары мен зертте- ушінің әдеп сипатын танытушы деңгей; 2) салдарлар деңгейі, яғни зерттеуші әрекетінің жекелеген тұлғаларға, әлеуметтік топтарға және қоғамға тигізетін салдарын танытушы деңгей; 3) салдардан гөрі әрекет маңыздырақ болған жағдайдағы борыш әдебін таны- тушы деонтологиялық деңгей; 4) жеке тұлға мен оның дербестігін құрметтеудің әдеп принциптерін танытушы индивидуалды деңгей (Seedhouse, 1998; Cohen et al., 2011). Аталған пирамиданы Сидхауз денсаулық сақтау саласындағы әдеп мәселелерін қарастыру үшін әзірлеген, дегенмен ол білім беру зерттеулерінде де қолданылады. 7.4-суретте пирамида деңгейлерінің әр элементі жоғарыдан төменге қарай көрсетілген. Пирамида деңгейлері мен оның эле- жүктеу/скачать 2.17 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|