Орындаған: Жұмақожа Аружан
Инвестициялардың жіктелуі және құрылымы
жүктеу/скачать 160.97 Kb.
|
| 2.2 Инвестициялардың жіктелуі және құрылымы
Инвестицияларды есепке алу, талдау және тиімділігін арттыру үшін оларды макро және микро деңгейде ғылыми негізделген жіктеу қажет. Инвестициялардың ойластырылған және ғылыми тұрғыдан негізделген жіктелуі оларды сауатты ескеріп қана қоймай, оларды барлық жағынан пайдалану деңгейін талдауға және осы негізде тиімді инвестициялық саясатты әзірлеу және іске асыру үшін объективті ақпарат алуға мүмкіндік береді. Жоспарлы экономиканың өмір сүруінде және іс жүзінде күрделі салымдарды келесі белгілер бойынша жіктеу кең таралды: болашақ объектілердің нысаналы мақсатына қарай-бұл оларды халық шаруашылығының салалары бойынша бөлу-салалық құрылым, ол өз кезегінде екі бөлімшені құрайды - өндірістік мақсаттағы объектілерге және өндірістік емес мақсаттағы объектілерге Инвестициялар. Негізгі қорларды молықтыру нысандары бойынша-жаңа құрылысқа, жұмыс істеп тұрған кәсіпорындарды кеңейтуге және реконструкциялауға және техникалық қайта жарақтандыруға. Қаржыландыру көздері бойынша - орталықтандырылған және орталықтандырылмаған. Пайдалану бағыты бойынша-өндірістік және өндірістік емес. Олардың қосымша объектілері бойынша-мүлікке инвестициялар (материалдық Инвестициялар) - ғимараттарға, құрылыстарға, жабдықтарға, материалдар қорларына Инвестициялар:, қаржылық инвестициялар (акцияларды, облигацияларды және басқа да бағалы қағаздарды сатып алу). Материалдық емес Инвестициялар (кадрларды даярлауға, зерттеулер мен әзірлемелерге, жарнамаға Инвестициялар). Шетел әдебиеттерінде портфельдік инвестициялардың жіктелуі келтірілген Олардың акцияларын инвестор сатып алған компанияға әсері мен бақылауының негізінде. Осы белгіге сүйене отырып барлық портфельдік инвестициялар жіктеледі: айтарлықтай әсер ететін (дауыс беруге құқығы бар акциялардың 20% - дан астамын, бірақ 50% - дан азын сатып алу; бақылауды қамтамасыз ету (инвестордың дауыс беру құқығымен 50% - дан астам акцияларға иелік етуі); бақылау орнатуға мүмкіндік бермейтін және елеулі әсер етпейтін (дауыс беру құқығымен акциялардың 20% - дан азын иелену); бақылауды орнатуға мүмкіндік бермейтін, бірақ айтарлықтай әсер ететін (дауыс беру құқығы бар акциялардың 20% - дан астамын, бірақ 50% - дан азын иелену); бақылауды қамтамасыз ету (бас компанияның акцияларының 20% - дан астамын, бірақ 50% - дан азын және еншілес компанияның 100% - АК иелену. Бұл жіктеу кәсіпорында портфельдік инвестициялардың оңтайлы құрылымын қалыптастыру үшін маңызды [4]. Ғылыми әдебиеттерде инвестициялардың басқа жіктелімдері келтірілген. Бұл жіктеулердің барлығы практикалық тұрғыдан да, әсіресе ғылыми тұрғыдан да өмір сүруге құқылы, өйткені олар инвестицияларды егжей-тегжейлі ұсынуға және оларды пайдалану тиімділігін арттыру мақсатында тереңірек талдау жасауға мүмкіндік береді. Инвестицияларды пайдалану тиімділігі негізінен олардың құрылымына байланысты. Инвестициялардың құрылымы деп олардың түрлері, пайдалану бағыты және жалпы инвестициялардағы үлесі бойынша құрамы түсініледі. Инвестициялардың жалпы және жеке құрылымдарын ажыратыңыз. Инвестициялардың жалпы құрылымдарына оларды нақты және портфельдік (капитал құраушы және қаржылық) бөлуге жатқызуға болады. Инвестициялардың жалпы көлемінде ең үлкен үлесті капитал құраушы Инвестициялар құрайды. Мәселен, 1996 жылы инвестициялардың жалпы көлемінің ішінде капитал құраушылардың үлесі 81% -., ал қаржылық үлесі-19% -. ғана құрады. Кейбір жеке құрылымдарға күрделі салымдар құрылымдарының келесі түрлері кіреді: технологиялық, репродуктивті, салалық және аумақтық. Технологиялық құрылым-шығындар түрлері бойынша қандай да бір объектіні салуға жұмсалатын шығындардың құрамы және олардың жалпы сметалық құнындағы үлесі, яғни олардың жалпы шамасындағы күрделі салымдардың қандай үлесі құрылыс-монтаждау жұмыстарына (ҚМЖ), Машиналар, жабдықтар сатып алуға және оларды монтаждауға , жобалау-іздестіру жұмыстарына және басқа шығындар. Күрделі салымдардың технологиялық құрылымы оларды пайдалану тиімділігіне айтарлықтай әсер етеді. Бұл құрылымды жетілдіру жобаның сметалық құнындағы машиналар мен жабдықтардың үлесін оңтайлы деңгейге дейін арттыру болып табылады. Шын мәнінде, күрделі салымдардың технологиялық құрылымы болашақ кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының белсенді және пассивті бөліктері арасындағы байланысты қалыптастырады. Машиналар мен жабдықтардың үлесінің артуы, яғни болашақ кәсіпорынның негізгі өндірістік қорларының белсенді бөлігі оның өндірістік қуатының артуына, демек, өнім бірлігіне күрделі салымдардың төмендеуіне ықпал етеді. Экономикалық тиімділікке еңбекті механикаландыру мен автоматтандыру деңгейін арттыру және өнім бірлігіне шартты тұрақты шығындарды азайту арқылы қол жеткізіледі. Күрделі салымдардың технологиялық құрылымын талдау ғылыми және практикалық тұрғыдан маңызды. Көбею құрылымы - оларды пайдалану тиімділігіне де айтарлықтай әсер етеді. Күрделі салымдардың ұдайы өндіру құрылымы деп олардың негізгі өндірістік қорларды ұдайы өндіру нысандары бойынша жалпы сметалық құнның бөлінуі мен арақатынасы түсініледі. Олардың жалпы көлеміндегі күрделі салымдардың қандай үлесі: қолданыстағы өндірісті жаңа салуға, қайта құруға және техникалық қайта жарақтандыруға бағытталғанын анықтауға болады. Теория мен практика көптеген себептерге байланысты өндірісті қайта құру және техникалық қайта жарақтандыру жаңа құрылысқа қарағанда әлдеқайда тиімді екенін көрсетеді: Біріншіден, қосымша өндірістік қуаттарды іске қосу мерзімі қысқарады; Екіншіден, меншікті капитал салымдары айтарлықтай азаяды; Нақты капиталды инвестициялаудың репродуктивті құрылымының өзгеру динамикасы оң және теріс жағынан белгілі бір өзгерістерді немесе тенденцияларды көрсете алады. Теріс жағы-жаңа құрылысқа салынған нақты инвестициялардың үлесін арттыру автоматты түрде өндірісті кеңейтуге, қайта құруға және техникалық қайта жарақтандыруға бағытталған олардың үлесінің төмендеуіне әкелуі мүмкін, бұл өндірістің техникалық деңгейіне және инвестициялардың тиімділігіне, демек, жалпы экономикаға теріс әсер етуі мүмкін. Бұл тенденцияның жағымды жағы, мысалы ,талданған кезеңде шағын кәсіпорындарды құру процесі өте қарқынды жүріп жатқанын және соның арқасында жаңа құрылысқа бағытталған инвестициялардың үлесі артқанын көруге болады. ҚР-да шағын бизнесті құру және оның экономикадағы рөлін арттыру қажетті және прогрессивті процесс болып табылады [5]. Республика экономикасы үшін нақты инвестицияларды ҚР экономикасының салалары бойынша бөлу де маңызды мәнге ие, өйткені оның болашағы дәл осы бөлуге байланысты. Күрделі салымдардың экономикалық тиімділігі олардың салалық және аумақтық (аймақтық) құрылымына айтарлықтай байланысты. Салалық құрылым дегеніміз-олардың бөлінуі және жалпы өнеркәсіп пен экономика салалары бойынша арақатынасы. Оны жетілдіру ПРОПОРЦИОНАЛДЫЛЫҚТЫ қамтамасыз етуде және ҚР бүкіл халық шаруашылығында ҒТП жеделдетуді қамтамасыз ететін салалардың неғұрлым жылдам дамуында жатыр. Көп нәрсе, ең алдымен, барлық салаларды дамытудағы тепе-теңдік, оның салалық құрылымының оңтайлылығы, ғылыми-техникалық прогресті жеделдету және республиканың бүкіл экономикасының жұмыс істеу тиімділігі күрделі салымдардың салалық құрылымын жоспарлауға байланысты. Мемлекет, мысалы, бюджет қаражаты мен басқа да тетіктердің көмегімен инвестициялардың салалық құрылымының прогрессивті бағыттағы өзгеру тенденциясына айтарлықтай әсер етуі мүмкін [6]. Меншік нысандары бойынша инвестициялардың құрылымы олардың жалпы сомасындағы меншік нысандары бойынша бөлінуі мен арақатынасын білдіреді, яғни олар кімге тиесілі: мемлекет, муниципалдық органдар, жеке заңды немесе жеке тұлғалар немесе аралас меншік нысаны. Жеке инвестициялардың жалпы сомасындағы үлесінің артуы оларды пайдалану деңгейіне, демек, республика экономикасына оң әсер етеді деген пікір бар. Қаржыландыру көздері бойынша инвестициялардың құрылымы сәйкесінше олардың бөлінуі және қаржыландыру көздері тұрғысынан арақатынасы ретінде түсініледі. Инвестициялардың осы құрылымын жетілдіру бюджеттен тыс қаражат үлесін оңтайлы деңгейге дейін арттыру болып табылады. Жылдар бойынша өзгеру динамикасына сүйене отырып, жағымсыз және жағымды қатынастарда осындай факторлардың әсерінен болған өзгерістерді ұсынуға және талдауға болады. (Мысалы, амортизациялық аударымдар қаржыландыру көзі ретінде үлкен рөл атқара бастады). Кәсіпорындағы инвестицияларды пайдалану тиімділігі, оның қаржылық жағдайы да олардың кәсіпорындағы құрылымына байланысты. Кәсіпорындағы инвестициялардың жалпы құрылымы нақты және портфельдік инвестициялардың олардың жалпы сомасындағы арақатынасын білдіреді. Оны жетілдіру портфельдік және нақты инвестициялардан барынша пайда алу болып табылады. Бұл дегеніміз, ең тиімді жобаларға салынған инвестициялардың үлесі максимумға жетуі керек. Қазіргі жағдайда кәсіпорындар үшін нақты және портфельдік инвестициялардың құрылымы маңызды. Портфельдік инвестициялардың құрылымы деп олардың кәсіпорын сатып алатын бағалы қағаздардың түрлері бойынша, сондай-ақ басқа кәсіпорындардың активтеріне салынған инвестициялар бойынша бөлінуі мен арақатынасы түсініледі. Қазіргі уақытта мемлекеттік инвестициялардың үлесі күрт төмендеп, кәсіпорындардың жалпы инвестицияларының үлесі артып келе жатқан кезде, инвестициялардың жалпы тиімділігі оларды тікелей кәсіпорында пайдалану тиімділігіне, ал іс жүзінде кәсіпорындағы инвестициялардың жалпы құрылымына байланысты. жүктеу/скачать 160.97 Kb. Достарыңызбен бөлісу:
|