Оқулық Алматы, 013 Қазақстан Республикасы Білім жəне ғылым министрлігінің «Оқулық»
жүктеу/скачать 3.34 Mb. Pdf көрінісі
|
| Бірінші тип – Ligaeus (су қандаласы). Дрозофиланың, көптеген
басқа да жануарлардың, адамның жынысы осы типке жататын жы- ныс хромосомаларымен анықталады. Генетикалық тұрғыдан өте жақсы зерттелген жеміс шыбыны – дрозофиланың хромосомалар жиынтығымен танысайық. Дрозофиланың аталықтарының дене жасушаларында төрт жұп құрайтын егіз хромосомалары болады. Оның үш жұбы бірдей, ал төртінші жұбының Х хромосома деп аталатын біреуі таяқша тəріздес, ал У хромосома деп аталатын екіншісі ілмек тəріздес бо- лады. Аналықтарының дене жасушаларында да сегіз хромосома- дан болады. Оның үш жұбы аталықтардағы үш жұппен бірдей, ал төртінші жұбы екі Х хромосомадан тұрады жəне аталықта болатын жалғыз Х хромосомаға ұқсас болады. Екі жыныс дарабастарын- да да бірдей болатын хромосомаларды аутосомалар, ал Х жəне У хромосомаларды жыныс хромосомалары деп атайды. Аутосома- ларды əдетте А əрпімен белгілейді. Осы белгілерді пайдалана оты- рып, дрозофиланың аналықтары мен аталықтары формулаларын мынадай етіп жазуға болады: ♀ = 6А + ХХ ♂ = 6А + ХУ Аналығының төрт жұп хромосомаларының бəрі бірдей болған- дықтан, оның жұмыртқасында біртиптес төрт хромосома (3А+Х) бо лады. Аталықтарының жыныс жасушалары гетероморф ты болғандықтан оның спермияларының жартысында Х хромосома (3А+Х), ал жартысында У хромосома (3А+У) болады. Жыныс хро- мосомалары жөнінен бірдей гаметалар беретін жынысты гомога- металы, ал жыныс хромосомалары екі типтес гаметалар беретін 132 жынысты гетерогаметалы жыныс деп атайды. ХХ – гомогаметалы аналық жыныс, ал ХУ – гетерогаметалы аталық жыныс. Егер жұмыртқа жасушасы Х хромосомасы бар спермамен ұрықтанса, онда хромосмалық формуласы 6А+ХХ болатын зигота, ал У хромосомасы бар спермамен ұрықтанса, онда хромосомалық формуласы 6А-ХУ болатын зигота пайда болады. Бірінші зигота- дан аналық ал екінші зиготадан аталық шыбындар шығады жəне аталықтары мен аналықтарының сандық қатынасы бірдей, яғни 1:1 болады. Сүтқоректілердің көпшілігінде, соның ішінде адамды да аталықтарының жыныс хромосомалары бір Х жəне бір У хромосома, ал аналықтарында екі Х хромосомадан болады. Соған байланысты аталық дарабасты гетерогометалы, аналық дарабасты гомогаметалы дап атайды. Əйелдің дене жасушаларында 22 жұп аутосомалар жəне екі Х хромосомалар, ал еркектің дене жасушаларында 22 жұп ауто- сом, бір Х хромосома жəне бір У хромосома болады. Жұмыртқаның хромосомалық формуласы 22А+Х, ал сперма екі сортты болады: 22А+Х жəне 22А+У. Егер ұрықтануға У хромосомасы бар спермий қатысса, ұл бала дамитын зигота, егер Х хромосомасы бар спермий қатысса, қыз бала дамитын зигота пайда болады. Сүтқоректілердің аналығында ұрық дамуының алғашқы са- тысында Х хромосомалардың екеуі де жұмыс істейді. Соңынан жұмыртқа жəне аналық бездері дамитын жасушалардан бас қа- ларының барлығында екі Х хромосоманың біреуі жұмысын тоқ- татады. Белсенділігінен айырылған бұл хромосома жинақталып, тығыздалған дене түрінде қалады. Мұны Барр денешігі деп атайды екен. Осы Барр денешігінің болуы болмауына байланысты жынысты анықтайды. Əдетте ол əйел жынысына тəн. жүктеу/скачать 3.34 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|