Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
жүктеу/скачать 2.73 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4-мәтін
1.Бабаларымыз төрт түлікке ерекше көніл бөлген. Қайда болмасын, бірін- бірі танысын- танымасын, кездесе қалған қазақ «мал-жан аман ба?» дел амандык-саулық сұрасқан. Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі түйе болып есептелтен. Ол қырық күн шөлге шыдамды, жүк артса - көлік, жесе – ет, ал жүні киімге жараған. Қазақтар түйенің жүнінен түйе жүн шекпендер киген. ол жеңіл әрі жұмсак сырт киім болған. Түйе өзінін өсу жолында бота, тайлақ, буыршын, буырлыш, науша, 87474320427 158 бұзбаша, інген, атан, бура деп аталады. 2.Қазақтың қасиетті малдарының бірі - жылкы. Оны құлын, жабағы, тай, құнан, байтал, дөнен, бесті, бие, ат, сәурік (сүйрік), айғыр деп, қасиеттеріне қарай жорға, сужорға, жуйрік, тұлпар, қазанат, сәйгүлік. дулдул арғымақ деп атаған. Жылқы малын аса жоғары бағалаған қазақтар оны үлкен ас- тойларда жарысқа салып, бас бәйгесіне мол дүние беретін болған. Ер азаматтарға жасалатын сыйдың да үлкені ат мінгізіп, шапан жабу болған. Жылқының жүрісіне дейін атаулары болған. Мысалы, аян журіс, жорға жүріс. жортақ журіс, бүлкек желіс, бөкен желіс, шоқыта жүру, шабыс. Оның түсі де әртүрлі теңеулермен сипатталған: торы, күрең, жирен, ақбоз, боз, көк, шұбар т.б. 3.Сиыр малы момакан, қазақтар үшін көбінесе тамакка жараған, ет, сүт, айран, қаймақ, май, құрт, ірімшік т.б. осы сйырдың берген берекесі болған. Сйырды кейде көіпке де, егіске де пайдаланып отырған. Жалпы, қазақтар сиырды киімге жаратпаған, қонакка сыйға тартпаған. тіпті түске кірсе де ауыртпалық деп жорыған, тіпті қазақта ебедейсіз, икемсіз әрі денелі адамды «сиырдай» деп, сөйлемейтін адамды «аузын буған егіздей», «мыңқыған бұзау сияқты» деп мазактайтын тіркестер қолданылады. Сиыры жоқ үй ас-ауқаты жұтаң үй болып есептелген. Сиырды жасына қаран: бұзау, торпақ, тана, тайынша, қашар, құнажын, дөнежін, сныр, огіз. бұқа деп атаған. Түйе мен жылқыны, өгізді көлік ретінде пайдалапады, шанаға, арбага, мапға жегсді, салт та мінеді. 4.Қой - төрт тұлік малдың ішіндегі қазақтың ең сүйіктісі десе де болады. «Қойдың сүті - қорғасын, қойды құртқан оңбасын» дейтін қазақтың қой өсіруге ынта-ықыласы мол-ақ. ешкі де қазақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан қайрлы. Ешкінің еті жеңіл әрі сіңімді, сүті аса Ешкінін бүкіл отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін өзіндік өзіндік ерекшелігі бар.Дегенмен ешкіні қонаққа бөрте шыбын серке бөледі. 5. Ырымшыл қазақтар өзі қадірлейтін төрт түлік малдың басын басқаға бермеген, онда мал көбеймей калады деп есептеген. Еңбекқор қазақ халқы мал өнімдерін өте орынды пайдаланып отырган. Шаруашылықта қолданылатын заттар - жылқынын жалынан, кұйрығынан жасалатын арқан сиыр мүйізінен жасалатын тарақ, қой жүнінен жасалатын киіз, текемет, тоқылған сырт киім, түйе жүнінен тоқылған шекпен т.б. аса жоғары бағаланған. Тіпті түйенің шудасын да қайнатып. емге пайдаланған. Мал осындай аса кұнды болғандықтан, қазақтар өз перзенттерін де «қүлыным, қозым, қошаканым, ботам» деп, айналып-толғанып, еркелетіп отырған. 13.Төрт түліктің ішінде түсіне қарай сипатталатыны A)Қой B)Жылқы C)Түйе D)Сиыр Е) Ешкі 14.Сыйлы қонаққа сойылмайтын түлікке катысты мақал A)Сиырдың сүті тілінде. B)Есі кеткен ешкі жинар. C)Тайлы бие тайлақгы түйедей. D) Түйесі жоқа ауылға тайлақ атан көрінер. Е) Ат - биеден, аруана — түйеден. 15.Неліктен ешкінін серкесін әрдайым қойдың отарына қосып отырған? A) Серке төрттүлік малдың ішіндегі ең шыдамдысы болаған. B) Ешкінің еті женіл әрі сіңімді, сүті аса құнарлы болғандықтан C) Отарды бастап, жайылымға апарып, әкелетін қасиеті болғандықтан D) Серке казақтар үшін өсімтал малдың бірі болғандықтан Е) Серке казақтың қасиетті малдарының бірі болған. 16. Терт түлікке қатысты ырымдар мәтіннің кай белігінде көрінеді? A) Бірінші B) Екінші C) Төртінші D) Үшінші Е) Бесінші 17.Мәтін мазмұнының реттілігі 1.Төрттүліктің ішіндеғі ең сүйіктісі. 2.Сыйдың ең қадірлісі 3.Үндемейтін адамға қатысты тсңеу 4.Амандасу әдебі 5.Төрттүлікке қатысты халық ырымы A)4.3.3.2.1. B)1.2.3.5.4. C)4.2.5.3.1. D)4.2.3.1.5. Е) 1.2.5.4.3. 18.Қойға қатысты сипаттама A)Өзі майда, өсімтал, мемакан, тез ет алып, қонақ кәдеге жарал отырған. B)Кенде көшкс дс, егіске де пайдаланып отырған. C)Жүрісіне, түсіне қарай атаулары болған. D) Төрт түлік малдың ішіндегі ең қасиеттісі, шыдамдысы. Е) Жасына карай лақ, туша, бөртс, шыбыш, серке деп белінеді. 19.Бабаларымыадың терттүліккс коңіл бөлу себсбі? A) Малдың төлін балалар жаксы көргендіктен, B) Оку, білім алудың бірден-бір көзі болған. C) Байлығын, мансабын көрсететін дүниесі. D) Ас-аукаты, әрі киімі, әрі көлігі болған. Е)Ауырғанда см болар шипаның көзі болған. 20. Епсіз, икемсіз адамға теңейтін түлік 87474320427 159 A) Ешкі B) Сиыр C) Жылқы D) Түйе Е) Қой жүктеу/скачать 2.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|