Оқу-әдістемелік материалдар 11. 09. 2014ж. №2 басылым 5В070100 «Биотехнология» мамандығының студенттеріне арналған «Тағамдық биотехнология»



бет3/8
Дата11.07.2016
өлшемі5.49 Mb.
#192477
1   2   3   4   5   6   7   8

Жоспар:


  1. Сүт қышқылының гомоферментативті және гетероферментативті ашуының биохимиялық заңдылығы.

  2. Сірке және пропион қышқылының бағыттылық синтезі.

  3. ЦТК арқылы биосинтетика процесінің жүзеге асу принципі, мысал ретінде лимон қышқылы.


1. Сүт қышқылының гомоферментативті және гетероферментативті ашуының биохимиялық заңдылығы.

Сүт қышқылының ашуы ол ашу процесінің ең көп тараған түрі болып табылады. Берілген ашудың түрін микроорганизмдер жүзеге асырады, олар Lactobacillus, Streptococcus, Leuconostoc түрлеріне жататындар. Берілгендер сүл қышқыл микроорганизмдеріне топтасқан кезінде ерекшеліктерімен лактоза, глюкоза және галактоза түзеді, яғни сүт қышқылын метаболизмнің негізгі өнімі ретінде түзеді..

Биохимиялық заңдылығы бойынша және метаболизм өнімінің құрамы бойынша сүт қышқылының ашуы гомоферментативті және гетероферментативті болып бөлінеді.

Гомоферментативті ашу қасиетінің негізгі және жалғыз өнімі болып ол сүт қышқылы болып табылады. Процестің соммалық теңдеуі ол:

С6Н12О6 + 2Н3РО4 + 2АДФ 2СН3СНОНСООН + 2АТФ + 2Н20

Гомоферментативті бактериялар тек 3% шамасында субстрата клеткалы массаға айналады, ал сүт қышқылының пайда болуы 98% дейін құрайды.

2

глюкозаның катаболизм аралық әсері гликолитикалық бағыты бойынша жүреді. Лактозыны бейімдеуіш қасиетіне ие микроорганизмдер b-галактозидаза ферментінің болуымен сипатталады.



Процестің шешуші әсері – ПВК сүттіге дейін тіктеу екі стереоспецификалық лактатдегидрогеназамен катализирленеді. L- және O-лактатдегидрогеназ коферменттері болып НАД табылады, фермент белсенділігін жоғарлатушы аллостеритикалық эффектор болып - фруктозо-1,6-дифосфат табылады. Субстрат концентрациясын төмендету актатдегидрогеназ белсенділігін бәсеідетеді, нәтижесінде бактериялар ПВК-ны құмырсқа, сірке қышқылына, этанол және басқада метаболизм өнімдеріне өзгертеді.

Сәйкес процестері өзгеру кезінде рН құнарлы ортадан сілтісі аз жаққа ауысады. Осылайша гомо- және гетероферментативке бөліну шартты.



Гетероферментативті ашу СО2 едәуір көлемінің болуымен сипатталады; сірке, пропионды және басқа да органикалық қышқылдарының; этанол және ПВК шығарушы болатын басқа да метаболиттер болуымен сипатталады.

Сүт қышқылының бұл ашу типі СО2 бөліндісі шығатын және СО2 бөліндісі шықпайтын болып бөлінеді.

Соммалық теңдеу түрі мынадай:

-бірінші жағдайда:

С6Н12О6 + Н3РО4 + АДФ СН3СНОНСООН + СН3СН2ОН + СО2 + АТФ


  • Екінші жағдайда:

С6Н12О6 + 5Н3РО4 + 5АДФ 2СН3СНОНСООН + 3СН3СООН + 5АТФ

Екі жағдайда да глюкозаны ыдырауы гексозомонофосфаттыжолы бойынша жүзеге асады, ксилулозо-5-фосфат түзгенге дейін болады. Соңғысы фосфокетолаза фермент әсерінен 3-фосфоглицеринді альдегид және макроэргиялық ацетилфосфатқа дейін ыдырайды:

3

СН2ОН СНО



С = О Н3РО4 НС-ОН СН3

НО-СН СН2О Ф СОО Ф

НС-ОН Н2О


СН2О Ф

Фосфоглицеринді альдегид гомоферментативті ашу механизмі бойынша алмасу тізбегіне енеді, ал ацетилфосфат гетероферментативті ашуына өнім береді.


2. Сірке және пропионды қышқылдың бағытты синтезі.
Микробты синтез өнімі ретінде сірке қышқылы төрт тәсілмен алынуы мүмкін.

1 тәсіл. Этанолды сірке қышқыл бактериясымен қышқылдандыру. Acetobacter (A.aceti; A.xylinum; A.peroxydans) және Gluconobacter (G.oxydans) түрлерінің бактериялары көмірсутекті және құрамында спирті бар субстраттарды ассимиляциялауға қабілетті, яғни сұйықтық дақылында ацетата көлемін жинақтап отырады. Олар спецификалық дақылдар мен физиологиялық қасиеттермен сипатталады:

  • Жоғарғы ацидофиль, рН 4,0 кезінде өседі; оптимум 5,0-6,0;

  • бактериялар – қатал анаэробтар, оттектің жетіспеуіне жоғару сезімталдығы апираза ферментінің белсенділігіне байланысты, оның әсерінен АТФ лезде ыдырап, клеткалардың метаболизденуіне жол бермейді;

  • органикалық заттарды біршама қышқылдандырылған өнім ретінде қышқылдандыру қабілеті, этанолды сірке қышқылы сияқты қышқылдандыруыға сай сипаттауға болады.

Сірке қышқылының биосинтезінің сұлбасы:





НАД НАДН Н2О НАД НАДН

СН3СН2ОН СН3СНО СН3СН(ОН)2 СН3СООН

ацетальдешидгидрат Н2О

Бірінші кезеңде этанол НАД (НАДФ) қатысуымен – алкагольдегидрогеназға тәуелді ацетальдегидке дейін қышқылданады; содан соң ацетальдегид ыдырауы жүреді және НАД (НАДФ) – ацетальдегидрогеназге тәуелді катализденуімен қайта қышқылданады.

Сірке қышқылының биосинтезінің Acetobacter aceti бактериясымен оптимальді жағдайын болып: 30оС температурасы; рН 5,0-6,0; ортаның интенсивті аэрациясы; шығу субстратының құрамы – этанол және сірке қышқылы 5,5% : 7,5% қатынасында қолайды.

2 тәсіл Сірке қышқылының гомоацетогенді бактерияларымен түзілуі. Бактериялар Cl.aceticum; Cl.thermoautofrophicim; Eubacterium limosum және басқа да түрлері анаэробты жағдайда гексоздарды, пентоз және сүтті қышқылдарды пайдалана алады, яғни метаболизмнің жалғыз өнімі ретінде ацетат түзеді. Бұл топтың кейбір түрлері, мысалы Acetoanaerobicum woodii, Cl.thermoaceticum және Cl.formiaceticum, сірке қышқылын нәтижесінде құмырсқа қышқылына және СО2 синтездей алады.

Сірке қышқылының Cl.thermoaceticum бактериялармен биосинтезі үшін оптимальді жағдай : 60оС температура; рН 6,7-7,4; қатаң анаэробты жағдай.

Процестің қорытынды сұлбасы:

ГЛЮКОЗА




СН3-СО-СООН СН3-СО-СООН

SKoA Fd НАД Н2О

FdH2 СО2 СО2

СН3-СО~SKoA НАДН2 СН3СООН

SKoA НСООН

Н3РО4 ТНF

CH3-COO-Ф НСОО~ТНF

АДФ НАДН Н2О

АТФ НАД

СН3-СООН СН2 = ТНF



НАДН

НАД


СН3 - ТНF

ТНF В12

СН3 – В12

В12

СН3СООН


3 тәсіл. Сірке қышқылының сүт қышқылының бактерияларымен биосинтезі СО2 бірге гетероферментативті сүтқышқылының ашу механизміне сай. Бұл әдіс сірке қышқылын бүтіндей өнім ретінде алу үшін тиімді емес.

4 тәсіл. Сірке қышқылының биосинтезі пропионқышқылды ашу механизмі бойынша. Пропионқышқылының ашуына дем беруші ол Propionibacterium (P.shermanii; P.pentosaceum; P.prendenreichii) түрдегі бактериялар және клостридтің кейбір түрлері (Cl.propionicum). берілген топтың спецификалық қасиеті, яғни факультативті анаэробты микроорганиздер болып, гексоздар және кей жағдайда пропионды және сірке қышқылымен пентоздарды ассимиляциялау қабілеттілігі болып табылады:

3С6Н12О6 + 8АДФ +8Н3РО4 4СН3СН2СООН + 2СН3СООН + 2СО2+ 8АТФ

Пропионды қышқыл бактериялары бар биосинтез қышқылының сұлбасы:

С6Н12О6

(гликолиз)



2СН3СОСООН НООС-СН2-СО-СООН

СН3-СО-~SKoA 1 НАДН

HS-KoA НООС-СН-СО~SKoA 2 НАД

Н3РО4 СН3 НООС-СН2-СНОН-СООН

СН3СОО-Ф 6 СН3СН2СО~SKoA 3 H2O



AДФ 5 HOOC-CH=CH-COOH

АТФ НООС-СН2СН2СО~SкoA ФАДН

СН3-СООН 4 ФАД

СН3СН2СООН

НООС-СН2СН2-СООН



Сұлбаға түсініктеме. Пропион қышқылының биосинтезінің шешуші реакциясы ол ПВК –ның бір молекуласын метилмалонилКоА (фермент 1 - метилманонитлКоА-карбоксилтранфераза кофермент – биотин) молекуласымен транскарбоксилдеу және пропионилКоА мен ЩУК түзілуі боып табылады. Соңғысы янтар қышқылына алмалы және фумарлы қышқыл арқылы өзгереді (ферменттер: 2 - НАД- малат-дегидрогеназға тәуелді; 3 - фумарат-гидратаза; 4 - ФАД-зависимая сукцинатдегидрогеназа). Янтар қышқылы пропионилкофермент А бірге реакцияға түседі (фермент 5 -транс-тиоэстераза) нәтижесінде соңғы өнім және сукцинилКоА түзіледі. Соңында Последний 6 - L- метилмалонилКоА-мутазы (кофермент В12) фермент әсерінен метилмалонилКоА – ге өзгереді. Биосинтездің қышқыл P.ghermanii бактерияларымен оптимальді жағдайы–30оС температурасы, рН 5,0-6,0.

12

Клостридий клеткаларында пропионды қышқылының түзілуінің басқа механизмі әсер етеді:



НАДН НАД Н2О

СН3-СО-СООН СН3-СНОН-СООН СН2=СН-СО~SKoA

НSKoA акрил-КоА

НАДН

НАД


СН3СН2СООН СН3 СН2-СО~SKoA
3. ЦТК арқылы биосинтетика процесінің жүзеге асу принципі, мысал ретінде лимон қышқылы.
Кейбір микроорганизмдер, негізінен мицелиальді саңырауқұлақ тобына жататындар, дақыл сұйықтығында едәуір көлемде Кребса циклының аралық өнімдерін өзіне жинай алу қасиетіне ие, ең алдымен лимон қышқылы.

Мұндай қасиетке Penicillium, Mucor.Наиболее түріндегі саңырауқұлақтар ие, штамның Asp.niger кейбір түрлері кеңінен қолданылады.

Лимон қышқылының продуцент-саңырауқұлақтары спецификалық биохимиялық қасиеттерімен сипатталады:


  1. Кребс цикліне шамадан тыс көміртекті қосындылардың енуі. Бұл эффект саңырауқұлақтардың СО2 фиксациясын және оксалоацетат ПВК түзу қабілеттілігін қамтамасыз етеді. ЦТК аралық өнімінің толықтырудың басқа механизмы - глиоксилат циклы болып табылады.

  2. Цитратсинтаза ферментін активтендіру және циклдің басқа ферменттерін ингибирлеу, ең алдымен ол изоцитратдегидрогеназ және α-кетоглутаратдегидрогеназ.

  3. Молекулярлы оттекті қажет етуші реқышқылдандыруда түзілетін ЦТК -да НАД және ФАД тіктелген формалары.

Лимон қышқылының биосинтезінің оптиамльді жағдайы: 28-30оС температурасы; рН 2,0-4,0; ортаның интенсивті аэрациясы. Температураның және рН жоғарлауы басқа органикалық қышқылдардың шығуына әкеп соғады, ең алдымен, қымыздық және глюконді қышқылдары.

Лимон қышқылының Candida (C.lipolytica)ащытқысымен биосинтезінің альтернативті тәсілі ойлап табылған, н-алканда. Берілген жағдайда биосинтез механизмі үйлесімді.

9 дәріс. Биологиялық белсенді қоспалар.

Жоспар:


  1. ББЗ-дың жіктелуі.

  2. ББЗ-тар нутрицевтиктердің физиологиялық рөлі.

  3. Парафармацевтиктер.



  1. Денсаулық сақтау министрлігінің «Тағамдағы ББЗ-ды зерттеу реті және гигиеналық сертификаттау туралы» №7 бұйрығына сәйкес тағамдық ББЗ табиғи не табиғиға сәйкестендірілген ББЗ-дың концентраттары болып табылады, олар жекелей қолдануға не тағам өнімдерінің құрамына адамның тағамдану рационын байыту мақсатында жеке биобелсенді заттармен және олардың комплектерімен енгізу үшін қолданылады. ББЗ-ды өсімдік, жануар және баактериалды шикізаттардан алады, сонымен қатар химиялық және биотехнологиялық әдістермен де. Оларға сонымен қатар асқазан-ішек трактатының микрофлорасына реттеуші әсер көрсететін ферменттік және бактериологиялық препараттар (эубиотиктер) жатады. ББЗ экстракттар, тұнба, бальзам, изолят, ұнтақ, сұйық және құрғақ концентраттар, сироп, таблетка, капсула және т.б. түрінде шығады.

ББЗ-дың жіктелуі.

ББЗ олардың құрамына, функционалдық белсенділігі, әсер ету тиімділігіне және т.б. байланысты әртүрлі жіктеледі. Жалпы ББЗ-ды нутрицевтиктер мен парфармацевтиктер деп бөледі.



Нутрицевтиктер деп – адам тағамының химиялық құрамын түзетуге арналған ББЗ. ББЗ-дың нутрицевтиктері келесі топтарға бөлінеді:

  • ақуыз бен аминқышқылдардың көздері;

  • май қышқылдарының, липидтердің және майда ерігіш витаминдердің көздері;

  • көмірсулар мен қанттардың көздері;

  • тағамдық талшықтардың көздері (пектиндер, өсімдік жасунықтары, микрокристаллды целлюлоза және т.б);

  • суда ерігіш витаминдер көздері;

  • макро және микроэлементтер көздері.

Осы топтың ББЗ-ы тағамдық (фармацевтикалық емес) технологияларды қолдану арқылы өндірілетін өнімдерді көрсетеді. Олар жанама әсерсіз алдын алу мақсатында қолданылады, жалпы денсаулық сақтау әсерін көрсетеді, қарсы көрсетілімдері жоқ.

  1. ББЗ-нутрицевтиктердің физиологиялық рөлі.

  • Нақты адамдардың олардың тұтынушылығына байланысты жынысы, жасы, физикалық және ақыл-ой жұмысының интенсивтілігі, биоритм, фенотипі және генотипі, мезгілдің нақты уақытындағы физиологиялық ерекшеліктері бойынша тамақтану рационын жекешелендіреді;

  • Тамақтанудың жекелей бұзылуы мен эндемикалық микронутриентті жетіспеушіліктермен байланысты туындаған жеке нутриенттер мен оларың топтарынан туындайтын дисбалансты тез және тиімді жояды;

  • Созылмалы аурулармен ауыратын, соның ішінде алмасу сипатындағы (семіздік, отеросклероз, диабет, остеоартроз, подагра) тұлғаларда бұзылған метаболиттік процесстерді түзетеді;

  • Асқазан-ішек құрылымының созылмалы ауруымен ауыратын адамдарда тағамдық заттардың түсуін жоғарылатып, сіңірілуін жеңілдетеді;

  • Метаболизмнің токсикалық өнімдерінің белсенділігін тоқтату, сіңіру және шығару процесстерін күшейтеді, соның ішінде экологиясы нашар аймақтарда тұратын не жұмыс істейтін, синтетикалық преараттармен тұрақты түрде медикаментозды терапия қабылдайтын, бауыр мен бүйректің созылмалы ауруымен аурыатындарда.

Құрамы бойынша нутрицевтиктерді шартты түрде бірнеше функционалды топшаларға бөлуге болады:

  • Витаминдердің, минералдардың не минералды витаминдердің толық немесе редуцирленгенкомплекстері, оған қоса соңғы жылдары көп компонентті баланстанған препараттардың үлесі нарықта көбейгені байқалады, оларға тек классикалық витаминдер емес, сонымен қатар витаминтәріздес заттар (коэнзим, холин, инозитол, липоқышқылы және т.б), хелаттанған минералдар (аминқышқылымен байланысқан) минералдар және олардың жоғары био қолжетімділігіне ие коллоидты ерітінділер жатады;

  • А, С, Е, селен, биофалаваноидтар витаминдері, каталаза, пероксидаза ферменттері және антитотықтырғыштың көп мөлшері бар өсімдіктер – чеснок, қарақат және т.б. қатарлар жататын антитотықтырғыштық компоненттер жатады;

  • Қанықпаған май қышқылдары бар преараттар. Бұл май қышқылдары организмде 3 биологиялық қызмет атқарады: организмді энергиямен қамтамасыз етеді; жасуша мембраналарының түзілуіне қатысады; жасушалардың өсуіне, бөлінуіне, қанды қысымға, иммунды және басқа да реакциялар мен процесстерге әсер ететін арнайы қосылыстардың көзі болып табылады.

  • Фосфолипидтердің көзі болатын препараттар (лецитиин, холин, линолен қышқылы, инозит) – жасушаның мембранасының міндетті компоненті болып табылады, бауырдың майлануынан қорғайды, жүйке жүйесінің қызметін жақсартады, ақыл-ойдың жұмысқа қабілеттілігін жоғарылатады және т.б. е витаминімен әсерлескенде оттегінің ұлпаға аггрессивті әсерін төмендетеді, қартаю процессін баяулатады.

  • Диеталық жасушалы преараттар (пектин, микрокристаллды целлюлоза, шаянтәрізділердің хитині, қара балдырдың аьгинаттары). (тағамдық талшықтар – бұл өсімдіктектес құрамы мен құрылысы бойынша әртүрлі талшықты заттар: крахмал, крахмалды емес полисахаридтер:целлюлозалы және целлюлозасыз полисахаридтер (пектин, инулин). Барлық тағамдық тлашықтар үшін бірдейі олар адамның асқорыту ферменттерімен ыдырамайды).

  • Монопреараттар мен эссенциалды аминқышқылдардың комплекстері;

  • «Тәуліктік рационның модификаторлары», балансталған құрамында жоғары тағамдық құнды ақуыздар, полисахаридтер, полиқанықпаған май қышқылдары, витаминдер мен минералдардың толық комплексі, диеталық талшықтар, асқорыту ферменттері бар және жеңілсіңірілетін микронутриенттер формасының көздері бар өсімдіктер қатары – сұлы, ламинария, люцерн сияқтылар. Олар тағамдық деңгейді түзетудің ыңғайлы программасын және салмақты бақылаудың бағдарламасын қамтамасыз етеді;

  • Қоректік заттардың кең спектрін өсімдік-аккумуляторлардан (люцерн, түйежапырақ), балдырлардан (ламинария, спирулин, хлорелла) және ара шаруашылығының өнімдерінен (бал, омарта) алынған препараттар. Олар жалпы денсаулық сақтау және сонымен қатар антитотықтырғыштық, антигипоксанты, имунномодулирлеуші әсер көрсетеді.

Нутрицевтиктерді қолданудың соңғы мақсаты адамның тамақтану деңгейін жақсарту, денсаулықты күшейту және бірнеше аурулардың алдын алу болып табылады. Бірақ, тағамдық заттардың көзі болып табылатын нутрицевтикалық құралдар 6 тәуліктік қажеттіліктен аспайтын мөлшерде қолданылады. Сонымен қатар, витаминдердің мөлшері тәуліктік қажеттіліктен аспауы тиіс.

Парафармацевтиктер – тағамның минорлы қосылысы болып табылады. ББЗ-дың бұл түрі физиологиялық шеңберде мүшелер мен жүйелердің функционалды белсенділігін, жүйке жұмысын, асқазан – ішек трактатының микробиоценозын реттеудің адын алу үшін, жанама терапия үшін, макроорганизмдердіэкстремальды жағдайға бейімдеу үшін қолданылады.

Парафармацефтикьер келесідей бөлінеді:


  • Жануарлар шикізатынан: ет-сүт өнімдері мен олардан алынатын өнімдерді, балықтар мен теңіз өнімдерін өңдеу негізінде алынған ББЗ;

  • Микроорганизмдердің таза культуралары мен аралас құрамының (эубиотиктер мен пребиотиктер) негізінде алынған бактериялық препараттар.

Пребиотиктер – бұл микроб небасқа тектестірі микроорганизмдер. Бұл табиғи түрде физиологиялық қызметтерге қолайлы әсер еткенде организм иесіне биохимиялық реакция көрсетеді. Яғни организм иесінің микрофлорасының қызметіне ыңғайлы әсер ететін және өлі микроорганизмдердің қоршаған ортаға жақсы бейімделуіне әсер ететін кез келген тірі не өлі микроорганизмдер, сонымен қатар басқа да тектес заттар.

Пробиотиктердің келесідей түрлері бар:

Монопробиотиктер – тек бір ғана бактерия түріне ие.

Ассоциацияланғна пробиотиктер – микрооргнаизмдердің бірнеше штаммы түрінің (2-30) біріктірілген субстанциясы.

Пробиотиктердің 4 кезеңі анықталған:

І кезең: холибактериялар, бифидумбактериялар, лактобактериялар.

ІІ кезең: бактисубтил, биоспорин, споробактерин.

ІІІ кезең: бифилонг, ациполинекс, ацмлакт.

ІҮ кезең: бифидумбактериялар, форте, пробифор.

Тағайындалуына байланысты пробиотиктер келесідей жіктеледі:

Синбиотиктер- тірі микроорганизмдер мен пребиотиктер негізіндегі комплексті препараттар мен функционалды қоректену өнімдері. Әртүрлі құрам мен түрлердің қосылыстары негізіндегі ішек микроорганизмдерінің бірігіп өсуін қамтамасыз етеді.

Пребиотиктер – ішек сөлімне қорытылмайтын, бірақ микробтық ферментацияға ұшырайтын, организмге өсу стимуляциясы не ішек микрофлорасының белсенділігі арқылы қолайлы әсер ететін заттар.

Гетеропробиотиктер –алғашқы штаммдары алынған иесіне қарамастан тағайвндалатын пробиотикалық бактериялар.

Гомопробиотиктер –штаммдар тек жануар немесе адамнан алынған түріне қарай сәйкесінше тағайындалады.

Аутопробиотиктер – номиналды микрофлора штаммы. Ол нақты бір тұлғадан оқшауланып алынған және оның микроэкологиясын түзетуге арналған.

Ең маңыздысы тірі микроорганизмдер арнайы тағайындалғна физиолого-биохимиялық әсерімен, сонымен қатар генді-инженерлік штаммдар негізіндегі пробиотиктер болып табылады.

10 дәріс. Генетикалық модифицирленген өнімдер.

Жоспар:


  1. Трансгенді өнімдер деген не?

  2. Трансгенді өнімдерді алу.

  3. Нәтижесінен қорқуға бола ма?



  1. Бүгінгі күнде жүзден астам генетикалық өзгертілген өнімдер бар. Бірнеше жылдан бері әлемнің көптеген елдерінде оларды қолданады. Бұл технолгияны McDonalds желісі арқылы таралатын тағам өнімдерін алуда қолданылады. Unilever, Nestle, Danon сияқты көптеген ірі концерндер өздерінің тауарларын дайындау үшін генно-инженелікөнімдер қолданыып, оларды әлемнің көптеген еліне таратады.

Трансгендердің негізгі бөлігі АҚШ-та, Канадада, Аргентинада,Қытайда культивирленеді.

Ақырғы жылдары жер шарындағы тұрғындардың денсаулығына тағамның сапасы мен құрамы әсер етуде. 1999 жылы дүние жүзінде толық тамақтанбағандықтан және ақуызды – калорияның жетіспеуінен әр жыл сайын 15 млн. адам қаза табатыны жайлы айтылған болатын.

Халықаралық ғылыми бірлестікте мынадай түсінік бар: жер шарының халқының санының өсуіне байланысты ғалымдардың болжамы бойынша халықтың саны 2050 жылы 9-11 млрд. жетуі мүмкін, сондықтан ауыл шаруашылық өнімдерінің әлемдік өндірісін екі немесе үш есе арттыру қажет, ал бұл жағдайда трансгенді өсімдіктерді қолданбау мүмкін емес.

Өсімдіктер мен жануарлардың басқа түрлерінен отырғызылған генді жақсы функционирлейтін өсімдік түлерін трансгенді деп айтуға болады. Бұл, өсімдік реципиенті вирустарға, гербицидтерге, зиянкестерге және өсімдік ауруларына қарсы тұра алатын адамға ыңғайлы жаңа қосылыс алу үшін жасалынады. Генді өзгертілген культурадан алынған тағам өнімдері дәмдік сапасы жақсартылған, сыртқы көрінісі жақсы көрінетін және ұзақ уақыт сақталатын қасиеті бар. Сондай – ақ, мұндай өсімдіктер ылғи да өзінің табиғи аналогтарына қарағанда мол және тұрақты өнім береді.

Генетикалық өзгерген өнім дегеніміз не? Бұл, лабораторияда бір организмнен бөлініп алынған генді келесі бір организмнің клеткасына отырғызуды айтады. Америкалық тәжірибиелерден мысал келтірейік: қызанақтар мен бүлдіргендер суыққа төзімді болу үшін оларға солтүстік балықтардың гендерін «енгізеді»; жүгеріні зиянкестер жеп тастамау үшін оларға жыланның уынан алынған өте активті генді «егуі» мүмкін; ірі қара малдар тезірек салмақ жинау үшін оған өзгертілген өсу гормонын «енгізеді» (бірақ бұл жағдайда сүтте ракты тудыратын гормондар жиналады); соя гербицидтермен зақымданбауы үшін оған петунии гендерін, сондай – ақ кейбір бактериялар мен вирустарды енгізеді. Соя – ірі қара малдар үшін көптеген жемдік азықтардың негізгі компоненттерінің бірі және тағамдық өнімдердің 60 % жуығын құрайды. Бақытқа орай, Европаның көптеген мемлекеттері сияқты Ресейде де генетикалық өзгертілген сельхозкультуралар («натуральды» және «трансгенді» тағам өнімдерінің бірдейлігі бекітілген) АҚШ-тағыдай қарқынды дамымаған. Сондықтан да тек біздің білімді, жан – жақты дамыған сатып алушыларымыз импортты чипсаларға, томатты соустарға және консервіленген жүгеріге қауіппен қарайды.

Қазіргі уақытта Қазақстанның сауда орталықтарында модифицирленген соядан жасалған өнімнің көптеген түрлері тіркелген, соның ішінде: фитосыр, функциональды қоспалар, құрғақ сүт, соялы ақуыз концентратының 32 атауы, соя ұнының 7 түрі, модифицирленген бұршақ соясы, соялы ақуыз өнімдерінің 8 түрі, комплексті тағамдық қоспалар және спортшыларға арналған арнайы тағамдар. Сондай – ақ мысалы, Ресейдің мемлекеттік санитарлы – эпидемиологиялық бақылауының департаменті картоптың бір сортын және жүгерінің екі сортына «сапа сертификатың» берді.

2.Тағамның құрамында өзгертілген геннің бар жоғын тек күрделі лабораториялық тәжірибе көмегі арқылы ғана білуге болады. 2002 жылы Ресейдің денсаулық министрлігі құрамында 5% жуық генетикалық модифицирленудің қайнар көзі бар тағамдарды міндетті маркировкалауды қолға алды. Ресейдің мемлекеттік санитарлы дәрігері Геннадий Онищенконың айтуы бойынша, тексеру нәтижелері тек Мәскеуде сәйкес маркировкасы жоқ, құрамында 37,8 % генетикалық модифицирленген шикізат бар тағам өнімдерін көрсеткен.

Құрамында генетикалық модифицирлеудің қайнар көзі бар өнімдерді өндіру және реализацияға енгізуге рұқсат алу үшін мемлекеттік гигиеналық экспертизадан және регистрациядан өтуі керек. Өнеркәсіп үшін бұл процедура ақылы. Көбі осы үшін қосымша қаражат жұмсай алмайды.

Жақсы маман қол астында жабдықталған лабораториясы немесе зерттеу құралдары болмаса, сіздің дастарханыңыздағы трансгенді тағамба, әлде жоқпа оны сеніммен айта алмайды.

Батыста бұрыннан сауда орындарында генетикалық өзгерген тағамдарды ашық сатады. Адамдар не сатып алып жатқанын білу үшін этикеткаларда арнайы наклейкалар жабыстырыла бастады. Бізде наклейкалар жоқ, бірақта экологтардың айтуы бойынша дүкендер осындай өнімдермен толуда. Осы өнімдер шекаралардан әкелінеді. Ресейде генетикалық өзгерген культураларда тек экспериментті егістікте ғана кездестіруге болады.

Ресей мамандарының басты мақтанышы – ол картоп, оны жеген колорадтық қоңыздар өледі. Мамандар трансгенді картопты жеген кезде крысалардың қанының құрамының өзгеретінің, ішкі органдарының өлшемдерінің өзгеретінің айтады.

Бірақта мамандар пайда болатын қолайсыз жағдайлар осы бағытта жұмыс істеуге кедергі келтірмеу керектігін айтады. Трансгенді зерттеулер мичуриннің селекция әдістеріне қарағанда 10 есе жылдам және тиімді.

Гендiк инженерлер бүкiл әлемде гендік материалдарды басқа реттерде, қыстыртып, қиыстырып, орналастырады, редакциялап программалайды. Кездейсоқ түрмен адам және түрінің малдардың гендерi өсiмдiктер, балықтардың хромосомаларында икемделедi және сүтқоректi, мұндай өз бұрын мүмкiн емес көрсететiн өмiрдiң формалары нәтижесінде жасалады. Ұлт аралық биотехнологиялық корпорациялар тарихтарда тұңғыш рет өмiр "қожайыны" сәулетшi болып қалыптасады. Ең төменгi заң шығару шектеулерi немесе толық олардың жоқтығы, арнайы таңбалаусыз және адам және қоршаған орта үшiн тәуекелдер туралы ұмытып ережелерге, өнiмдердiң жаңа түрлерiнiң жүздiгiнiң жасап қойылының биоинженерлерi қойылған ғылымға жаратпауымен, сонымен бiрге фермерлер және ауылшаруашылық ауылдардың бiрнеше миллиардтары үшiн жаман әлеуметтiк-экономикалық зардаптары пайда болады.

Демек, әлi де гендiк инженерияның қазiргi технологиялары ақырына дейiн ойлаған және болжамсыз нәтиже бере алатын туралы барлық ғалымдардың көпшiлiктерi ескерткенімен, iзiнше АҚШ үкiметiнiң ұлттық үкiметтер және реттейтiн органдары биотехнологтердi идеяларға түрлендiрiлген азықтар және ауылшаруашылық мәдениеттер гендік кәдiмгi азыққа "эквивалентті негiзiнде" болып табылғанын және бекiтуге жолын ұсталған қауiп-қатерлердi ұсынады сондықтан таңбалауда да, алдын ала тестеуде де қажетсiнбейдi.

АҚШта дәл қазiр жүзден артық гендік түрлендiрiлген ауылшаруашылық мәдениеттер және азықтар сатып өсiредi. Азық-түлiк және қоршаған ортаны олардың кең енуiнің негiзiнен атап өтедi. АҚШта жердiң 70 миллион акрлерi трансгендiк мәдениеттерге шұғылданған, 500 мың артық сиырлардан сүтті Monsantoның фирмасының (rBGH ) iрi қарасын өсу гормондары үнемi алады. Супермаркеттердегi көп шикiзаттар және дайын өнiмдер құрамында гендік түрлендiрiлген ингредиенттерге "оң реакцияны" бередi. Тағы бiрнеше он шақтылар трансгендiк мәдениеттер өңдеулер ақырғы кезеңде болады және дүкендердiң сөрелеріне және қоршаған орталарға жақында түседi. АҚШтын өздерiнiң биотехнологтерi, ең жақын 5-10 барлық жылдарға мәлiметке сәйкес өзгертiлген материалдарда болады. "Бүркеме мәзірде" толтырылған трансгендiк азық-түлiк өнiмдерi және ингредиенттер соя бұршағы және май, жүгерiнi, картоп, рапс және мақта майы, папайяны, қызанақтар тұрды

Британдық молекулалық биологi дәрiгер Майкл Антониу, гендердің манипуляциясымен аайналысқан " трансгендiк бактерияларындағы токсин ашытқыда, өсiмдiктер және малдар, және де басқада күтпеген жайттардың пайда болуына әкеліп келеді ,кімнің – ненің болмасын денсаулығына маңызды залалды әкелмеуге тырысады. Гендік түрлендiрiлген азықтар және ауылшаруашылық мәдениеттердiң қолдануын үш дәрежеге бөлуге боладуға: адамдардың денсаулығы, орта және әлеуметтiк-экономикалық қоршаған орта үшiн. Іспен көрсетiлгендей мүмкiн трансгендiк мәдениеттер және организмдардың өндiрiсiне жаппай тоқтатуды қажет.

Токсиндер

Түрлендiрiлген гендік өнiмдер , күмәнсiз, құрамында токсиндер болуы мүмкін және адамдардың денсаулығы үшiн қауiп төңдiре алады. Зертханалық егеуқұйрықтарға 1989 жылында L-tryptophanның қолдануының нәтижесінде азық-түлiгi қоспасынын салдарынан 37 қаза табып (соның iшiнде өмiрлiк жарымжандықты алды) 5000 адамнан артық зақымданды (қан айналым жүйесiнiң бұзылуынан ауыратын және жиi жетектеп жүретiн өлiммен аяқталатын ауруға шалдыққандар - эосинофильді-миальгиялық синдром), "картоп- кар асты" кәдiмгi картоптан химия құрамына едәуiр айырмашылығы болатынын және иммундiк жүйесiн, тiршiлiк маңызды органдарды зақымдайды. Іс жүзiнде түрлендiрiлген өнiмдердің барлық гендері егеуқұйрықтарда пайда болған, тұрпатына қарағанда, қолданылатын вирустық промоторының әсер болғаны дәлелденген.

Тамаққа трансгенді өнімдерді қолдану кезінде 1996 жылы штатындағы ғалымның көмегімен дәл соңғы минутта жаппай аурудың алдын алды, жануарларға қойылған тестердің нәтижесінде бразилиялық жаңғақтың геніне сояның ДНК-сы енгізілген , адам ағзасына қауіпті және өлімге әкелетін аллергияның алдын алды. Азықтық аллергияға шалдыққан адамдар (бұған статистикка бойынша америкалық балалардың 8 % шалдыққан) бұның салдары әртүрлі болуы мүмкін - жеңіл әлсіздіктен, аяқ астынан өлімге дейін. Кәдімгі тамақ ДНК-на енгізілген ,бөгде протеиндердің азабынан сақ қалды. Бұл протеиндер адам рацинында болмағандықтан, қауіпсіздігіне нақты тестілеу ( өз ішінде көп уақыт аралығында жануарларға және өз еркімен адамдарға) келешекте қауіпті жағдайларды болдырмау үшін керек. Гендік түрленген өнімдерге міндетті маркировканың маңызы зор, себебі азықтық аллергияның зардап шегетіндер осындай өнімдерден сқ болу үшін және денсаулық сақтау ұйымы аллергенді табу үшін керек.

Гендік түрленген өнімдер ХХ ғасырдың биология саласындағы жеткен жетістігінің басты жаңалығы. Бірақ негігі сұрақтың жауабы әлі де ашық қалуда – бұндай өнімдер адам ағзасына қауіпсіз бе? ГТӨ мәселесі әлі маңызды, себебі көптеген мемлекеттередің экономикалық жағдайлары адам құқығына қайшы келеді. Сансыз газет, журналдарды оқып мне ГТӨ-ні қолданбайм деп шештім, әзірге бізде бұл туралы әлі толық мәліметтер жоқ.

РАМН тағамдану Иститутының мәлімметтері бойынша, қазіргі таңда N-нитрозаминдер барлық ет, сүт және балықтан жасалған тағамдарында кездеседі, сонымен қатар ет тағамында 36 % және балық тағамның 51 % құрамында гигиеналық нормативтерден асып түсуде.


  1. Диоксинді және диоксин іспеттес қосындылар — хлорорганикалық, ең қауіптісі контаминанттар, олардың негізгі көзі хлор өнімін шығарушы кәсіпорындар.

  2. Полициклді хош иісті көмір сутектер (ПХК) —табиғи және техногенді процестер нәтижесінде құралады.

  1. Радионуклидтер — ластанудың себебі болып табиғи және жасанды көздерді ұқыпты қарамаудан болады.

  2. Қосымша заттар — тәттілендіргіштер, бояғыш хош иістендіргіштер, антиоксиданттар, тұрақтандырғыштар және т.б. Олардың қолданылулары нормативтивті құжаттармен бекітіліп, денсаулық сақтау органдарының рұқсатымен жүреді.

Фузарио-токсиндерді - зоксиниваленолмен (ДОН) және зеарален сатумен байланысты ластау мәселесі бар, ол фузариоз дәнінің өрби түсуіне байланысты.

РАМН тамақтану Институтының нәтижесі бойынша, соңғы бес жылда тағам өнімдерінің және азық-түлік шикізатының (21 кесте) түрлі тобы бақылауға алынған ластандырушылардың тізімі анықталған.

Болашақта бұл тізім толықтырылуы әбден мүмкін.

Үшінші тарауда контаминаның жеке топтары нақтырырақ қарастырылған.

Тағам өнімінің және азық-түлік шикізатының фальсификацияся — бұл өзінің атауына және маркировкасына сай емес, жалған тағам өнімдері мен азық-түлік шикізатын өндіру және тарату. Соңғы жылдары Ресейде осындай фальсификация сияқтылар көбеюде, яғни құқық қорғаушы салалары және мемлекеттік бақылау органдары сәйкес тапсырмаларды анықтау үшін – ең алдымен Мемлекеттік стандарт және Мемлекеттик санэпидемиялық қадағаушылар үшін.

22 кестеде кейбір идентификациялық және фальсификациялық тағам өнімдерін анықтаудың тәсілдері көрсетілген.

Азық тағамдарындағы организмге зиянды бөгде қоспаларды арнайы құжатпен регламенттейді, олар әрдайым жаңа ластаушы идентификациясына және олардың зиянды құрамын меңгеруге, технологиялық даму деңгейіне байланысты түзетулер жүргізіліп отырылады.

1994-1995 жж сапасы төмен тағамды тұтыну нәтижесінен қатты улану ушығып кеткен еді. Бұл тізімнің жетекшісі ликер арақты өнім болатын, оның фальсификациясы мемлекеттік органдар жағынан сапасының дұрыс бақылауымен байланысты, сонымен қатар қауіпсіздік талаптарына жауап бере алмайтын импортты өнімдердің көп болуынан.

Тағаммен уланудың адын алу проблемасы өте маңызды, ол ұзақ уақыт жасырын түрде жүріп, аурудың белгілерін білдірмейді. Зат алмасу бұзылған кезінде, ЧХВ организмді жалпы уландырып немесе өмірдің жеке процестеріне кері әсер етеді. Олар гонадотропты, эмбриотропты, тератогенді, мутагенді және канцерогенді әсерлер тудыруға қабілетті, организмнің имунді қорғау күштерін нашарлатады. Бұлардың барлығы организмнің қартайуын жеделдетіп, өмірдің ұзақтылығын төмендетіп, қозғалыс функцияларын бұзады.

Тағам өнімін және азық-түлік шикізатын ластанудан қорғау мәселесінің маңыздысының бірі ол табиғаттың химиялық және микробиологиялық түрлі қоспаларды сорбирлеу қабілеттілігіне ие, табиғи цеолиттерді пайдалану болып табылады. Нақты алдын алу шараларының бірі жоғарыда айтылған тағам өнімдерінің ластану жолдары жатады. Бұл шаралар сәйкес құқықтық құжаттарымен заңды бекітіліп, халыққа хабарландыру қажет.

Тағам өнімінің тазалық мәселесі әр елдерде әртүрлі уақытта және өзіндік жолмен шешіледі. Тағам өнімдерінің тазалығына қатысты бірінші заң, 1906 ж Америкада шыққан еді. Түзетулер жие енгізіліп отырылды, тек соңғы 10-20 жылда тағам өнімдерінің қауіпсіздік жөнініде заң қабылданып, іс жүзінде жүреді. Зерттеудің жаңа тәсілдері енгізу және өңдеу ең басты рольді атқарды: ВЖХ, ГЖХ, полярография, олардың көмегімен тағамдағы ластануларды анықтайды, яғни әуелде сәйкестендіре алмағандарды. Бөгде заттардың үлкен көлемде болуы жайлы мәселе туындады. Тағамдану эпидемиясының генетикалық уланудың жаңа салалары пайда болды, олар банк мәліметтерін жинақталуын қамтамасыз етіп отырды. Бұл жұмыстың маңызды кезеңі болып біздің елімізде 2000 ж қаңтар айында қабылданған Ресей Федерациясының «Тағам өнімдерінің қауіпсіздігі және сапасы» жөніндегі Заң еді.



Достарыңызбен бөлісу:
1   2   3   4   5   6   7   8




©dereksiz.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет