Норбоев Абдулла Ориф ўғли
жүктеу/скачать 0.9 Mb. Pdf көрінісі
|
| K
BIA = [ ∑ (GI 1…n * α) ] / n Bu yerda: K BIA - kapitalga qo‘yilgan talab; GI - oxirgi uch yilda o’rtacha yillik yalpi ijobiy foyda; n - yillar miqdori (uch yil); α - 15% bu kurstakich Bazel qo‘mitasi tomonidan belgilangan. Standartlashgan yondashuvda butun bank faoliyati 8 ta yo‘nalishga ajratiladi: korporativ moliya, oldi-sotdi va sotish, chakana bank xizmatlari, bankning tijorat operatsiyalari, to‘lovlar va hisob-kitoblar, agent xizmatlari, aktivlarni boshqarish va chakana brokerlik operatsiyalari. Har bir yo‘nalish bo‘yicha yalpi foyda mazkur yo‘nalish uchun foiz me’yorini aniqlashda asos bo‘ladi. Ushbu foiz me’yori risklarning har bir yo‘nalish bo‘yicha darajasi va turiga bog‘liq holda 12 dan 18 foizgacha tebranadi. Kapitalni hisoblash formulasi quyidagicha K TSA = { ∑ yillar1-3 max [∑ ( GI 1-8 * β 1-8 ),0] } /3 Bu yerda: K TSA - kapitalga qo‘yilgan talab; GI 1-8 - har yil uchun 8 ta yo‘nalish bo‘yicha o‘rtacha yillik yalpi ijobiy foyda; β 1-8 - 12-18% bu ko‘rstakich Bazel qo‘mitasi tomonidan belgilangan. Rivojlantirilgan yondashuv operatsion riskni qoplash uchun kerak bo‘ladigan kapital miqdorini hisoblashning xususiy usuliga asoslanadi. Ushbu usulni ma’lum bir sifat va miqdor andozalariga javob beradigan banklar ishlatishi mumkin. Bank rahbariyati Markaziy bankni operatsion riskni baholash tizimi, 53 ma’lumotlar jamlash sifati, nazorat mexanizmini shakllantirilganligiga ishontirishi lozim. Mazkur usullar bo‘yicha hisoblangan kapitalning yetarlilik koeffitsientlari bir-biridan sezilarli darajada farqlanadi. Shu sababli, fikrimizcha, O‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki mavjud uch usuldan birini tanlab olishi va respublikamiz tijorat banklarining barchasida operatsion risk bo‘yicha kapitalning yetarliligi ana shu usulda hisoblanishi lozim. Fikrimizcha, kapitalning yetarliligini hisoblashning kengaytirilgan usulini respublikamiz bank amaliyotida qo‘llash uchun sharoit mavjud emas. CHunki ushbu usul banklarning o‘zlari ishlab chiqqan reyting baholash natijalariga asoslanadi. Respublikamiz banklarida esa, operatsion riskni baholashning reyting usuli mavjud emas. Ma’lumki, Xalqaro hisob-kitoblar bankining ma’lumotlariga ko‘ra, dunyoning 150 mamlakatida (O‘zbekiston ham shular jumlasidan) tijorat banklari kapitalining yetarliligini baholash bo‘yicha Xalqaro Bazel qo‘mitasi tomonidan ishlab chiqilgan standart qo‘llaniladi. Ushbu standartga ko‘ra, tijorat banki regulyativ kapitalining yetarliligini aniqlash uchun regulyativ kapital summasi bankning riskka tortilgan aktivlari summasiga bo‘linadi. Ushbu koeffitsientning eng past darajasi 8% qilib belgilangan. Agar tijorat bankida mazkur koeffitsientning amaldagi darajasi 8 foizdan past bo‘lsa, u holda, ushbu bankning balansi nolikvid hisoblanadi. Respublikamiz tijorat banklarida esa, regulyativ kapitalning yetarlilik darajasi 24 foizdan yuqoridir. Regulyativ kapitalning yetarlilik koeffitsienti tijorat banklarining to‘lovga qobilligini tavsiflovchi muhim ko‘rsatkich hisoblanadi. Xalqaro bank amaliyotida tijorat banklari kapitalining yetarliligini baholash bo‘yicha uchta metodika mavjud bo‘lib, ularning ichida nisbatan mukammali, ko‘pchilik taniqli ekspertlarning (K.Barltrop, D.MakNoton, A.Simanovskiy, V.Usoskin, O.Lavrushin va boshq.) fikriga ko‘ra, Xalqaro Bazel qo‘mitasi ekspertlari tomonidan ishlab chiqilgan metodika hisoblanadi. Tijorat banki kapitalining yetarliligini baholash bo‘yicha Xalqaro hisob- kitoblar banki tomonidan ishlab chiqilgan metodikada kapitalning yetarliligi 54 regulyativ kapitalni aktivlarning umumiy summasiga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi. Ushbu koeffitsientning eng past normativ darajasi 8% qilib belgilangan. AQSh Federal zaxira tizimi tomonidan ishlab chiqilgan metodika bo‘yicha, tijorat banki kapitalining yetarliligi kapitalni depozitlarning umumiy summasiga bo‘lish yo‘li bilan aniqlanadi. Ushbu koeffitsientning eng past normativ darajasi 10% qilib belgilangan. Bazel-II ning Bazel-I dan farq qiluvchi asosiy jihatlari quyidagilardan iborat: Bazel-II da tijorat banklari regulyativ kapitali yetarliligining risklarga yuqori darajada ta’sirchan bo‘lgan tizimini yaratish vazifasi qo‘yilgan. Ushbu tizim banklarning o‘zi tomonidan amalga oshiriladigan risklarni miqdoriy baholashga asoslanadi. Kredit riskini pasaytirish maqsadida qo‘llaniladigan instrumentlarga katta e’tibor qaratilgan. Kapitalning operatsion riskka nisbatan yetarliligiga yangi talablar qo‘yilgan. Nazorat organlarining vakolatlari kengaytirilgan. Bazel-II standarti tarkibiy jihatida kapitalga nisbatan minimal talablar bo’yicha tavsiyalar berilgan.Bunda kapitalga nisbatan minimal talablar kredit, bozor va operatsion risklarning darajasidan kelib chiqqan holda hisoblanadi. Umumiy kapitalning riskka tortilgan aktivlarga nisbati 8 foizdan kam bo‘lmasligi kerak. Bazel-II da kontragentda hosilaviy qimmatli qog‘ozlar, REPO bitimi bo‘yicha yuzaga keladigan kredit risklari darajasi ham kapitalning yetarliligini baholashda hisobga olinadi. Bazel-II kredit riskini o‘lchash bo‘yicha uch yondashuvni taklif etadi: standartlashgan yondashuv; ichki reytinglarga asoslangan bazaviy yondashuv (IRB-Internal rating-based approach); ichki reytinglarga asoslangan takomillashgan yondashuv. Bazel-II kredit riskini baholashda qo‘llaniladigan koeffitsientlar quyidagilarni hisobga oladi: 55 mamlakatning suveren kredit reytingi; bankning reytingi; kredit olgan mijozning reytingi; bank operatsiyasining turi. AQShlik bank nazorati bo‘yicha ekspertlar Bazel-1 ning ayrim talablariga,, shu jumladan, kredit riskini baholash bo‘yicha talabiga nisbatan jiddiy e’tirozlar bildirib kelinayotgan edi. Bazel-1 da tijorat banki tomonidan mijozlarga berilgan kreditlarning risk darajasi 100% qilib belgilangan edi (ipoteka kreditlari bundan mustasno). Banklar tomonidan hukumatlarga berilgan kreditlarning risk darajasi esa, ushbu mamlakatlarning Ijtimoiy-Iqtisodiy Hamkorlik Tashkilotiga a’zo yoki a’zo emasligidan kelib chiqqan holda belgilanar edi. Bu esa, AQSHlik ekspertlarning noroziligiga sabab bo‘ldi. Ular haqli ravishda e’tiroz bildirishdi: nima Indoneziya hukumatining kredit to‘loviga layoqatliligi AQShning “Jeneral Motors” kompaniyasinikidan yuqorimi? Bazel qo‘mitasi ekspertlari AQSh ekspertlarining e’tirozini hisobga olishdi va xalqaro kreditlarning risk darajasini mamlakatning suveren kredit reytingiga bog‘liq ravishda belgilash tartibini joriy qilishdi. Mavjud bo‘lgan AAA dan C- gacha tashqi reytinglar shkalasida Bazel II” V- dan kam bo‘lmagan reytinglarni e’tiborga oladi. Yanada past reytingli yuridik shaxslarga (ularning qaysi tarmoqqa aloqador ekanligidan qat’iy nazar) yuqori baholash koeffitsienti beriladi (150% miqdorida). “Bazel-II” tomonidan, davlatlar va markaziy banklarga berilgan (suveren reytingi deb atalmish) reytinglar, u yoki bu korxona yoki kredit tashkilotining yakka tartibdagi kredit reytinglari va eksport kredit reytinglari farqlanadi. Kontragentlarning risk darajasi quyidagi tarzda aniqlanadi: Suverenlarga nisbatan - davlatning tashqi kredit reytingiga bog‘liq ravishda; Birinchisi– rezidenti u yoki bu bank, yoki mahalliy hokimiyat idorasi bo‘lgan, davlatning tashqi kredit reytingiga asoslangan. Ikkinchisi – bankning yoki mahalliy hokimiyat idorasining o‘z reytingiga. 56 2008-yilda boshlangan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi Bazel qo‘mitasini banklarning kapitaliga nisbatan belgilangan talablarni keskin kuchaytirishga majbur qildi. Natijada Bazel-III deb nomlanuvchi yangi Bitim yuzaga keldi va uning asosiy jihatlari 2010 yilning 12 sentyabridan kuchga kirdi. Ushbu yangi Bitim Bazel-II ni bekor qilmaydi, balki uni to‘ldiradi. жүктеу/скачать 0.9 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|