Жақшаны ашып, етістіктерді Present немесе Past Indefinite-ке қойыңыз

Жаттығу №3

Сөйлемдерді аударыңыз:

1. Мен айттым. – Маған айтылды.

2. Мен көрсеттім. – Маған көрсетті.

3. Ол әкелді. – Оны әкелді.

4. Біз сұрадық. – Бізден сұрады.

5. Біз жауап бердік. – Бізге жауап берілді.

Жаттығу №4

Жақшаны ашып, етістіктерді ырықсыз етіске қойыңыз:

1. The postbox (to empty) every day.

2. The stamps (to postmark) at the post office.

3. The letters (to sort) into the different towns.

4. The mail (to load) into the train.

5. The letters (to deliver).

Шақтардың қиысуы

Sequence of tenses

Ағылшын тіліндегі сабақтас құрмалас сөйлемнің бағыныңқы сөйлемімен шақтардың қиысу ережесі қолданылады.

Егер басыңқы сөйлемдегі етістік осы шақта немесе келер шақта тұрса, онда бағыныңқы сөйлемдегі етістік мағынасы жағынан қандай да бір шақта тұруы мүмкін және бұл жағдайда шақтардың қиысу ережесі қажет етілмейді.

Мысалы:

She says that they will go to Astana in summer. – Ол олар Астанаға жазда барады деп айтты.

She says that Alina takes English lessons. – Ол Алина ағылшын тілінен сабақ алып жүр дейді.

Шақтардың қиысу ережесі егер басыңқы сөйлемдегі етістік Past Indefinite немесе Past Continuous-та тұрса қолданылады. Бұл жағдайда бағыныңқы сөйлемде барлық осы шақтар мағынасы жағынан сол топтағы өткен шақтармен ауыстырылады, ал барлық келер шақ топтары – өткен шақтағы келер шақпен (Future-in-the-Past) ауыстырылады. Осы жағдайда бағыныңқы сөйлемде:

а) бір уақыттағы іс-әрекетті көрсету үшін Past Indefinite немесе Past Continuous:

She said that Alina took English lessons. – Ол Алина ағылшын тілінен сабақ алып жүр деді.

ә) бағыныңқы сөйлемдегі іс-әрекет басыңқы сөйлемдегі іс-әрекеттен бұрын болғанын көрсету үшін Past Perfect:

He said that they had been good friends for many years. – Ол олардың мәңгілікке жақсы достар болғанын айтты.

б) келер шақтағы іс-әрекетті көрсету үшін Future-in-the-Past қолданылады:

He said that we should learn English. – Ол біздің ағылшын тілін үйренетіндігімізді айтты.

Егер бағыныңқы сөйлемде жалпыға ақиқат жайында айтылса, онда шақтардың қиысу ережесі сақталынбайды:

Galileo proved that the Earth moves round the Sun. – Галилей жердің күнді айналатындығын дәлелдеді.
Бекіту жаттығулары
Жаттығу №1

Ағылшын және қазақ тіліндегі шақтардың қолданылуына назар аудара отырып, сөйлемдерді аударыңыз.

1. When he learnt that his son always received excellent marks in all the subjects at school, he was very pleased. 2. When he learnt that his son had received an excellent mark at school, he was very pleased. 3. We did not know where our friends went every evening. 4. We did not know where our friends had gone. 5. She said that her best friend was a doctor. 6. She said that her best friend been a doctor. 7. I didn’t know that you worked at the Hermitage. 8. I didn’t know that you had worked at the Hermitage. 9. I knew that you were ill. 10. I knew that you had been ill.

Жаттығу №2

Төмендегі сөйлемдерді өткен шақта көшіріп жазыңыз. Бағыныңқы сөйлемдегі шақтарға көңіл аударыңыз.

1. My uncle says he has just come back from the Caucasus. 2. He says he has spent a fortnight in the Caucasus. 3. He says it did him a lot of good. 4. He says he feels better now. 5. He says his wife and he spent most of their time on the beach. 6. He says they did a lot of sightseeing. 7. He says he has a good camera. 8. He says he took many photographs while travelling in the Caucasus. 9. He says he will come to see us next Sunday. 10. He says he will bring and show us the photographs he took during his stay in the Caucasus.

Жаттығу №3

Төмендегі сөйлемдерді өткен шақта көшіріп жазыңыз. Бағыныңқы сөйлемдегі шақтарға көңіл аударыңыз.

1. I knew they (to wait) for me at the metro station and I decided to hurry. 2. I didn’t know that you already (to wind) up the clock. 3. I was afraid that the little girl (not to be) able to unlock the front door and (to go) upstairs to help her. 4. He says that he (to know) the laws of the country. 5. Sarie understood why Lanny (not to come) the previous evening. 6. She asked me whether I (to remember) the legend about a faithful lion. 7. He understood that the soldiers (to arrest) him. 8. He could not understand why people (not to want) to take water from that well. 9. I suppose they (to send) a dog after the burglar immediately. 10. He said he (to leave) tomorrow morning.

Төл және төлеу сөз

Direct and Indirect Speech

Кейде сөйлеуші өз сөзінің ішінде басқа біреудің сөзін, айтқан ойын келтіріп отырады. Сөйтіп, бір сөйлемнің ішінде екі адамның сөзі, пікірі, ойы қолданылады. Мысалы: Ол айтты: «Мен бұны ертең істеймін». He said: «I’ll do it tomorrow». Бұл мысалда «Мен бұны ертең істеймін» - «I’ll do it tomorrow» деген оның сөзі өзгерілместен сөйлемнің ішіне енген. Міне, осындай біреудің сөзін бұлжытпай, өзгеріссіз өз сөзінің ішінде берілуін төл сөз дейміз (Direct Speech).

Сөйлеуші өз сөзінің ішінде басқа біреудің сөзін өзгертіп, жалпы мазмұнын сақтап беруін төлеу сөз дейміз (Indirect Speech). Ол оны ертең істейтінін айтты. He said that he would do it in the next day.

Ағылшын тілінде төл сөздің алдында үтір немесе қос нүкте қойылады, ал төл сөз тырнақша ішінде жазылады.

Төл сөзді төлеу сөзге айналдырғанда шақтардың қиысу ережесін қадағалаған жөн.
Хабарлы сөйлемдерді аудару

Хабарлы сөйлемдерді төл сөзден төлеу сөзге айналдырған кезде сөйлем құрастыру кезінде мынадай өзгерістер болады:

1. to say етістігі to tell етістігіне ауысады.

2. that жалғаулығы қосылады (оны қалдырып кетуге де болады).

3. Есімдіктер мағынасына қарай ауысады: I және we – he, she, they, т.б.

4. Егер басыңқы сөйлемнің етістік-баяндауышы Past Indefinite-те тұрса, онда бағыныңқы сөйлем шақтардың қиысу ережесіне байланысты өзгереді.

5. Мезгіл және мекен үстеулері, сонымен қатар сілтеу есімдіктері былай өзгереді:

now – then

yesterday – the day before

today – that day

tomorrow – the next day

ago – before

this – that

these – those

here – there.

Direct Speech: Mary said to me: ‘’I worked at this office’’. (Мэри маған айтты: «Мен офиста жұмыс істедім») – Indirect Speech: Mary told me that she had worked at that office (Мэри маған офиста жұмыс істегенін айтты).

Егер to say етістігінен кейін жанама толықтауыш келмесе, сол күйінде қалады.

He said: ‘’I am a pupil’’ (Ол айтты: «Мен оқушымын»). – He said that he was a pupil (ол өзінің оқушы екенін айтты).

Егер сөйлем Present Indefinite-те немесе Present Continuous –та тұрса, онда Past Indefinite-ке немесе Past Continuous-қа өзгереді. Мезгіл және мекен үстеулері және сілтеу есімдіктері былай өзгереді: now – then (at that moment, at the time), today – that day, this – that, these – those, here – there.

She said: ‘’I can’t give you a definite answer now’’ (Ол: «Мен саған толық жауап бере алмаймын», деді). – She said that she couldn’t give me a definite answer at the moment (Ол маған толық жауап бере алмайтындығын айтты).

Егер сөйлем Past Indefinite немесе Present Perfect –те тұрса, онда Past Perfect-ке өзгереді. Мезгіл және мекен үстеулері былай өзгереді: yesterday – the day before, ago – before, last night (year) – the previous night (year).

Егер сөйлем Future Indefinite немесе Future Continuous –та тұрса, онда Future in the Past, Future Continuous in the Past-қа өзгереді. Мезгіл және мекен үстеулері былай өзгереді: tomorrow – the next day, next year – the following year.

He said: ‘’I’ll do it tomorrow’’. – He said that he would do it in the next day.
Сұраулы сөйлемдерді аудару

Егер төл сөз сұрақтан құралған болса, төлеу сөзге айналдырған кезде бағыныңқы сөйлем шақтардың қиысу ережесіне бағына отырып, сөздердің хабарлы сөйлемдегідей тура тәртібіне байланысты құрастырылады. to say етістігі to ask етістігіне ауысады, жалпы сұрақтар if, whether жалғаулықтары арқылы енгізіледі. Мысалы:

He asked me, ‘’Have you been abroad?’’ (Ол: «Сен шетелде болдың ба?» деп сұрады) – He asked me if had been abroad (Ол менен шетелде болдың ба деп сұрады).

Ал арнайы сұрақтарда сөз тәртібі хабарлы сөйлемдердегідей өзгереді.

She ask, ‘’Where is John?’’ (Ол: «Джон кайда?» деп сұрады) – She asks where John is (Ол Джонның кайда екенін сұрады).
Бұйрықты сөйлемдерді аудару

Бұйрық және өтініші бар сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырған кезде бұйрық рай формасы инфинитив формасына ауысады.

To say етістігі to order, to tell етістіктеріне ауысады. Мысалы:

She said to him, ‘’Come at 6 o’clock’’ (Ол оған: «Сағат 6да кел» деді). – She told him to come at 6 o’clock (Ол оған сағат 6да келуін бұйырды).

Бұйрықты сөйлемдердің болымсыз түрі инфинитивке ауысады және алдына not сөзі қосылады.

She said to him, ‘’Don’t wait for me’’ (Ол оған: «Мені күтпе» деді). – She told him not to wait for her (Ол одан оны күтпеуін сұрады).
Бекіту жаттығулары
Жаттығу №1

Берілген сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырыңыз:

1. 
   Mike (to the policeman): “You know, I have lost my identity card.”
   
2. 
   Jane (to Dick): “You’re mistaken, Julia doesn’t live next to me”
   
3. 
   The woman (to the detective): “I am absolutely sure that I saw the thief in the house.”
   
4. 
   He: “I have eaten nothing since morning.”
   
5. 
   My girlfriend (to me): “You know what, Mike, I feel very bad and I have a headache.
   
6. 
   Tom’s boss (to Tom): “Tom, as to your last report, I am afraid, you haven’t done the work properly.
   
7. 
   Anna: “No, I’d better put on something new. I don’t want to wear my old dress.”
   
8. 
   Her brother (to her): “Listen, we will have plenty of time to do our work.”
   

Жаттығу №2

Бұйрықты сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз:

E.g. The teacher said to me: “Hand this note to your parents, please””. – The teacher asked me to hand that note to my parents.

1. “Please help me with this work, Henry,” said Robert.

2. “Please bring me some fish soup,” he said to the waitress.

3. “Please don’t mention it to anybody,” Mary said to her friend.

4. He said to us: “Come here tomorrow.”

5. I said to Mike: “Send me a telegram as soon as you arrive.”

6. Father said to me: “Don’t stay here long.”

7. “Explain to me how to solve this problem,” said my friend to me.

8. The doctor said to Nick: “Open your mouth and show me your tongue.”

9. “Don’t be afraid of my dog,” said the man to Kate.

10. The doctor said to Pete: “Don’t go for a walk today.”

Жаттығу №3

Хабарлы сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз:

E.g.: He said “I have just received a letter from my uncle.” – He said he had just received a letter from his uncle.

1. “I am going to the theatre tonight,” he said to me.

2. I said to them: “I can give you my uncle’s address.”

3. Oleg said: “My room is on the second floor.”

4. Misha said: “I saw them at my parents’ house last year.”

5. “I don’t go to this shop very often,” she said.

6. “This man spoke to me on the road,” said the woman.

7. The teacher said to the class: “We shall discuss this subject tomorrow.”

8. Mike said: “We have bought these books today.”

9. She said: “You will read this book in the 9th form.”

10. “You have not done your work well,” said the teacher to me.

Жаттығу №4

Төмендегі сөйлемдерді төл сөзге айналдырыңыз:

E.g.: Tom said he would go to see the doctor the next day. – Tom said: “I shall go and see the doctor tomorrow”

1. He told me he was ill.

2. He told me he had fallen ill.

3. They told me that Tom had not come to school the day before.

4. I told my sister that she might catch cold.

5. She told me she had caught cold.

6. She said she was feeling bad that day.

7. The old man told the doctor that he had pain in his right side.

8. He said he had just been examined by a good doctor.

9. He said he would not come to school until Monday.

10. The man said he had spent a month at a health resort.

Жаттығу №5

Арнайы сұраулы сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз:

E.g.: Mother said to me: “Who has brought this parcel?” – Mother asked me who had brought that parcel.

1. He said to her: “Where do you usually spend your summer holidays?”

2. Ann said to Mike: “When did you leave London?”

3. She said to Boris: “When will you be back home?”

4. Boris said to them: “How can I get to the railway station?”

5. Mary asked Tom: “What time will you come here tomorrow?”

6. She asked me: “Why didn’t you come here yesterday?”

7. I said to Nick: “Where are you going?”

8. I said to him: “How long are you going to stay here?”

9. Pete said to his friends: “When are you leaving St. Petersburg?”

10. He said to them: “Who will you see before you leave here?”

Жаттығу №6

Жалпы сұраулы сөйлемдерді төлеу сөзге айналдырып жазыңыз:

E.g.: I said to Mike: “Have you packed your suitcase?” – I asked Mike if he had packed his suitcase.

1. I said to Kate: “Did anybody meet you at the station?” 2. I said to her: “Can you give me their address?” 3. I asked Tom: “Have you had breakfast?” 4. I asked my sister: “Will you stay at home or go for a walk after dinner?” 5. She said to the young man: “Can you call a taxi for me?” 6. Mary said to Peter: “Have you shown your photo to Dick?” 7. He said to us: “Did you go to the museum this morning?” 8. I said to Boris: “Does your friend live in London?” 9. I said to the man: “Are you living in a hotel?” 10. He said to me: “Do you often go to see your friends?”
Жаттығу №7

Төмендегі сөйлемдерді төл сөзге айналдырыңыз:

E.g.: I asked him if he was going to a health resort. – I said to him: “Are you going to a health resort?”

1. I asked him if the doctor had given him some medicine. I asked him if he was feeling better now.

2. I asked the man how long he had been to St. Petersburg.

3. We asked the girl if her father was still in Moscow.

4. I asked the girl what sort of work her father did.

5. I asked if they had taken the sick man to hospital.

6. I asked my friend if he had a headache.

7. I wanted to know when he had fallen ill.

8. I wondered if he had taken his temperature.

9. I asked him if he was going to a health resort.

10. I wondered if he had taken his temperature.

Инфинитив

The Infinitive

Инфинитив – ол іс-әрекетті жалпы түрде білдіреді, қимылдың, іс-әрекеттің атауы ретінде қолданылады. Инфинитив ол етістіктің бастапқы формасы болып есептеледі. Инфинитив көбінесе to арқылы беріледі. Қазақ тілінде инфинитивке «тұйық етістік» сәйкес келеді.

Төмендегі жағдайларда инфинитив to-сіз қолданылады:

• 
  Модальды және көмекші етістіктерден кейін: I can play the piano.
  
• 
  To make (), to let, to see, to hear, to notice, to watch, to feel, кейде to help етістіктерінен кейін: He made me do it.
  

Егер бұл етістіктер ырықсыз етісте қолданылса, онда олардан кейін to қолданылады: He was made to do it - Оны осылай істеуге мәжбүр етті.

• 
  Had better, would rather, would sooner тіркестерінен кейін: You had better go there at once. - Сіздің онда дереу барғаныңыз дұрыс болады.
  

Инфинитивтің уақыт және етіс формалары бар:

	Active	Passive
Indefinite	to help	to be helped
Continuous	to be helping	---------
Perfect	to have helped	to have been helped
Perfect Continuous	to have been helping	---------

Indefinite Infinitive – жалпы осы шаққа және келер шаққа қатысты іс-әрекетті білдіреді: It is interesting to study foreign languages.

Continuous Infinitive – негізгі етістіктегі іс-әрекетпен бірге болып жатқан созылыңқы іс-әрекет: It was pleasant to be driving the car again.

Perfect Infinitive – негізгі етістіктегі іс-әрекеттен бұрын болған іс-әрекетті білдіреді. He was to have helped her.

Perfect Continuous Infinitive – өткен шақта басталып жәнәлі болып жатқан іс-әрекетті білдіреді. It’s terrible to have been waiting for her so long.
Сөйлемдегі қызметі

1. Бастауыш. To skate is pleasant.

2. Баяндауыш. Your duty is to inform me about it.

3. Толықтауыш. I asked him to help me.

4. Анықтауыш. He expressed a desire to help me.

5. Пысықтауыш. I went to the station to see off a friend.

Келесі етістіктерден кейін инфинитив to-мен қолданылады:

to agree to offer to decide to appear to forget to refuse to attempt

to plan to seem to promise to manage to arrange to dar to learn(how)

to pretend to threaten to fail to hope to afford to tend to want

to like
Objective with the Infinitive

Объективті инфинитивті орам

Инфинитив зат есім немесе есімдікпен келсе, құрмалас толықтауыш қызметін атқаратын инфинитивтік орам жасайды. Яғни, ол зат есім немесе объектілі септіктегі есімдік және инфинитивтен тұрады.

Қолданылуы:

1. 
   Сезімді қабылдау етістіктерінен кейін (Инфинитив to - сіз): to see, to hear, to feel, to watch, to notice, to observe, to perceive. I saw him cross the street.
   
2. 
   Талап немесе тілекті білдіретін етістіктерден кейін (Инфинитив to- мен): to want, to wish, to like, to hate, to desire, to intend. He wants me to come on Sunday.
   
3. 
   Ойлау қабілетін білдіретін етістіктерден кейін (Инфинитив to – мен): to know, to believe, to think, to consider, to expect. We believe him to finish the work in 2 days.
   
4. 
   Сөйлеу қабілетін білдіретін етістіктерден кейін (Инфинитив to –мен): to tell, to ask, to order, to command, to allow. The captain ordered him to come early.
   
5. 
   Іс-әрекет жасауға түрткі болатын етістіктерден кейін (Инфинитив to- сіз, to –мен): to let, to make, to have, to get. She made him drink some milk.
   

Бекіту жаттығулары
Жаттығу №1

Инфинитивтің алдына қажетті жерге «to» қосымшасын қойыңыз.

1. She want___ play the piano on the party.

2. We can___ speak English and German.

3. You have___ work hard because you want_ be rich.

4. I want___ travel around the world.

5. The students should _ study very well to be professionals.

6. May I___ come in?

7. They heard _ her words.

8. He would rather ____ find another trip, because this one is not interesting.

9. He did not want___ play tennis any more.

10. Would you like ___ try my apple pie
Жаттығу №2

Етістікті дұрыс формаға қойыңыз — инфинитив немесе герундий.

Please remember to post (post) this letter.

John intends to buy (or buying) (buy) a house.

1. We tried __________ (put) the fire out but we were unsuccessful. We had to call the fire-brigade.

2. When you see Tom, remember __________ (give) him my regards, won’t you?

3. What do you intend ___________ (do) about this problem?

4. Someone must have taken my bag. I clearly remember ________ (leave) it by the window and now it has gone.

5. When she saw what had happened, she began ____________ (laugh) loudly.

6. Sue needed some money. She tried ________ (ask) Gerry but he couldn’t help her.

7. He tried _________________ (reach) the shelf but he wasn’t tall enough.

8. “Did you remember _____________ (phone) Ann?” “Oh no, I completely forgot.”

Жаттығу №3

Инфинитив бастауыш қызметін атқарып тұрған сөйлемдерді табыңыз. Сөйлемдерді аударыңыз.

1. The task jf the police was to find the thief and recover the stolen property.

2. The expert supposes that both crimes might have been committed by the same person.

3. The first person to be interviewed was the eye – witness of the road accident.

4. To fight crime is the task not only of the Militia but of the whole population as well.

5. The investigator was to have solved the crime.

Жаттығу №4

Инфинитивтің формасы мен сөйлемдегі қызметін анықтаңыз. Сөйлемдерді аударыңыз.

1. In the middle of the 19^th century the colonial policy of the British Government was to transform Australia into a producer of cheap wool and meat for Britain.

2. In order to begin prosecution it is necessary to have evidence establishing the fact of the commission of the crime.

3. The case was to be considered as soon as possible.

4. One of the basic problems to be solved by criminological research is how the social structure affects human behaviour.

5. The duty of the state is to provide education to all its citizens.

Есімше І, ІІ

жүктеу/скачать 0.89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: