«Өнеркәсіп статистикасы»

Өнімнің жалпы көлемі және ассортименті бойынша жоспардың орындалу көрсеткіштерін анықтау керек. Есептеуші көмекші жұмыс кестеде келесі мәліметтерді көрсетеміз:

Кесте 2

Бұйымдар	Шығару, м3		Көтерме баға 1м3 , тг	Өнім құны, тг		Ассортимент бойынша жоспардың оындалуына есептелінді
	Жоспар бойынша	Іс жүзінде		Жоспар бойынша	Іс жүзінде
Ферма	3160	3175	144	455040	457200	455040
Жол плитасы	32261	32074	57,6	1867912	1857085	1857085
Аэродром плитасы	98303	98512	54,8	5387004	5398458	5387004
Барлығы	-	-	-	7709956	7712743	7699129

Өнімнің құны жоспар бойынша: 3160*144=455040

Өнімнің құны іс жүзінде: 3175*144=457200

Ассортимент бойынша жоспардың орындалуы былай есептелінеді:

Өнім құны графасында мәліметтер жоспар бойынша және іс жүзінде берілгендіктен, мұнда ақырғы графаға кіші мәліметпен шығарылған өнім құны жазылады.

Өнім көлемі бойынша жоспардың орындалуы келесі формуламен анықталады:

J_q = =1.0004 яғни 0, 04 % артығымен орындалған.

Ассортимент бойынша жоспардың орындалуы былай есептеледі:

J_q = = =0.998 немесе 98, 8%

Есеп№2

Бас зауытта комплект жасауға қажетті бұйымдар жасалады:

Цилиндрлер (1 бұйымға)

Муфталар (3 бұйымға)

Редукторлар (2 бұйымға)

Сақиналар (6 бұйымға)

Жоспар бойынша 1 айға 2820 бұйым шығарылуы керек. Іс жүзінде шығарылды:

Цилиндрлер- 2910

Муфталар - 8480

Сақиналар - 5630

Редукторлар – 15510

Әрбір тетік бойынша жоспардың орындалу пайызын анықтаймыз:

Цилиндрлерге (2910/2820)*100% = 103.2%

Муфталарға (8480/2820)*100% = 102.4%

Редукторларға (5630/2820)*100% = 99.8%

Сақиналарға (15510/2820)*100% = 91.7%

Қорытынды:

Сақиналар бойынша жоспардың орындалуы ең кіші пайыз болды (91.7%) және өнімнің комплектілігі бойынша жоспардың орындалу көрсеткіші болды:

1 бұйымға 6 сақина керек болғанын (оған 15500 дана шығарылды) 2885 бұйым дайындауға болады(15510/6)=2585, яғни 91,7 % жоспар (2585/2820)*100%.
7. Өнім сапасының статистикасы

Техникалық – экономикалық параметрлері бойынша өнім сапасының сипаттамасы

Өнім сапасы өнімінің берілген түрінің тұтынушының бағалығын, оның техникалық – экономикалық деңгейін анықтайтын жеке қасиеттерін өлшеу жолымен бағаланады. Бұл – қуаттылық, моторесурс – материал және энергия сыйымдылығының кейбір заттардың процесстің мазмұны.

Бір жағдайда бұйымның қандай да бір қасиетінің сандық бейнесі мемлекеттік стандартпен немесе бұл қасиеттің базистік кезеңдегі деңгейімен салыстырылады. Мысалы, әр аттас өнім сапасының динамикасы сапаның жалпы индексінің көмегімен өлшенеді (У_с), оны жеке бұйымдардың сапасының дербес индекстерінен орта арифметикалық индекс ретінде есептеледі.

Сапа категориялары бойынша өнім сапасының сипаттамасы

Өндірілген өнеркәсіп өнімінің сапасы мен техникалық деңгейінің негізгі сипаттамасы болып көптеген кәсіпорындарға сапаның категориялары бойынша өнімді бөлу табылады. Барлық өнім (құны бойынша) ең алдымен берілген мезгілде аттестацияға жататын және жатпайтын болып бөлінеді.

Аттестацияға жататын өнім құрамында іс – жүзінде аттестацияланған өнімді оның сапасының жоғарғы, бірінші категорияға және қойылған мезгілде аттестацияланған деп бөлінеді.

Статистикалық есептеу мәліметтері бойынша сапаның жоғарғы категориялы бұйымының құны мен саны бойынша жоспардың орындалуын, жоғарғы категориялы өнімнің үлес салмағын анықтауға болады.

Өнеркәсіптің кейбір салаларының өнімдері әр түрлі бағалар қойылатын сорттарға бөлінеді. Бұл біратты және әраттас өнімнің сорттылығының динамикасы мен деңгейінің көрсеткіштерін анықтауға мүмкіндік береді.

Кәсіпорынның өндірістік қызметінің сапасына баға беру үшін бірнеше көрсеткіштер жүйесін қолданады.

Типтік мысал: Кәсіпорынның №6 «тауарлы өнімнің өзіндік құны» деген форма бойынша жылдың есебінде келтірілген біржылға брактан пайда болатын шығын (зиян) туралы мәліметтері негізінде брактың мөлшері мен проценттік және брактан болған шығын мөлшері мен процентін есептейміз.
Баркталынған бұйымдар құны . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6,5

Бракты жөндеуге кеткен шығындар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,0

Пайдалану бағасы бойынша брак құны . . . . . . . . . . . . . . . . 0,5

Жеткізушілерден сомалар . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3,8

Бракты жасаушылардан ұсталынған сома . . . . . . . . . . . . . . 0,4

Жалпы өнімнің өндірістік өнім құны . . . . . . . . . . . . . . . . . . 500

Брак мөлшері: 6500 + 3000 = 9500 сом

Брак проценті: (9500 : 500000) * 100 = 1,9 %

Брактан болған зиян мөлшері:

6500 + 3000 – (500 + 3800 + 400) = 4800 сом

Зиян проценті: (4800 : 500000) * 100 = 0,96 % .
Өнім сапасы статистикасы

1. Техникалық – экономикалық параметрлері бойынша өнім сапасының сипаттамасы.

Өнім сапасы өнімнің берілген түрінің тұтынушылық бағалылығын, оның техникалық – экономикалық деңгейін анықтайтын жеке қасиеттерін өлшеу жолымен бағаланады. Бұл қуаттылық, моторесурс, мариал және энергия сиымдылығың, кейбір заттардың процесстік мазмұны.

Бұл жағдайда бұйымның қандай да бір қасиетінің сандық бейнесі мемлекеттік стандартпен немесе бұл қасиеттің базистік кезеңдегі деңгейімен салыстырынады. Мысалы, әраттас өнім сапасының динамикасы сапаның жалпы индексінің көмегімен өлшенеді (Іс), оны жеке бұйымдардың сапасының дербес индекстерінен орта арифметикалық индекс ретінде есептеледі.
Типтік мысалдар.

1. Тұрмыстық техника бұйымдары өндірісі туралы төменде келтірілген мәліметтер бойынша олардың сапа көрсеткіштерін есептегіміз:

Тұрмыстық техника бұйымдары	Шығарылды, дана		Бір бұйымның салыстырмалы бағасы, сан	Сапаның дербес индекстері (бірлікке базистік кезең алынған)
	Базистік кезең	Есепті кезең		Қызмет ету мерзімі	Электр энергиясының үлес салмағы	Үлес металсиымдылығы
Тоңазытқыш шақсорғыш	2500 3200	2800 3100	42 11	1,5 1,25	0,90 1,03	0,98 1,00

Ең алдымен сапаның топтық индексін анықтаймыз (әр бұйым бойынша):

І_{сап (тоқау)} = 1,5×=1,7;
І_{сап (мақс)} = 1,25 × =1,2.
Енді сапаның жалпы индексін есептейміз (2 бұйым бойынша бірге):
Ү_к = = = = 1,59.
Екі бұйым сапасы бірге орта есеппен 1,59 – ге өсті.

Осы сияқты екі бұйым бойынша өнім көлемінің өзгеруін есептейіміз:

Сапа индексімен өнімнің физ. көлем индексін көбейте отырып, өнім көлемінің сапа есебімен алғандағы индексін аламыз –

Ү_сапа · Ү_q = Ү_{сан q}, 1,59 × 1,082 =1,72.

Бұдан өнім көлемі 72 % - ке өскен.

Өнімнің физ. көлемі оның сапасы есебімен алғандағы индексінің, өнім сапасы индексінің және жеке бұйымға, екі бұйымға алған өнімнің физ. көлемінің индексінің арақатынасын көрсетіңіз. Осы көрсеткіштердің динамикасы туралы қорытынды жасаңыз:

Вариант А. «М» және «В» бұйымдары. Жауап («М» бұйымы): 0,9946 = 1,0531 · 0,944.

Вариант В. «С» және «В» бұйымдары. Жауап («С» бұйымы) : 0,9973 = 0,9973 · 1,0.

Вариант С. «М» және «С» бұйымдары. Жауап (екі бұйым) : 0,9955 = 1,0337 · 0,963.
2. Сапа категориялары бойынша өнім сапасының сипаттамасы
Өндірілген өнеркәсіп өнімінің сапасы мен техникалық деңгейінің негізгі сипаттамасы болып көптеген кәсіпорындарға сапаның категориялары бойынша өнімді бөлу табынады.

Барлық өнім (құны бойынша) ең алдымен берілген мезгілде аттестацияға жататын және жатпайтын болып бөленеді. Аттестацияға жататын өнім құрамында іс жүзінде аттестацияланған өнімді оның сапасының жоғарғы, І категорияға және қойылған мерзімде аттестацияланбаған деп бөледі.

Статистикалық есептеу мәліметтері бойынша: сапаның жоғарғы категориялы бұйымының құны мен саны бойынша жоспардың орындалуын, жоғары категориялы өнімнің үлес салмағын анықтауға болады.

Жоғары категориялы өнімнің үлес салмағы (d_q кк) жоғары категориялы өнім құнының (мемлекеттік Белгіге көтерме бағаға қосылу есебінсіз) (d жк Р) өнім өндірісінің жалпы көлеміне (салыстырмалы бағада (d Р)) қатынасы арқылы анықталады:

· d_q жк = ·
Типтік мысал.

2. Жоғары категориялы өнімнің үлес салмағы бойынша жоспар қалай орындалғанын анықтау керек, егер жоспар бойынша жоғары категорияны өнімнің үлес салмағы 22% болса, өнім көлемі бойынша жоспар 1,2 % - ке асыра орындалса немесе 24 мың сан, іс жүзінде жоғары категориялы өнім 500 мың тг өндірілсе:

Жоғары категориялы өнімнің үлес салмағын (іс жүзіндегі) анықтау үшін ең алдымен іс жүзіндегі өнім көлемін табамыз: q₁p = (ал i_qp есеп шарты бойынша 1,01 г – ге тең) болғандақтан, q_жосp = = = 2 млн тг),

(q жос P = = = =q жос P).

P жос

d_dжк Р== 24,7% және

i_dq_kkP = ==1,122.

i d _qkkP= I _qжкp : i_qp болғандықтан, жоспар бойынша жоғары категориялы өнім көлемін есептеп (qжk _жосP = dqжk _жосq_жосP_жос==440 мың тг), сосын осы өнім бойынша жоспардың орындалу процентік [(i_qжk, p=q_жk, p =q_{жк жос} p = (500000׃ 440000)·100=113,6%)], жоғары категориялы өнімнің үлес салмағы бойынша жоспардың орындауын былай да анықтауға болады:

i_dpжк= 113,6: 101,2= 1,122 және 112,2%

Бұл есептен өнімнің үлес салмағының 12,2% - ке өсуі өнім көлемі бойынша жоспар жалпы өнім көлеміне қарағанда үлкен дәрежеде артығымен орындалғаны нәтижесінде болғанын көреміз.

Есептер.

2.А. Аудан бойынша өнеркәсіп өнімінің көлемі І жылға 5%-ке өсті, ал жоғары категориялы өнімнің құны 20%- ке артты.

Осы жылға жоғары категориялы өнімнің үлес салмағын анықтау (базисті жылы ол – 25% болды).

Қай кәсіпорында жоғары категориялы өнімнің үлес салмағы тезірек өсетінін анықтаңыз.

Вариант А Жауабы: 28,5%.

Вариант Б Жауабы: І кәсіпорында тез өседі (109%).

Вариант А. Жоспармен салыстырғанда жоғары категориялы өнімнің үлес салмағы қалай өзгергенін, егер тауарлы өнім көлемі бойынша жоспар 101,2%-ке орындалса, ал жоғары категориялы өнімнің құны бойынша - 102%-ке орындалса.

Жауабы: 100,79%

Вариант Б, Іс жүзінде өндірілген тауарлы өнімнің құны, егер жоғары категориялы өнім құны бесжылдықтың 2 жылында 0,5 млн тг өссе, және 80 % болса жауабы: 25,2 млн. тг

Вариант В. Жоспар бойынша жоғары категориялы өнім құны, іс жүзінде бұл өнім: 5,05 млн тг өндірілсе, өнімнің үлес салмағына жоспар 0,79 % не асыра орындалса, ал тауарлы өнім көлемі бойынша – 1,2% -ке өссе.

Жауабы: 4,95 млн тг.

Өнеркәсіптің кейбір салаларының өнімдері әртүрлі бағалар қойылатын сорттарға бөлінеді. Бұл біратты және әр аттас өнімнің сорттылығының динамикасы мен деңгейінің көрсеткештерін анықтауға мүмкіндік береді.

Корсеткіштерді есептеуді кестеге жазамыз

Бұйым аты	Шығару, мың сан
	Жоспар және жоғары сорт бағасы бойынша q жос P ж	Іс жүзінде
			Жоғары сорт бағасы бойынша q , P
Еркектер күрдегі – барлығы Еркектер пиджагі - барлығы	21×13=273 15,7×43=948,1	22×= 22×12,81=281,8 15×= 15×42,075=640,1	22×13=286 15×43=645
Жиыны оның ішінде жоғары сортты өнім	648,1 247+602=849,0	921,9 -	931 260+537,5=797,5

Сорттылық бойынша жоспардың орындалуын келесі түрде табамыз. Бір бұйым бойынша – орта іс жүзіндегі бағаның орта жоспарлыққа қатынасы ретінде, мысалы еркектер күрдегі бойынша: , : жос=׃=12,818׃ 12,81=1,0007 немесе = = 1,0007 немесе 100,07%

Соттылық бойынша жоспар 0,07%-ке артылығымен орындалған, = 282,0-281,8=0,2 мың тг мөшерінде пайда алынды. Екі бұйым бойынша – екі бұйымның іс жүзінде шығарылған құнының олардың орта жоспарлық бағасы бойынша іс жүзінде шығарылған құнына қатынасы ретінде:
=== 0,9974 немесе 99,7%
Соттігінің бойынша жоспар 0,26%-ке орындалмаған, зиян – 919,5-921,9=-2,4 мың тг.
Есеп.

4. Ұн тағамдары фабрикасының мәліметтері бойынша мыналар белгілі:

Макарондық бұйымдар	1 тоннаға көтерме баға, сан.	өндірілді,т.
		2003 (іс жүзінде)	2004
			жоспар	іс жүзінде
Кәділігі макарон жоғарғы сорт бірінші сорт «Соломка» макароны жоғарғы сорт бірінші сорт Жұмыр кеспе жоғарғы сорт бірінші сорт	540 400 560 425 630 490	20 86 40 40 40 50	20 60 30 40 45 55	30 70 30 30 40 60

Макарондық бұйымдардың әр түрлі бойынша және жалпы 2 түр бойынша анықтаймыз:

1. 
   2003 ж. салыстырғанда 2004 жылғы сорттылықтың өзгеруін;
   
2. 
   2004 жылы сорттылық бойынша жоспардың орындалуын; пайда (зиян) – ның абсолюттік мөлшерін (жоспармен салыстырғандағы сорттылықтың өзгеруі бойынша);
   

ВариантА. Кәдімгі макарон; «соломка» макароны.

Жауабы: (өнімнің жеке және 2 түрі бойынша).

1. 
   103,3; 100; 101,94(%).
   
2. 
   101,7; 112,5%; +1,2 мың тг
   

Вариант Б. Кәдімгі макарон, жұмыр кеспе.

Жауабы: (жұмыр кеспе бойынша).

1. 
   98,74
   
2. 
   101,1% 80 тг
   

Жауабы: («Соломка» макароны):

1. 
   100,0%
   
2. 
   102,1% 594 тг