Научные сообщения Әож 62-523=512. 122

Жапон деректері бойынша заманауи «Мехатрони­ка» терминін 1969 жылы Yaskawa Electric фирмасы енгізген. Бұл атау «МЕХАника» және «элекТРОНИКА» терминдерінің бірігуінен пайда болды.

Роботтық техниканың даму кезеңі XX ғасырдың 40-жылдары болып табылады, осы жылдары Окридж және Аргонн ұлттық зертханаларында көшірме түрін­дегі манипуляторлар жасалды, бұл манипуляторлар радиоактивті заттармен жұмыс істеуге арналған. Елуінші жылдардың аяғында «Юнимейшн» фирмасы компьютер арқылы басқарылатын ең алғашқы өндіріс­тік роботты жасады. Келесі он бес жыл бойы көптеген өндірістік және тәжірибелік құрылғылар жасалды.

Роботтық техниканың тарихы адам ойлап тапқан ғылыми жаңалықтармен байланысты.

Б.з.д. V-II ғасырлар – сулы және құмды сағаттар, күрделі автоматтар.

Б.з.д. V ғасыр – Платонның еңбектерінде адамның ойлауы және механикаға қатысты идеялар кездеседі.

Б.з.д. IV ғасыр – Аристотель өзінің «Органон» ат­ты логикалық еңбегінде логиканың формальді бөлімі – силлогистика туралы бөлімді ғылымға енгізеді. Оның еңбектері дүние жүзілік логикалық ғылымның дамуына әсер етеді. XVII ғасырға дейін Еуропада ло­гика ғылымы Аристотельдік көзқараспен дамиды.

1-сурет – Мехатроника және роботтық техника мысалдары

Б.з.д. II ғасыр – Қытайда күрделі автоматтар, со­нымен қоса тұтас механикалық оркестрлар жасалды.

XV-XVII ғасырлар – механикалық адам, әйел-андроид, ұшатын ағаштан жасалған қоңыз, ағаш авто­мат, қосу және азайту машинасы, қосу машинасы. Гер­манияның Deutsches мұражайында 1560 жылы ағаш­тан жасалған «монах» автоматы сақтаулы (2-сурет).

2-сурет – «Монах» автоматы

XX-XXI ғасырлар – электронды лампа, ең алғаш­қы конвейер, шамдық триггер, кинематографтағы ал­ғашқы робот, электрлік ит, электрмеханикалық тасба­қа, Versatran роботы, осьминог тәрізді манипулятор, ең алғашқы мобильдік робот, ең алғашқы векторлық суперкомпьютер, электржетектері бар манипулятор,

үй шаруашылығындағы робот, телебасқарылатын ма­нипулятор, алғашқы өндірістік бағдарламаландырыла­тын робот, жартылай өткізгіш ЭЕМ, өндірістік робот-манипулятор, Rancho Arm жасанды роботтандырыл­ған қолы, автономды көлік роботы, алғашқы жүретін робот, робот-гуманоид, робот-ит, 8 биттік микрокон­троллер, робот-трансформер, ұшатын робот, дүние жүзіндегі ең алғашқы кішкентай робот, үш дөңгелекті үй роботы, ең алғашқы киборг, космостық манипуля­тор, киберлік ит.

Негізінен көптеген заманауи жүйелер мехатронды болып табылады не қандай да бір мехатронды идеяға негізделеді. Сондықтан біртіндеп мехатроника «бар­лық туралы ғылымға» айналып келеді. Роботтар түрлі-түрлі өлшемдерде және формаларда болады, олар кез келген тәртіпте жұмыс істей алады. Мысалы, термо­стат, сканер – бұлар робот болып табылады. Мұндай роботтарға әдетте, «автомат» деген термин қолдана­ды, себебі олар адаммен ешқандай ұқсастығы жоқ. Қа­зіргі роботтар жасанды интеллект технологиясы көме­гімен алдын-ала құрылған немесе оператор бұйрығы арқылы қандай да бір әрекеттер орындайды. Роботтар адам баласына тікелей көмектесе алады: ауыр жүктер­ді көтеру, зиянды материалдармен жұмыс жасау, тағы басқа да пайдалы әрекеттер. 3-суретте мехатроника мен роботтық техниканың құрамдас бөліктері көрсе­тілген.

Қазіргі таңда мехатроника мен роботтық техника ТМД елдерінің мынадай салаларында қолданылады: роботтық техника (өндірістік және арнайы); авиациа­лы, космостық және әскери техника; көлік құрылысы (мысалы, тежегіш жүйесін алдын ала тоқтатпау, авто­көлік және автотұрақ қозғалысының тұрақтандыру жүйесі); әдетті емес транспорттық жүйелер (электрве­лосипедтері, жүкті арбалар, электрроллерлер, мүге­дектерге арналған арбалар); офистық техника (мыса­лы, көшірме және факсты құрылғылар; есептеуіш тех­никаның элементтері (мысалы, принтерлер, плоттер­лер, дискжетектері); медициналық құрылғылар (кли­никалық, қызмет, емдеу); күнделікті техника (кір жуу, тігін, ыдыс жуу және басқа да машиналар); бақылау-өлшеу құрылғылары мен машиналары.

Жалпы роботтар қолдану саласына қарай үш топ­қа бөлінеді:

а) адам тәрізді;

3-сурет – Мехатроника мен роботтық техниканың құрамдас бөліктері