Өндірістік қорлар
жүктеу/скачать 99.46 Kb.
|
| Өндірістік қорлардың рентабельділігі
«Өндірістік қорлардың рентабельділігі өндірістік қорлардың әрбір рубліне келетін пайда көлемін сипаттайды: Rпф=ОП / (ОСср+ОбСср), онда: Rпф-өндірістік қорлардың рентабельділігі, ОП-операциялық пайда, ОСср-негізгі құралдардың орташа жылдық құны, ОбСср-айналым қаражатының орташа жылдық қалдығы. Өндірістің рентабельділік көрсеткіші, басқа да рентабельділік көрсеткіштері пайдадан-брутто (салық салынғанға дейін), сондай-ақ пайдадан-нетто (салықтарды шегергеннен кейін) есептелуі мүмкін. Жеке өндірістердің рентабельділік көрсеткіштерін есептеуге болады (цехтар, учаскелер немесе шығарылатын өнім түрлері бойынша). Көрсеткіш өнім өндіру процесінде негізгі құралдарды пайдаланудан түскен нақты кірістілікті көрсетеді. Негізгі өндірістік қорлардың рентабельділігін есептеу көрсеткіштері бухгалтерлік есептіліктен алынады. Өндірістік қорлардың рентабельділік деңгейі өнімнің табыстылығы жоғары болған сайын соғұрлым жоғары (негізгі қорлардың қор қайтарылуы және айналым қаражатының айналым жылдамдығы жоғары болған сайын, өнімнің 1 рубльіне жұмсалатын шығындар мен экономикалық элементтер (еңбек құралдары, еңбек материалдары) бойынша үлестік шығындар төмен болады). Қор қайтарым-бұл ұйымның негізгі құралдарын пайдаланудың тиімділігін сипаттайтын қаржылық коэффициент. Қор қайтарымы негізгі құралдар құнының бірлігіне қанша түсімнің келетінін көрсетеді. Қор беру көрсеткіші өндірістік қорларды пайдаланудың тиімділігін білдірмейді, тек сатудан алынған өнімнің (яғни түсімнің) көлемі ұйымда бар еңбек құралдарының құнына қалай сәйкес келетінін көрсетеді. Өндірістік қорларды пайдаланудың тиімділігі туралы тұжырымдарды бірнеше жыл ішіндегі динамикадағы қор беру көрсеткішін салыстыра отырып, не оны сол саланың басқа ұқсас кәсіпорындары үшін осындай көрсеткішпен салыстыра отырып жасауға болады. Қор қайтару көрсеткіші мынадай формула бойынша есептеледі: Қор қайтарым = түсім / негізгі құралдар Неғұрлым дәл есептеу үшін негізгі құралдар құнының көрсеткішін кезеңнің соңына емес, түсім алынған кезеңдегі орташа арифметикалық ретінде (яғни кезеңнің басындағы және кезеңнің соңындағы негізгі құралдар құнының сомасы 2-ге бөлінген) алған жөн. Кейбір көздерде негізгі құралдардың бастапқы құнын пайдалануды ұсынады. Алайда бухгалтерлік есебінде (Балансында) көрсетіледі; негізгі құралдардың қалдық құны, сондықтан жиі есептерде пайдаланады дәл осы баға берді. Өз мәні бойынша қор қайтару көрсеткішін айналымдылық көрсеткіштеріне жатқызуға болады (қорлардың айналымымен, дебиторлық берешекпен және өзге де активтердің айналуымен қатар). Айналымдылық көрсеткіштері (коэффициент) түсімнің сол немесе өзге активтерге немесе міндеттемелерге қатынасымен әрқашан есептеледі. Қалыпты мән қор беру коэффициентінің жалпы қабылданған қалыпты мәні жоқ. Бұл көрсеткіш салалық ерекшеліктерге байланысты. Мысалы, қор қажетсінетін өндірістерде кәсіпорынның активтеріндегі негізгі құралдардың үлесі үлкен, сондықтан коэффициент төмен болады. Егер қор беру көрсеткішін динамикада қарастырсақ, онда коэффициенттің өсуі жабдықты пайдалану қарқындылығы (тиімділігі) артқанын көрсетеді. Тиісінше, қор беруді арттыру үшін қолда бар жабдықты пайдаланған кезде түсімді арттыру (оны пайдаланудың тиімділігін арттыру, көп қосылған құнмен өнім өндіру, жабдықты пайдалану уақытын – ауысым санын арттыру, неғұрлым заманауи және өндірістік жабдықтарды пайдалану), не қажетсіз жабдықтардан құтылу, осылайша коэффициент бөлімінде оның құнын төмендету қажет.»/22/ Қазақстан Республикасының негізгі қорлары туралы Негізгі құрал-жабдықтарды жаңарту және жою коффициенттерінің серпіні Ескерту: http://stat.gov.kz сайтынан алынган. Негізгі құрал-жабдықтардың тозу дәрежесі Ескерту: http://stat.gov.kz сайтынан алынган Қорытынды Кәсіпорындардың негізгі өндірістік қорлары мынадай кезеңдерден тұратын шаруашылық айналым құрайды: тозу, амортизация, негізгі қорларды толық қалпына келтіру үшін қаражат жинақтау, оларды күрделі салымдар жолымен ауыстыру. Негізгі қорлар туралы сөз келгенде, оларды пайдалану мен пайдаланудың тиімділігі туралы мәселе туындайды. Өнімнің еңбек сыйымдылығын төмендету, өнімділіктің өсуі әр түрлі тәсілдермен жетуге болады. Олардың ішіндегі ең маңыздысы Өндірісті механикаландыру және автоматтандыру, прогрессивті, жоғары өнімді технологияларды әзірлеу және қолдану, ескірген жабдықтарды ауыстыру және жаңғырту болып табылады. Өндіріс құралдары құнының төмендеуі, бірінші кезекте, олардың белсенді бөлігі, әсіресе ғылыми-техникалық революцияның (РНТР) әсерінен болады. Қазіргі жағдайда НТР моральдық тозу мерзімінің қысқаруына белсенді әсер етеді (Еңбек құралдарының белсенді бөлігінің орташа моральдық тозуы үш жылдан жеті жылға дейін ауытқиды). Негізгі қорлардың амортизациясы бойынша шығындарды қысқартуға осы қорларды жақсы пайдалана отырып қол жеткізуге болады. Осылайша, амортизациялық аударымдардың есебі жүргізілуі мүмкін екендігін ескере отырып есептеу кезінде амортизациялық аударымдар әр түрлі әдістермен болады бір қорытындыға келуге болады. Жедел амортизация басқа әдістерден амортизациялық аударымдардың жоғары нормаларымен ерекшеленеді. Амортизациялық аударымдардың төмендетілген нормалары еңбек құралдарының жаңартылуын баяулатады, техникалық прогресті тежейді,ал жоғары нормалар керісінше жабдықты жылдам ауыстыруға әкеледі. Яғни, ұйымның негізгі қорларын құрылымдық қайта құру және оларды жаңғырту қажет болған жағдайда негізгі құралдардың белсенді бөлігінің жедел амортизациясын пайдаланған жөн. Бұл саясаттың мақсаты инвестицияларды ынталандыру болып табылады деп айтуға болады. Алайда қысқа мерзімді кезеңде амортизациялық аударымдарды ұлғайту шығындардың өсуіне және кәсіпорынның пайдалылығының төмендеуіне тең екенін есте сақтау қажет. Сондықтан практикада жиі пайдаланылады әдісі сызықтық амортизация. Пропорционалды әдіс, өз кезегінде, сызықтық және жеделдетілген әдістердің арасында таңдау кезінде ымыралы шешім болуы мүмкін. Негізгі қорлардың тиімділігін арттыру жаңа қуаттарды тез игеру, машиналар мен жабдықтар жұмысының ауысуын арттыру, материалдық-техникалық базаны жетілдіру, жөндеу қызметін ұйымдастыру, қызметкерлердің біліктілігін арттыру, кәсіпорындарды техникалық қайта жарақтандыру, ұйымдастыру-техникалық іс-шараларды жаңғырту және өткізу есебінен жүзеге асырылатын болады. Қоғамдық өндірістің тиімділігін арттыру жөніндегі іс-шаралар жүйесінде негізгі өндірістік құралдарды ұтымды пайдалану мәселелері маңызды орын алады. Қаражатты неғұрлым үнемді пайдаланған кезде босатылған ресурстар кезінде кәсіпорындар мен бірлестіктердің қаржылық жағдайын нығайту, жұмысшылар мен қызметшілердің өнеркәсіптік өндірістің тиімділігін арттыруға материалдық мүдделілігін арттыру қажет. Негізгі қорлардың барлық объектілері физикалық және моральдық тозуға ұшырайды, яғни әртүрлі факторлардың әсерінен өз қасиеттерін жоғалтады, жарамсыз болады және өз функцияларын орындай алмайды. Табиғи тозу жөндеу, қайта жаңарту және жаңғырту есебінен ішінара өтелуі мүмкін. Моральдық тозу негізгі қорлар өзінің барлық сипаттамалары бойынша жаңа модельдерге жол беретіндігін көрсетеді. Сондықтан негізгі қорларды, әсіресе олардың белсенді бөлігін ауыстыру қажеттілігі мезгіл-мезгіл туындайды. Бұл ретте қазіргі заманғы экономикада ауыстыру қажеттілігін айқындайтын басты фактор моральдық тозу болып табылады. Пайдаланылған әдебиетттер тізімі 1. Алексеевский, В. С. Введение в специальность «Менеджмент организации» : учеб. пособие для вузов / В. С. Алексеевский, Э. М. Коротков. - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2004. - 159 с. 2. Багиев, Г. Л. Маркетинг / Г. Л. Багиев. - СПб. : Питер, 2005. - 136 бет 3. Большаков, А. С. Современный менеджмент: теория и практика / А. С. Большаков, В. И. Михайлов. - СПб. : Питер, 2000. - 87бет 4. Виханский, О. С. Менеджмент : учебник / О. С. Виханский, А. И. Наумов. - 4-е изд., перераб. и доп. - М. : Экономистъ, 2005. - 176бет 5. Воробьев, Е. М. Экономическая теория: курс лекций / Е. М. Воробьев. - 2-е изд., испр. и доп. - М. : Эксмо, 2010. - 172 бет 6. Вудкок, М. Раскрепощенный менеджер. Для руководителя-практика: пер. с англ. / М. Вудкок, Д. Френсис. - М. : «Дело ЛТД», 1994. – 215бет. 7. Генкин, Б. М. Экономика и социология труда / Б. М. Генкин. - М. : Норма, 2003. - 416 с. 8. Голубков, Е. П. Организация и контроль маркетинга / Е. П. Голубков // Маркетинг в России и за рубежом. - 2003. - №6. -бет. 109-123. 9. Горфинкель, В. Я. Экономика предприятия / В. Я. Горфинкель. - М. : ЮНИТИ-ДАНА, 2004. – 70 бет 10. Дафт, Р. Л. Менеджмент / Р. Л. Дафт. - СПб. : Питер, 2001. - 132 бет 11. Ермаков, В. В. Менеджмент организации : учеб. пособие / В. В. Ермаков. - М. : Издательство Московского психолого-социального института ; Воронеж : Издательство НПО «МОДЭК», 2005. - 108 бет 12. Зиновьев, В. И. Роль и функции руководителя в управлении организацией / В. И. Зиновьев // Менеджмент сегодня. - 2002. - №2. - С. 2-7. 13. Кибанов, А. Я. Управление персоналом организации / А. Я. Кибанов. - М. : ИНФРА - М, 2005. - 178 бет 14. Кондратьева, М. Н. Экономика предприятия : учебное пособие / М. Н. Кондратьева, Е. В. Баландина. - Ульяновск : УлГТУ, 2011. - 134 бет 15. Коробейников, О. П. Экономика предприятия: учебное пособие / О. П. Коробейников, Д. В. Хавин, В. В. Ноздрин. - Н. Новгород, 2003. - 42 бет 16. Котлер, Ф. Основы маркетинга / Ф. Котлер. - СПб. : Литера плюс, 1997. - 98 бет 17. Кретов, И. И. Маркетинг на предприятии : практическое пособие / И. И. Кретов. - М. : Финстатинформ, 2001. - 131 бет. 18. Ламакин, Г. Н. Основы менеджмента в электроэнергетике : учебное пособие. Ч. 1. / Г. Н. Ламакин. - 1-е изд.- Тверь : ТГТУ, 2006. - 108 бет. 19. Лукичева, Л. И. Управление организацией : учеб. пособие по специальности «Менеджмент организации» / Л. И. Лукичева ; под ред. Ю. П. Анискина. - 2-е изд. - М. : Омега-Л, 2005. - 160 бет 20. Маркетинг в отраслях и сферах деятельности : учебник / под ред. проф. В. А. Алексунина. - 2-е изд., перераб. и доп. - М. : Издательско-торговая корпорация «Дашков и Ко», 2002. - 214 бет 21. Мескон, М. Х. Основы менеджмента : пер. с англ. / М. Х. Мескон, М. Альберт, Ф.Хедоури. - М. : Дело, 2005. - 120 бет 22. Общий курс менеджмента в таблицах и графиках : учебник для вузов / Б. В. Прыкин [и др.] ; под. общ. ред. Б. В. Прыкина. - М. : Банки и Биржи, ЮНИТИ, 1998. - 115 бет Құрастрыған: Қабамбаев Н., Төкен Б. жүктеу/скачать 99.46 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|