Оқу сауаттылығЫ 1022-нұсқа Нұсқау
жүктеу/скачать 2.73 Mb. Pdf көрінісі
|
|
1130-нұсқа 1-мәтін Хандық дәрежесіне кетерілген тұңгыш қазақ әйелі 1821 жылы Уәли хан дүниеден өткенде Айғаным 38 жаста болатын. Үміт күткен ұлы Шыңғыс әкеден бар болғаны 10 жасында қалыпты. Осы тұста Ресей патшалығы Айғанымды «Орта жүздің ханы» деп таниды. Уәлидің өзге әйелдерінен қаншама ұлдары бола тұра, таққа Айғанымның отыруы патша үкіметіне өте қолайлы еді. Осыған орай Айғанымды «хандық дәрежесіне көтерілген тұңғыш қазақ әйелі» деп атаушылар да бар. Бірақ бұл «хандық» ұзаққа созылмай, 1822 жылы М.М.Спаранскийдің «Сібір қазақтарын басқару» атты ережесі шығады да, Орта жүздің хандығы жойылып, қазақтары: Құсмұрын, Көкшетау, Ақмола, Баян, Қарқаралы, Аякөз аталған алты дуанға бөлініп кетеді. Ал Айғаным Көкшетау дуанына біраз жыл аға сұлтан болып тұрады. Бұл туралы ғалым Әлкей Марғұлан: «Айғаным - ақылды, кореген, өз заманына сай білімді болған әйел. Ол шығыстың бірнеше тілін білген, орыс мәдениетіне деп қойып, Сыртқы істер министрлігінің Азия департаментімен және Петербордағы Сібір комитетімен хат жазысып, байланысып отырған», - дейді. Айғаным жергілікті халықтың арасында өте зор беделге ие болған. 1.Айғанымның хандық дәуірінің ұзаққа созылмауының себебі A)Орта жүзде хандық жойылған соң B)Хандықгы баласына беруіне байланысты C)Қазақ жерінде хандық дәуір жойылған соң Д) Аға сұлтан қызметіне тағайындалған соң Е) Көкшетауда хандық билік жойылған соң 2.Айғанымның жергілікті халықтың арасында зор беделге ие болуының себебі A)Жергілікті халықтың жағдайын жасағандықтан B)Хандық дәрежесіне көтерілген әйел болғандықтан C)Өте білімді, ақылды болғандықтан Д) Бірнеше тіл біліп, хат жаза алғандықтан Е) Аға сұлтан қызметін мінсіз атқарғандықтан 2-мәтін Бір топ адам бірде Әзірет Әлі шешенге келіп: «Бір сұрақ бередік, егер шын санлақ болсаң, он түрлі жауап тауып сойле»,- дейді. Сонымен жанағылар Әзірет Әлі шешенге: - Ғылым артық па, әлде мал артық па? - деп оқыстан сұрақ қойыпты. Сол мезетте шешен: — Біріншіден, ғылым артық. Өйткені ғылым - әулие-әнбиелердің мирасы; ал мал - перғауын мен Қарынбайдың мирасы. Екіншіден, ғылым сені сақтанды, ал малды сен сақтарсың. Үшіншіден, ғылымның досы көп, ал малдың дұшпаны көп. Төртіншіден, ғылымды жұмсасан, арта береді, малды жұмсасаң, азая береді. Бесіншіден. ғылым саган құрметті атақ береді, ал мал сараң деген атақ береді. Алтыншыдан, ғылым өзін-өзі сактайды, ал малды үнемі бағып, қағу керек. Жетіншіден, ғылым қиямет кұні иесіне шапағатын қылғызады, ал мал иесіне қисапсыз жауап бергізеді. Сегізіншіден ғылым тозбайды, жоғалмайды. Ал мал болса, қолдың кірі, өледі, жоғалады. Тоғызыншы, ғылым көңілді нұрландырады, адамға ақыл-ой қосады, ал мал масаттандырады. болған үстіне бола берсе екен деп дұниеқоныз етеді. Оныншыдан, ғылым кұдайға зәһәт, таупиық, ғибадат қылады, ал мал өз иесінің 87474320427 93 көніліне тәкаппарлық салады, - деп тапқырлық танытыпты. 3.Ғылымның дүниеден артықшылығы A)Адамға ақыл-ой қосады. B)Адамныңтынышын алады. C)Мінезін нашар жақка өзгертеді. D) Адамды масаттандырады. Е) Досын слнаулы гана болады. 4.Әзірет Әлі шешеннің сөзін ұтымды деп тұрған тәсіл A)Жобалап айту B)Суреттеп айту C)Баяндап айту Д) Салыстыра айту Е) Жырлап айту 5.Мәтін мазмұнына сай мақал A)Мың малың болғанша, Бір балаң ғалым болсын. B)Киім кірі жуса кетеді, Көңіл кірі айтса кетеді. C)Атаңа не кылсаң, Алдыңа сол келер Д)Аңқау бөрі қой уркітеді Ақылсыз адам ел уркітеді Е)Мал көтерер өлімді, Дос көтерер көңілді 6.Ғылымның адамга құрмет әкелетіні шешеннің нешінші жауабында айтылған? A)Үшінші B)Жетінші C)Алтыншы Д) Төртінші Е) Бесінші жүктеу/скачать 2.73 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|