Үшінші, ең ауыр мәселелердің бірі экономика

Мотивациялық кітаптар жиынтығы 

 

www.zhanaoi.kz 

Үкімет  мүшелерінің  барлығы  тірі  қалу  үшін  индустриализация  жүргізу  керектігін  білді. 

Адамдарды  жұмыспен  қамтамасыз  ететін  кез-келген  идеяны  іске  асырдық.  Алкогольсіз 

сусын  шығаратын  бір  кәсіпкер  аспаздарды,  даяршыларды,  қызметшілерді,  жинап 

тазалаушыларды,  гидтер,  жүргізушілерді,  сувенир  өндірушілерді  жұмыспен  қамтамасыз 

ететін  – туризмды  дамытуды  айтқан  болатын. Біз  туризмді  дамыту  жөнінде  агенттік 

құрып,  оның  өкілі  ретінде  кино  кәсіпкер  Ранм  Шоуды  тағайындадық.  Ол  қалай  сауда 

жасауды  және  шет  елдік  қонақтарды  қалай  қызықтыруды  жақсы  білетін  адам  еді. Ішкі 

нарығымыз  кішкентай болғанына  қарамастан,  біздің халқымыздың  саны  екі  миллионнан 

астам болатын. Сингапурда шығарылатын автокөліктер, тоңазытқыштар, кондиционерлер, 

теледидар  және  магнитофондарды  протекционисттік  шаралармен  қорғауға  кірістік.  Оған 

қоса, сұйық май, косметика, москиттерді аулайтын тор, шашқа арналған крем, дәретхана 

қағазы,  тіпті  нафталин  шарын  өндіретін  кішігірім  фабрикалардың  бизнесмендерін  де 

ынталандырдық.  Тайвань және Гонконгтан инвесторларды тартып, ойыншықтар, тоқыма 

және  дайын  киімдерді  өндіретін  болдық.  Біздің  алғашқы  инвесторларымыз 

ағылшындықтар  болатын.  Британдық  әскерлер  Сингапурдан  шығарылғаннан  кейін, 

көптеген  ағылшын  компаниялары  да  кетіп  қалды.  Тек  70-ші  жылдардың  соңында, 

Сингапур не нәрсеге қабілетті екенін көргенде, олар қайтадан оралып, осы жолы, шикізат 

өңдеп,  сауданы  ұйымдастыру  емес,  жоғарғы  технологиялық  өнімдерді,  мысалы  дәрі 

шығару сияқты өндірісті қалыптастыру үшін келді.  

Біздің 

кемшіліктерімізді 

жою 

үшін 

екі 

жақты 

стратегияға 

жүгіндім: біріншіден, бізге  дейін  Израиль  жасағандай,  біздің  аймақтан  тыс  жерлерге 

шығу.   Бұл  ой  маған  1962  жылы  Сингапурға  келген,   БҰҰ  дамытуға  арналған 

Бағдарламаның  экспертімен  жүздесу  барысында  келді.  Израильдықтар  бізден  ауыр 

қиыншылықтарды  басынан  кешіріп,  елеп-ескермеген  көршілерін,  яғни  арабтарды  басып 

озып, Америка және Еуропамен сауда-саттықпен айналысқан болатын. Сол сияқты біздің 

көршілеріміз  де,  бізбен  қарым-қатынасын  үзгендіктен,  Сингапур  дамыған  елдер  – 

Америка, Еуропа, Жапониямен  сауда-сатық байланысын орнатып, олардың өндірушілерін 

Сингапурда  кәсіпорын  жасауға  қызықтыру  керек  еді.  Екіншіден, «үшінші  әлемде» 

дамыған елдердегідей оазис жасау. Көршілес елдермен соғысумен болғандақтан, Израиль 

жасай  алмаған  стратегия.  Сингапур  дамыған  елдер  сияқты  жеке  бас  қауіпсіздігі, 

денсаулық  сақтау,  білім  беру,  телекоммуникация,  транспорт,  қызмет  көрсету  бойынша 

жоғарғы  деңгейге  жететін  болса,  онда  біздің  елде  бизнеспен  айналысатын  инженерлер, 

кәсіпкерлер, менеджер және басқа да кәсіби мамандар үшін негізгі лагерьге айналатын еді. 

Бірақ,  бұл  біздің  халық  оларға  сай  дәрежеде  қызмет  көрсетуі  керек  деген  сөз.  Менің 

ойымша, халыққа мектеп, кәсіподақ, қоғамдық орталықтар және ұйымдар арқылы басқаша 

тәрбие  қалыптастырып,  ой-өрістерін  дамытуға  септігін  тигізу  мүмкін,  қолдан  келетін  іс 

еді.  

Инвестицияны тартудағы басты рөлді өкімет алды. Инфраструктураны жақсарттық, 

өнеркәсіптің  дамуына  қаржылай  көмек  көрсеттік,  салық  және  экспорттық  жеңілдіктер 

ұсындық.  Жеке  кәсіпкерлікті  дамытуға  көмектесу  үшін  макроэкономикалық  саясат 

жүргізіп, еңбек саласында жақсы қатынас орнату керек болды. Азиялық офшорлы доллар 

нарығында  біздің  жолымыз  қарапайым  басталды. Бұл  нарық  «еуродоллар»  нарығының 

аналогы  болды,  біз  оны  «азияттық  доллар»  деп  атап  кеттік.  Алғашында  бұл  нарық, 

өңірдегі елдердің банктерін несиелеу үшін шет ел банктерінің қорын тартып, Сингапурда 

қаржылық  нарық  операциясын  жүргізді.  Кейіннен  «азияттық  доллар»  нарығы 

деноминацияланған  шет  ел  валютасымен  шет  елдік  валюталар,  фьючерстер,  опциондар, 

Мотивациялық кітаптар жиынтығы 

 

www.zhanaoi.kz 

бағалы  қағаздармен  сауда  жүргізді,  синдикатталған  кредит  беріп,  облигация  шығарып 

және  инвестициялық  қорларды  басқарды.  1997  жылы  «азияттық  доллар»  нарығында 

операцияның көлемі 500 миллион АҚШ долларынан асып түсті. Халықаралық сауда мен 

инвестиция Азия мен Сингапурды негізгі өңір ретінде жаулап, жаһандық сипат алғанына 

қарамастан, халықаралық қаржылық операция көлемі экспоненциалды өсті.  

1968-1985  жылдар  аралығында  Сингапурдың  өңірде  бәсекелестері  болмады.  Біз 

халықаралық  қаржы  институттарының  назарын  резидент  емес  салымшылардың  тапқан 

табысына  салық  салмау  арқылы  аудардық.  Банктік  резервтерді  және  нормативті 

өтімділікті  есептеу  барысында  «азияттық  долларға»  деноминацияланған  барлық 

депозиттер  ескерілмеді.  90-шы  жылдардың  соңында  Сингапур  әлемдегі  ең  ірі  қаржы 

орталығына айналды. Валюталық операция көлемі бойынша Сингапур Лондон, Нью-Йорк 

және  аз  ғана  Жапонияға  жол  береді. Сингапурдың  жетістігі  басқа  елдердің  де  80-ші 

жылдары  өздерінің  жеке  қаржы  орталықтарын  дамытып,  салыққа  жеңілдік  беруіне  алып 

келді.  Қаржылық  орталықтың  даму  іргетасына  заң  қағидаттарын  сақтау,  тәуелсіз  соттың 

болуы  және  жүйелі  макроэкономикалық  саясат  жүргізетін  тұрақты,  құзырлы,  әділ 

өкіметтің  болуы.  Осының  нәтижесінде  импорттың  инфляциясы  төмендеп, Сингапурлық 

доллар тұрақты және мықты валюта болды.  

70-80  жылдар  аралығында сайлау  науқанының  уақытында,  сайлау  округтерінде 

жаппай  митинг  кезінде  сөз  сөйлейтінмін,  Фуллертон  скверінде  түскі  1-ден  2-ге  дейін 

қызметкерлермен  жүздеу  үшін  сол  жерде  де  сөз  сөйлейтінмін.  Кейде  тропикалық  нөсер 

жауатын,  барлығы  қолшатыр  астында  мекеменің  астына  барып  тұратын,  алайда  ешкім 

кетіп  қалмайтын.  Үсті-басымның  барлығы  су  болып  кетсе  де,  сөзімді  тоқтамай 

жалғастырумен  болдым.  Қанша  шылқылдап  су  болсам  да,  ешқашан  суық  тиіп 

ауырмаппын.  Газет-журналдарда  жазылған  сөздерге  қарағанда  теледидар  арқылы 

айтылатын  сөздер  халыққа  әсерін  көбірек  тигізеді.  Сондықтан  халық  алдында  сөз 

сөйлеу менің саяси мансабымның мықты жағы болатын. 

70  жылдары  дарынды,  білімді  адамдардың  тапшылығы  байқала  бастады. Жыл 

сайын  шамамен  5%  жоғарғы  білімді  адамдар  эмиграцияланатын  болды.  Кейбіреулері 

Сингапурда білімдеріне лайықты дәрежеде жетістікке жете алмаймыз десе, енді біреулері 

мансап  сатысы  тым  баяу  екенін  айтып,  қоныс  аударып  жатты.  Дамып  келе  жатқан 

экономиканы  білімді  адамдармен  қанағаттандыру  үшін  дарынды  кәсіпкерлерді,  білікті 

мамандарды,  шығармашылықпен  айналысатын  адамдарды,  жоғары  квалификациялы 

жұмысшылардың  талаптарын  ынталандырып,  оларды  сақтап  қалуға  тырыстым. 1980 

жылы  екі  комитет  құрдық:  біріншісі –  оларды  жұмыспен  қамтамасыз  етті, екіншісі  –

олардың әлеуметтік мәселелерін шешті. 

1959 жылы өкімет мемлекеттік тіл – малай тілі болады деп шешті. Біраз уақыттан 

кейін  жұмысшылар  тілі  және  халықаралық  қатынастар  тілі   -  ағылшын  тілі  болу  керек 

екенін  түсіндік.  Халықаралық  қоғамдастықтың  орталығы  бола  тұра,  Сингапур  –  малай, 

қытай, тамиль тілдері арқылы өмір сүре алмайтынын біліп, ағылшын тілін де мемлекеттік 

тілдер қатарына қостық.  

Көптеген  жылдар  бойы заңсыз  далба  дүкен  сатушылардың  және  қарақшы 

таксилердің  көзін  құртқанмен  де  қаланы  тазалай  алмадық. Тек  1971  жылы жұмыс 

орындары  көптеп  аша  бастаған  кезімізде  заң  қабылдауға  және  көшелерді  тазартуға 

мүмкіндігіміз  пайда  болды.  Тамақ  дайындайтын  заңды  далба  дүкен  сатушыларын,  жол 

жағалауынан  тротуардан  канализациялық  коллекторы  мусор  өткізгіші  және  ағынды  суы 

бар жабдықталған орталыққа ауыстырдық. 80-ші жылдың аяғында біз барлық далба дүкен 

Мотивациялық кітаптар жиынтығы 

 

www.zhanaoi.kz 

сатушыларын  осындай  орталықтарға  ауыстырдық.  Олардың  кейбіреуі  керемет  аспаз 

болғандарының  арқасында  біздің  еліміздегі  туристтердің  назарын  аударатын  болды.  Ал 

біреулері  жұмысқа «Мерседеспен» келіп,  қызметкерлерді  жалдайтын  миллионерлерге 

айналды.  Осындай  адамдардың  іскерлігі,   қайраттылығы,  дарыны  Сингапурды  жасап 

шығарды.  Қарақшы  таксилердің  көзін  құрту,  альтернативті  жұмыс  орындарын  және 

автобус қатынастарын қайта ұйымдастыру арқылы жүзеге асырылды. 

Қаланың  қаншалықты  ластанғанын  анықтау  үшін жасыл  ағаштарға  назар  салу 

жеткілікті.  Автокөліктерден,  автобустардан,  дизельді  жүк  машиналарынан  шығатын  көп 

мөлшердегі  газ, өсімдіктерді  күйемен орап, соңы олардың қурауына әкеледі. Содан мен, 

қоршаған  ортаны  ластанудан  қорғау  бөлімшесін  құрдым.  Қызу  автожолдарда,  автокөлік 

шығаратын күкірттің құрамын, түтіннің тығыздығын, шаңның концентрациясын өлшейтін 

бақылау жабдықтарын орнаттық.   

1984  жылы  үкімет  қызметкерлеріне  жалақыны  төлемнің  электрондық  жүйесі 

арқылы беру туралы шешім қабылдадым. Бұл полицияның бақылауы арқылы бір айда екі 

рет  қолма-қол  ақшаның  тасымалдауын  керексіз  етті.   Кейін  біз  электронды  төлемдерді 

салық  және  жиындарды  төлеу  кезінде  де  қолдана  бастадық.  Әлемдік  рейтингтік 

агенттіктер  Сингапурдың  заң  жүйесін  жоғары  дәрежеде  бағалады.  1997-1998  жылы 

Сингапур  АҚШ,  Ұлыбритания,  Жапония  және  басқа  да  мемлекеттерді  басып  озып, 

әлемнің мықты елдерінің ондығына кірді. 1995 жылдан бастап саяси және экономикалық 

тәуекелдікті  бағалайтын  Гонконгта  орналасқан  ұйым  Азия  елдерінің  заң  жүйесіне  баға 

берген кезінде Сингапурға Азиядағы жоғарғы рейтингті тағайындайтын. 

1987 жылы Сингапурға келіп кеткен Лондондық университеттің профессоры Х. Д. 

Ейсенк  жеке  бас  қасиетін,  мінез-құлықты,  интеллектуалды  даму  коэффициентін  тексеру 

үшін психологиялық тесттің керектігі дұрыс екендігін айтты. Мысал ретінде, америкалық 

мұнай  компаниясында  40000  жұмысшыны  психологиялық  бақылаудан  өткізген  40 

психологтың  жұмыс  істейтінін  негізге  алды.  Бізде  маңызды  қызметтерге  арналған 

кандидаттарды  психологиялық  тесттен  өткізетін  психологтар  жоқтың  қасы  еді.  Сол 

кісімен әңгімелескеннен соң, Сингапурдың Ұлттық Университетінен керек қасиеттерге ие, 

әр  түрлі  қызметтерге  тағайындалатын  адамдардың  мінез-құлқын  зерттей  алатын 

психологтарды көптеп дайындап шығару керектігін айттым.  

Билікке  келген  кезден-ақ  сабақ  ала  бастадық.  Әрқашан  оқумен  болдық,  өйткені, 

жағдай  өзгеріп  отырды,  ал  біз  саясатты  жағдайға  бейімдеу  керек  едік.  Менің  бақытыма 

орай,  үкімет  қатарында  бірнеше  асқан  дарын  иелері  бар  болды.  Олардың  ойлары  әркез 

жаңа  идеяға  толы  еді.  Кен  Сви,  Раджа,  Суй  Сен  біз  оқыған  кітаптарды  өзара 

айырбастайтын.  Біз  билікке  келген  кезде,  саясаттан  түк  хабарымыз  жоқ  болған,  бірақ 

әркез абайлап, аңдап басып, кез-келген идеяны ептілікпен енгіздік. 

Сингапурды  коммунистік  немесе  нәсілге  бөлінген  қала  ретінде  емес,  тіршілікке 

бейімделген  қоғам  ретінде  қалыптастырдық. Мен  қабілетті  адамдарды  іздеп,  оларды 

министр  және  басқа  лауазымды  шенеуіктер  ретінде  қойып,  халыққа  шынайы  жанашыр 

бола  алады  деген  сенім  болды.  Жұмысшыларды  өз  жағымызда  ұстап,  сонымен  бірге 

капиталмен, біліммен, басқару дағдыларымен бөлісетін және сыртқы саудаға шығаратын, 

яғни  тіршілік  етуімізді  қамтамасыз  ететін  инвесторлардың  жағдайын  жақсылап  жасау 

керек  еді.  Халық  үмітін  артқан  бір  топ  ұйымшыл  және  биік  мақсатты  көздеген 

көшбасшылар  қолдан  келгеннің  бәрін  істеді.  1965  жылы  ЖІӨ  3  миллиард  сингапур 

доллары  болған  Сингапур  1997  жылы  көрсеткіші  15  есеге  өсіп,  46  миллиардқа  жетіп, 

Мотивациялық кітаптар жиынтығы 

 

www.zhanaoi.kz 

Әлемдік банктің есебі бойынша бүкіл әлемде ЖІӨ-ң көрсеткіші бойынша сегізінші орынға 

шыға алатынына кім сенген? 

Шет  елдіктермен  қарым-қатынас  жасау  – сингапурлықтарды  көп  нәрсеге  үйретті. 

Біз дарынды студенттерімізді дамыған елдерге жібердік, басында сол мемлекет тарапынан 

шәкіртақы  бөлінген,  кейін  шәкіртақыны  өзіміз  бөлетін  болдық.  Көптеген  шет  елдегі 

көшбасшылардан сабақ алумен болдым. 

Қазіргі  таңда Сингапур  қарулы  күштері  Оңтүстік-Шығыс  Азия  мемлекеттерінің 

арасындағы  ең  озығы.  Оған  Армия,  Теңіз  флоты,  Әуе  күштері  кіреді.  Ішкі  өнімнің  4.9% 

пайызы  әскерге  жұмсалады.  Әу  баста  Сингапур  қарулы  күштері  Англия  және  Израил 

мемлекеттерінің  көмегі  арқылы  құрылады.  Израил  қорғаныс  күштері  Сингапур  қарулы 

күштерін  жоқ  жерден  жаттықтырып,  қаржыландырып,  көмегін  аямай  аймақтағы  ең 

дамыған әскери күштерінің біріне айналдырып жібереді.  

Біз  оқу  керекпіз,  білім  арқылы  құралған  әлемнің  бір  бөлігіне  айналу  керекпіз. 

Жеңіліске тап болмау үшін бізді жетістікке апарған мына қағидаттарды ұстану керек: ол –

жүктеу/скачать 1.27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: