Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау

87474320427 
88
4-мәтін 
Қарт пен тапқыр жігіт 
Бір күні бір карт адам шаһарга барып, қайтып келе жатса оны бір жас жігіт қуып жетеді, Ол келе жатыл: 
- Ата, жолды кыскартайык,- дейді. 
Қарт: 
- Жол калай кысқарады?- дейді. 
Жігіт: 
- Жолдың қысқаруы оңай, екеуіміз бірімізді-біріміз, кезек-кезек арқаласақ болғаны.-дейді. Шал 
ішінен: 
- Япырым-ай, мынау бір кесапатгы адам болмаса игі еді? Мені қалай арқалайды? Өзін қалай 
арқаламақшымын?- деп ойлап, жауап қайырмайды. 
Мұнан кейін жігіт те үндемей келе жатады да, пісіп тұрган егінді көріп: 
- Ата, мына егін сіздің елдікі ме? - дейді. Қарт 
-Иә,-дейді. Жігіт: 
- Олай болғанда, бұл желініп қойган егін бе, желінбеген егін бе?- дейді. Қарт тағы да бетіне 
бажырайып қарап қояды да: «Япырым-ай, мынанын 
бір сөзінен бір сөзі сорақы болды-ау! Бұл не айтқаны?» - деп ойлайды. 
Жолда бір елге кездсесді. Бұл елдін адамдары дүниеден өткен кісіні жерлеуге апара жатыр екен. Жігіт: 
- Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе? - деп сұрайды. Қарт шыдай алмай: 
- Өлмесе жерлемейді гой! - деп жігіттің бетін қайырып тастапды. Жігіт үндемейді. Олар кабірге бірге 
барады. Шыққаннан кейін: 
- Ата, әлгі кісі өлмеген екен, дейді. «Я, кұдай, жерленген адам қалай тірі болады?»,- дейді карт ішінен. 
Күн кеш болады, екеуі қарттың үйіне келеді. Қонағын үйіне кіргізеді де, қызын шақырып алып: 
- Шырағым, үйге бір жігіт келді, мейман ет! Бірақ сүйкімсіз мінезі бар. Сөзінде кесапаты зор адам, - 
дейді. Қыз қонақпен сойлесіп көрсе, сөзі мағыналы екен. Қыз: «Япыр-ау, әкемнің айтканы осы кісі ме 
екен?» - деген оймен әкесіне келеді де: 
- Әке, сізбен неше кісі келді? - дейді. 
Әкесі: 
- Жалғыз, - дейді. 
Қыз: 
- Онда сөзінде кесапаты зор деген адамыңыз осы болса, мұнан қандай кесапат көрдіңіз? - дейді. 
Қарт: 
- Ойбай-ау, оның сөйлеген сөзінде кесапатсыз бір сөз жоқ. Әуелі ол: «Жол қысқартайық», - деді. Мен: 
«Жол қалай қысқарады?» - деп едім. Ол: «Бірімізді-біріміз кезек арқалап отырайық», - деді. Мұнысы 
былай тұрсын. Орылмаған егінді көріп: «Ата, мына егін желініп қойган ба, желінбеген бе?» - деп 
сұрады. «Орылмай тұрған егінді кім жеп қояды?» - дедім мен. Бұл мұнымен тұрсын. Бір ауылдан қаза 
тапқан кісіні көріп: «Ата, мына кісі өлген бе, өлмеген бе?» - дейді. Онан шығып келе жатыр едік: «Ата, 
жаңағы адам өлмеген екен», - деді. Міне, мен оның осындай төрт кесапатты сөзін естідім, - дейді. 
Сонда қыз тұрып: 
- Әке, бұл сөздер зор магыналы сөздер ғой. Сіз оның айтқан сөзіне тусінбеген екенсіз. Оның бірінші 
айтқаны: «Кезекпе-кезек әнгіме айтып отырайык, жол қысқарсын»,- дегені. Екіншісі: «Егін байдікі ме, 
кедейдікі ме?» - дегені. Байдікі болса - өз көлігімен, кісі жалдап жыртып, өз тұқымын себеді, өнімін 
ертең өзі алады, желінбеген болып саналады. Кедейдікі болса, ол сорлы тұқымды несиеге сатып алады, 
жерді көлік жалдап жыртады, түскен өнімі борыштан аспайды. Сондықтан ол шикідей жеп қойғанмен 
бірдей болады. Үшіишісі: «Баласы бар ма?» - дегені. Балаларын көрген ол: «Өлмеген адам екен»,- 
дегенді айтқан. Сіз ол жұмбағын шеше алмаған екенсіз, - деген соң, қарт қателігін мойындап, жігіттің 
қолын алып: 
- Мен сенің антқан сөздеріңе түсіне алмай, ішімнен саған қатты ренжіп едім. Олай емес, сен ақылды 
жігіт екенсің, - деп, қызын соған беріпті. 
13. Қарияның жігіт туралы ойын өзгерткен жағдай 
A) Шаһар жолының ұзақтығы 
B) Қазақгың қонақжайлылығы 
C) Жігітгің көңілділігі
D) Қызының өтініші 
Е) Қызының ақылдылығы 
14. Байдың егініне сипаттама 
A) Борышты өтеуге берілетін егін 
B) Көлікті жалға алып жыртатын егін 
C) Желінбеген егін 
D) Тұқымы қарызға алынған егін
Е) Жалға алган жерге егілетін егін 
15. Қарияның «жігіттің сүйкімсіз мінезі бар» деуінің себебі 
A) Жігітті жактырмағандықтан 
B) Жас жігіт болғандықтан 
C) Қонақ қылғысы келмегендіктен
D) Әңгімесін түсінбегендіктен 
Е) Қызын сақтандырғандықтан 
16. Жігіттің «Өлмеген адам екен» деген сөзінің мәні 
A) Артында тұяқ қалған адам 
B) Жора-жолдасы көп адам сксн 
C) Ауылдастары көп екен
D) Баласы жок адам екен
Е) Туысы жоқ адам екен 
17. «Ащы еңбекке - тұщы нан» деген мақал мазмұнымен сайкес келетін жас жігіттің «кесапатты сезі» 
A) Екінші «кесапатты сөз» 
B) Бірінші «кесапатты сөз» 
C) Төртінші «кесапатты сөз» 
D) Үшінші «кесапатты сез» 
Е) Барлық «кесалатты сөз» 

87474320427 
89
18. Мәтін бойынша жігітгің «жол қысқартайық» деген сөзінің мағынасы 
A) Басқа жолмен жүру 
B) Бір-бірін қонақ ету 
C) Бір-бірін арқалау 
Д) Бір-бірімен әңгімелесу
Е) Тынығып, демалу 
19. Мәтіндегі жігіт пен карияның іс-әрекетіне қатысты нұсқа 
A) Жолаушыны жол сынайды 
B) Көңілсіз жұмыс - өнімсіз 
C) Жер тозса - тақыр, ер тозса - пакыр
D) Сабақты ине сәтімен 
Е) Қысқа жіп күрмеуге келмейді 
20. Жігіт айтқан «кесапатты төрт сөздің» төртіншісінің мазмұнын анықтайтын мақал 
A) Үйіне келгенде, үйдей өкпеңді айтпа 
B) Қонақ қойдан да жуас, май берсе де жей береді 
C) Ескі дос келгенде, жаңа достың көзінен жас шыгады
D) Жарлының аузы аққа тисе, мұрыны канайды 
Е) Бала - артта қалған із, Бақыт - ұзатылған қыз 

жүктеу/скачать 2.73 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: