О. А. Есімова С. Ш. Құмарғалиева

76 
оксидтері теріс заряд (-) -(ZnO,MgO,Fe
2
O
3
), ал металл емес жəне 
олардың оксидтерінде оң зарядты (+) – (BiO
3
,P
2
O
5
) болады. 
 
4.4. Аэрозольдердің практикалық маңызы 
Аэрозольдердің практикалық маңызы зор. Өсімдіктерді ауру-
лар мен зиянкестерден қорғау үшін инсектицидтер аэрозоль күйін-
де қолданылады. Əртүрлі мидициналық жəне парфюмерлік 
препараттар да аэрозоль күйінде пайдаланылады. 
Кей жағдайларда аэрозольдердің теріс əсерлері де болады. 
Металлургиялық мекемелерде аэрозоль күйінде ауаға құнды əрі 
зиянды өнімдердің көп мөлшері шығарылады. Мысалы, сөткелік 
өнімділігі -10 мың труда болатын мыс балқытатын зауытта ауаға 
сөткесіне шаң-тозаң түрінде 26 кг AS
2
S
3
1,9 т Sb
2
S
3
, 1,9 т Cu, 2,2 т 
Pb, 2,8 т Zn, 0,4 т Bi шығарылады. 
Адам денсаулығына зиян келтіретін шаң-тозаңдармен күресу 
ауаның тазалығы үшін күрестің жаһандық проблемасының құрам 
бөлігі болып табылады. Мысалы, радиусы 2 км болатын цемент 
зауытында күн сəулесінің жоғалуы 29%-ға дейін, ал ультракүлгін 
сəуленің жоғалуы 65%-ға дейін жетеді. Үлкен қалаларда жарықтың 
жарқырауы шаң-тозаң арқылы қала маңына қарағанда 30-40%-ға 
кемиді. 
Шаң-тозаңдар механизмдерге де теріс əсерін тигізеді. Маши-
налардың өзара жанасатын тесіктерінің орнына түсіп шаң-тозаң 
олардың тозу жылдамдығын (абразивтік кедергі) арттырады жəне 
пайдалы əсер коэффициентін азайтады. 
Кейбір органикалық заттардың – көмір, қант, ұн, қағаз жəне 
т.б. с.с. – аэрозольдері қопарылуға қауіпті. Олардың беті өте үлкен 
болғандықтан олардың оттектен əрекеттесуі үлкен жылдамдықпен 
жүреді жəне жылу эффектілері де көп болғандықтан қопарылыс 
болады. Зиянды аэрозольдермен күресу үшін, оларды болдыратын 
себептерді жою керек. Мысалы, болатты өңдейтін цехтарда негізгі 
процеспен – темір оксидін ерітумен (мысалы: Ge
2
O
3
+ 3H
2
SO
4 
= 
Ge
2
(SO
4
)
2
+ 3H
2
O) қатар темірдің қышқылмен əрекеттесуі де 
жүреді. Ол кезде шығынданады жəне сутек бөлінеді. Берілген 
сутек өзімен бірге қышқылдың азырақ мөлшерін алып кетіп аэро-
золь түзеді. Мұндай тұманның тамшылары адам денсаулығына өте 
қатты əсер етеді. Осындай тұмандарды болдырмау үшін қышқыл-

77 
дың ерітіндісіне сутектің бөліну жылдамдығы 1-2 реттілікке 
(сатыға) азайтатын ингибиторлар қосылады. 
Зауыт цехтарындағы шаң-тозаңдармен күресу үшін желдетуді 
пайдаланады. Шаң-тозаң қоршаған атмосфераға шықпас үшін, 
оларды жүн материалдан жасалған сүзгілер арқылы ұстап алады. 
Сондай-ақ арнайы аппараттар-циклондар да қолданылады. Олар 
арқылы винттік жүріспен қозғалатын ауа ағынын жібереді. 
Орталықтан тебетін күштің əсерінен қатты бөлшектер аппараттың 
қабырғаларына соқтығысып, өздерінің жылдамдығын жоғалтып, 
арнайы бункерге түседі. 
Шаң-тозаңмен күресу үшін өндірістік 
суды шашыратып себеді. Судың тамшы-
ларына шаң-тозаңдер жұғып, олардың 
седиментациялануы үшін суға беттік- 
активтік заттар қосады. 
Шаң-тозаңның бөлшектерін толығы-
мен кетіру үшін электрлік əдіс қолданы-
лады. Аэрозольдерді потенциал градиенті 
жоғары (0.5:1)·10
5
В/см өріс арқылы 
өткізеді (9-сурет). Мұндай өрісте молеку-
лалар иондалады. Шаң-тозаңдар ол ион-
дарды адсорбциялап зарядталады. Электр 
өрісінің əсерінен олар үлкен жылдамдық-
пен аппараттың қабырғаларына соқтығы-
сып зарядсызданады, жылдамдықтарын 
жоғалтады да, аппараттың түбіне шөгеді. 

жүктеу/скачать 1.87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: