Нұсқаулар 050731 «Өмір тіршілік қауіпсіздігі және қоршаған ортаны қорғау»

Қолдан дем алдырудың тәсілдері

Түтқыншақта немесе дем алу жолдарында бөтен дененің бар болуы кезінде күйзелген адамды ірге қарай бұрып жауырын арасындағы жерге жұдырықпен кенет соғуымен тұрып қалған бөтен денені кетіру керек.

Содан кейін, бір қолдың алақанын күйзелген адамның мойынының астына қойып, басқа колмен оның мандайын ұстап, абайлап басын түзету керек. Күйзелген адамның басын созу реанимацияның өте маңызды және керектімезгілболып табылады.бүл қарапайым манипуляция астынғы жақ және комей арасындағы матаның жетілуіне мүмкіндігінә келеді. Бүл мысалдардан кейін күйзелген адамның дем алу жолдарындағы ауаның баруына кірісуге керек.

«Ауыздан ауызға» қолдан дем алудың тәсілі. Бүл тәсілдің негізгі шарты күйзелген адамның басын созу, ауыздың үстінгі жағын және жұтқыншақты бөтен қоспалардан тазарту, тіс протезін алу, астық жақты итеріп шығару болып табылады.

Құтқарушы күйзелген адамның ауызын өзінің ауызымен қамтып, өзінең өкпесіне ауаны іріктеп алады, көкірек құысының қозғалуына және терінің мен шырышты қабықтың түсінің өзгеруіне назар аудара отырып, оның өкпесіне ауаны жіберуін жасайды.

Қолдан дем алудың процесінде активті демді ішке тартқаннаң кейін, бұны көкірек қуысының қозғалуы көрсетеді, өзінің бетін басқа жаққа бұру керек. Бұл кезінде күйзелген адамның өкпесінен дем шығарылады. Әрбір 5 ауа жіберуден кейін тамырдың бар болуын тексеру керек. Бүл үшін екі саусақты күйзелген адамның мойның үстінгі жаққа көлдеңен салу керек. Ұйкы артериясында тамырдың сөғуы жүрек жұмысының сақталуының көрсетеді, сондықтан құтқарушы бір минутта 12 – 14 ауа жіберулерін жасай отырып, қолдан дем алуды жасау керек. Балаларға өкпеге шамадан тік интенсивті ауа жіберуін жасамау керек, бірақ ауа жіберудің жиілігі 1 минутта 24 – 30 жоғарлатуы керек.

«Ауыздан мұрынға» қолдан дем алудың тәсілі. Әдетте кішкентай балалар үшін және ауыздан-ауызға тәсілінің нәтижелігі жоқ болған жағдайда қолданылады. Желдетпе процесінде - бұл тәсілін жасау кезінде көкірек қуысының күшіне, терінің және шыршты қабықтың түсіне, сонымен қатар үйкы артериясындағы тамырдың бар болуына қарай отырып, бас түзетілгеннең және бөтен қоспаларды жойғаннан кейін ауызды қолмен (ал балаларға саусақпен) жауып кету және құтқарушының ауызынан күйзелген адамның мұрнына ауаны жіберу керек.

Күйзелген адамның өкпесіне ауаны жіберу кезінде ол жарым жартылай асқанаға өтетінің ескеру керек. Егер желдетпелік процесте асқазанның ісіп шығуы елеулі түрде, ал өкпенің ісіп шығуы қиындатылған түрде болса, онда асқазанды қолмен абайлап басып одан ауаны кетіру керек. Құсықтың пайда болуы кезінде басты бір жаққа бұру керек және де жұтқыншақ пен ауыз құысын құстыратын қоспалардан тазартуға тырысу керек.

Егер ауратын адам естен танып қалған күйінде болса және оның дем алуы жоқ болған жағдайда, күйзелген адамның басын ләзде түзету керек, қажеттілігінің мүмкіндігінше бөтен заттарды кетіру және өкпені ауамен толтыруды іске асыру керек (қолдандем алудын берілген тәсілдердің біреуімен 3-5 рет).

Егер дем алу жолдары өтілетін болса, мойндағы ұйкы артериясындағы тамыр соғуының бар болуын анықтайды. Егер ұйкы артериясындағы тамырдың соғуы бар болса, онда қолдан дем алуды жалғастыру керек. Тамырдың соғыу жоқ болса, жүректі сыртқы жолмен сылауға ләзде кірісу керек.

Күйзелген адам үшін жүрек сылауды дұрыс және қауіпсіз түрде жасау үшін келесі ережелерге сүйену керек. Құтқарушының бір білектің алақанының үстінгі жағын төс сүйектің астыңғы жағының үштен бір бөлігіне салады (түріндегі сүйектен 2 см жоғары), екінші қолдың алақанын үстінен қолды және екі қолдың көмегімен түрткі арқылы төс сүйекті өмыртқа желісыне қарай жылжытады. Балалардағы сондай төс сүйекті жылжытуы әдетте төс сүйектің ортанғы бөлігінде орналасқан екі саусақпен жасалынады. Құтқарушының қолының дұрыс емес орналасуы жүрекке сылауды жасау кезіндегі жағымсыз және қауіпті асқынуларды қоздыруы мүмкін; қабырғаның сынуы, асқазанның немесе бауырдың жарылуы; қансыраудың пайда болуы және т.б.

Жүректі сылауды қолдың күш салуымен емес (қол тез шаршайды сондықтан басудың күші төмендейді), бүкіл ігіннің күш салуымен жасау керек.

Жүргізілетін жүректі сылаудың нәтижелілігін қарашықтың реакциясынан байқау керек. Олардың тарылтуы бас мойының қан тараулының жеткілікті екенін көрсетеді яғни сылаудың дұрыс жасалатынын көрсетеді және оның нәтижелігі жоғары екендігі.

Төс сүйекті басуды тек алақанның үсті жағымен жасайды, құтқарушының саусақтары көтеріңшіленген және де күйзелген адамның киімімен немесе денесімен жанаспайды. Жүректі сылауды күйзелген адамды қатты жерге жатқызып ғана жасайды (жер, щит және т.б.).

Егер реанимацияны 1 құтқарушы жасаса, онда ол кұйзелген адамның өкпесіне екі ауа жіберуді жасайды, ал содан кейін төс сүйектің 15 компрессиясін (компрессий) жасайды. Егер 2 адам жүргізсе, онда дем алудың қозғалуының және басудың сандарының қарым қатынасы келісідей: 1-дем алуға төс сүйектің 5 компрессия, жәнеде құтқарышылардың біреу қолдан алдыруды жасай және екінші құтқарушы жасап отырған сылаудың нәтижелігін ұйқы артериясындағы тамыр соғыу бойынша бақылайды. әрбір 2 минуттан кейін жүректің дем алудың өз күшімен қызмет етуінің қалпына келуін тексеру мақсатында өте қысқа уақыта реанимацияны тоқтату керек.

Реанимациялық қимылдарды өз күшімен дем алдырудың және жүрек қызметінің қалпына келуіне немесе дәрігердін келуіне, немесе күйзелген адамды ауруханаға жеткізілгенге дейін жасау керек.

Қолдан дем алдырудың және жүректі сылау шұғыл реанимацияның тәсілдері болып табылады, олар дұрыс қолдануында қарапайым және эффективті.

Күйзелген адамды тез көленкеге жатқызу керек. Басына суық компресті салу керек, денені салқын сумен ысқылауды және құюді жүргізу керек. Басының қатты ауруы кезінде күйзелген адамға аспиринді және амидопиринды беру керек (үлкен адамдарға 1-2 таблетканы, балаға 0,25 - 0,5 таблетканы).

1. 
   «Аыздан ауызға» қолдан дем алдырудың тәсілі.
   
2. 
   «Ауыздан мұрынға» қолдан дем алдырудың тәсілі.
   
3. 
   Жүректі сылаудың техникасы қандай?
   
4. 
   Күн тию кезіндегі қандай іс әрекеттерді жасау керек?
   

1. 
   Халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз етуі бойынша негізгі шаралар;
   
2. 
   Төтенше жағдай кезіндегі халықты қорғаудың тәсілдері;
   
3. 
   Халықтың дербес қорғауның құралдары.
   

Төтенше жағдай кезіндегі халықтың қауіпсіздігін қамтамасыз ету бойынша негізгі шараларға келісілер жатады: төтенше жағдайлардың сандарларының мүмкінділігін бағалау және болжау; сондай жағдайлардың пайда болу мүмкінділігін төмендетуіне және болдырмауына, сонымен қатар олардың сандарларың төмендетуіне бағытталған шаларды жасау. Одан басқа, халықты төтенше жағдай кезіндегі жасайтын іс-әрекеттерге оқып үйрету және оларды қорғаудың эффективті тәсілдерін жетілдіру өте манызды болып табылады.

Төтенше жағдайды жобалау – стихиялық апаттар қараудың нәтижесінде жасалынатын жағдайларды шамамен білудің және бағалаудың тәсілі болып табылады. Әр түрлі төтенше жағдай даму кезінде пайда болатын жағдайларды жобалау үшін математикалық тәсілдері қолданылады (математикалық модельдеу).

Тұрақты жүргізілетін шараларға ғимараттарды және құрылыстарды түрғызу кезіндегі мотажды-құрылыс жұмысының сапасына тұрақты бақылау, төтенше жағдайдың пайда болуы туралы хабарлайтын берік жүйесін жасау, қорғау баспаналардың құрылысы, халықты және қорғау құралдарымен қамтамасыз ету (мысалы, противогаздар), төтенше жағдайдағы халықты қимыл жасаудың ережелеріне оқыту, қауіпті жағдайлардың сандарларын жоспарларын жетілдіру және олардың финансін және материалдарың қамтамасыз ету және т.б. жатады.

Төтенше жағдай кезіндегі халықты қорғаудың тәсілдері келесі: көшіру, қорғаныш құрылыстарда паналау (баспаналарда), және қорғау құралдарын пайдалану.

Көшіру дегеніміз халықты төтенше жағдай кезіндегі зақымдау отауынан шығару.

Қорғаныш құрылыстар – төтенше жағдайлармен шақырылған әр түрлі физикалық, химиялық және биологиялық қауіпті және зиянды факторлардың әсер етуінен қорғау үшін арналған арнайы өнделген инженерлік құрылыстар болып табылатын қорғаныш құрылыстар жауынгерлік әрекет кезіндегі және де радиоактивті мен ұлы химиялық заттардың, сонымен қатар бактериологиялық спектрлердін (вирустар, микроорганизмдер) қорғаныш ортаны түсіруімен қоса техногендік апаттар кезіндегі халықты қорғау үшін пайдалануы мүмкін.

Халықтың дербес қорғауының құралдары организмнің ішіне теріге және киімге жоғарыда жазылған, сонымен қатар бактериологиялық агенттердің тиюды щығару үшін арналған. Бұл дем алудың құралдары (респираторлар, противогаздар), арнайы қорғаныш киім және аяқ-киім.

Жеке қорғаныш медициналық құралдары профилактика және төтенше жағдай кезіндегі халыққа алғашқы жәрдем көрсету үшін арналған. Оларға адамның организміне ұлы заттардың (антидоты) немесе ионизирлік сәулеленіздің (радиопротекторлар), әсер етуін әлсіздендіретін және сақтандыратын заттарды ,бактерияларға қарсы заттар (антибиотиктер, вакциналар және т.б.), сонымен қатар жарым жартылай өнделген заттар жатады.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Халықтың қаупсіздігін қамтамасыз ету бойынша негізгі шараларға не жағады?
   
2. 
   Көшіру дегеніміз не?
   
3. 
   Қорғаныш құрылыстар дегеніміз не?
   
4. 
   Жеке қорғаныш құралдары не үшін керек?
   

1. 
   Радиоактивтік ластану;
   
2. 
   Радиоактивтік ластанудың бақылау;
   
3. 
   Дозиметриялік бақылаудың құралдары
   

Радиоактивтік ластану адам және оның өмір сүру ортасы үшін ерекші қауіп төндіреді. Бүл ионизирлік радиацияның тірі организмдерге интенсивті және тұрақты зиянды әсер етуіне байланасты, ал бүл радиацияның көздері қоршаған ортада кең таралған. Радиоактивтік атом нөмірінің альфа, -бета және гамма – сәулеленізмен қоса жүретін массалық санның өзгеруіне әкелетін ядросының өздігінен пайда болатын ыдырау. Альфа-сәулелену-протондар мен нейтрондардан құралған ауыр бөлшектердің тасқыны. Ол қағаз бетімен тоқталатылады және адамның терісінен өте алмайды. Бірақ егер ол организмнің ішіне отып кетсе, өте қауіпті болып кетеді. Бета-сәулеленудің өтудің аса жоғары қабілеттілігі бар және адам терісіне 1-2 см-ге өтеді. Гамма – сәулеленуді тек қалын қорғасын және бетон плитасы ғана тоқтата алады.

Радиоактивтік ластану адамның тамақ тізбегінің және қоршаған ортаның экосистемалық деңгейінде бақыланады. Бұл үшін ионизирлік сәулеленуді тіркеунің арнайы тәсілдері және дозиметрлердің типтері өнделген. Жалпы радиоактивтілік сияқты жеке радионуклидтер де анықталады. Бета-сәулеленетін радионуклидтердің құрамын бағалануының маңыздылығын Чернобілдін апаті көрсетті. Қазіргі уақытта сәулелену дозасының алдын ала берілген шамасына жету кезінде іске айырлатын цифрлік индекациясы және сиганлизациясыбар арнайы қолдану үшінқолайлы дозиметрлер шығарылады. Мұндай қалта дозиметрлері радиациясы жоғары участкілерді айқындауға ғана емес, сонымен қатар тигізетін сәулелену дозасын реттеуге де мүмкіндігін береді. Радиоактивті апаттар кезіндегі радиациялық қорғау және шұғыл жәрдем сұрақтары бойынша арнайы анықтамалары және оқу құралдары бар.

Максималді жіберілетін сәулеленудің дозасы радиациондық қауіпсіздік нормалары бойынша анықталады, ал құрылыс материалдар, жинайтқыштардың табиғатты радиацияның нәтижелі салыстырмалы активтилігі – МӨСТ (ГОСТ) бойынша.қазіргі заманғы деңгейінде радиациялық қауіпті қамтамасыз етудің негізгі қиыншылықтардың бірі- сәулеленудің аз дозасының проблемасы болып табылады.

Ластанылған территориясындағы радиациялық жағдайды бағалау үшін нұсқау (инструкция) және методикалық ережелер жетілдірілген. Пәтерлеудің жерлік тәсілдері сияқты, арнайы ұйымдармен және болімшелерімен жүргізілетін дистанциондық тәсілдері де (аэро-, автогамма-спектрометриясы, жүріс гамма-түсіру және т.б.) қолданылады.

Қоршаған ортаға АЭС-дан және басқа техногендік көздерінен радионуклидтердің түсуін бағалау және болжау дамыған елдерде кезектегі миграцияның сенімді модельдерін және бақыланатын территориясындағы радионуклидтердің шөгінділерін жетілдіруімен регионалды радиоэкологиялық бақылаудың жүйесін дәлелдеуі бойынша арнайы программалар өндіріледі және іске асырылады.

Мұндай модельдерді өндіруінің қажеттілігі тіпті радионуклидтердің үлкен емес шамасының тұрақты жиналу зонасына ұзақ ендіруі қатты радиоактивті ластануға әкелу мүмкінділігімен байланысты.

Дозиметриялық бақылаудың құралдары екі тобына болінеді

1. 
   дозаның қуатын сандық өлшеуге арналған дозиметрлер;
   
2. 
   радиоактивті ластануды тез табу үшін қолданылатын радиометрлер немесе сәулеленудің индикаторлары.
   

ДКС-0,4 дозиметрі энергетикалық 0,5-3,0 МэВ диапазонында гамма және бетта сәулеленуді өлшеу үшін қолданалады.

Өнеркәсіп халық үшін арналған тұрмыстық дозиметрлерді шығарады, мысалы «Мастер-1» тұрмыстық дозиметр, «Сосна» дозиметр- радиометрі.
Бақылау сұрақтары

1. 
   Радиоактивтілік дегеніміз не?
   
2. 
   Ионизирлік сәулеленуді қандай құралдармен өлшейді?
   
3. 
   Ионизирлік сәулеленудің түрлерін және олардың негізгі функциялардың сипаттамасын атандар.
   
4. 
   Ионизирлік сәулеленуден қорғаудың тәсілдері қандай?
   

1 Табиғи және техногенді сипатты төтенше жағдай (ТЖ)

аудандарын анықтау................................................................................4

2 Химиялық қауіпті объектілерде апат кезіндегі қатты әсер ететін

улы заттармен жұқтыру масштабтарын болжау.................................15

3 Радиациондық жағдайдарды бағалау бойынша есептерді шығару...21

4 Шаруашылық объектілерді,жұмысшыларды және

қызметшілер инженерлік қорғауы.......................................................21

5 Төтенше жағдайдағы шаруашылық объектілердің жұмыс тұрақтылығын анықтау.........................................................................23

6 Дәрігерлікке медициналық шұғыл жәрдемді көрсету, жеке

және коллективті қорғаудың құралдары.............................................25

7 Төтенше жағдайдағы территориясының және ұйымдардың

халқын қорғау бойынша шаралар........................................................28

8 Радиациялық және химиялық барлау құралдары...............................30

Әдебиет..................................................................................................33


Әдебиет
Негізгі

1. 
   Приходько Н. Безопасность жизнедеятельности: курс лекций. – Алматы: Высшая школа Әділет, 2000. – 366 с.
   
2. 
   Безопасность жизнедеятельности: учебник / под ред. Белов С.В. – М. , 1999. – 448 с.
   
3. 
   Арустамов Э.А. Безопасность жизнедеятельности: учебник. – 4-е изд. – М. : Дашков и К., 2002. – 496 с.
   
4. 
   Хван Т.А., Хван П.А. Безопасность жизнедеятельности: учебное пособие. – Ростов-на-Дону: Феникс, 2002. – 416 с.
   
5. 
   Гражданская оборона: учебник /под ред. Шубина Е.П. – М. : Просвещение, 1991. – 223 с.
   
6. 
   Защита ОНХ от ОМП: справочник /под ред. Демиденко Г.П. – 2-е изд. – К. : Высшая школа, 1989. – 287 с.
   

7. 
   Маршал В. Основные опасности химических производств: учебное пособие. – Ростов-на-Дону: Мир, 1989. – 672 с.
   
8. 
   Булдаков Л.А. Радиоактивные вещества и человек. – М. : Энергоатомиздат, 1990. – 160 с.
   
9. 
   Максимов М.Т., Оджагов Г.О. Радиоактивные загрязнения и их измерения: учебное пособие. – 2-е изд. – М. : Энергоатомиздат, 1989. – 304 с.
   
10. 
    Радиация: дозы, эффекты, риск /пер. с англ. – Ростов-на-Дону: Мир, 1988. – 450 с.
    
11. 
    Сивинцев Ю.В. Насколько опасно облучение. – 2-е изд. – М. : Издат., 1991. – 112 с.
    
12. 
    Гражданская оборона: учебник /под ред. Николаева Н.С. Дмитриева И.М. – М. , 1990. – 351 с.
    
13. 
    Алексеев Н.А. Стихийные явления в природе: проявление, эффективность защиты. – М. : Мысль, 1988. – 255 с.
    
14. 
    Холл Э.Дж. Радиация и жизнь /пер. с англ. – М. : Медицина, 1989. – 256 с.
    
15. 
    Вредные химические вещества. Радиоактивные вещества: справочник /под ред. Филова В.В. – Л. : Химия, 1990. – 464 с.
    
16. 
    Новиков Ю.В. Природа и человек. – М. : Просвещение, 1991. – 223 с.
    
17. 
    Вавилов А.М. Экологические последствия гонки вооружений. – М. : Международные отношения, 1988. – 208 с.
    
18. 
    Хорват Л. Кислотный дождь. – М. : Стройиздат., 1990. – 81 с.
    
19. 
    Каммерер Ю., Харкевич А. Аварийные работы в очагах поражения /под ред. Иванова Б.П. – 2-е изд. – М. : Энергоатомиздат., 1990. – 236 с.
    
20. 
    СДЯВ и защита от них: учебное пособие /под ред. Владимирова В.А. – М. : 1989. – 188 с.
    
21. 
    Колесников Е. Буйные ветры казахских степей. – Алматы: Паритет, 1994. – 125 с.
    

1 Табиғи және техногенді сипатты төтенше жағдай (ТЖ)

аудандарын анықтау................................................................................4

2 Химиялық қауіпті объектілерде апат кезіндегі қатты әсер ететін

улы заттармен жұқтыру масштабтарын болжау.................................15

3 Радиациондық жағдайдарды бағалау бойынша есептерді шығару...21

4 Шаруашылық объектілерді,жұмысшыларды және

қызметшілер инженерлік қорғауы.......................................................21

5 Төтенше жағдайдағы шаруашылық объектілердің жұмыс тұрақтылығын анықтау.........................................................................23

6 Дәрігерлікке медициналық шұғыл жәрдемді көрсету, жеке

және коллективті қорғаудың құралдары.............................................25

7 Төтенше жағдайдағы территориясының және ұйымдардың

халқын қорғау бойынша шаралар........................................................28

8 Радиациялық және химиялық барлау құралдары...............................30