Қостанай мемлекеттік педагогикалық институты Жаратылыстану-математика факультеті
жүктеу/скачать 1.59 Mb. Pdf көрінісі
|
|
Рибосоманың құрылысы. Рибосома - жасушаның ақуыз био- синтезін іске асыратын органоид. Ол, негізінен екі бөліктен тұрады - кіші және үлкен, оның орташа диаметрі 20 нм. Рибосоманың екі түрі, болады: эукариоттық оның жалпы өлшемі 80 S, кіші бөлігінікі - 40 S, үлкені - 60 S және прокариоттық түрі оның өлшемі 70 S, 30 S. Одан басқа өлшемдері 55 S - 70 S арасындағы митохондрияның және хлоропластың рибосомалары болады. Олар кабықша синтезін авто- номды (өз бетінше ештенеге бағынышты емес) түрде жүргізеді. Рибосомалардың саны жасушаның түріне қарай өзгеріп отырады. Мәселен, бактерия жасушаларындағы рибосомалардыңорташа саны 10 4 -10 5 -ке жетеді. Электрондық микроскоппен 180000 есе үлкейтіп көрсетудін натижесінде рибосоманын жұмыртқа пішінді болып келетіндігі дәлелденді. Ақуыз молекуласынын синтезіне бірнеше рибосомалар қатысады, оны полисома деп атайды. Рибосомалар химиялық құрамы жөнінен нуклеин ақуызына жатады, яғни рибосоманың құрамы рибонуклеин қышкылы мен ақуыздан тұрады деген сөз. Оның құрамында р-РНҚ-ның мөлшері 50- 63%-ке дейін болады. Рибосоманың негізгі затының бірі ақуыз дедік, ендеше әрбір прокариоттық рибосомадағы оның орташа мөлшері 55, ал эукариоттық рибосомада 100 түрлі ақуыз болады. Рибосомадағы көптеген ақуыз р-РНҚ-ның белгілі бөлігімен байланысты және онын құрамына тек ақуыз синтезі кезінде ғана кіреді. Трансляция (көшіріп аудару - ақуыз синтезі бөлімін қара) бас- талған уакытта а-РНҚ мен т-РНҚ-лар синтездін басталар алдында рибосоманың кіші бөлігіне бекітіледі, одан кейін бұл жиынтық рибо- соманың үлкен бөлігімен байланысады. Бұл байланыс берік болады да, ақуыз синтезі аяқталғаннан кейін ол ыдырап кетеді. Полипептид тізбегінің синтезделуі кезінде рибосомаа-РНҚ молекуласының бойы- мен козғалады. а-РНҚ-ның бір молекуласын бірнеше рибосома қатар 46 тұрыпсинтездеп, полирибосома (полисома) жиынтығын құрайды. Жасушадағы полирибосоманың саны ақуыз синтезінің жиілігін көрсетеді. Көптеген эукариот жасушаларында рибосоманың үлкен бөлігінің ақуызы эндоплазмалық тордың өзекшелері мен шұрықтарына жина- лады да, одан кейін түрлі бөлшектері мен органоидтарына жеткізі- леді. Эукариоттарда рибосомалар ядрошықта (жасуша ядросы бөлімін қара) құрастырылады. Ядрошықтағы ДНҚ-да р-РНҚ синтезделедіде қажетті мөлшерге дейін бөлініп, рибосоманың кіші және үлкен бөлім- деріне айналғаннан кейін, цитоплазмаға шығады. Ядродатолық қалыптасқан рибосома болмайды. Жасуша рибосомалары эндоплазмалық тордың жарғақшасыңда және цитоплазмада бос күйінде кездеседі. жүктеу/скачать 1.59 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|