Жанама (жалпышаруашылық жəне жалпыөндірістік) шығындарды бөлу

Жанама (жалпышаруашылық жəне жалпыөндірістік) шығындарды бөлу

Өндірістік шығындарды есептеу жəне калькуляциялаудағы өте маңызды мəселе жанама шығындарды бөлу əдістемесі бо-

1. 
   Өндірістік жұмысшылардың еңбекақысы. Жанама жəне басқа шығындардың сомасында еңбекақының салмақты үлесі болса ғана бұл көрсеткішті қолданған орынды.
   
2. 
   Натуралды немесе құндық өлшемдегі өндірілген өнім кө- лемі. Бұл əдіс өндірістік бөлімше тек өнімнің бір түрін өндірген кезде қолданылады.
   
3. 
   Өндірістік жұмысшылардың жұмыс уақыты (адам-сағат). Нақты өнімді өндіру жұмыстардың еңбек сыйымдылығы туралы ақпарат нарядта жəне жұмыс карталарында болып тікелей еңбек шығындарын көрсететініне байланысты бұл базаның түрі кең таралған. Бөлу коэффициенті үстеме шығындардың жалпы со- масын жалпы шығындалған адам-сағатына бөлу арқылы анық- талады.
   
4. 
   Жұмыс істелген машина-сағат саны. Бұрында бұл əдіс кей уақыттарда қолданылды, өйткені нақты өнімді шығаруға жұмсалатын құрал-жабдықтың жұмыс уақыты туралы ақпарат болмады. Бірақ компьютерлік технологияның дамуына байла- нысты бұл мəселе оңай шешіледі.
   
5. 
   Тікелей шығындар сомасы. Бөлу өнімді өндіруге тұты- нылған негізгі материалдар құны мен өндірістік жұмысшылар- дың негізгі еңбекақысына пропорционалды жасалады.
   
6. 
   Материалды шығындар сомасы. Үстеме шығындары бөлу ставкалары қолданылған негізгі материалдар құнына пайыздық қатынасымен анықталады.
   
7. 
   Сметалық (нормативтік) ставкаларға пропорционалды бө- лу. Ставка жалпы кəсіпорын бойынша (егер əр бөлімшенің уа- қыт шығыны бірдей болса) немесе əр бөлімше бойынша есеп- теледі.
   

1. 
   себеп-салдарлы критерий, яғни нысан мен оған қарасты шығындар арасында айқын байланыс болуы тиіс (мысалы, кө- ліктік-дайындау шығындары бөлімшелер жəне калькуляциялау нысаны бойынша сол бағытта жөнелтілген материалдардың жоспарлы бағасына пропорционалды түрде бөлінеді);
   
2. 
   қызмет нəтижесі əділ əсер етуі бойынша (мысалы, бренд- ті жылжытумен байланысты шығында сату көлемі ірі өнімдер түрлеріне жатуы тиіс).
   

• 
  жалпы өндірістік жəне жалпы шаруашылық шығындарды калькуляциялау нысандары бойынша бөлу;
  
• 
  жалпы шаруашылық шығындарды өнім шығындары мен кезең шығындары арасында бөлу;
  
• 
  көмекші өндіріс қызметтерін бөлу;
  
• 
  аяқталмаған өндіріс жəне дайын өнімнің өзіндік құны арасындағы шығындарды бөлу;
  
• 
  дайын өнімнің өзіндік құны мен сатылған өнімнің өзіндік құны арасында шығындарды бөлу;
  
• 
  кешендік өндірісте шығындарды бөлу;
  
• 
  жауапкершілік орталығы жəне шығындар орталығы бойынша шығындарды бақыланатын жəне бақыланбайтынға бөлу.
  

• 
  басқа əдістерге қарағанда калькуляциялаудың анық бо- луына қол жеткізу;
  
• 
  кəсіпорын қызметінің шарттарына байланысты жанама шығындарды бөлу базасының көп түрін пайдалануға;
  
• 
  басқарушылық есебі жүйесінде жауапкершілік орталығы қызметінің нəтижелерін талдау.
  

• 
  қаржыландыру, əкімшілік, еңбек қауіпсіздігі жəне т.б. функцияларына байланысты бөлінетін кəсіпорынның шартты бөлімшелері (секциялары);
  
• 
  кəсіпорынның құрылымдық бөлімшелері (секциялары): бөлімдері, цехтары, жауапкершілік орталығының (ЖО) бөлімі.
  

• 
  негізгі – бұл секциялар бойынша шығындар тікелей анық- талуы мүмкін, өйткені мұнда қабылданған жұмыс бірлігінде са- тып алынған, өндірілген сатылған өнім көлемі;
  
• 
  қосымша – мұнда көліктік, энергетикалық, жөндеу, соны- мен қатар əкімшілік жəне қаржылық қызмет жатады: басқару аппараты, бухгалтерия, қаржы бөлімі.
  

• 
  өнімнің шығындарына тікелей шығындарды жатқызады;
  
• 
  шығындарға жанама шығындарды жатқызады;
  
• 
  жанама жəне негізгі секциялары арасында шығындардың бөлінуі.
  

• 
  жұмыстың үлкен көлемі, əсіресе нормативтік өзіндік құн- ды есептегенде жəне ауытқуларын есепке алуда;
  
• 
  кейбір кезде біртекті секциялардың жауапкершілік орта- лығымен сəйкес келмеуі;
  
• 
  біртекті секциялардың шарттылығы жəне жұмыс бірлікте- рін абсолютті дəл белгілеу мүмкінсіздігі;
  
• 
  жанама шығындарды бөлудің 30-ға дейін түрлі əдістерін қолдану, нəтижесінде өзіндік құнның əртүрлі деңгейі алынады.