Ортумак школазынын ортумак класстарынга хереглээр комплекстиг карточкалар



Дата13.06.2016
өлшемі99.5 Kb.
#133371
ОРТУМАК ШКОЛАЗЫНЫН ОРТУМАК КЛАССТАРЫНГА ХЕРЕГЛЭЭР

КОМПЛЕКСТИГ КАРТОЧКАЛАР

№1

1. «Ь» ужукту хереглээр черинге бижинер. Аас-биле состернин шын бижиирин тайылбырланар:



сентябр... январ...

октябр... кон...ки

ноябр... фонар...

декабр,., лагер...

2. «Лагерь» деп состун морфологтуг сайгарылгазын кылынар (чуве ады).

3. «Лагерь» деп кыска чогаадыгдан тургузунар.

№2

1. «Ъ» ужукту хереглээр черинге бижинер. Аас-биле состернин шын бижиирин тайылбырланар:



ка..т ча...с

о...т чу...к



Э...Т 40...П

а. ..т а...ш-чем

2. «Каът» деп состун фонетиктиг сайгарылгазын кылынар.

3. «Частыг чай» деп чогаадыгдан бижинер.

№3

1. Тывызыктарны тывынар, хой сектер орнунга ужуктерни бижинер:



  1. А...дым демир, бодум демир, кымчы чо...а душпес-даа
    мен.

  1. Тос ка.. т торгу ...оннуг.

  2. Эл алдында э...т докпак.

2. «Эвилен - ээлдек кижээ чон ынак». Домакты сайгарынар.
3. «Кандыг кижини буянныг кижи дээрил?» деп чогаадыгдан бижинер.

№4
1. Хой сектер орнунга «Т» азы «Д» деп ужуктерни бижинер:

... емниг сааскан ... еве ... удуп чиир.

...орел багы аал чуду, ...ол багы ог чуду.

... айып ужар, ... аянып турар.

... агыр эргек ... ала ... ыртар.

... аг коргенде бору омак, ... аай коргенде чээн омак.

... ыынмасты чаныыр, ... ыннавасты чагыыр.


2. «Коргенде» деп состун дазылын, кожумаан шыйынар.
3. «Дилги» деп кыска чогаадыгдан бижинер.

№5
1. Хой сектер орнунга чогуур ужуктерни бижинер. Кандыг ужуктерни немээринерни аас-биле тайылбырланар:

Тывызыктар:


  1. ...авак сынмас улуг, ... айнаптарга устуг (тош чаа).

  2. . ..алыгырдан ...ынналыр, .. аажы
    суртенчиг(динмирээшкин).

  3. ... оргу ... он каъттанган мен, ... олдая ... онуп ор
    мен (шончалай).

4 ...орга ыяш…ын хоралыг кур ..ун узуткап ...урар.

2. Бирги домакты домак кежигуннеринге сайгарынар.

3. Созуглелдин утказын чугааланар:

Шаанда тывалар тараа, сут токпес чораан. Сут токпес, бир эвес билбейн топтер болза, ону алгы-кешке чаар, азы ыдынга

чылгадыр. Чаа хонган черинге барганда. сутту чажып, йорээл

номчуур.


№6

1. Сос эгезинге «Т»-«Д» деп ужуктерни бижинер. Домактарнын кол сос, соглекчизин шыйынар:



  1. ... орга ыяшты ... оккуладыр соктап орар.

  2. ... ыва чемде курут ышкаш, ... ылга, ааска ажыг чем чок.

  3. ...овуракка изин хээлей, ...оос-кара илгип бар чор.

  4. ...ооруктар бистин кырывысче ...оглап .. .ужуп ...урду.

  5. ... уштеп аар дээш бору ... уву-... алаш келир.

2. Торга деп состун фонетиктиг сайгарыын кылынар.

3. «Душтеки чем» деп чогаадыгдан бижинер.

№7

1. Хой сектер орнунга Т , Д деп ужуктерни бижинер.



1. ...ос каът ...оргу ...оннуг ...опугур-оолдун

... ос каът ... онунун ... оозалдырзыньш оогу чок.

2. ... енек баък, ... ерек бурузу ажыг (улегер домак).

2. Бижик демдектерин чогуур черлеринге салгаш, чуге салганынарны тайылбырланар:

а). Шаанда тыва улус кадарчы кижини эки чемгерер кедирер
чораан Оларны эттеп кончуп болбас.

б). Чааш эки аъттарны толептиг аажы-чанныг кежээ кижи


азырап остуруп шыдаар. Ынчангаш оолдар чылгы малды
кончуг унелеп азыраар чораан.

3. «Чайын» деп чогаадыгдан тургузунар.

№8

1. Хой сектер орнунга чогуур ужуктерни бижинер. Соолгу домакты домак кежигууннеринге сайгарынар:



  1. ...ооруктуг ...олгай ...андым, ...олганзымза ...одар-ла
    мен (улустун ырындан).

  2. Ачам ... айгага келгеш, поштун унун ... окпак-биле ... ок
    кылды.

  3. Ынчаар орта ...ооруктар бистин кырывысче …оглап
    ...ужуп ...урду.

  4. ...аштын ..ымырааш чаъс чаап тур.

2. Сос эгезинде Т-Д деп ужуктерни бижииринин дурумун бижинер.

3. «Тооруктап чорааным» деп кыска чогаадыгдан тургузунар

№9

1. Хой сектер орнунга Т-Д деп ужуктерни бижинер. Тывызыктарны тыпкаш, сактып алынар:



  1. ...орбелчин бо…уг, ...орт чузун малдыг.

  2. ...олганып- ... олганып ...ок диди.
    З. Даш чок черге ...араа ...арыыр, ...азыл чок черге ай
    казар (улегер домак).

2.Берге состернин шын бижиирин тайылбырланар.


3. «Алдын кус» деп кыска чогаадыгдан бижинер.

№10


1. Сос эгезинге П - Б деп ужуктерни бижинер. Бижик демдектерин салынар:

Улегер домактар.



  1. Буур ...улан сыын мыйгак ...устап моорээр ойу келген.

  2. .. ар ыяш хоолуг , ,, ак кижи …алалыг.
    3 ... ак сагыш ...ашка халдаар.

4 …аш тиккенде, от салыр, ..ала кодургенде, …араа соктаар.

2. Соокка деп состун морфологтуг сайгарылгазын кылынар.

3. «Мээн эжим» деп чогаадыгдан бижинер.

№11


1. Сос эгезинге П-Б деп ужуктерни бижинер:

а)... арып -... арып ... ады келген ...ажы ... едик …ай -ла

Тайгам (улустун ырындан).

...аарында ховулары ...айлак дужут ээзи тайгам (улустун ырындан).

б). ... ак сагыш ... ашка халдаар (улегер домак). в). Дошкунга тол ...октаавас,

То...нчыга эш доктаавас (улегер домак).


2. Состерни шын аданар.
3. «Мээн авам» деп чогаадыгдан бижинер.

№12


1. Состерге «Я» , «Е» , «Ё» , «Ю» деп ужуктерни киирип бижинер:

  1. Аны...ндан адын камна (улегер домак).

2. Элдиг эрикке хараачыгай у... лаар,

Ээлдек кижээ чаш тол ижигер.

3. Хо... н бедик дагларга Бу... н кадарар.
4. …ля садик барып турар

5. Мунзук ...зулуг кижизиг, чараш оол .



  1. Авам ...блоктар садып эккелгеш, Яшага берди.




  1. Орттенген сындан ы…ш унер.

  2. И... лиг кыс шевер, адалыг оол ажылгыр (улегер домак).
    9 ... дараар , би.. эги , ...зулал , ..зуургак.

  1. Кадарар, дагларга деп состернин тургузуун сайгарынар.

3. «Кадарчы» деп чогаадыгдан бижинер.

№13


1. Состерге Ё, Я, Ю деп ужуктерни кииргеш, оларнын-билс домактарардан чогаадынар:

...бка, ...ннат, ...рист, ...дамык, ...нзы, ...зу-чурум, ... зуургак. ... озажок, ... зугаар.


2.Хаяа деп состун шын бижиирин чугааланар.

3.«Юрист» деп кыска чогаадыгдан бижинер.

№14
1. Сос эгезинге К, X деп ужуктерни киирип бижинер:

а). …оор чылгы ...оя берди , ...одур аскыр туруп калды

(тывызык).

б). …ову шыгын ... оруп четпес, ... ончуг чараш торээн

чуртум.
2. «Хаяа» деп состун фонетиктиг сайгарылгазын кылынар.
3. «Чуге авамга ынак мен?» деп чогаадыгдан бижинер.

№15


1. Хой сектер орнунга херек ужуктерни бижинер:

... оор чонум силер турда,

..оргастанып чораай-ла мен.

... оор сарыг ... овум турда,

... онаан чулуп чигей-ле мен (Улустун ыры).

2. «Чонум» деп состун морфологтуг сайгарылгазын кылынар.

3. «Мээн эжим-биле найыралым» деп чогаадыгдан бижинер.

№16


1. Состерге К-Х деп уннерни киирип бижинер:

1. …ойлуг кижи чылыг, ...ожаалыг кыс каас (улегер домак).

2. ... ара- ... олден суг ишти, ... арлыг черже орук унду
(демир-ужук, тывызык).

3. ...eткен ...еви ...ээлиг торгу (чечектиг аян,


тывызык).
2.Ийиги домактын синтаксистиг сайгарылгазын кылынар.
3. «Кыш» деп чогаадыгдан бижинер.

№17


1. Состерге К-Х деп уннерни киирип бижинер:

Кайыын ийик, ...енертен-не …алдар ... ава ... алып келген, ...ортук Севен алгырыпкаш, ...ойгун ышкаш, ынай болган.

Хавак дери токтуп баткан. …арык-шинээ дораан уступ, ...ужур Хорлуу бомбук суруп, …удуженнеп маннап турган.

2.«Дери» деп состун морфологтуг сайгарылгазын кылынар.

3. Шулукте чунун дугайында чугаалап турарыл, тайылбырланар.

Арага деп хоран сугну Аныяктар амзавазын, Улуг-биче бугудеден

Улуг сеткил ырап чорзун.

Чалыы чараш аныяктар

Чашпан тыртып ооренмезин («Тыванын аныяктары»

солундан)

№18

1. Хой сектер орнунга С-3 деп ужуктерни киирип бижинер:



1 Наадымга «Искра» ...овхо…тун Хоор аъды эрткен.

  1. ...уурувустун инек, хою ...увуразы мында чорлар.

  2. Би...тин ...уурувустун чоогунда хлеб …аводу бар.

4. Мээн акым ...аяктаар, челер аъттыг, ачам - ...оотехник.

2. Ушку домактын синтаксистиг сайгарылгазын кылынар.

3. «Наадым» деп чогаадыгдан бижинер.

№19


1. Хой сектер орнунга чогуур ужуктерни киирип бижинер. Бердинген состер-биле 3 домактан чогаадынар:

...арядка, ...оопарк, ...авхо..., селгуу...тээр, ...ыяр, ...цена, ...олуттунар, семи...имээр.

2.«Селгуустээр» деп состун синонимин тывынар.

3.»Эртен» деп чогаадыгдан бижинер.

№20

1. Хой сектер орнунга чогуур ужуктерни киирип бижинер:



... алаа-быдаа ... адыргай,

.. айын моге тогерик (ынаалар, хараача; тывызык)

... еткилдин бичези херек,

Эртемнин улуу херек (улегер домак).

2. Устунде бердинген домактарда антонимнерни тыпкаш, адаан шыйынар.

3. Устунде бердинген улегер домактын утказын тайылбарланар.

№21

1. Хой сектер орнунга Ш-Ж деп уннерни бижинер:



Тывызыктар.

Карты, ке... и чок - каътты куду халаан (хемде чудук).

Боду ырлады, дижи кег ..енди (хирээ).

Изиг далайга э...инди. Э…ингеш, тондур э... инди,

ишке..., тотпады (хымыш).

Уннун чара...ы хекте, уну...тун чара...ы чечекте (улегер

домак).

2.«Халаан» деп состун синонимин тывынар.



3. «Каттап чорааным» деп чогаадыгдан бижинер.

№22


1. Хой сектер орнунга чогуур ужуктерни киирип бижинер:

Улегер домактар.

Оорзек мал ки...теген, окпе...и уруг ыглаган. Чары...та туру... чок, ча...та ча...паа чок.

Э...тиг кижи эгенмес, ча...тыг ки...и чалданмас.

2. Ийиги домакты домак кежигуунунге сайгарынар.

3. «Эвилен кижи деп кымыл?» деп чогаадыгдан бижинер.

№23

1. Хой сектер орнунга Ш-Ж деп ужуктерни киирип бижинер:



Улегер домактар.

... оочадан бы... ыг эт чок, ...оваадан ...ынчы э... чок.

...огжан ба...ы хаттыг, ...ош ба...ы ханныг.

Ча…танчыдан орт унер, чаа...кындан yep унер.

2. «Хаттыг», «хатчыгаш» деп состерни сос тургузуунга

сайгарынар.


3. «Час» деп чогаадыгдан бижинер.

№24


1. Хой сектор орнунга Ш-Ж деп ужуктерни киирип бижинер Тывызыктар.

Арыг и...тинде ак ар...ыылдыг а ...ак олур (тожек). А...ак, кадай чогушгу, аал и...ти тотту (согааш, бала) У... алы...кынын ортуну чечен (хомус).

Алы...кылар ...ош чуктеди (салаалар).

2.«Олур» деп cocтун синонимин тывынар.

3. «Ынак башкым» деп кыска чогаадыгдан бижинер.

№25


1. Хой сектер орнунга кандыг ужук киирерил, бижинер. Ол уннернин шын бижилгезин тайылбырланар.
Чускук дег бо...уг,
Сурун далай ы...ыг (тывызык).

Ала холдун суу


Ажып-ажып ба...ы.

Угаа... .ыг кижи - бодалдыг,

Улуургак кижи - турамык (улегер домак).
2.Угаанныг деп состун тургузуун сайгарынар.

3. «Мээн ыдым» деп чогаадыгдан тургузунар.

№26

1. Дакпырлаан ГГ, ПП, КК деп уннерни киирип тургаш бижиири.



Бир о...е улус чыглып келгеш, тывызыкташкан.

Отка кы...ас

Су...а душпес (дош, тывызык).

Адам болган Улуг-Хемим А...ан суу аржаан болзун!

Кады...а харлыкпа, Кадырга далашпа.

2.Грамматиктиг сайгарылгазын кылынар.

Ажыг соо...а дона бергеш,

Аалым чылыын сактып кээр мен (Е.Танова).



  1. «Ынак хемим» деп чогаадыгдан бижинер.

№27
1. Хой сектер орнунга херек ужуктерни бижинер, херек черге бижик демдектерин салынар.


Ыяш кезерде сан салыры.
Арга- арыгнын ыяш-да...жын тыва улус кайы-хамаан чок кеспес, сыкпас. Ону камгалаары ы...ыктыг эки чанчылдарнын бирээзи чораан. ...ал безин кезерде, ...араа-арбай ал алгаш, ол черге чажар турган. Кескен ыяштын дозунге сан салыр. Ыяш кезерде мындыг йорээл салып, чалбарыыр:

- ...ос ...андым, ...олаан бурганым, оршээ хайыракан !

Ке...ер дээш кел...едим, херегл...ш келдим.

Анаа-ла кес...едим, ажыгл...р дээш кес...им.


2.Ыяш деп состун фонетиктиг сайгарылгазын кылынар.

3. «Бойдус деп чул?» деп чогаадыгдан бижинер.

№28

1. Домактарга бижик демдектерин салынар:



Чон аразынга аажок хун…угкелдиг кижилер… …ак сеткили

чок, ...арын эш-оору-биле денге улежир, берге таварылгаларда оске улуска ...уза че...ирерин кызар кижилерни буя...ыг кижилер дээр.

2. Буянныг деп состун фонетиктиг сайгарылгазын кылынар.

3. Созуглелдин утказын чугааланар.


№29

1. Бижик демдектерин чогуур черлерге салгаш, домактарнын утказын тодарадынар:

Тываларнын «Кижи экизи – хун, кижи багы - чылан» дээр улегер домаан ап коор болза, чон кижи...иг кижини, мозу-будуш...уг чанны хунге ...омейлеп чорааны билдингир. Чырык ортемчейде бугу-ле амылыг бой...уска хунден артык ачы-дузалыг чуу турар деп ? Эки кижи ол дег, кижилерге - ада - иезинге, ха -дунмазынга, доргул-торелинге, чонунга чылыгны-даа, чырыкты-даа шаннап бээр, ол дег ачылыг, авыралдыг болур. Уруг-дарыын ындыг болдурар дээш ада-иелер кызып чораан.
2.Тываларнын деп состун тургузуун сайгарынар.
3.«Кандыг кижини эки дээрил?» деп кыска чогаадыгдан бижинер.

№30


1. Хой сектер орнунга херек ужуктерни киирип бижинер. Бижик демдектерин салынар:

Торээн чурт ки...инин аалы ог - буле...и ада- и...зи болгаш доргул-торели. Ынчангаш кижилер ырак- узак ору...а азы аян - чорукка чор...нда торээн черин сактып чаныксаар сагыш - сеткили с .. . рзыкталыр. Чуге дээрге «торээн черинин ... овураа оске чернин ал...ынындан артык».


2.Кижинин деп состун тургузуун сайгарынар.
3.Торээн чуртунар дугайьнда кыска чогаадыгдан бижинер.

Достарыңызбен бөлісу:




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет