НҰСҚаулар кешені кәсіпкерлік түсінігі, оның негізгі түрлері және ұйымдастырушлық нысандары

2. Гранатуров В.М Экономический риск: сущность, методы измерения, пути сни­жения: Учеб. пособие. - М.: Дело и Сервис, 1999. - С. 20.

3. Малый бизнес. Организация, экономика, упарвление: Учеб. Пособие для вузов. / Под. Ред. Про. В.Я.Горфинкеля. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003г.
Кәсіпкерлік қызметтегі тәуекелдер

Нарықтық экономика жағдайында тәуекелділік кәсіпкерліктің шешуші элемент болып табылады. Тәуекелділік дегеніміз табысқа жету жолындағы туындайтын сәтсіздіктердің алдын алу мүмкіндігі болып табылады. Тәуекелділіктің белгілері – белгісіз жағдайлар, күтпеген жағдайлардың туындауы, сенімсіздіктің болуы, табысты күту. Саяси және экономикалық тұрақсыздық жағдайларында тәуелсіздік деңгейлері арта түседі.

Тәуекелділік – бұл кәсіпорынның жоспары мен бюджетін орындауы барысында туындайтын жағымсыз жағдайлар. Кәсіпкерлік іс-әрекеттерде тәуекелділік жағдайлар туындауы мүмкін жұмыстарды сол істі жақсы білетін, жауапкершілікті өз мойнына алатын іскер сенімді адамға жүктеу қажет.

Тәуекелділіктің негізгі түрлері: өндірістік тәуекелділік, коммерциялық, қаржылық (несие алудағы), инвестициялық және нарықтық тәуекелділік.

Өндірістік тәуекелділік өндіріске, өнімдерді өткізу (қызмет) жұмыстарына және басқа да өндірістік іс-әрекеттерге байланысты . Бұл – белгіленген өндіріс көлеміне, өткізу көлемі, жоспарланған материялдық және еңбек шығындарына, бағаның өзгеруіне, өнімнің ақауларына, шикізаттың сапасына байланысты туындайтын келеңсіз жағдайлар.

Комерциялық тәуекелділік кәсіпкердің сатып алған тауарлары мен қызмет көрсету жұмыстарын тұтынушыларға ұсыну жағдайларында туындайды. Коммерциялық келісімдерде сатып алынған заттардың бағасының орынсыз жоғарлауына, төмендеуіне, шығындардың көбейіп кету жағдайларына баса көңіл аудару қажет.

Қаржылық тәуекелділік қаржылық кәсіпкерлікте әртүрлі қаржы келісімдерін жүзеге асыру кезінде туындауы мүмкін. Сонымен несие алу , қаржы алғандардың төмен қабілетінің жойылуы, валюта-ақша қатынастарында қаржылық тәуекелділік туындайды.

Инвестициялық тәуекелділіктің себебі өзінің меншіктік бағалы қағаздарына байланысты инвестициясын – қаржылық қоржының құнсыздануы болып табылады.

Нарықтық тәуекелділік ұлттық ақша бірлігінің шетел валютасына пайыздық қатынасының өзгеруі, оның пайыздық қатынасының өзгеруі, оның пайыздық ставкасының өзгеруіне байланысты.

Кез-келген тәуекелділік келісім жасаушы әріптестерге тікелей байланысты. Келісім жасау кезінде әріптестер бірігіп тәуекелділік деңгейіне талдау жасауы қажет. Кәсіпкерлік іс-әрекеттердегі жойылу (жоғалту) жағдайлары материялдық, еңбек, қаржылық және уақытты жоғалту болып бөлінеді. Жобаны қаржыландыру мәселесі бойынша тәуекелділікті шешу жағдайында міндеттің тиімді орындалуы үшін мынандай екі мәселеге көңіл аудару қажет:

• 
  жоспарланған жобаның орындалуы үшін инвестиция ағымының үздіксіздігі;
  
• 
  инвестицияның оңтайлы құрылымына байланысты күрделі қаржы мен тәуекелділіктің төмендеуі және салықтың жеңілдіктер,
  

• 
  жобаның міндетті түрде болуы;
  
• 
  салықтық;
  
• 
  қарыздардың төленбегені;
  
• 
  құрылыстың игерілмеуі;:
  

Тәуекелділікті азайтудың негізгі тәсілдері:

• 
  жобаны дайындауға білікті, тәжірбиелі әріптестерді және кеңесшілерді қатыстыру;
  
• 
  жобалау алдында қосымша мәселелерді терең талдау;
  
• 
  өндірілетін өнім немесе қызметке сұранысты, нарықтық конъюктураның даму тенденцияларын алдын ала жобалау;
  
• 
  тәуекелділікті жобаға қатысушылар мен орындаушылар арасында бөлу;
  
• 
  алдаын ала жоспарланбаған шығындарды жабуға қаржы ірку;
  

1. Абчук В.А. Предприимчивость и риск. - Л., 1994.

2. Гранатуров В.М Экономический риск: сущность, методы измерения, пути сни­жения: Учеб. пособие. - М.: Дело и Сервис, 1999. - С. 20.

3. Малый бизнес. Организация, экономика, упарвление: Учеб. Пособие для вузов. / Под. Ред. Про. В.Я.Горфинкеля. М.: ЮНИТИ-ДАНА, 2003г.

Кәсіпкерліктің дамуын мемлекеттік қолдаудың қозғаушы рычагының бірі кәсіпкерлікті қолдаудың инфрақұрылымын дамыту болып табылады, мұның астарында шағын кәсіпкерліктің бүтіндей өндіріс процестерінде және қызмет жасауында қолайлы жағдайды қамтамасыз ететін кәсіпорындар, мекемелер және институттар жиынтығы түсіндіреледі.

Шағын кәсіпорындарың проблемаларын зерттеу және қорыту, шағын кәсіпкерлікке қатысты мемлекеттік саясатты қалыптастыруға қатысу, билік органдарында шағын бизнестің мүдделерін қолдау және заңды құқықтарын қорғау, шағын кәсіпкерліктің нормативтік құқықтық базасын жетілдіру жөнінде ұсыныстар әзірлеуге қатысу, маңызды әлеуметтік-экономикалық проблемаларды шешуге кәсіпкерлерді тарту бойынша жұмыстарды іске асыру – бұл функцияларды кәсіпкерлердің қоғамдық бірлестіктері жүзеге асырады.

Функционалдық бағыттылығына байланысты инфрақұрылымдық институттардың құрылымын қаржы институттары, қоғамдық ұйымдар, салалық қауымдастықтар, бизнес – инкубаторлар, индустриялық және технологиялық парктер, ақпараттық-талдамалық, маркетингтік, консалтингтік, оқыту орталықтары, халықаралық институттар айқындайды.

Экономикалық тұрақтылық пен экономикалық қызметтің белсенділігі жөнінде банктердің ресурстық базасы мен банктік несиелердің ұлғайғаны куә болады. Макроэкономикалық тұрақтылық пен қаржы жүйесінің дамуы коммерциялық банктердің несиелік ресурстарын кәсіпорынның техникалық жаңаруына, бәсекелестікке қабілетті жаңа өндірістер құруға бағытталған ұзақ мерзімді инвестицияға қарай ұлғайтық. Олардың ұлғаюының тұрақты динамикасы байқалады. Жалпы несиенің ең көп бөлігі өнеркәсіп, сауда, ауыл шаруашылығында пайдаланылуда.

Сондай-ақ, негізгі қаржы институттары, микрокредиттік ұйымдар, қоғамдық қорлар («Қазақстандық несиелеу қоры» Шымкент филиалы, «ОҚО Фермерлер мен кәсіпкерлерді қолдау Қоры» қоғамдық қоры, «Шағын кәсіпкерлікті дамыту қоры» АҚ аймақтық филиалы), лизингтік компаниялар болып табылады.

Үшінші деңгейлі кредит беру жүйесінің қызмет етуі тек микрокредит берумен айналысатын мекемелердің қызметіне тікелей байланысты. Тек өз капиталының есебінен, гранттардан және бағдарламаға қатысатын кәсіпкерлердің жарнасынан кредит беретін микрокредиттік ұйымдар мемлекет тарапынан төмен дәрежеде реттелетін кредиттік қарым-қатынас жүйесінің деңгейі болып табылады. Бұл өз кезегінде ұсақ кәсіпкерлердің қызметін қаржыландырудың негізгі көзі болып табылатын заңсыз қаржы делдалының шығуына ықпал етеді.

Кәсіпкерлер жұмыс процесінде көптеген проблемаларға кездеседі, әсіресе шағын кәсіпорындардың қалыптасу процесін өткеруі өте қиын, ол өндірістік кәсіпорындарда 3 жылдан 5 жылға дейінгі уақытты алады.

Қазақстанға қатысты жалпы проблемалар да қатысты. Бұл:

1. 
   кемеліне жетпеген салық саясаты;
   
2. 
   кәсіпорындарда жеткілікті айналым қаражатының болмауы;
   
3. 
   кәсіпкерлерге қаржылық көмектің шектеулілігі (кредитті сақтандыру және кепілдік жүйесінің дамымауы, шағын кәсіпкерлік субъектілеріне кредиттік-инвестициялық қызмет көрсетуші банктерге, лизингтік және сақтандыру компанияларына жеңілдік беру механизмінің жасалынбағандығы);
   
4. 
   мамандар кеңесіне қол жетпеушілік салдарынан шаруашылық жүргізуші субъектілердің толық хабардар болмауы;
   
5. 
   нарықтық экономиканың мәселелері бойынша шағын кәсіпорындарда басшылар мен мамандар білім деңгейінің жеткіліксіз болуы;
   
6. 
   заңдық сауатсыздық. Кәсіпкерлер қоғамның нағыз белсенді бөлігі. Қазақстан Республикасында оларға қолайлы жағдайлар жасалып отыр. Шағын бизнес саласында көп бейінді қызметтермен айналысуға қабылданған заңдық база үлкен мүмкіндіктерге жол ашады. Сонда да бизнесмендер заңдылықты білмеуінен жиі келеңсіз жағдайларға тап болып жатады;
   
7. 
   кәсіпкерлер дайындығының төмендігі - бизнесті жүргізумен байланысты бизнесті жоспарлауды, басқаруды, маркетингті, бухгалтерлік есепті және басқа да пәндерді білмеуі. Барлық үйретіліп жатқан бағдарламалар мен курстардың көптігіне қарамастан кәсіпкерлердің дайындығы сол төмен деңгейде қалып отыр. Жасыратыны жоқ, көптеген кәсіпкерлер бизнес-жоспарды фирма қызметі шараларының жоспары деп емес, тек несие алуға арналған деп түсінеді. Ең бастысы жаңадан бастаған кәсіпкерде қаншалықты өз мамандығы бойынша жоғары кәсіби шеберлігі, жоғары адамдық, ақыл-ой деңгейі болса да, өзі мен өз бизнесін қорғау әдістерін, өндірістік шығындарды төмендету тәсілдерін, рынокты зерттеу әдістерін біле бермейді, бизнесті ұйымдастыру мен өздігінше жүргізуге тәжірибесі болмайды.
   
8. 
   мемлекеттік құрылым мен кәсіпкерлер арасында кедергілердің болуы, ауылдық аудандарда кәсіпкерлердің проблемасы - экономика саласындағы кеңес берушілердің жетіспеушілігінде және өз мүмкіндіктерін біле бермеуінде;
   
9. 
   ақпараттық инфрақұрылымның жоқтығы (мамандандырылған веб-сайттар және порталдар) соның ішінде мемлекеттік тілде;
   
10. 
    ауылды жерлерде кәсіпкерлік субъектілерінің кәсібилігінің және өнімділігінің төмендігі;
    
11. 
    төмен бәсекелік қабілет (импорттық өнімдермен салыстырғанда, соның ішінде Өзбекстаннан келетін заңсыз импорттық өнімдерге байланысты);
    
12. 
    аудандардағы кәсіпкерлердің талаптарына бейімдеместен үкіметтік емес ұйымдар арқылы шағын және орта кәсіпкерлікке арналған оқу бағдарламасы;
    
13. 
    шағын және орта кәсіпкерлікке арналған оқыту бағдарламасының тұрақты болмауы (күнделікті емес).
    

Жеке кәсіпорын ашық рынокта табысты күресуге дәрменсіз. Бұл мәлімдеме біршама асыра айтылса да, ақиқатқа өте жақын. Кез келген кластер дамуының негізгі механизмі бәсекелестік пен кооперацияны бірлестіру, барлық негізгі қатысушылардың – шағын және орта кәсіпорындардың, билік органдарының, жоғары оқу орындарының бірлесіп даму шарттарын оңтайландыруға бағытталған өзара іс-қимыл жасауы болып табылады.

Бәсекелестікке қабілеттілік жөніндегі кеңестерді құру. Бүгінгі таңда мемлекет пен бизнес әлеуметтік әріптестіктің жұмыс істейтін моделін құруы қажет. Бизнесті еліміздің алдында тұрған стратегиялық міндеттерді шешуге тарту механизмдерін табу, бұл ретте бизнес пен биліктің мүдделеріне қысым жасамау қажет. Осылайша қоғамда қалыптасқан кәсіпкерлікке сенімсіздікті жоюға және ұзақ мерзімді әлеуметтік және саяси тәуекелдерді төмендетуге болады. Сонымен қатар мемлекеттің шаруашылық жүргізуші субъектілерге ықпал ету механизмдері болуы тиіс.

Дамыған бәсекелік ортаға жарнама өндіру, баспа және полиграфия, құрылыстық, сәулеттік жобалау, жөндеу және делдалдық қызмет көрсету, заң қызметін көрсету, рынокты және қоғамдық пікірді зерттеу жөнінен қызмет көрсету, бухгалтерлік есеп, зерттеулер мен әзірлемелер тұрғысында қызмет көрсету, компьютерлік және онымен байланысты қызмет көрсету, жылжымайтын мүлікпен байланысты қызмет көрсету, көркейту және көгалдандыру, техникалық сынау және талдау жөнінен қызметтер көрсету, коммуналдық қызметтер көрсету, денсаулық сақтау және кәсіби білім беру жөнінен қызмет көрсету сияқты қызмет түрлерін беруге болады.

1. 
   ҚР Ата заңы, Алматы: «Юрист», 2005ж.
   
2. 
   ҚР Азаматтық кодексі, Алматы: «Юрист», 2002ж.
   
3. 
   ҚР қылмыстық кодексі, Алматы: «Юрист», 2004ж.
   
4. 
   ҚР салық кодексі, Алматы: «Юрист», 2005ж.
   
5. 
   Индивидуальный бизнес в РК /Сост.: Скала В.И. – Алматы.: ТОО «Издательство LEM», 2004. - 176
   

Шаруашылық субъектілердің қызметінің қаржылық нәтижелері көрсеткіштер жүйесіне: пайданың, табыстың құралуы мен бөлінуі көрсеткіштері, табыстылық (рентабельділік) көрсеткіштері, қаржылық тұрақтылық көрсеткіштері жатады.

Халық шаруашылығының қаржыларын бағалау үшін оның жекелеген салаларының кәсіпорындарының, ұйымдарының қаржылық нәтижелері жөнінде, ақшалай жинақтар жөнінде статистикалық ақпарат қажет.

Шаруашылық қызметте соңғы қаржылық нәтиже мен абсолютті тиімділік ретінде пайда көрсеткіші қолданылады. Мұнда сонымен қатар жалпы пайда, өнімді өткізуден түскен табыс, салық салынатын табыс ұғымдары да пайдаланылады.

Кез келген кәсіпорынның қызметінің экономикалық тиімділігі оның табыс алуымен анықталады. Табыстылық абсолютті және қатысты көрсеткіштермен сипатталады. Абсолютті көрсеткіш – бұл табыстар мен кірістер сомасы.

Табыстар – бұл есепті мерзімде активтердің артуы немесе міндететмелердің төмендеуі болып табылады. Шығынсыз табыс алу мүмкін емес, ал табыс алмай кәсіпорынның дамуын жүзеге асыру мүмкін емес.

Абсоютті көрсеткіштерге жатады: өнімді өткізуден түскен табыс, жалпы табыс (пайда), негізгі қызметтен түскен табыс, негізгі емес қызметтен түскен табыс, салық салынғанға дейінгі табыс, салық салынғаннан кейінгі табыс, төтенше жағдайлардан болатын табыс, таза табыс жатады. Табыс ролі нарықтық экономикада келесі функциялармен анықталады: мемлекеттік бюджет табыс көзі және кәсіпорынның өндірістік пен әлеуметтік даму көзі.

Негізгі емес қызметтен түскен табыс құрамына кіреді:

• 
  Акциялар бойынша дивидендтер, облигациялар мен басқа құнды қағаздар бойынша табыстар, басқа шаруашылық субъектілердің қызметіне үлестік қатысудан табыстар;
  
• 
  Мүлікті жалға беруден табыстар;
  
• 
  Шаруашылық келісім шартты бұзғаны үшін алынған штрафтар, пенялар, санкциялар;
  

Таза пайда есепті мерзімде заңды тұлғамен алынған сальділенген нәтиже. Ол салықтан кейінгі табыс пен төтенше жағдайлардан болған табыс сомасы ретінде анықталады.

Сонымен қатар талдауда қатысты көсеткіштер қолданылады. Олар пайданың қатысты шамасын анықтайды, олар ретабельділік немесе табыстылық деп аталады. Оны есептеудің екі тәсілі бар: өнім рентабельділігі және кәсіпорын ретабельділігі немесе авансіленген шығындар рентабельділігі

Өнім рентабельділіг (Rпрод)

Кәсіпорынның рентабельділігі деңгейі нмесе жалпы рентабельділік (Rобщ), келесі формуламен анықталады:

• 
  өнімді өткізу көлеміндегі таза пайда үлесі;
  
• 
  барлық активтер қайтарымдылығы. Ол таза пайданың барлық активтерге қатнасы арқылы анықталады.
  

мұндағы Д –мерзім ұзақтығы (күндер)

Сонымен қатар айналым құралдарының бекіту коэффициенті қолданылады: Ол

К_бекіту = ОС/РП

Өндірісті ұйымдастырудың акционерлік формасының ерекшелігі мұнда активтердің бір бөлігі акция ұстаушыларға тиесілі. Сондықтан АҚ-ның қаржылық нәтижелерін талдау барысында акционерлердің көзқарастарын бейнелейтін көрсеткіштер қолданылады. Оларға бір акцияға есептелінген пайда, акцияның есепті бағасы, акцияның нақты бағасы, акционерлік капиталдан қайтарымдылық, капитал құрамы, табыстар құрамы мен т.б. жатады.

Бір акцияға есептелінген пайда (П), таза пайданың шығарылған акциялар санына қатынасы ретінде анықталады. Оның мәні акционерлік капиталдың қайтарымымен (Котд.акц.кап) және акцияның есепті бағасымен (Ца) анықталады.

Котд.акц.кап. = таза пайда / акционерлік капитал = ЧП / Какц

Акционерлік капиталдың қайтарымы таза пайданың акционерлік капиталдың құнына қатнасымен анықталады. Акцияның есепті бағасы бір акцияға шаққандағы инвесторлардың активтерінің размерін бейнелейді.

Ца = акционерлік капитал / акциялар саны = Какц/Nакц.

Өз кезегінде акционерлік капиталдың қайтарымын барлық активтердің қайтарымы түрінде (К отд.всех активов) және барлық актвитердің акционерлік капиталға (Ка) қатынасы ретінде беруге болады.

Бірінші көрсеткіш барлық актвитердің пайдалану тиімділігін сипаттайды немесе кәсіпорын табыстылығын сипаттайды, ал екінші көрсеткіш қаржылық тұтқа деп аталады. Ол акционерлердің қаржыларының құнының бірлігіне кәсіпорын активтерінің қаншасы келетіндігін сипаттайды.

Бұл көрсеткіш пен 1 арасындағы айырма қосымша кірісітірілген қарыздық қаржылардың қатысты шамасын сипаттайды. Кәсіпорын қарыздық қаржыларды пайдалана отырып, акционерлердің қаржыларын кірістірмей-ақ қосымша шығарылатын акциялар бойынша дивиденттерге шығындар жұмсамай-ақ қосымша пайда ала алады.
Нарықтық экономика жағдайында кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығы маңызды роль атқарады. Себебі олардың қызметі меншікті қаражат есебінен жүзеге асырылады.

Кәсіпорынның қаржылық жағдайының тұрақтылығын бағалау үшін статистикалық көрсеткіштер қолданыалды. Бұл көрсеткіштер жүйесі 4 топқа бөлінеді: өтімділік, активтердің айналымдылығы, қаржыларды кірісітіру көрсеткіштері, табыстылық.

1 топқа жабу коэффициенті кіреді. Өтімділік көрсеткіштерін есептеу өтімді активтерді міндеттемелерге қатнасы арқылы анықтайды. Оларды белгілі бір мерзімге және күнге анықтауға болады. Жабу коэффициенті барлық өтімді актвитердің қысқа мерзімді міндеттемелерге қатынасы арқылы анықталады. Ал өтімділік коэффициенті жылдам өтімді активтердің қысқамерзімді міндеттемелерге қатынасы арқылы анықталады.

Өтімді активтер деп төлем ретінде пайдалануға болатын немесе жылдам өткізуге болатын қаржылар жатады. Олар ақшалай қаражат, тауарлықматериалдық запастардан, дебиторлық қарыздан т.б. тұрады. Оларды келесі класстарға бөлеміз:

1 класс – барлық ақшалай қаражат, яғни кассадағы ақша, банк есеп шоттарындағы қаржылар, векселдер, мелекеттік облигациялар, басқа кәсіпорындардың акциялар;

2 класс – есептесудегі барлық қаражаттар, төлем мерзімі әлі келмеген түсірілген тауарлар мен істелінген жұмыстар құны, 3 ай мерзімге дейінгі дебиторлар; басқа дебитрорлық қарыздар;

3 класс – ТМҚ барлығы.

Қай көрсеткішті пайдаланған тиімді екендігін (өтімділік коэф немесе жабу коэф.) келесі түрде анықтаймыз: егер өтімді құралдар құрамында ТМҚ 50 % дан жоғары болса, онда жабу коэффициентін пайдаланған жөн.

2 топ көрсеткіштерін актвитердің айналымдылық коэффициенттері құрайды.

3 топқа кәсіпорынның қаржылық жағдайын бағалау көрсеткіштері кіреді. Оларға: барлық активтерді кірістіру коэффициенттері (несиеқабілеттілік көрсеткіштері), меншікті қаражатты кірістіру коэффициенттері және белгіленген төлемдерді жабу деңгейі көрсеткіші жатады. Барлық активтерді кірістіру коэффициенті барлық қарыздардың сомасының барлық актвитерге қатынасы арқылы анықталады.

Ал меншікті қаражатты кірістіру коэффициенті барлық қарыздардың сомасының меншікті капиталға қатынасы арқылы анықталады.

2 коэффициенттің 1 коэффициентке қатынасы меншікті қаражаттың 1 тенгесіне шаққандағы барлық актвитердің размерін сипаттайды. Бұл қатынастан 1-ді шегеру арқылы қарыздық пен меншікті қаражаттың қатынасын аламыз.

Бұл топтың келесі көрсеткіші белгіленген төлемдерді жабу деңгейі. Ол жалпы (пайданың) табыстың белгіленген төлемдерге қатынасы арқылы анықталады. Белгіленген төлемдерге: ссудалар бойынша негізгі қарыздың жабылмаған размері, несиені пайдаланғаны үшін пайыздар сомасы, арендалық төлем.

Ол белгіленген төлемдердің бір тенгесіне шаққандағы жалпы табыстың шамасын сипаттайды. Маңызды сипаттама ретінде кәсіпорынның өзін өзі қаржыландыруға қабілеттілігі есептеледі, яғни кәсіпорынның өзінің дамуын қаржыландыру үшін өз қарамағында қалған ресурстар сомасы.

4 топқа өнім және кәсіпорын рентабельділігі жатады.

Мекемелердің қарыжылық көрсеткіштері туралы статистикалық мәлімет көздері. Бұл үшін мемлкеттік статистикалық есеп беру, ұйымдардың бухгалтерлік есеп беруі және қаржылық ұйымдармен қарастырылатын есеп беру ұйымдары мен мекемелері қызмет етеді.

Мемлекеттік есеп беру статистикалық есеп берумен көрсетіледі. Мекеменің қаржылық қызметінің негізгі көрсеткішінің есебі, қарыжылық нәтижелер және оларды қолдану туралы есептер.

Қаржылық нәтижелер туралы есептер мекемелермен және ұйымдармен ұсынылады. Онда демалыс бағасымен өткізілген өнім түсімінің мәліметтерін, жанама салықтар, өткізілген өнімді шығаруға шығындар жалпы мәліметтер болады.

Мекемелердің қаржылық көрсеткіштерінің негізгі көзі болып жылдық бухгалтерлік есептер табылады. Онда активтер және пассивтер жайлы табыс және зала активтер және пассивтер туралы және қозғалысы жайлы мәліметтер болады.

1. 
   Авров А.П., Нурлыбаева А.А. Финансово-банковская статистика. – Алматы «Экономика», 1997 г.
   
2. 
   Статистика финансов: учеб.для студентов вузов, обучающихся по специальности «Статистика» / под ред. М.Г.Назарова. – М.:Изд. Омега-Л, 2005. -460с.: ил., табл.
   
3. 
   Глинский В.В., Ионин В.Г. Статистический анализ: Учебное пособие для вузов. – 2-е изд., перераб. И доп. –М.: Филинь, 1998.
   
4. 
   Ефимова О.В. Финансовый анализ.2-е изд., перераб. и доп.-М.; Бухгалтерский учет.- 1998.-320с.
   

Банкроттықтың пайда болуының объективті және субъективті себептері бар.

Объективті себептер: қаржылық, несиелік жүйелердің дұрыс деңгейде дамымауы; инфляция деңгейінің жоғары болуы; бәсекелестік деңгейдің жоғарылауы және осыған байланысты өнімнің сату бағасының төмендеуі (ал өндіріс шығындары жоғары болып қалуда).

Субъективті себептер: өндіріс көлемінің азаюы, жоғарғы деңгейдегі өзін-өзі ақтамайтын шығындар, өнімнің рентабельділігінің төмендеуі, үлкен қарыздар, өзара төлемсіздіктерді және т.б.

Кәсіпорынның банкроттыққа ұшырау ықтималдылығына байланысты оның қаржылық жағдайын болжаудың келесі 4 әдісі қолданылады:

1. 
   несиеқабілеттілік индексін есептеу;
   
2. 
   формальдық және формальдық емес критерийлерді қолдану;
   
3. 
   төлемқабілеттілік көрсеткіштерін болжау;
   
4. 
   қаржылық ағымдарды талдау.
   

Американдық тәжірибеде келесі Z – моделі қолданылады:

-0,3877 – тұрақты көрсеткіш;

-1,0736 – ағымдық өтімділік көрсеткіштеріне анықталған коэффициент көлемі;

+0,0579 – баланс пассивінде заемды қаржылардың үлес саламығының көрсеткіштері үшін анықталған коэффициент.

Дамыған елдер тәжірибесінде Э. Альтманның көп факторлы модельдері қолданылады:

Z = 1.2 * K1 + 1.4 * K2 + 3.3 * K3 + 0.6 * K4 + 1.0 * K5

Z – индексінің шекті көлемі: 2,675

Банкротқа ұшыраудың ықтималдылығының деңгейі.

Z – көлемі	Банкротқа ұшыраудың ықтималдылығы
1,81 және одан төмен	өте жоғары
1,81-ден 2,70-ке дейін	Жоғары
2,71-ден 2,90-ға дейін	Мүмкіндік туындайды
3,0 және одан да жоғары	өте төмен

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

0. 
   
   
1. 
   
   жүктеу/скачать 318 Kb.
   
   Достарыңызбен бөлісу: