Өндірістік қорлар
жүктеу/скачать 99.46 Kb.
|
| Өндірістік қорлардың құрылымы
«Негізгі қорлардың өндірістік (түрлік), технологиялық және жас ерекшеліктері бар. Өндірістік құрылым — олардың жалпы орташа жылдық құнындағы заттай-табиғи құрам бойынша негізгі өндірістік қорлардың әртүрлі топтарының арақатынасын білдіреді. Өнеркәсіптің түрлі салаларындағы негізгі өндірістік қорлардың өндірістік (түрлік) құрылымы жалғыз емес. Бір салада негізгі қорлардың белсенді бөлігінің үлесі көп және олардың пассивті бөлігінің үлесі аз, ал басқа салаларда керісінше. Мысалы, негізгі қорлардың жалпы құнындағы ғимараттардың үлесі жеңіл және тамақ өнеркәсібінде (44%), отын өнеркәсібінде (58%), электр энергетикасында (32%) беру құрылғыларында, машина жасау кешенінің кәсіпорындарында (45% және одан жоғары) машиналар мен жабдықтарда неғұрлым үлкен. Негізгі өндірістік қорлардың өндірістік құрылымының маңызды көрсеткіші олардың жалпы құнындағы белсенді бөлігінің үлесі болып табылады. Бұл өнім шығару көлемі, өндірістік қуаты және кәсіпорын жұмысының басқа да экономикалық көрсеткіштері едәуір шамада негізгі өндірістік қорлардың белсенді бөлігінің шамасына байланысты. Сондықтан оның үлесін оңтайлы деңгейге дейін арттыру негізгі өндірістік қорлардың өндірістік құрылымын жетілдіру бағыттарының бірі болып табылады. Негізгі өндірістік қорлардың технологиялық құрылымы олардың жалпы құнынан пайыздық мәнде кәсіпорынның құрылымдық бөлімшелері бойынша бөлінуін сипаттайды. Ол, мысалы, кәсіпорында бар станок паркінің жалпы санындағы станоктардың жекелеген түрлерінің үлесі ретінде ұсынылуы мүмкін. Негізгі өндірістік қорлардың жас құрылымы олардың жас топтары бойынша бөлінуін сипаттайды (5 жасқа дейін; 5-тен 10 жасқа дейін; 10-нан 15 жасқа дейін; 15-тен 20 жасқа дейін; 20-дан жоғары). Жабдықтың орташа жасы орташа өлшенген шама ретінде есептеледі. Мұндай есептеу жалпы кәсіпорын бойынша да, машиналар мен жабдықтардың жекелеген топтары бойынша да жүзеге асырылуы мүмкін. Егер ескі жабдықтардың үлесі өссе, онда негізгі қорлардың тозған элементтерінің саны өсуде,ал бұл жөндеуге жұмсалатын шығындардың ұлғаюына, пайдалану шығыстарының артуына, өнім сапасының нашарлауына әкеп соғады. Негізгі өндірістік қорлардың құрылымына аталғандардан басқа, басқа да факторлар, оның ішінде: - өнім көлемі; - кәсіпорынның ерекшелігі; - ҒТП жеделдету; - Автоматтандыру және механикаландыру деңгейі; - өндірісті мамандандыру, кооперациялау, біріктіру және әртараптандыру деңгейі; - климаттық жағдайлар және географиялық орналасуы және т. б Өндірістік қорлардың түрлері Кәсіпорынның барлық өндірістік қорлары 2-топқа бөлінеді: 1. негізгі; 2. айналым. сондай – ақ айналым қорлары да бар-бұл дайын өнім және ағымдағы ақша қаражаты, яғни күнделікті айла-шарғы жасайтын нәрсе. Негізгі өндірістік қорлар-бұл мынадай талаптарға жауап беретін материалдық ресурстар: 1. ұзақ уақыт бойы өндіріс процесіне бірнеше рет қатысады (бір жылдан астам)); 2. іс жүзінде өзінің материалдық нысанын өзгертпейді; 3. өз құнын амортизациялық аударымдар түрінде бүкіл қызмет ету мерзімі ішінде тозу шамасына қарай бөлшектермен өнімге ауыстырады. ӨҚ-ға жатады: - ғимараттар; - құрылыстар; - жабдықтар; - көлік және т. б. Байланыс саласындағы ҰҚҚ барлық өндірістік қорлардың шамамен 90% құрайды. Басқа салаларда 75% - ға дейін. Айналым қаражаты-бұл мынадай талаптарға жауап беретін материалдық ресурстар: 1. тек бір өндірістік циклге қатысады (хаттар); 2. толығымен тұтынылады немесе өзінің бастапқы формасын жоғалтады (бензин); 3. өз құнын дайын өнімге (қызметке) бірден ауыстырады, яғни тауардың бағасына толық енгізіледі. Айналым қаражатына құны арзан (құны 15 салық салынатын минимумға дейін) және тез тозатын (қызмет ету мерзімі 1 жылға дейін), шикізат, материалдар, отын, кеңсе керек-жарақтары және т. б. жатады.»/6/ Өндірістік қорлардың құны «Негізгі өндірістік қорлардың (бұдан әрі-ҰҚҚ) құны әдетте дайын өнімге өте ұзақ мерзім ішінде ауыстырылады. Бұл кезең, кейбір жағдайларда, бірнеше өндірістік циклдарды қамтуы мүмкін. Осы себепті, ҰҚҚ есепке алуды ұйымдастыру бір уақытта бастапқы форманың сақталуын да, уақыт өте келе құнды жоғалтуды да көрсете алатындай етіп жүзеге асырылады. Мұндай жағдайда ең маңызды көрсеткіштердің бірі-бұл ҰҚҚ-ның орташа жылдық құны»./7/ жүктеу/скачать 99.46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|