Онегин назму бла жазылгъан роман

Где равную тебе сыскать?

Как не любить родной Москвы?

Гоненье на Москву! что значит видеть свет!

Где уж лучше?

Где нас нет.

_______________

Москва, Россейни сюйген къызы,

Санга тенг бир шахар жокъду.

Къалай сюймегин Москваны?

Москвады жашауну жарыгъы.

Андан игиси уа къайда?

Биз болмагъан жарыда.

Жай кезиуню кюн таягъы

Эритип, тауладан акъ къар,

Къулакъ суула болуп, агъып,

Хайда, чап да бар, чап да бар.

Тынч тюшлеринде жаз кюнле –

Жайны жарыгъанын кёре.

Кёклюк жылтырайды кёкде.

Жаланды агъачны кёбю,

Аз-аздан жашил тюклене.

Бал жыяргъа бал чибинле

Учдула батман ичинден.

Таш да, агъач да тиллене.

Сюрюуле чыкъдыла элде.

Булбул да – жазгъа жыр эте.
II

Мени уа къууандырмады

Былай хылыф келгенинг, жаз.

Да аякъ да урдурмады,

Сормай келип, ариу нияз.

Къыйын кёрюнсе да, алай

Жаныма келтирди къолай

Эл шошлугъунда жетген жай,

Сюймекликни келтирген ай.

Жангыз менмеми къыйналгъан

Жаны бар къуууаннган кюнде,

Жансызгъа да жан киргенде,

Тюнгкеси юзюлюп эртте,

Жаным кесинми къарт этди?
III

Огъесе уа, былтыр ёлген

Чапыракъны къайтханына

Къууанмай, быйылны ёге

Эте болурму жанына;

Огъесе уа бу жангыргъан

Къудуретден айырылгъан

Бола болурбузму, жылла

Къайтмазларын эсге ала?

Огъесе уа, биз илхамлы

Тюшюбюзде озгъан жазны

Кёрюп, энтта излеп аны,

Буза болурбузму халны,

Ол айлы кечелерибиз

Жюрегибизни къозгъап, биз?
IV

Ма заман десегиз: халал,

Акъыллы Эпикурейле,¹

Быллай кюннге бурмайсыз ал,

Левшин² жолгъа салгъан эрле.

Ма сиз да, – элли Приамла,³

Айсын къызла, сиз да – алай,

Иш къайнатхан, гюл чакъдыргъан

Жаз – сизни элге чакъыргъан;

Къууанчлы тюбешиулени,

Хычыуун кечелени да,

Тирнеклетген хар нени да, –

Чакъырады битеу элни;

Атлы жетсин аты бла,

Атсыз да – эр анты бла.

V

Сен да мин, халал окъуучум,

Къышда безирей туруучу

Шахарынгы къой да, манга

Нёгер бол, – мени нанымы

Биргесине айланмалы

Суу бойнунда кёк агъачны

Шууулдауунда къууанчлы

Къазакъ Евгенийим къышын,

Танягъа къоншугъа келип,

Анга тюберге тюзелип,

Туруучу элге ашыгъып

Барайыкъ. Кеси жокъ анда…

Да бир ызы уа болур да.
VI

Анда гюрен тургъан таула

Арасында къулакъ суучукъ,

Жёге къулакъдан къутулуп,

Черекге чабады, учуп.

Анда булбул – жаз ийнагъы,

Жыргъа береди тамагъын,

Чакъгъан улёкъугъа шаудан

Хапар айтады жашаудан.

Къарт наратла арасында

Къабыр таш тюбер – жазыулу:

«Мында, – тохтай кет, сен уллу, –

Ленский жатады къабырда, –

Замансыз кетген жаш поэт.

Жатхан жеринг болсун жаннет!»

VII

Ким салгъаны да белгисиз, –

Сериуюн аяз юфгюре,

Тюберикбиз анга да биз.

Бир заманны эки тенг къыз

Айлы ингирде, айыпсыз,

Къучакълашып, сарын эте

Тургъандыла, келе-кете.

Энди уа ол къабыр – ёксюз,

Урлапды жолчукъну да ханс.

Аны болмайын унутхан,

Къойчу къарт олтурур кеси, –

Бир – жырын тарта, бир – юзе,

Тоз чарыкъ кибикле тизе.

Ленский, мени жарлы тенгим!

Кёп жарсымады къыз анга.

Жаш къыз, – атлыгъа терилип,

Бушууун битеди ангы.

Атлы аскерчи жаш аны,

Ариу сёзле бла жанын

Азат этди бушууундан,

Къыйнап тургъан къууумундан.

Атлыгъа берилди жаны…

Килисада, некях жыйрыкъ

Кийип, амалсыздан – жарып

Сюелгенин кёрдюм аны.

Мудах къарамында – жилтин,

Эрни да – ишармиш эте.
ХI

Насыпсыз Ленскийим! Къабыр

Къарангы шошлукъда кеси

Не деген болур, ахыры,

Муртатлыкъны эшитген эсе?

Огъесе, – къайтмаз жеринде,

Сезими къатхан жюреги

Сансызмы болур хар затха,

Баш дунияны унутханлай?

Башха тюйюл арталлыда –

Бизни боллугъубуз да алай,

Жокъ болуп – шуёхунг, къанлынг,

Унутуп тос къатынла да.

Мюлк юлеше, асабала

Керексиз сёз да къозгъарла.
ХII

Энди Ларинледе сёнгдю

Оляны шаудан ауазы.

Атлыны борчу – юсюнде,

Мингсанда табылыр ызы.

Тыялмайды кёз жашларын

Къарт ана, къызын ашыра;

Таня да либизиреди,

Жилягъан иш а этмеди,

Ёлюм сызлыкъ алды бетин:

Нюрю къачып, мууалланды,

Бары тышхары чыкъгъанда,

Таня да алайгъа келди.

Ашырды ол бары бла

Жаш юйюрню, армау бола.

ХIII

Кёп къарап туруп ызындан,

Энди жангызлай къалды ол,

Айырылып тенг къызындан.

Ийнакъ кёгюрчюн балачыкъ

Кетди да, этди бек ачыу,

Алып кетгенди къадары

Энди бери къайтмаз жары.

Ауана кибик, айлана

Бош къалгъан терек бахчада,

Кёзю кёрмейди ол чакъда

Бир затны неда адамны.

Тыйып тургъан кёз жашлары

Амалсыз эте жашауун.

Жангызлыкъны иши – къыйын:

Кюеди Таня жангызлай,

Аны борбайларын къыя

Онегинни тасха ызы.

Кёрлюк да болмаз ол аны,

Кесини муртат душманын, –

Къарындашын ёлтюргенни.

Поэт ёлдю да, сюйгени

Башханы къойнуна кирди,

Унутханды хар ким аны.

Аны элеси аламны

Кенгликлеринде эриди.

Жарсыгъан да болур, алай

Андан да кёп – унутханла.
ХV

Ингир ала. Кёз байлана.

Сууну да – шошайып сыры.

Жырчы жыйын да былайдан

Кетип, чабакъчы отлары

Суу боюнларында жана.

Бёленип ай жарыгъына,

Анда Таня бу кезиуде

Айлана жангыз кесинлей.

Сагъышлы Татьяна тёшден

Кёрдю Онегинни юйюн,

Терекле ичинде элни,

Акъ суу бойнунда – энишде.

Алайда аны жюреги

Терклендиреди жюйрюгюн.
ХVI

Арсарлыкъ къысды алайда:

Барайым-бармайым эте:

«Бары бир, ол жокъду анда,

Юйню бир кёрейим», – деди.

Энеди тёшден энишге,

Кёрмей тийреде кишини,

Тёгерек-башны сынчыкълай,

Арбазгъа киреди алай.

Алайлай итле чапдыла.

Таня, элгенип, къычырды.

Ол къычырыгъы ачыдан,

Сабийле чабып чыкъдыла.

Итлени терк къыстадыла,

Таняны гюрен алдыла.
ХVII

Таня айтады, уяла:

«Бийни юйюн кёрлюк эдим».

Анисьяны, терк къууулуп,

Сабийле тапдыла юйде.

Юйчю къатын мычымады –

Юйню эшиклерин ачды.

Таня, жигитим кёп болмай

Тургъан юйге, шош, солумай,

Киреди: устолда – бильярд

Таягъы. Атлыгъа керек

Чыбыкъчыкъ, гымыжа тёшек,

Юйчю айтды туруп берлакъ:

«Алайда юйню иеси

Олтуруп болгъанды кеси,
ХVIII

Ленский да къыш ингирледе

Сыйлана тургъанды мында,

Берлакъ келчи – бир бирледе

Чай иче, бу отоуунда

Жумушчуну ишлерине

Тынгылап, этгенлерине

Багъа биче, китап окъуй

Тургъанды. Атасы окъун

Мында тургъанды. Мени да

Унутмагъанды – бир бирде

Карт ойнап ыйых кюнледе.

Эски болмай ёлгени да,

Сыйлы Жерни къарынында

Рахат жатсын къабырында!»
ХIХ

Таня къарайды болгъаннга,

Кёзю къайры да жетеди,

Хар не да чексиз багъалы

Кёрюнюп, ахы кетеди.

Жарсыу ниязы къозгъалып,

Устолда чыракъ жукъланып,

Кёп китап... Терезе аллы

Табада, кюйюз жабылып,

Орундукъ. Тышындан жизги

Жарыкъ урады. Кюз арты.

Лорд Байронну да сураты

Барды, сора – багъыр гинжи,

Къолларын, бирин бирине

Салып, сууалгъа берилип..
ХХ

Кетип къалалмай алайдан,

Кёп сюелди, даммырланып.

Кеч болду. Сууукъ хауада

Къарангы алды алайны,

Агъач къулакъ суу жагъада

Къалкъып, ай – таугъа жагъылып...

Кетер заманыды къызны,

Жарамаз андан кёп къалса.

Кетериги келмегенин

Букъдуруп, Таня, кючсюне,

Атланды, алай эсине

Келди алыргъа измини:

Бери келе турургъа онг

Беригиз, деп тиледи ол.

ХХI

Айырылды, саламлашып.

Ол кёргени да татымай,

Эрттен, биягъы ашыгъып,

Келди да, шумсуз отоуда,

Бар дунияны унутурда,

Кеси къалып, иеуа тёгюл,

Керек тюйюл эди ёкюл.

Сора, ал заманда сансыз

Этген китаплагъа болду,

Аланы окъургъа болду,

Окъуйду, болалмай ансыз;

Окъуй баргъан сайын жаны

Ача жангы дунияланы.

Евгений а арт кезиуде

Къойду окъууну аз-аздан.

Эки-юч затны кесинде

Къойгъан эди къаргъанмазгъа.

Аланы ичинде – Байрон,

Эки-юч роман да барды.

Шёндюгю заман алада

Тап суратланнганды. Адам –

Кёргюзтюледи аламат

Тюз, болушуча – ма алай:

Къылыкъсыз серле, кёзбаула,

Орам сёзлери – кёлкъамат.

Буруш акъыллы, терсбоюн,

Билгени – болгъанны оюу.
ХХIII

Окъуп бошагъан жерлерин

Тырнагъы бла сызлагъан

Белгилерине жюреги,

Жюйрюгюн буза, къарагъан

Татьяна кёреди туура:

Онегин – неге эс буруп,

Нени сюзгенин – тынгылап,

Аланы барын ангылап.

Эследи китап бетледе,

Къалам бла тюбюн тартып,

Неге эс бургъанын къаты,

Ангын-акъылын терлете:

Эсгериу сёз да жазылып,

Соруу белги да салынып.
ХХIV

Ма энди ачылды кёзю

Таняны керти ишлеге:

Билди ким болгъанын ёзю

Аны алдагъан кишини.

Къужур адам эди, сейир

Ол кесин алай сюйдюрген,

Ибилис да, мёлек да – бир,

Сёзю – ариу, мураты – кир.

Биреуню сёзлерин алып,

Урлап биреу айтханны да,

Ариу сёлешип, хыны да

Эте, жойкъунуп, къадалып,

Ишин бардыргъан хадауус,

Адамлыгъы десенг – учуз.
ХХV

Элбер тешилипми къалды?

Ачылыпмы къалды бети?..

Кеч да болгъанды эшикде,

Аны сакълапдыла юйде.

Анда – эки къоншу бирге

Таняны къайгъысын кёре:

– Не этгин? Таня – жетген къыз, –

Деди къарт къатын амалсыз, –

Оля жашыракъды андан,

Къыз жерин тапса керекди,

Алай, кимге «хау» дерикди,

Сёлешгенни артха бургъан?

Къыйналгъан да – жангыз кеси,

Мудахлыкъ басыпды юсюн.

ХХVI

Буяновха унамады,

Петушков а – андан да кем,

Пыхтин да сёз алалмады,

Ол а бир бек тилей эди,

Кёп амал да излей эди,

Алай къурала баргъанлай,

Ишни буз да къой, – ма алай.

«Да не къарау? Москвада

Къыз базаргъа тебирегиз,

Анда биреуге тюберсиз».

– Хоу бир да! Ахча уа – къайда!

«Жокъ эсе, ёнкюч берирме,

Кёп тутсагъыз да, тёзерме».

Карт къатын аллай онгну бек

Сюйюп, ишни къолгъа алды,

Москвагъа къуранды терк

Къызны орнатыр акъылда.

Таня ол жангы хапаргъа

Болмады артыкъ эс бургъан,

Хоу бир да, – элли къыз, барып,

Нек кюлдюреди шахарны,

Айбатланып, омакъланып,

Айтырыкъ сёзле да излеп,

Нетеме да, – мени эслеп,

Москвачы кокаланы

Кюлдюрюп кесиме? Угъай,

Сюеме мында къалыргъа.

ХХVIII

Къобуп, кетеди талагъа.

Хычыуунду онг да, сол да,

Сюйюп айтады алагъа:

«Кечгинлик беригиз, тюзле,

Агъаргъан тауларым, – сиз да,

Сиз да, жашил орманларым,

Кёкню да кёк бояулары;

Жарыкъ къудуретим, сен да,

Кечгинлик бер, айып этмей,

Болалмайма мындан кетмей,

Сюйюб а кетмей эсем да.

Къайры бара болурма мен?

Къадарым не берир экен?

Энди заманы эркинди.

Тёшлемесин, шауданчыгъын

Жокълайды хычыуун, келмей

Болалмайды алайчыкъгъа.

Таня, эски танышларын

Тапханча, таш-агъачларын

Тансыкълайды, ариу айтып.

Да жай да кюнюн къысхартды.

Алтын кюз а жетди, толкъуп.

Кёп да турмай, шимал хауа,

Къара булут сюрюп, халны

Тюрлендиреди, къыш къоркъуу

Келтирди сууукъ аязын –

Акъ къышха жетгенди жазыу.
ХХХ

Ол а, келип, гулмак-гулмак

Чёкдю эмен бутакълагъа,

Бауурланды, толкъунлу акъ

Кюйюз болуп, талалагъа.

Суу жагъаларын кёпчютюп,

Суу шорхаланы ёчюлтдю.

Къыш юшютген бетин ачды,

Бюсюредик аллай къышха.

Таняны жюреги эди

Анга чырт бюсюремеген,

Аны кёрюрге сюймеген,

Чыгъарыгъы келмей юйден.

Къар жаудурмады юсюне,

Кертилей къалды эсине.
ХХХI

Кёчюп кетерик кюнлери

Озгъан окъуна этдиле:

Чаналаны эскилерин

Жангыртып, тап бегитдиле.

Юч чанада юйчюклеге

Ташыдыла хапчюклерин:

Адырла, шинтикле, кюбюр,

Ууакъ-тюек дуния бла бир,

Чалдишледе адакъала,

Тазла, чоюнла, чолпула,

Банкалада кёгет суула, –

Бир бири юсюне къалап.

Къулла, къарауашла, – жиляп,

Бийчелерин сюйюп, сыйлап.
ХХХII

Чанагъа онсегиз геуел

Атны келтирип жекдиле.

Къозгъалыпды бу эрттен эл,

Арба башчыла, жюкчюле.

Сакъаллы къарт, алда барлыкъ

Сылтын атха минип, къылыкъ

Этди – къул да, къарауаш да

Абын-сюрюн чабышады

Бийчелерин ашырыргъа.

Жолоучула минип, чана

Учуп чыгъады тышына:

«Кечгинлик бер сен къаршынга,

Сюйген жерим, ахыр чакъда…»

Таняны кёз жашы акъды.
ХХХIII

Заманыбызны чеклерин

Бир кесек узакъгъа элтсек,

Эслилени эсеплерин,

Оюмларын тергеу этсек,

Беш жюз жылдан сора была

Бюгюнден эсе тап болуп,

Россейде сюйген жеринге,

Жунчумай болур жетерге.

Турч кёпюрле жагъаланы

Байлап, кечиу да изленмез,

Таулада да ишленир кез,

Суу тюбюнде журт багъана

Орналыр да, хар тийреде

Ашханала сюелирле.

ХХХIV

Кёпюрлерибиз да – чирип.

Ыстанцала – къара къасмакъ,

Кёзюнгю къысдырмаз чибин.

Жер да жокъ ауузланыргъа,

Къагъыт бар, ашла жазылгъан,

Ол а – аууз сууларынгы

Келтирип, бош сукъландырыр.

Элледе уа – къолдан уста

Кишиле, отха жылына,

Бузулгъан жерге жамаула

Этедиле, турмай бошдан,

Ата журтну жол чунгурун

Махтай-махтай олтурурла.

Къыш десенг а – къыш жол ызла,

Жолоучулукъ тынчды анда,

Магъанасыз сыйдам назму

Кибик, жол да тюздю къышда.

Арба башчыла – устала,

Уллутабан жюйрюк – атла.

Къычырымла – кёз алдагъан,

Къаратадыла аллагъа.

Таня ашыкъмайды, айхай,

Жолланы терк тауусургъа,

Сагъышларындан сууургъа.

Хылыфсыз барады алай.

Жол арытды ол жети кюн,

Эригирча эди эркин.
ХХХVI

Къысхара келеди жолу.

Ма кёрюнедиле, кюе

Москваны алтын жорлу

Килиса башлары кюнде.

Толу ачылды да манга,

Жашла, бек къууандым анга:

Терекле, къонгуроу тилле,

Гюрен тургъан бийик юйле.

Алай тюшюрюп къадарым,

Кенгде болгъанымда сенден,

Дайым тургъанса эсимде,

Москва. Орус адамгъа

Хычыуунду сени атынг,

Сенденди аны хар заты.
ХХХVII

Пётрну кермени мудах

Сюеледи эменлиде.

Москваны, кюйсюз мулжах

Наполеон келгенинде,

Эсирип хорламларындан,

Сёзсюз тобукъландырыргъа

Умут этип, исси къапды.

Москва уа амал тапды –

Тобукъланып тюбемеди,

Андан эсе кюйсюн отда,

Ол намысды деген чотда,

Ёртен жакъды, тюрленмейин

Ниетине, андан бери

Къала – ёхтемлик дебери.
ХХХVIII

Сау къал, Пётрну кермени,

Отну-ёртенни шагъаты.

Ма застава да кёрюндю,

Къар тёшелмелеге бата,

Чана Тверская орамгъа

Кирди – ой, анга къарагъын! –

Къарты, жашы, тюкен-мюкен,

Саудюгерчи, сатыу этген,

Бухарачыла, сабийле,

Къазакъла, тоханала да,

Шенала, дарманхана да,

Жанбашланып тургъан юйле,

Къабакъ бужукълада арслан

Суратла, чаукала басып.

ХХХIХ. ХL

Бу рахатсыз орамда бир

Эки сагъатны айланып,

Харитонья тийреде кир

Орамчыкъгъа келди чана;

Анасыны къарт эгечи

Тёрт жыл тёшекде – келгинчи

Анга келди, къонакъ болуп.

Кёзлюклю зыккыл къалмукълу

Ачды эшикни алагъа.

Диванда жатыпды ана

Эгечи, – къууанды анга,

Кюреше ёрге къобаргъа,

Тюбешдиле ала, жиляп,

Бир бирни къучакъгъа жыя.

ХLI

– Ханыша!

«Къайданса? Къачандан бери

Кёрюнмегенсе! Алыкъа

Турлукъмуса? Ой, аперим,

Олтур былай! Жеринг – хазыр…»

– Бу уа Татьянады – къызым. –

«Татьянамы? Келчи жууукъ,

Тюшюмдемиди бу заууукъ,

Эслеймисе Грандисонну?»

– Грандисонму?.. Грандисон… Хау!

Къайдады ол? Айтчы къысха.

«Москвада. Симеонну

Юйюнде. Ол эки башлы

Этгенди дейдиле жашын.

Ол а… Охо, аны артда

Айтырбыз хапарын толу.

Хапар да ал жууукъладан,

Мен айланалмам – къарт болдум,

Тутмайдыла борбайларым.

Сен да жол келгенсе, арып,

Кел солуюкъ, тынчаяйыкъ…

Кечди, бир бирни аяйыкъ.

Ачыугъа угъай, къууанчха

Окъун къалмады кюч, айхай,

Къартлыкъ къысханды ма алай,

Бой салмай къарыу жокъ къачха…»

Алайда, бир терен жётел

Тарып, аны онгсуз этди.

ХLIII

Сёзю хычыуун кёрюндю,

Алай жаны тартып ары,

Жерсинмейди жангы жерге;

Къуу тёшек, кёрпе жууургъан,

Алай батмайды жукъугъа,

Тангны килиса къонгуроу

Титиретип келе къуру.

Таня, къобуп, терезеге

Капланады, танг а – жизги,

Туурада кёрмейди эски

Журтун, таласын, ёзенин.

Кёргени уа – жангы арбаз,

Ат орун, аш юй, танг а – саз.

Жууукъ-ахлугъа жол салып,

Тюбетир ючюн къартлагъа,

Элтип Таняны кюн сайын,

Танытадыла алагъа.

Ала да узакъдан келген

Жууукъ къызларына, бирден

Жарыкъ тюбей, къууандыла:

«О, къалай ёсгенсе былай!

Мен кесгенме киндигинги!

Мен болгъанма аналыгъынг!

Мени эсимде къылыгъынг!

Манга болгъанса бек иги!»

Къартла барысы да бирге:

«О, къурусун къартлыкъ деген!»
ХLV

Турадыла бир тюрленмей,

Алгъынчадыла хар къайсы:

Ана жууугъу Елена

Алышмагъанды боккасын,

Лукерия бет бояйды,

Люба – ётюрюк айтады,

Эсин жыймагъанды Иван,

Семён – ёледи къызгъанчдан,

Пелагея Николавна

Мосьё Финмуш нёгерине

Кертиди, аны эрини

Билгени уа – клубда ойнау,

Тели жууаш, бир ичгенде

Артыкъ ичер экеуленден.
ХLVI

Къонакъбайланы къызлары –

Москваны кёзюрлери –

Кокаланадыла, къарап,

Тюбюнден башына дери:

Элли къызча – кёрюнюшю,

Сейир кёрюнеди юсю,

Акъбет, арыкъ, узунбой къыз,

Алай, тюйюлдю акъылсыз.

Сора, эгеч къаннга кирип,

Ачылдыла анга ала,

Уппа да эте, къучакълап,

Юйлерине да келтирип.

Ачылдыла къыз тасхала,

Эгечлик къазан асханда.
ХLVII

Кеслери, тенг къызлары да

Этгенлени айтып толу,

Къыз кока хапар къызады,

Туугъан эгечлеча болуп.

Таняны да, кеслерича,

Толу хапарын берирча

Этерге сюйдюле алай,

Таня уа, тынгылагъанлай,

Олтурады, эшитгенин

Жаны аз да къабыл кёрмей,

Тасхасына да жол бермей,

Теренде тутады тинин.

Не ачыуун, не къууанчын

Кишиге да ачмайды чырт.
ХLVIII

Таня тынгылайды шумсуз,

Ары жыйылгъанла бары

Айтадыла ушагъыусуз,

Бир мыстысыз да хапарла.

Адам эсге алыр кибик,

Тап, айтсала да ётюрюк,

Бир сёз чыкъмайды, таланнган,

Таня не этсин да анга!

Кюнню кёзюнде жангылып

Айтсала уа бир эсли зат,

Алай ала – андан узакъ,

Тюйюлдюле ол акъыллы.

Не лакъырда жокъ, не оюн,

Эсленмейди бир тюз оюм.
ХLIХ

Танягъа къарт жашла оспар

Къарайдыла ат белинден,

Аны сёзюн этип, хапар

Айтадыла бир бирине.

Бир чамчылары Танягъа

Базды онг кёзден къараргъа,

Ол, таянып эшик жаннга,

Назму хазырлайды анга.

Таняны кёрдю да, аны

Къатына Вяземский чёкдю,

Дунияны ариуун тёкдю.

Алайда эслеп ол халны,

Бир къарт, жалгъан чачын тарай,

Таняны башлады сурай.
L

Мельпомена¹ трагедиясын,

Жалгъан кийимлерин силке,

Кёргюзтеди, – ким къарасын

Анга, сансыздыла кёпле.

Талия² уа къалкъыу эте

Турады ма ол кезиуде,

Жалан да Терпсихорагъа³

Къаныгъадыла къараргъа

(Алгъын заманда, бюгюн да

Алай болгъанды жашауда),

Мында хар бири жаншаудан

Къутулалмайды бютюн да.

Къарап да къойса уа киши,

Хар кимни да – кеси иши.
LI

Тепсеу ингирге да барды, –

Халкъ басынып, халек къызыу.

Тепсеуде сюзюле бары,

Экеу-экеу жашла, къызла.

Женгил жыйрыкълы къумарла,

Анда-мында жыйын жырла,

Омакъ, айбат келинликле, –

Кёз ачып ол сейирликге.

Кючбюсюреу жашла мында,

Махтанчакъла, эсирикле,

Аладыла бери келген;

Солугъан заманларында –

Эрикген ат аскерчиле,

Безиреуде кечиннгенле..
LII

Кёпдю ариу жулдуз кёкде,

Къумарла кёп Москвада.

Ёмюрде да болмаз кёрген

Ариуурагъын а айдан.

Мен а назму багъышларгъа

Базынмай, кёзюм къарагъан,

Къатынла, къызла ичинде

Биреу барды кёз юсюмде, –

Жерни басып ачытмазгъа

Кюрешгенчады атлашы,

Сюймекликни кёзю-къашы,

Амалсыз этеди, къозгъап.

Болду. Тамамды. Оздурма –

Акъылдан шашдыргъан болма.

LIII

Тепсеу, оюн къызып кючлю.

Ана эгечлери бла

Таня кеси бир мюйюшде.

Къарайды ол, жугъ а кёрмей,

Болгъан ишге бюсюремей,

Хауа эсин сасытады,

Жюреги элге тартады.

Эллиле блады жаны,

Шауданчыкъ къонгуроууна

Элини шош орамына

Тансыгъы тартады аны, –

Анга ол биринчи кере,

Ышара, тюбеген жерге.

Кенгкет акъылы шашады, –

Унутду къайда болгъанын.

Бир инарал а ашайды

Кёз къарамы бла аны.

Ана эгечлери кёрюп,

Кёз къыса ала бир бирге,

Шыбырдайдыла Танягъа:

– Кёзюнгю жетдирчи солгъа.

«Солгъамы? Кимди ол? Кимге?»

– Ким да болсун, – ары къара,

Гурушха болма, ауара,

Аскер кийимли экеуге,

Бири – сенден кёзюн алмай…

«Ким? Ол гёбел инаралмы?»
LV

Былайда хорлады ол мен,

Сюйюп, жыр такъгъан Татьяна.

Энди жолну тюрлендирген

Этейик, муратдан таймай…

Хы, бир сёз аны юсюнден:

Мен жаш тенгими, кесиме

Кёрюп, адетин, къылыгъын

Туура этиудю акъылым.

Илхамым, ол жолгъа мени

Салдынг, энди шашдырмай элт,

Этген нюзюрюме тюбет.

Хо да, бу жюклю келгеним

Болду, – классицизмге бой

Салгъанма, ал сёзюмдю ол.

Still for ever fare thee well.

* Прости! И если так судьбою –

Нам суждено – навек прости!

Байрон (англ).

_____________

Кечгинлик! Къадар бизге алай

Тюшюрдю эсе, кечир ёмюрге!

Байрон (ингилиз.)
I

Жаз бахчалары Лицейни

Жанымы ырахат этген,

Сюйюп окъуп Капулейни,

Цицеронну уа сюймеген

Заманым – бир тынч ышыкъда,

Къанкъазла бери ашыкъгъан

Кезиуде илхамым, келип,

Этеди манга иелик.

Студент отоуум жарыкъ

Болду. Илхамым а – анда

Жаш гынттыланы ачардан

Болуп, жазама мен барын –

Эски тарых кюнлени да,

Сюймекликден кюйгенни да.
II

Эл да анга бюсюреди;

Ал атлам къанатландырды;

Къарт Державин да эследи,

Ёле туруп орислады.

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………

……………………………
III

Мен а, сюймекликни жорукъ

Этип, аны оноуунда

Сайлап кёпле баргъан жолну,

Илхамыма бойсунудуруп,

Элтдим жашау къаугъалагъа,

Къара къатыш къаукъалакъгъа;

Илхамым а илхамлыгъын

Багъышлап къойду алагъа.

Эл жырчы алгъыш аякъны

Алып, къонакълагъа жырлай,

Къалмаз ючюн андан къурлай,

Къарт жашла да сыйлай аны.

Мен а – тенгле арасында

Къууана сюйген къызымдан.
IV

Тенглерим бла, къош болмай,

Кетдим кенгнге, ызымдан – къыз.

Мени Илхамым а къоймай,

Кесим да болалмай ансыз,

Сыйлы хапар айта эди:

Кавказны ингирлеринде,

Ленорача, ай жарыкъда,

Биргеме болгъанын анда,

Жагъасында Тавриданы

Тенгиз таралыугъа элтип,

Тынгылатханын, терилтип,

Жырына Нереиданы,

Ол жыр а Рабийибизге

Салауат эди – халкъ тизген.
V

Унутурча ара кентни

Къылыкъсыз безиреулерин,

Молдованы этегинде

Кёчгюн чатырлагъа кире,

Алада жашагъанлача,

Кийик къылыкълы болгъанча,

Ёз тилин да харам эте,

Кеслерича бола кетди,

Аулакъ адетде – акъылы…

Алай, тюрленди бир чакъда, –

Табылды терек бахчамда,

Бир элчи келинлик къыллы.

Къарамы – мудахлыкъ табы,

Къолунда француз китабы.
VI

Ол илхам иеми мен да

Ёзден тюбешиуге элтдим,

Бу ариугъа хар кёрген да

Илинир деп, ажым эте.

Тизилип бай эсирикле,

Дипломатла, аскерликле,

Кокала да, – ол туурада,

Халгъа къарай, чёгюп къалды;

Къарайды дауур жыйыннга,

Бир бирни озгъан айбатла,

Юйню иесине татлы

Сёзле айта, тынч жыйыла

Келген жашла, къызла таба

Ышырыла – жер тапханла.
VII

Гинязланы сабыр, лакъап

Ушакълары кёллендирип,

Жаратды ол, жашла, къартла,

Чынлыла, чынсызла да – бир.

Алай, кимди ийнолайда,

Бу сыйлыла арасында,

Тыш адам кибик кёрюннген,

Сёзге къатышмай сюелген?

Бетинде бир эригиулюк,

Сансызлыкъ да бар. Кимди бу?

Евгений ишмиди, табу?

Тейри, олду, ол киеулюк,

Танылады къарамындан.

– Эрттеденми болур мында?
VIII

Тюрленнген болурму бираз?

Огъесе тюрленмедими?

Несине болур энди баз?

Жангы сюн келтирмедими?

Кимди ол бюгюн? Мельмотму?

Огъесе уа – патриотму?

Дин ахлусуму, динсизми?

Гарольдму не уа – бетсизми?

Огъесе уа, сени, мени

Кибик, бир огъурлу жанмы?

Мен а, эскиге ышанмай,

Сайла дейме бюгюнлени.

– Таныймысыз муну, хейле?

– Тюзюн айталмайбыз, – дейле..
IХ

– Да сора сен анга къара

Нек жагъаса, ёчюкленип?

Элни сёзюн биз да къуру

Этгенибиз ючюннгеми?

Огъесе уа чёрчек жашлыкъ,

Бир бирде сёзюнден шашып,

Бир болмачыны бёркюне

Узалып, атдымы кюлге?

Огъесе уа омакъ сёзню

Керти ишге санагъанлай,

Эссиз – огъурсуз болгъанын

Билмеген болупму тёздюк?

Огъесе болумсузлукъму

Баш болду бизге, буюкъмай?
Х

Насыплыды – жашлыгъында

Жашлыкъ эте, марда билген.

Кеси кёрген жашауундан

Иги дерс ала да билген;

Тюшюне артыкъ ийнанмай,

Бир затдан да кери къалмай,

Жыйырмада жюйрюк болгъан,

Отузда юйюрлю болгъан;

Эллиуде – бар борчларындан

Толусунлай азат болгъан,

Къол къыйыны бла, алгъа

Болуп, халкъгъа къошулалгъан;

N. N. деп, атынгы айтып,

Бере турур кибик махтау..
ХI

Къыйынды бюгюн эскерген:

Бош берилген эди жашлыкъ,

Ыспассыз кетди ол кери,

Алдаулу кетди, ажашып;

Ахшы муратларыбыз да,

Уллу къууумларыбыз да,

Эрип, чирип кетдиле терк,

Кюзде чапыракъла кибик.

Къарайма да, жокъду энди

Ашдан-суудан башха къайгъы,

Жашау, – тёреча, бир агъым,

Бир мыстысыз кёрюнеди.

Жыйын оюмгъа келишип

Тюйюл эсенг, этме ишин.
ХII

Эл сёзлюгю болса башынг,

Тынч тюйюлдю жамауатха

Кёрюннген (этчигиз сагъыш),

Намыс а къайтмайды артха;

Тели деп, не телилеге,

Ибилис деп, ибилисге, –

Бирине да къошулалмай,

Онегин (ишин башлайма),

Атышда татлы нёгерин

Ёлтюрюп, жыйырма алты

Жылында, ол аман атлы

Болуп, жашауну кёргени

Жокъду, – не иш, не къатыны,

Сюелир кибик къатында.

ХIII

Жер алышыр амал излеп

(Барды анга табылгъан да,

Толу разы болуп кеси).

Ол къойду эл табаланы,

Орманланы, талаланы,

Къан жугъу ауана кесин

Танытады, жолун кесип.

Ол – жокъ, бу – жокъ, желни элеп

Айланыугъа кесин берди,

Алай, ол да эрикдирди,

Эрикдирип, къайтып келип,

Тюшдю бютюн да тереннге,

Чацкийча, – отдан ёртеннге.

Къуш-муш къабынды алайда

Адамланы арасында:

Ариу жан бери атлады,

Ийнаралы да – ызындан;

Сабыр келеди, ашыкъмай,

Мудах да тюйюл, жарыкъ да,

Къарамы бла кишини

Сынчыкъламай, ол кесини

Деберине да къайгъырмай

Келеди, андагъыладан

Айырмалы болмагъанлай,

Не кюйсюнмей, не къагъылмай;

Огъурлулукъну сураты

Кибикди, болса сурагъан.
ХV

Къызла бирден алгъасынып,

Къарт бийчеле да – ышарып,

Жашла уа, – ууалып, сынып,

Къарамына битип бары;

Къызла аны аллы бла

Озадыла, къымсыз бола,

Жангыз ийнаралды анда –

Кёлю кечиннген аламда;

Суу суратды да демезсе,

Алай аны не азчыкъ да

Табалмазса бир чыбын да,

Бир затын да эслемезсе, –

Лондончула vulgar¹ дерча,

Биреулен айып этерча.
ХVI

Ол сёзню сюеме, алай

Кёчюрген а эталмайма,

Бизде ол тюбемей къалып

Къалсын, – эсиме алмайма,

Бир чамда жараулу сёздю…

Къызны кетермейим кёзден,

Юйню къууатдан толтура,

Олтурады ол столда,

Нина Воронскаяны –

Клеопатраны – къатында.

Омагъына да къатылып,

Нина озалмайды аны,

Не бек жылтырап турса да.

Аны Татьяна озады.
ХVII

«Олму болур! – деген даммыр

Оюм жашны алды ангын, –

Хоу бир да, элни къоялыр

Демейме», – деп битди анга –

Татьянагъа – Евгений, кёз

Кёргенни да тутмады эс...

«Кимди ол? – деп сорду бийге, –

Ма ийнолайда кёрюннген,

Ушакъ нёгер испанлыгъа?»

Тикленди да бий нёгери:

– Келмейсе да быллай жерге,

Къалай боллукъса таныргъа.

Кел танышдырайым, таны.

«Кимди, айт?» – Мени къатыным. –
ХVIII

«Къачан жетишдинг алыргъа?»

– Эки жыл бола келеди.

«Кимни?» – Таняны. – «Ларина!»

– Танышмыса? – «Къоншум эди».

– О, кел сора. – Бий къатынын,

Жууукъ келтирип къатына,

Евгений бла танышдырды,

Ол да эс отун ышырды…

Бетине къарагъанлыкъгъа,

Бир къылы тепсе уа аны,

Алайлайды бети, саны, –

Алгъындача, таплай къалгъан.

Баш ура ийилгени да,

Агъачы, кийиннгени да.
ХIХ

Абызырагъан дегенинг

Эсинде иш да болса уа, –

Не къашыны жокъ тепгени,

Не эринлерин къысса уа!

Онегин анга акъырын

Жанлайды сёзюн башларгъа.

Таня уа, – тюйюл алгъыннгы,

Не адети, не къылыгъы;

Сёзю тамакъгъа тыгъылды.

Таня сорду: – Къачан келдинг?

Къайда эдинг, не жерледе? –

Сора эрине табылды.

Онегин къалды сирелип,

Агуман бола, кесинлей..
ХХ

Сиз билесиз – бу китапны

Ал жанында айтылгъанча,

Заман да, амал да табып,

Онегинни, жалыннганча,

Насийхатына тынгылап,

Кеси, ызындан тагъылып,

Къагъытла да жазып тургъан

Танямыды бу арт бургъан?

Ол къызчыкъмыды, огъесе

Тюшюмдеми кёрюнеди?

Кесими тапдырмай мен да,

Ол да мени бек кюсеген?

Ол къызмыды бюгюн сууукъ

Сёлешген, ортаны бузуп?
ХХI

Кетип къалды къонакълыкъдан,

Башын алып, юйюне ол,

Жанын терен сагъышлыкъдан

Азатларгъа табарча онг.

Жукъу келмей, кючден къалкъып,

Уянса – аллында къагъыт..

Анда уа – ол N бий аны

Къонакълыкъгъа чакъыргъаны.

«О, Аллах, арымы? – деди, –

Бусагъат хазыр болайым,

Заманында табылайым».

Акъылдан шашаргъа жетди.

Неди бу? Жангыдан келип

Ишми къалгъанды сюймеклик?

ХХII

Санап турады, ашыгъып.

Сагъат онлагъа къуранды,

Къууулду, юйюнден чыгъып.

Ол бийче отоугъа кирди,

Таняны жангызлай кёрдю.

Бир кесек турдула бирге,

Сёз а тапмай сёлеширге.

Онегин – абызырапды,

Таня соргъанны да кючден

Ангылап, кюе ичинден,

Олтурады, билмей зат да.

Битсе да аны бетине,

Тюбемейди хурметине..

ХХIII

Эри келди. Бетден-бетге

Ол Онегин бла эртте

Этген «ишчиклерин» сюздю.

Жарыкъдыла. Къонакъла да

Келип, бир бирни жокълайды,

Оюн, кюлкю, лакъырдала,

Чамла – отларын жакъдыла;

Бийчени къатында сылыкъ

Сёзле жюрюмей, адеплик

Къазан асып, сёз да – кепли;

Хар ким да бир бирни сыйлап.

Сасытмай къулакъны бир сёз,

Быллай ушакъ тутады ёз.
ХХIV

Ара кентни сайламасы

Жыйылгъаны ючюн бери,

Хар бири – элде намыслы,

Хар бири кемсиз деберли.

Бардыла къарт бийчеле да,

Сур бетли кёрюнселе да,

Халалла. Бир-бир кокала

Бир тюрлю сууукъ къубула;

Ёре къуллукъчу да барды,

Къыраллыкъдан хапар айтхан;

Къалын акъ бурмалы къартха

Эс бур, – бир келбетли къартды,

Сёзю, къылыгъы, – хар неси

Акъыллылыкъны белгиси.

ХХV

Дуниягъа разы болмагъан:

Чай келди, – бюсюремеди,

Чурумла жакъды къызлагъа,

Ушатмады жашланы да,

Тюзню, тасха жашауну да,

Жюрюген сёзню, урушну,

Къатынына да – гурушха.

…………………………….

…………………………….

…………………………….

…………………………….

…………………………….

…………………………….

Протасов да мында, аман

Адамлыгъын сау эл билген,

Альбомлада къоя жазма,

Къаламларын тюгендирген;

Эшик юсюнде – тепсеуню

Къанын ичиучю сюелип,

Суратха тюшерик кибик,

Сымарланып, мёлек кибик;

Сёлеширге да кюсемей,

Сюеледи бир жолоучу,

Ышарып, бусагъат учуп

Кетериклей, жан истемей.

Аны да андагъыладан

Киши сормады алайда.

ХХVII

Танядан кетмеди узакъ,

Алгъыннгы ийменчекликден

Къалмагъанды анда бир зат;

Энди ол кюнтиймез бийче,

Мёлекгеча багъа бичип,

Тейриси кибик Неваны,

Кёрге эдигиз бир аны!

О, адамла, эрттегили

Хауагъа ушап барыгъыз,

Эрикдирип тапханыгъыз,

Жангыдан излейсиз тенгле, –

Керахат кёгетни кюсеп,

Жаннетни алмайсыз эсге.

ХХVIII

Нечик тюрленнгенди Таня,

Бийче адетинден таймай,

Кеслери кибик айлана!

Бу ёхтем, бу кючбюсюреу

Адамда къыз къанны биреу

Эслерми? Халкъны ийнагъы –

Бумуду жашны къыйнагъан!

Алгъынлада кече-кюн да

Жашны тансыкълаучу кеси,

Мёлек келгинчи уа, эси

Кёкде айгъа ёкюне да,

Табып кемсиз сюйген жашын,

Бирге къураргъа жашауун.
ХХIХ

Сюймеклик къартны, жашны да

Бирча терилтеди, алай

Жашха ол терк жабышады,

Сабанлыкъгъа – жаз аязлай...

Сюймеклик къызыу, жауунда

Сериуюн таба, жуууна,

Ёлюмсюз жашауну кёгет

Къоллу этеди, ол – адет.

Алай, кеч келген сюймеклик

Жылланы сур бурушларын

Хорлап, хазна болушалыр

Терек болурча кёгетли, –

Кюз гууахы кёк таланы

Жипиге бурур, толанлап.
ХХХ

Не сёз, – Онегин Таняны

Сабийча сюеди кемсиз,

Андан умут юзмей жаны,

Эрип, тауусады кесин.

Акъылындан тайгъан кибик,

Кюн сайын юйюне келип,

Ауана болуп, Таняны

Ычхындырмайды табанын;

Кёрпе боюнлугъун аны

Имбашларына аталса,

Къолу къолуна къатылса,

Нысыбын табады жаны,

Къол жаулугъун жерден ёрге

Алса, кёлю ётюп тёрге.
ХХХI

Ол ызындан тюшгенликге,

Аны Таня кенг тутады:

Юйюнде тюбегенликге,

Артыкъ этмей къонакъда да,

Баш булгъап къояр бир бирде,

Бир бирде – чырт да кёрмезден.

Кокаланнган деп да тюйюл.

Эл да тюбемейди кюйлю.

Онегин а – кюе, бише,

Тауусулады, эрийди,

Таня уа – бютюн кериди.

Ёпке ауруу тапды киши.

Кёрюн деселе дохтургъа,

Ол а гарала¹ буюра.
ХХХII

Жаш а мычыйды, бармайды,

Сюйгенине тюбер ючюн.

Таня анга эс бурмайды,

От алып эсе да ичин.

Онегин, ауруу къызыуу

Къысса да, торсугъуп, къызны.

Ызындан, саудан да къаты,

Тюшгенди, элни къаратып;

Бийчеге къарыусуз къолу

Бла тырнайды ол къагъыт,

Таза амалсызгъа къалып,

Болмаса да хайыр къоллу,

Ол жазгъан къагъыт ма буду,

Айтханы уа жазыууду...
ОНЕГИННИ ТАТЬЯНАГЪА

ЖАЗГЪАН КЪАГЪЫТЫ

ХХХIII

Анга да, не ючюнчюге

Жауабы жокъ. Жаш а, базып,

Барды бир жыйылгъан жерге.

Кирди. Кёрдю. Ол а – бир сур,

Къарамы, – айланмай, обур,

Ёмюрде да кёрмегенча,

Ким экенин билмегенча.

Жаш а жалынчакъ къарамын

Тикди анга, алай жокъду

Не аз да жумушакълыкъ да,

Жокъду бир тюрлю къайгъырыу.

Сорса уа эсенлик, саулукъ,

Хоу бир да – жалан буз сууукъ.

Ким биледи, къоркъуп ишми

Эте болур эди алай:

Эрими, башха кишими

Ортасын Онегин бла

Кёрюрле деп. Да – не? Кетиу.

Кесине тырман да этип,

Сагъышлагъа тумаланды,

Жашыртын кетди да къалды.

Кеси жангыз отоуунда

Олтуруп, эсгереди бар

Болгъанны жашлыгъында, хар

Зат да кеси орунунда:

Жашлыкъ «аурууу» – кёзбаусуз

Ачхан эди мынга аууз.
ХХХV

Окъуйду, амалы къуруп,

Тапханын – Гиббон, Руссону,

Манзони, Гердер, Шамфорну,

Окъуп чыкъды – битеу Белни,

Жазгъанларын Фонтенелни,

Бир къауумланы бизден да

Окъургъа сюйюп излейди;

Альманахын, журналын да,

Мени ийлегенлени да,

Акъыл юйретгенлени да, –

Барына да жалынады.

Манга атауда уа, – къысха:

ХХХVI

Къайда эсе да уа – эси.

Оюмла, къыра къайгъыдан,

Тентиретедиле кесин.

Ол тизгин араларында, –

Жюрек сыр табар акъылда, –

Излейди озгъан кюнлерин,

Татлы, умутлу кюулерин.

Тас болуп эдиле ала:

Къайда эрттеледе болгъан,

Тюню тюшлеринде бугъуп,

Къуш-мушла, сёзле, хапарла;

Не – узун жомакъны къылы,

Не – къагъытлары жаш къызны.

Аз-аздан ол оюмладан

Кериден-кери болады:

Эси уа болгъан затладан

Кёбюн туурагъа салады:

Эриуюл къарны юсюнде, –

Жукълап къалгъанча ингирде, –

Жаш адам жатып. Бир ауаз:

«Иги къарачы, сау болмаз!»

Кёреди душманларын да,

Типиски сёзчюлени да,

Алдауукъ нёхчюклени да,

Сатылгъан шуёхларын да.

Ма – эл юй да, ол а – анда

Бийик терезе аллында.
ХХХVIII

Аллай кезиуде акъылдан

Шашардан бола да кетип,

Этерча да болду къылыкъ,

Иш ма анда боллукъ эди.

Да – не, Россейде назмучу

Болуп, ол эди окъуучу,

Андан а назму тизерге

Аздан къалды юйренирге;

Назмучугъа ушагъан да

Эте эди – кеси къалып,

Мурулдай, къаламны алып,

Бир зат, от жагъа аллында:

Benedetta, Idol mio,²отха

Не чурукъ, не журнал ата.

Кюнле оза, къыш сууукъ жол

Ташларданды жаз аллында.

Поэт да болалмады ол, –

Къайгъырыу да жокъ халында.

Жаз муну къанын ойнатып,

Жашлыгъы жангыдан къайтып,

Юйюн-кюнюн къоюп чыкъды,

Жолгъа тебрерге ашыкъды.

Къонду атлы чанасына,

Къутулду Нева бойнуна,

Кёк бузда кюн таякъ ойнай,

Къууулады алгъасына.

Бу сокъмакъ жолда бу эрттен

Къайры бара болур экен?

ХL

Тюшдюгюзмю тасхасына?

Келеди Татьянасына

Бир тутханын иймеучю – бу.

Ёлемен халда жетеди,

Уруп, сайнагъа киреди,

Отоугъа атады кесин,

Сейир иш тепдирди эсин:

Бийче – кеси жангыз. Тёшек

Жыйылгъаны жокъ. Олтуруп,

Кёзю кёз жашладан толуп,

Бетинде да туууп ишек,

Окъуй турады бир къагъыт,

Ол къагъытха кетип ахы.
ХLI

Къалай танымазса ичи

Кюе, жарсып олтургъанны!

Алгъынлада – барчы-келчи,

Бюгюн а – бийче Таняны!

Этгенине уялады

Аллында тобукъланады.

Элгенип, Таня алайда

Онегиннге битип къалды.

Сейир этмеди, сёкмеди:

Аны саз бетине къарап,

Жалыннган халын ангылап,

Жюреги кери тюртмеди.

Алгъыннгы сюймеклиги от

Тиргизгенча болады чот.
XLII

Ёрге тургъузмады аны,

Къарамын да юзмей андан,

Айырмайды къол табанын

Къургъакъ эрин орамындан.

Сагъышы не болур муну?

Чакъны ётдю бир къаууму.

Шошчукъ ачды тилин Таня:

«Болду. Тур. Ачыкъ айтама

Санга бюгюн, бу сагъатда –

Эсингдемиди, Онегин,

Ол биз экибиз тюбеген

Кюн жаяу жолчукъда, садда,

Дерсинге кетгени эсим?

Бюгюн а – мениди кезиу.

XLIII

Табыракъ да ол заманда,

Сюйюп эдим сени кемсиз.

Сен а не къайтардынг манга?

Сууукъ къарам. Манга дери

Кёрген болуренг кёплерин

Сени ючюн ёлгенлени.

Эсиме тюшсе уа, мени

Къаным жюйрюгюн бёледи.

Сени сууукъ насийхатынг…

Алай, сенде мен бир хата

Кёрмейме, жаным биледи:

Намысымы сакълагъанынг

Ючюн санга – разылыгъым!

XLIV

Ол кезиуде сен артыкъ бек

Бюгюн ызымдан былай нек

Болгъанса да? Энди неми

Жаратдынг? Баям, асыллы

Адамланы мен санына

Къошулгъанымы. Байлыгъым

Да болур сени алдагъан.

Баш иеми урушлада

Къыйыны болгъаны ючюн

Сюедиле, багъа бичип,

Олму этдирди гурушха?

Мени уялтып, кесинги

Акълауму келди эсинге?
XLV

Тыялмайма кёз жашымы…

Ол Танянг эсингде эсе,

Билип къой: бар жашаууму

Берир эдим, къолдан келсе,

Ол кюйдюргюч сёзлеринге,

Жашлыгъымы сезгенинге,

Бу жарсыудан, бу къагъытдан

Ала сыйлыдыла, къайда.

Сен ол заманлада мени

Жашлыгъымы бетин этдинг…

Бюгюн а баш уруп келдинг,

Неди сени бу этгенинг?

Акъыллы, эсли да болуп,

Нек болдунг сезимни къулу?
XLVI

Манга уа, Онегин, ма бу

Кёзбау жашауну монглугъу,

Бу айбат юй, ийнан, табу,

Мында тапхан онглулугъум, –

Зийрет кёрюнедиле. Мен,

Бир капегиме да кёрмей,

Аланы барын бир китап

Тапкагъа, ол элде бир тап

Чагъыучу терек баулагъа

Алышыр эдим, мен санга

Тюбеген ма ол заманнга,

Къояр эдим къор болмагъа,

Аналыгъым жатхан жерге

Ауана ийген терекге.

XLVII

Къалгъан заманчыгъым эди,

Къадарым а, кёп эркелеп,

Башха адамгъа тюбетди.

Унамай эди анам да,

Сансыз этдим да аны да,

Эрге бардым. Сен, ангылап,

Эсли адамча, тынгылы

Терге да, къоюп къой мени.

Ёхтем адамса, бир сёзсюз,

Болма бу ишде тёзюмсюз,

Ийнан, бек сюеме сени,

Алай, ёмюрден ёлюмге

Кертиме башха биреуге».

Кетеди ол. Онегин а,

Элия ургъанча, къалды.

Буруш сезим, жюрегине

Тюйрелип, бютюн къадалды.

Алайлай бир таууш чыкъды,

Таняны эри ачыкъдан

Сюелди да, жигитими

Аман кюнюне тюбеди.

Окъуучум, да биз да аны

Къояйыкъ энди алайлай,

Анса да ызындан къалай

Кёп жюрюгенбиз, алданып.

Эртте этерибизни кеч

Этдим эсе, окъуучум, кеч!
XLIX

Окъуучум, кимим эсенг да,

Шуёхум да бол, не – жауум,

Санга шуёхлай кетсем деп,

Анга аталды жашауум.

Жазгъанымда сен излеген

Затла табылсала – иги,

Болмаса да, манга айып

Этме, табу, тырман салып.

Бек сюе эдим – сен мында

Жюрек ырахатлыкъ берген,

Арыгъанынгы селейтген

Затчыкъла тапхан сагъатда

Айырылыргъа. Кечгинлик,

Эталмадым эсе тенглик.
L

Жол нёгерим, сен да кечир,

Кечир, жюрек Ием, сен да.

Сизге атагъанма энчи

Къыйынымы, кесими да.

Бирге узун жол арытдыкъ,

Жашау да онг бермей артыкъ.

Ушакъ арасында заман

Озду, бизге табын сала.

Онегин бла Татьяна

Тюшюме келип кетгенли,

Ангым аланы кютгенли

Турду къалам тынчлыкъ тапмай.

Романым къаллай боллугъун

Билирге жокъ эди онгум.

LI

Болгъаны болду – ал жанын

Садидеча, бири – жангы

Дунияда, бири – узакъда.

Суратын а Онегинни

Мен аласыз ишлегенме.

Таняны уа… Жан туккулум…

Болгъанма ишексиз къулу.

Жашауну эркелик сууун

Заманында къоя билген

Саналыр чынтты кишиге,

Махтаулу болур, асыулу.

Къойсун да, къалсын ол эсен,